1

ANTROPOLOGIA KULTUROWA

WYKŁADY

Struktura społeczna to:

1. Całość, która składa się z elementów;

2. Elementy struktury społecznej są od siebie wzajemnie zależne;

3. Elementy struktury współdziałają ze sobą na rzecz jej istnienia;

4. Elementy struktury społecznej muszą zgadzać się co do systemu wartości danej struktury.

Zależność systemów – można wyróżnić 3 systemy, które obowiązują w danej strukturze społecznej:



System kulturowy → rozpatrywany jest jako nadrzędny, wszechogarniający;



System społeczny → wynika z systemu kulturowego, można go sprowadzić do ram prawnych danej

społeczności;



System osobowości → są to jednostki, indywidualni członkowie grupy i ich społeczna tożsamość.

Stopnie świadomości międzykulturowej.

1. Stopień „turystyczny” – ma się świadomość istnienia „obcych innych”, najczęściej zauważamy jednak

różnicę; obcość jest egzotyzowana. Nie ma się chęci poznania tej kultury.

2. Szok kulturowy – pojawia się kiedy człowiek musi zacząć funkcjonować w tej rzeczywistości. Zdajemy

sobie sprawę nie tylko z egzotyki kraju, ale z kompletnych różnic z zastaną kulturą i nie do końca ją

rozumiemy.

3. Analiza intelektualna – pomimo szoku kulturowego postanawiamy poradzić sobie w tym miejscu, w

którym się znaleźliśmy. Staramy się poznać język, sposób wyrażania myśli, historię społeczną, symbolikę

kultury.

4. Zanurzenie kulturowe – może osiągnąć je osoba, która wyjeżdżając do innego kraju staje się członkiem

wspólnoty, ale tylko wtedy, gdy jej osobowość nie jest jeszcze całkiem ukształtowana (czyli małe dzieci),

gdyż ich pierwotna kultura przestaje mieć znaczenie, a zyskuje je „nowa” kultura.

ISLAM

I.

Islam jako religia.



Powstanie – Półwysep Arabski VII w. n. e. (w tym czasie społeczności plemienne, religie politeistyczne).



Centrum wiary – Mekka – gdzie znajdowało się wiele świątyń; najbardziej znane mekkańskie boginie,

opiekujące się handlarzami.



W tym okresie nie było podziału administracyjnego, społeczności były podzielone w klany i rody.

2



W Mekce urodził się Mahomet, który stał się prorokiem. Traktuje się go jako założyciela Islamu. Zakłada

wiarę w monoteistycznego boga, odwołuje się do Abrahama. Muzułmanie akceptują objawienia judaizmu i

chrześcijaństwa, ale uważają, że były źle zinterpretowane i nie prowadzą do zbawienia.

Podstawowe pojęcia:



Islam – to dobrowolne poddanie się woli boga.



Allach – słowo Bóg, oddające słowo monoteizmu



Muslim/Muzłumanin - osoba, która dobrowolnie akceptuje islamski sposób życia.



Koran – (Al-Qur’an)- recytacja; słowo określające objawione święte pismo muzułmanów.



Religia islamu opiera się na 3 podstawowych prawdach wiary:

o TAUHID - Jest tylko jeden bóg.

o RISALA - Mahomet był ostatnim prorokiem i wysłannikiem boga.

o AKHIRA - Istnieje życie po śmierci.

II.

Islam jako polityka



Umma – zjednoczenie w imię islamu



Od momentu śmierci Mahometa islam podzielił się na 2 główne nurty:

o ISLAM SUNNICKI(SUNNA) - Sunnici – związani z obieranymi kalifami;

o

ISLAM SZYICKI(SZYI’A) Szyici – związany z przekazywaniem władzy z generacji na

generację w domu proroka.

III.

