(c) Copyright by Jacek Czaja

1

Dr Jacek Czaja

WYKŁAD

WOKÓŁ WARTOŚCI.

ETYKA, AKSJOLOGIA,

FILOZOFIA PRAWA

MORALNOŚĆ, ETYKA itp.

(c) Copyright by Jacek Czaja

2

1. Moralność – nauka o dobru i o zasadach ludzkiego

postępowania, wężej: dziedzina decyzji i czynów;
stosowanie zasad w codziennym postępowaniu

2. Etyka – nauka o dobru i powinnościach człowieka,

wskazuje podstawy sprawiedliwego, rozumnego i
sensownego życia

3. Metaetyka – nauka o językowych formach i

funkcjach wypowiedzi etycznych

4. Aksjologia – teoria wartości

GŁÓWNE KONCEPCJE ETYCZNE (1)

(c) Copyright by Jacek Czaja

3

Platon
1. Dylemat Eutyfrona
-

czy wszystkie rozkazy Boga są dobre

-

czy istnieje miara dobra niezależna od Boga

2. Przeciwko relatywizmowi Protagorasa
3. Mądrość – drogą do Formy Dobra
4. Szczęście to nie doznawanie przyjemności

(eudajmonizm a hedonizm)

GŁÓWNE KONCEPCJE ETYCZNE (2)

(c) Copyright by Jacek Czaja

4

Arystoteles (Etyka nikomachejska)
1. Etyka jako teoria cnoty (arete)
-

cnoty moralne i intelektualne

-

cnota: równowaga między przesadą a

niedostatkiem

2. Koncepcja złotego środka
3. Przyjaźń istot społecznych (od korzyści do

moralnej doskonałości)
4. Teoria sprawiedliwości

GŁÓWNE KONCEPCJE ETYCZNE (3)

(c) Copyright by Jacek Czaja

5

Św. Tomasz z Akwinu
1. Cnoty naturalne (skromność, wytrwałość, umiarkowanie i

sprawiedliwość) oraz cnoty objawione (wiara, nadzieja
i miłość)

2. Rozumność człowieka – droga do rozwijania cnót,

źródło niezmiennego prawa natury

3. Dążenie do Boga jako absolutnego dobra

(to nie tylko przestrzeganie przykazań)

4. Grzech – wystąpienie przeciwko Bogu i rozumowi
5. Rola intencji w ocenie czynu (problem etyki sytuacyjnej)

GŁÓWNE KONCEPCJE ETYCZNE (4)

(c) Copyright by Jacek Czaja

6

Immanuel Kant
1. Racjonalizm, Bóg jako postulat praktycznego rozumu
2. Nacisk na poczucie obowiązku (deontologia)

- dobroć nie zależy od efektów

- przeciwko eudajmonizmowi

- wolność jako założenie

3. Imperatywy:

- hipotetyczny (czyny środkami do celu)

- kategoryczny (wskazuje cel sam w sobie,
obowiązek uzasadniony sam przez się)

(c) Copyright by Jacek Czaja

7

Immanuel Kant – c.d.

4. Formuły imperatywu kategorycznego

- formuła prawa przyrody: postępuj tak, jak
gdyby maksyma twojego postępowania przez
wolę twą miała stać się ogólnym prawem przyrody

- imperatyw praktyczny: postępuj tak, byś
człowieczeństwa tak w twej osobie, jak też w
osobie każdego innego używał zawsze jako celu,
nigdy jako środka

- formuła państwa celów: postępuj tak, żeby
twoja wola mogła uważać samą siebie za
powszechnie prawodawczą

GŁÓWNE KONCEPCJE ETYCZNE (5)

(c) Copyright by Jacek Czaja

8

J. Bentham i J.S. Mill - utylitaryzm
1. Utylitaryzm a hedonizm i eudajmonizm
2. Formuła Benthama: „jak najwięcej szczęścia dla jak

największej liczby ludzi”

3. Rachunek użyteczności a problem właściwej miary
4. J.S. Mill: „lepiej być niezadowolonym Sokratesem

niż zadowolonym głupcem”

5. Utylitaryzm czynów i zasad
6. Filozofia reformatorów

REKOMENDACJE BIBLIOGRAFICZNE

dla potrzeb wykładu nr 3

(c) Copyright by Jacek Czaja

9

1.

Henryk Elzenberg: Wartość i powinność, „Etyka” nr

25 (1992), opublikowane także w: O wartościach,
normach i problemach moralnych. Wybór tekstów z
etyki polskiej, red. Magdalena Środa, PWN,
Warszawa 1994, str. 202-231;

2. Roman Ingarden: Uwagi o względności wartości, w:

„Metaetyka”, red. Ilia Lazari-Pawłowska, PWN,
Warszawa 1975; także w: O wartościach ..., j.w.,
str. 260-273.

3. Józef Tischner: Etyka wartości i nadziei, w: Ks.

Józef Tischner, Jan A. Kłoczowski OP: Wobec
wartości, Wydawnictwo „W drodze”, Poznań
2001, str. 9-92;