Układ pokarmowy

człowieka

Odżywianie się, a więc proces pobierania i asymilowania pokarmu, jest

jedną z podstawowych funkcji życiowych, od których zależy
funkcjonowanie całego organizmu.

Zespół narządów wchodzących w skład układu pokarmowego ma za

zadnie dostarczenie organizmowi składników niezbędnych do budowy i
odnowy własnych tkanek, oraz substancji energetycznych,
koniecznych do podtrzymywania procesów życiowych.

Budowa układu pokarmowego

Układ pokarmowy człowieka można

podzielić na

przewód pokarmowy

oraz

gruczoły dodatkowe

.

Przewód pokarmowy tworzą:
• jama ustna (1)
• gardło (3)
• przełyk (4)
• żołądek (5)
• jelito cienkie (8)
• jelito grube (6)
Przewód pokarmowy kończy się otworem

odbytowym (9).

Gruczoły należące do układu

pokarmowego to:

• ślinianki (2)
• trzustka (6)
• wątroba (10)

Jama ustna

1

– warga

2

– podniebienie twarde

3

– podniebienie miękkie

4

– migdałki podniebienne

5

– zęby

6 -

język

Jama ustna to początkowy odcinek przewodu pokarmowego, ograniczają

ją od przodu

wargi

, bo bokach

policzki

, od góry

podniebienie

; z tyłu

łączy się z

gardłem

. W jamie ustnej znajdują się

zęby

oraz mięsisty

język

.

W niej następuje wstępna, mechaniczna obróbka pokarmu i przygotowanie

go do dalszego trawienia. Pokarm zostaje rozdrabniany, miażdżony i

mieszany ze śliną.

Język

Narząd zbudowany z mięśni poprzecznie prążkowanych,

położony na dnie jamy ustnej. Bierze udział w formowaniu

kęsów pokarmowych i przesuwaniu ich do gardła.

Jest także narządem zmysłu smaku.

Pokryty jest błoną śluzową, w której znajdują się liczne

brodawki

smakowe

. Na brodawkach języka znajdują się

kubki smakowe

(ryc.1),

które mają różną wrażliwość chemiczną, co umożliwia różnicowanie

wrażeń smakowych.

Ilość odróżnianych smaków jest nieograniczona. Zawsze jednak stanowią

one kombinację czterech smaków podstawowych:

słodkiego,

kwaśnego, słonego i gorzkiego.

„Mapa smaków”

• słodki – czubek języka
• kwaśny – po bokach języka, w tylnej połowie
• słony – brzegi języka i części zbliżające się ku przodowi
• gorzki – tył języka

Zęby

U człowieka istnieją dwa pokolenia zębów:

mleczne

i

stałe.

Zęby mleczne wyrzynają się zwykle w drugiej połowie pierwszego

roku życia i jest ich razem dwadzieścia (po dziesięć w szczęce i w

żuchwie). W każdej połówce szczęki, w uzębieniu mlecznym,

wyróżniamy: dwa

siekacze

(1), jeden

kieł

(2) i dwa zęby

trzonowe

(3).

Pomiędzy 7 a 13 rokiem życia zęby mleczne wypadają i stopniowo

są zastępowane przez zęby stałe.

Zęby

W skład uzębienia stałego wchodzą

32

zęby umieszczone symetrycznie

w szczęce i żuchwie po lewej i prawej stronie. Są to:

siekacze

(1),

kły

(2),

zęby przedtrzonowe

(3) i

trzonowe

(4). Tak zróżnicowane uzębienie

nazywamy

heterodontycznym

. Umożliwia ono odcinanie kawałków

pokarmów (siekacze), przytrzymywanie kęsów pokarmowych (kły), oraz

ich miażdżenie i rozcieranie (trzonowce i przedtrzonowce).

Schematyczny zapis liczby zębów to tzw.

wzór zębowy

Wzór zębowy dorosłego człowieka: 2 1 2 3

Oznacza on, że w każdej połówce szczęki i żuchwy występują 2

siekacze, 1 kieł, 2 zęby przedtrzonowe i 3 trzonowe, razem 32 zęby.

(2+1+2+3)*4 = 32 po przemnożeniu przez 4 (dwie połówki szczęki i dwie

połówki żuchwy).

Budowa zęba

Każdy ząb składa się z

korony

(1),

szyjki

(3) i

korzenia

(2).

Każdy ząb okryty jest warstwą

szkliwa

(3), które jest najtwardszą tkanką
naszego organizmu. Pod szkliwem
leży warstwa

zębiny

(4). Poniżej

zębiny położona jest

miazga

(5), w

której biegną

naczynia krwionośne

(9)i

nerwy

(10).

6

– dziąsło

7

– cement, tkanka pokrywająca korzeń

8

– wyrostek zębodołowy

GARDŁO

– wspólny odcinek dla

dróg pokarmowych i
oddechowych. W trakcie

połykania pokarmu, jedna z

chrząstek krtani – nagłośnia –

zamyka dostęp do dróg
oddechowych, a tym samym

zapobiega przedostawaniu się
do nich pokarmu.

PRZEŁYK

– przewód długości 25 –

30 cm, łączący gardło z

żołądkiem. Jego funkcją jest

transport pokarmu z gardła do

żołądka. Ściana przełyku nie ma

zdolności wchłaniania pokarmu
ani trawienia.