Islam jako koncepcja społeczna



Kwestie religijne bardzo mocno splatają się z życiem codziennym. Oparcie społeczeństwa

muzułmańskiego na 5 filarach:

1) Wyznanie wiary – SZAHADA

2) Modlitwy – SALAD – 5 razy w ciągu doby; odmawiana indywidualnie, raz w tygodniu

zbiorowa, ale nieobowiązkowa

3) SAUM – post w miesiącu Ramadan – przez wszystkie dni od wschodu do zachodu nie pije się,

ani nie je. Post kończy się radosnym świętem

4) ZAKAT – jałmużna, pomoc ubogim, świadczenia dla potrzebujących

5) HADŻDŻ – filar niekonieczny – pielgrzymka do Mekki w czasie wielkich świąt pielgrzymich



SZARIA’T – prawo religijne(koraniczne)



Podział na:

 HARAM, to co zabronione

 HALLAL, to co dozwolone



Podział przestrzeni na:

 Przestrzeń prywatną

 Przestrzeń publiczną

JUDAIZM

Definicja ogólna: wierzenia, rytuały i instytucje związane z istnieniem Świątyni Jerozolimskiej do 70 r. n. e., a po

jej zburzeniu z narodem żydowskim.

3

Żydowska literatura religijna stanowiąca podstawy judaizmu: Biblia Hebrajska, Miszna, Talmud Jerozolimski i

Babiloński, literatura michaszowa, komentarze biblijne, egzegeza, homiletyka, komentarze prawne do Talmudu,

responsy i kodeksy.

Języki: starohebrajski, aramejski, współczesny hebrajski.

I.

Judaizm jako religia



Tradycyjnie – był to zbiór nauk i przykazań, jako konsekwencja zawarcia przymierza pomiędzy Bogiem, a

Abrahamem (ofiarowanie Izaaka - ageda), potwierdzona przyjęciem Tory na górze Synaj (rola Mojżesza w

przekształcaniu społeczności nomadycznej w grupę etniczno-narodową z wykształconym poczuciem

tożsamości).



Mesjasz to posłaniec (w chrześcijaństwie zbawiciel).



Tora – Pięcioksiąg Mojżesza, determinuje sposób życia i myślenia związanego z koncepcją tożsamości

żydowskiej.



Partykularyzm Tory – przymierze Boga z Izraelem i dziedziczenie przymierza przez wszystkie pokolenia

narodu żydowskiego.



Uniwersalizm Tory – przesłanie Boga skierowane do każdego człowieka.



Halacha – część nauki żydowskiej dotyczącej rytuału i norm postępowania, prawna strona judaizmu,

zawiera 613 nakazów i zakazów (w tłumaczeniu – żydowska droga).



Micwa – przykazanie, nakaz spełniania dobrych uczynków, całość sposobu życia zgodnego z wzorcem

moralnym judaizmu.



Tarjag micwot – 613 nakazów i zakazów; wyjaśnienie i interpretacja dekalogu.



Szulchan Aruch – komentarz rabina Józefa Karo z XVI w. – kształtowało życie wszystkich gmin

żydowskich, poza jemeńskimi.



Synagoga, bożnica, bóżnica (z języka starogreckiego synagoge – zgromadzenie, msce zebrań) – żydowski

dom modlitwy. W judaiźmie miejsce modlitw i zgromadzeń religijnych, również miejsce zebrań

społecznych gminy żydowskiej.



Słowo synagoga odpowiada hebrajskim nazwom:

1. Bejt knesset (dom zgromadzenia – obiekt będący mejscem spotkań, m.in. w celu odprawiania

obrzędów religijnych)

2. Bejt Midrasz

Czy synagoga to swiątynia? NIE, jest to miejsce spotkań, dom modlitwy lecz nie swiątynia

3. Bejt Tefila (dom modlitwy) – oraz niehebrajskim terminom w języku Jidysz (szkoła)

4. Powszechnie używane słowa w języku polskim odpowadające pojeciu synagogi to bożnica lub bóżnica

czyli miejsce p[oswięcone Bogu, dom modlitwy, religijna szkoła żydowska.

II.

Judaizm jako polityka

Judaizm i Izrael



Świątynia Jerozolimska i jej upadek.



Wielka diaspora żydowska – gminy:

o Sefardyjskie (południowa Europa),

4

o Aszkenazyjski (Europa środkowa i zachodnia),

o

Żydzi orientalni – mizrachim (Afryka północna, Daleki Wschód).



Języki żydowskie:

 K

 j



Syjonizm – stwierdza koncepcje państwa Izrael (idea emancypacji środowisk żydowskich - Haskala).



1948 r. – powstanie współczesnego Izraela.



Konflikty polityczne zewnętrzne.



Konflikty polityczne wewnętrzne.



Etniczny podział społeczności żydowskiej (Sefardyjczycy, aszkenazyjczycy, mizrachim).



Religijny podział społeczności żydowskiej:

o

Społeczność zlaicyzowana;

o

Społeczność ortodoksyjna;

o

Społeczność ultra ortodoksyjna



Szabat – sobota (jedyny dzień z nazwą, 7dzień tygodnia; niedziela – 1 dzien tygodnia).

CHINY

Liczba mieszkańców – 1,3 mld.

Religie politeistyczne – buddyzm, hinduizm – wpływ na kulturę Chin.

Wybrane postacie historyczne:

A. Qin Shi Huangdi – pierwszy cesarz, dokonał zjednoczenia administracyjnego, „założył” państwo poprzez

reformy gospodarcze i administracyjne, „twórca” terakotowej armii (jeden z cudów świata).

B. Konfucjusz – stworzył system konfucjański, dzisiaj neokonfucjanizm.

o Teksty kanoniczne – obejmują 5 ksiąg, mają charakter wróżbiarsko-metafizyczny, odwołują się do

mitologii.

o Teksty klasyczne – autorami są spadkobiercy Konfucjusza, czyli osoby głoszące jego poglądy,

składają się z 4 ksiąg, które zawierają idee i postulaty światopoglądowe, główne tezy

konfucjanizmu. Dla Konfucjusza to co stworzył, nie było systemem religijnym, ale systemem

filozoficzno-społecznym.

o

Odwoływał się do pierwiastka Ying i Yang (męskiego i żeńskiego).

o

Istotą moralności jest zasada szu, czyli humanitarnej wzajemności (~nie czyń drugiemu, co Tobie

nie miłe).

o

Etyka Konfucjusza nie ma charakteru indywidualistycznego, ponieważ jednostka jest wplątana w

sieć zależności, uwarunkowań społecznych.



Podstawową jednostką społeczną jest rodzina, która powinna odzwierciedlać uniwersalną harmonię.

Regulacja życia rodzinnego zależała od osobistego doskonalenia się, a doskonalenie zależy od edukacji.

5



Najważniejsza cnota rodzinna to miłość synowska, która była podstawą oraz czynnikiem funkcjonowania

rodziny. Młodsza generacja była podporządkowana starszej generacji. Głową rodziny był patriarcha

rodziny, czyli najstarszy członek męski.



Zasada lojalności poddanego wobec swojego władcy.



Symbolem władzy najwyższej był cesarz, nazywany również synem niebios.



Chiny – Kraj Środka, uważany przez Chińczyków za pępek świata.



Świątynia Nieba – składano tam dary cesarzowi, który raz do roku „odnawiał” swój mandat. Na

uroczystości musieli się stawić wszyscy urzędnicy państwowi.

C. Laozi – nazwa mitycznego twórcy taoizmu.

D. Sun Yatsen – przywódca komunistów chińskich, twórca Chińskiej Republiki Ludowej.

E. Deng Xiaoping – ekonomista, ojciec sukcesu ekonomicznego dzisiejszych Chin.



Wydarzenia z historii Chin: zjednoczenie państwa, Mongołowie, wojny opiumowe, Republika Chińska,

Komunizm, Rewolucja Kulturowa (1966-1976), Plac Tienarumen.

BUDDYZM



Pojawił się w Indiach w V w. p. n. e.



Obszary występowania: południowo – wschodnia Azja, ale nie w Indiach.



Otwarta idea, z szacunkiem odnosi się do innych, otwartość na inne kultury. W każdym kraju

występowanie buddyzmu ma trochę inną formę, choć zachowany jest podstawowy trzon.



Źródła: braminizm i hinduizm – przejęcie wielu terminów, ale nadanie im nowego sensu.



Szkoły buddyzmu:

o Tinajana – mały wóz – szkoła o charakterze elitarnym, kładzie się nacisk na naukę, studia,

medytację.

o Mahajana – wielki wóz – charakter popularny.

o Mantrajana – wóz formuł magicznych; wyłonił się z Mahajana, wpływ miał na niego tantryzm.



Istotą nauk w tych szkołach są prawdy:

1) Wszystko jest cierpieniem i stoi ono u początku ludzkiego życia.

2) Przyczyną cierpienia jest pragnienie. Wyzwolenie od cierpienia może nastąpić poprzez

unicestwienie pragnień.

3) Droga do unicestwienia to tzw. Ośmioczęściowa droga środka (dobre rozumienie, dobre zamiary,

dobra mowa, dobre działanie, dobre życie, dobry wysiłek, dobry umysł, dobre skupienie).



Nirwana – unicestwienie cierpienia – ostateczny cel buddyzmu. Osiąga się ją poprzez gromadzenie zasług,

dobrych uczynków w długim cyklu życia i odradzania (inkarnacja). To czym/kim odrodzi się człowiek w

kolejnym życiu zależy od karmy, czyli naszych uczynków.

1. W klasycznym buddyzmie uważa się że drogą do nirwany jest stan mnisi oraz ofiary składane na zakon

mnichów.



Są klasztory dla mężczyzn i dla kobiet.



Mężczyzn obowiązuje 250 reguł, kobiety 10 reguł. Mnichem można zostać tymczasowo.



Nirwanę można osiągnąć bez pomocy sił nadprzyrodzonych.

6



Świątynie buddyjskie to miejsca, w których ludzie się spotykają, nie należy się wtedy spieszyć, lecz

oddawać szacunek innym ludziom i bóstwom zamieszkującym świątynie (zakaz spożywania alkoholu na

terenie świątyń). Zarówno kobiety jak i mężczyźni wchodząc do świątyni powinni mieć zasłonięte nogi,

plecy i dekolt (szczególnie w Laos i Birmie). Nie ma problemu z fotografowaniem.



Relacje pomiędzy kobietami, a mężczyznami – rygorystyczne ograniczenia jeśli chodzi o mnichów (nie

należy ich dotykać, a już szczególnie nie powinny tego robić kobiety). Mniszek nie powinni dotykać

mężczyźni. Obyczajem jest, że jeżeli chcemy coś dać mnichom do jedzenia, to powinniśmy to postawić na

ziemi. Wchodząc do niektórych kompleksów świątynnych powinno się zdjąć buty, a nawet skarpetki czy

rajstopy. Nie powinno się siadać z nogami wyciągniętymi w kierunku posągu bóstwa, gdyż jest

interpretowane jako obraza (lepiej siadać po turecku lub kucać ).



W domu buddyjskim można spotkać kapliczki, gdzie pali się kadzidełka i zostawia się trochę jedzenia dla

przodków.



Również ważnym elementem jest próg, który jest siedliskiem duchów, dlatego nie wchodzimy na niego,

nie siadamy, nie wycieramy butów.



Również nie głaszcze/klepie się kogoś po głowie (np. dzieci), ponieważ jest to uznane za brak szacunku,

poniżenie.

2. Buddyzm tybetański – nazywany buddyzmem lamajskim – związany z Tybetem, gdzie panuje od XVI w.



Pod wpływem buddyzmu Tybet przekształcił się z kraju armii w kraj świątyń.



Dalailama – ocean wiedzy – przywódca Tybetu.



Kraj teokratyczny – rządzony przez mnichów.



Budda – oświecony, ten który wie. Każdy organizm żywy ma pierwiastek buddy, czyli pierwiastek

oświecenia.



Botwisatwa – osoba, która kieruje się w swoim życiu współczuciem (porównywalnie z chrześcijańskimi

świętymi).



Aktywna postawa na rzecz ustania cierpienia innych, dlatego głównym przykazaniem jest nie zabijanie

innych (m. in. dlatego większość buddystów jest wegetarianami).



Niebiański pochówek – ciało zjadane przez sępy, „kawałkowanie” ciała (podniebny pogrzeb – sky burial).

HINDUIZM



Na terenie Indii, Nepalu, Indonezji.



Podstawą tego wyznania jest przynależność do kasty i rodziny.



4 kasty:

o

Kapłani;

o

Rycerze, władcy i ziemiaństwo;

o

Handel i rzemiosło;

o

Rolnicy i chłopi.



Według prawa podział na kasty jest zniesiony, jednak w praktyce jest bardzo mocno ukorzeniony.



Niedotykalni – pariasi – bardzo niski status społeczny, nie ujmuje się ich w systemie kastowym. Wykonują

najbrudniejsze i podłe prace, których inni nie chcą się podjąć.

7



Rodzina rozumiana jako bardzo duża grupa społeczna tworząca klan społeczny. Rodzina prowadzi wspólny

budżet, a o jego wydawaniu sądzą najstarsi w rodzinie.



Pozycja kobiet w hinduizmie jest najtrudniejsza w pozycji do innych systemów religijnych.



3 najważniejsze bóstwa:

o Brahma – traktuje się go jako stwórcę.

o Wisznu – bóstwo, który zachowuje status quo.

o Shiwa – niszczyciel.



Wcieleń bogów jest bardzo dużo.



Hinduizm jest pełen paradoksów, m.in. z tej samej perspektywy postrzega się „dobrych” bogów, jak i tych

„złych”.



Świątynie Shiwy są bardzo liberalne. Są tam wpuszczani turyści. Do świątyń Wisznu wpuszczani są tylko

wierni. Świątyń Brahmy raczej nie ma.



Wchodzących do świątyni obowiązują pewne reguły – zasłonięte ciało, nogi, bez parasoli, bez aparatów.



Bogini Kali – bogini śmierci, żona Shiwy, krwawa bogini.



W hinduizmie ważnymi symbolami jest ogień i woda.



Na ogół spożywanie alkoholu jest dozwolone, ale nie w świątyniach, również w Radżastanie wprowadzono

zakaz spożywani alkoholu.



Hinduistyczne świątynie – bardzo dużo jest w nich kramików, stoisk, gdzie można kupić wiele rzeczy,

miejsce w którym można się obmyć (nawet wykąpać, czy zrobić pranie), również w przepływających

rzekach można załatwić potrzeby fizjologiczne. Na teren świątyni nie wolno wchodzić w butach. System

kastowy wpływa w jakiej odległości od świątyni zostawia się buty. Na noc świątynie są zamykane.



Święta woda – sakralną rolę spełnia rzeka Ganges. Odbywają się tam różne obmycia, a także wrzuca się do

niej prochy zmarłych.



Najczęstszą formą pogrzebu jest całopalenie.



Jeżeli turysta uczestniczy w takim pogrzebie, to nie może robić zdjęć, również nie powinni wchodzić do

wody z wiernymi w czasie rytualnego obmycia (także ze względów higienicznych). Jeżeli chodzi o ubiór,

to należy zakrywać nogi.

JAPONIA



Ijime (idżime) – zjawisko dotyczące procesów wychowawczych.



Edukacyjna mama – matka, która zmusza swoje dziecko do nauki, jest ona instytucją. Głęboko rozwinięta

potrzeba, aby dziecko było najlepsze. Sukces wychowawczy jest związany z dużą bliskością między

dzieckiem, a matką na zasadzie mama wie lepiej.



Piekło egzaminów wstępnych, czyli bardzo trudne egzaminy. Nacisk ze strony szkoły, rodziny jest bardzo

duży; wysyłanie dzieci na korepetycje (bo wszyscy tak robią).



W chwili otrzymanie indeksu ma się trochę edukacyjnego luzu, choć poprzez swoje wychowanie studenci

solidnie chodzą na zajęcia, choć na nich śpią.



Egzaminy wstępne są kumulacją wiedzy z poprzednich lat (encyklopedyzm, odtwarzanie pamięciowe).

8



Syndrom zirytowania sytuacją, rodziną, życiem społecznym przechodzi w fazę pęknięcia i może przerodzić

się w samobójstwo. Ten przerost sytuacji nad jednostką to Ijime, używa się go także jako edukacyjne

okrucieństwo.



W szkole występuje hierarchia, często starsi uczniowie znęcają się nad młodszymi (hierarchia nawiązuje do

systemu konfucjańskiego).



Japońskie szkoły są najmniej bezpieczne na świecie, ponieważ są one terenami bardzo rozbudowanej

agresji.



Czego boją się Japończycy?

o

Siły wyższe – każda rzecz, przedmiot ma swoją duszę, dlatego należy im oddawać szacunek.

o Lisy – uważane są za fałszywe, w bajkach lisy sprowadzają nieszczęście.

o Cyfra 4 – gdyż jej wymowa jest podobna do wymowy słowa „śmierć”

o

Stanie na złączeniu mat tatami przynosi pecha.

o

Zabijanie pająków o poranku – pech.

o

Zabijanie pająków wieczorem – szczęście.

o Pecha przynosi też położenie się po posiłku.

o

Po zmroku nie powinno się obcinać włosów, ani paznokci.

o

Do chorego w szpitalu nie idzie się z kwiatami w doniczce.

o

Idąc spać zasłania się lustra.

o

Mity miejskie: żółty VW jako symbol szczęścia.

o Laleczka Daruma – talizman.

o

Syndrom męża na emeryturze – schorzenia psychosomatyczne u kobiet, które pojawiają się wraz z

pojawieniem się męża w domu po przejściu na emeryturę.

o Wieczne dzieci – dorośli Japończycy będący na utrzymaniu rodziców.

PRZESTRZEŃ



Dalsza;



Bliższa

Można manipulować przestrzenią osobistą:

1. Przyjmowania pozycji do społecznych lub od społecznych.

2. Pozycje, które przybieramy/preferujemy w zależności od zadań.

3. Przyjmowanie pozycji preferowanych w zależności od rodzaju relacji, płci, zmiennych osobowościowych,

umiejscowienia kontroli itd.

Inne czynniki wpływające na dystans:

1. Wiek osób z którymi wchodzimy w relację

2. Czynnik związany z widocznym kalectwem.

3. Zmniejszanie dystansu wobec osób podobnych do nas.

4. Stan emocjonalny (mniejszy, gdy jesteśmy bezpieczni, a większy, gdy mamy poczucie strachu). Na stan

emocjonalny wpływają cechy osobowościowe takie jak: lęki, poczucie kontroli oraz tendencje afiliacyjne.

9

Skutki inwazji w czyjąś przestrzeń osobistą:

 Wzrost pobudzenia

prowadzi do zaburzeń tzw. funkcji

 Nasilenie różnych emocji

automatycznych

Czynniki wpływające na wielkość przyjmowanego dystansu w relacjach interpersonalnych:

1. Kultura

a. Kultury kontaktowe

b. Kultury nie kontaktowe

2. Płeć

Mężczyźni bardziej tolerują wejście kobiet, niż kobiety wejście mężczyzn. Kobiety są jednak bardziej

tolerancyjne na ingerencję w przestrzeń osobistą. Z drugiej strony mężczyźni są mniej tolerancyjni, jeśli w

przestrzeń wchodzi inny mężczyzna.

3. Wiek

a. Do 5 r.ż. brakuje wzorców, dopiero wyłaniają się potrzeby związane z ochroną przestrzeni

osobistej. Płeć nie ma tu znaczenia.

b. Powyżej 5 r.ż. wraz z wiekiem rośnie preferowany dystans. Wraz z wiekiem powiększa się różnica

między dystansem preferowanym przez dziewczęta i chłopców.

Badania manipulowania przestrzenią.

W biurach prywatność jest ważniejsza niż dystans, niż estetyka pracy. Stopień prywatności w pracy zależy od:

 Rodzaju pracy;

 Prywatnych preferencji;

 Rodzaju interakcji w pracy.

W mieszkaniach: niższe budynki dają większe poczucie prywatności, budynki wyższe tym wieżowce narzucają

tzw. oficjalny tryb życia. Im krótsze korytarze tym większe poczucie prywatności i bezpieczeństwa, im dłuższe tym

większe poczucie alienacji.

Planowanie domów o różnych strefach prywatności.

Co decyduje o zapotrzebowaniu na różne formy prywatności:

1. Jak mieszkaliśmy – do czego zostaliśmy przyzwyczajenia (osoby wychowane w zgiełku potrzebują

większej anonimowości i możliwości większego dystansu)

2. Osobowość – skłonność do introwertyczności powoduje zapotrzebowanie na większe dystanse. Osoby,

które przejawiają niską samoocenę generują większe zapotrzebowanie na samotność i anonimowość.

Funkcje prywatności.

Wg Irwina Altmana właściwie rozwinięte mechanizmy kontroli prywatności staja się gwarancją poczucia

tożsamości jednostek oraz poczucie własnej wartości. Poprzez tożsamość Altman rozumie określenie granic,

początku i końca poczucia Ja. Poprzez poczucie własnej wartości definiuje zaburzenia nadmiernej samotności lub

trudności z izolowaniem się od ludzi.

10

Przestrzeń osobista wg R. Somera to obszar otaczający jednostkę o nieprzekraczalnych dla innych granicach.

E. Hall określa przestrzeń osobistą słowem proksemika. Jest to dziedzina antropologii kulturowej badającej język

przestrzeni osobistej, czyli komunikację przy pomocy manipulowania dystansem osobistym.

Wyróżniamy 5 rodzajów przestrzeni:

1. Przestrzeń termiczna – zasięg wyczuwalnej temperatury ciała.

2. Przestrzeń zapachowa – zasięg zapachu skóry i oddechu.

3. Przestrzeń dotykowa – oddziela podmiot od innych podmiotów lub przedmiotów.

4. Przestrzeń wzrokowa

5. Przestrzeń słuchowa

Wg Altmana prywatność jest to wybiórcza kontrola dostępu do własnego „ja”. Prywatność jest również

zwiększaniem dystansu pomiędzy ja i innymi w miarę potrzeb. Wysoki poziom prywatności jest to umiejętność

zapewnienia sobie samotności lub towarzystwa w razie potrzeby.

1. Model ruchomego punktu równowagi

2. Teoria atrybucji pobudzenia

3. Teoria optimum dystansu:

Towarzyszą jej dwie tendencje:



Tendencja afiliacyjna – dążenie do zmniejszenia dystansu.



Tendencja izolacyjna – dążenie do zwiększenia dystansu.

Obydwie tendencje są realizowane poprzez różne kody niewerbalne:

 Manipulowanie dystansem;

 Kontakt wzrokowy;

 Mimika twarzy;

 Intymność tematu rozmowy;

 Napięcie mięśni;

 Ciepło głosu.

Każda sytuacja posiada punkt równowagi pomiędzy afiliacją, a izolacją – optimum dystansu.

W związku z tym istnieją mechanizmy kompensacyjne. W sytuacji gdy dochodzi do znacznego

zmniejszania dystansu osłabiamy kontakt wzrokowy, napinamy mięśnie, ochładzamy ton głosu.

Nadmierne zwiększenie dystansu powoduje intensyfikację kontaktu wzrokowego oraz ocieplenie głosu.

Oprócz tego mechanizmy dodatkowego sprzężenia zwrotnego – punkt optymalnej równowagi zmienia się

w zależności od emocji obu podmiotów.

Mechanizmy regulacji poziomu prywatności:

1. Manipulowanie przestrzenią osobistą i dystansem;

2. Zachowania werbalne;

3. Zachowania niewerbalne;

11

4. Zachowania terytorialne (zamykania/otwieranie drzwi, umieszczanie tabliczek ostrzegawczych,

stawianie torebki na siedzeniu obok);

5. Mechanizmy kulturowe (normy regulujące dostęp do innych).

Funkcje przestrzeni osobistej:

I.

Ochrona przed nadmierną stymulacją lub nadmiernym pobudzeniem.

II.

Ochrona przed utratą swobody działania.

III.

Komunikacyjna – spontanicznie przyjmowany dystans jest komunikatem niewerbalnym.

E. Hall wyróżnia 4 rodzaje dystansów fizycznych:

1) Dystans intymny;

2) Dystans indywidualny (osobniczy);

3) Dystans społeczny;

4) Dystans publiczny.

Każdy dystans ma fazy:

 Faza bliższa

 Faza dalsza