Żołądek

Jest grubym i umięśnionym workiem, mogącym znacznie zwiększać

swoją objętość. Spełnia w organizmie trzy zasadnicze funkcje:

• gromadzi i przechowuje spożywane pokarmy,
• trawi pokarmy,
• wyjaławia pokarmy.
Wysłany jest wewnątrz

błoną śluzową

, w której znajdują się liczne

gruczoły, które wydzielają

sok żołądkowy

. Zawiera on kwas solny,

enzymy trawienne, śluz, sole mineralne oraz wodę.

Enzymy biorą udział w procesie trawienia białek, natomiast śluz

zabezpiecza ściany żołądka przez działaniem kwasu solnego i

enzymów.

W ścianach żołądka znajdują się

mięśnie gładkie

ułożone warstwowo.

Skurcze ścian żołądka powodują przemieszanie się treści pokarmowej

i wymieszanie jej z sokami żołądkowymi. Treść pokarmowa zmienia

się w płynną miazgę pokarmową (papkę pokarmową). Po 3-4

godzinach zalegania w żołądku pokarm przesuwa się w stronę

kolejnego odcinka układu pokarmowego – jelita.

Żołądek - anatomia

1-

dno żołądka, 2-trzon i krzywizna większa żołądka, 3-część przedodźwiernikowa, 4-

odźwiernik, 5-otrzewna, 6-błona śluzowa, 7-mięśniówka, 8-część dwunastnicy, 9-
krzywizna mniejsza,10-

wpust żołądka, 11-przełyk

Jelito cienkie

Najdłuższa część przewodu pokarmowego (4-5 m długości)
– dzieli się na trzy odcinki:
• dwunastnicę,
• jelito czcze,
• jelito kręte.

Do

dwunastnicy

(zaznaczona na rysunku na pomarańczowo) uchodzą

przewody wyprowadzające dwóch największych gruczołów
trawiennych:

wątroby i trzustki

. Przewodami tymi spływa

żółć

z

wątroby, zaś z trzustki

sok trzustkowy

.

W jelicie cienkim jest kontynuowany i zakończony proces trawienia

pokarmów. Tam też następuje wchłonięcie składników pokarmowych
do krwi i limfy.

Kosmki jelitowe

Powierzchnię błony śluzowej jelita cienkiego pokrywają tzw.

kosmki jelitowe

. Są to drobne uwypuklenia błony śluzowej jelita,

do których dochodzą naczynia włosowate i limfatyczne.
Obecność tak wielu kosmków jelitowych zwiększa powierzchnię
wchłaniania jelita cienkiego. Dodatkowo powierzchnia jelita jest
znacznie powiększona dzięki obecności

mikrokosmków

na

komórkach nabłonkowych kosmków.

Budowa kosmka jelitowego

1

– mikrokosmki

2 - naczynie limfatyczne

3

– nabłonek jelita

4

– naczynia krwionośne

Jelito grube

Stanowi końcowy odcinek

układu pokarmowego. Treść
jelita cienkiego (6)

przedostaje się do

jelita

ślepego, kątnicy

(3)

– części

początkowej jelita grubego,

w momencie otwierania się

zastawki krętniczo –

kątniczej

(4). Następnie

niestrawione resztki

przechodzą przez kolejne
odcinki jelita grubego:

okrężnicę

(5) i

odbytnicę

(1),

zakończoną odbytem. (2) –
wyrostek robaczkowy.

W jelicie grubym:
• zwrotnie wchłaniana jest woda, witaminy i aminokwasy
• formowany jest kał
• namnażają się drobnoustroje, wytwarzając m.in. witaminy (B

12

, K).

Ślinianki

• Są to parzyste gruczoły,

wytwarzający ślinę, których
przewody wyprowadzające
kończą się w jamie ustnej.

• Wyróżniamy:
-

ślinianki przyuszne (1)

-

ślinianki podżuchwowe (2)

-

ślinianki podjęzykowe (3)

Ślina

– płynna substancja zawierająca 99% wody. Rola śliny:

• służy do zwilżania i zlepiania w kęsy rozdrobnionego pokarmu
• działa bakteriobójczo
• zawiera enzymy rozpoczynające trawienie węglowodanów

Wątroba

Jest to największy gruczoł ciała ludzkiego (1), waży około 1,5 kg.

Ma ciemnoczerwone zabarwienie, które związane jest z dużą

ilością krwi przez nią przepływającą. Uchyłek przewodu

wątrobowego to

pęcherzyk żółciowy

(2), jest on zbiornikiem żółci

wytwarzanej w wątrobie.

Budowa wątroby

• W budowie anatomicznej wątroby wyróżnia się

dwie powierzchnie:

• przeponową (facies diaphragmatica), która

dzieli się na:

– część przednią
– część prawą
– część górną
– część tylną (pole nagie, area nuda) – jedyna z

części powierzchni przeponowej, o wyraźnych
granicach niepokryta

otrzewną

• trzewną (facies visceralis)

Budowa wątroby cd.

Wątroba składa się z 2 płatów i 8 segmentów. Granicą
między płatami nie jest jednak

więzadło sierpowate

, ale

linia przebiegająca od

pęcherzyka żółciowego

do żyły

głównej dolnej (linia Cantliego). Rzeczywista granica
między lewym i prawym płatem przebiega na prawo od
więzadła sierpowatego. Każdy płat składa się z czterech
segmentów. Podstawą segmentarnego podziału wątroby
jest przebieg rozgałęzień żyły wrotnej, którym towarzyszą
gałęzie tętnicy wątrobowej i przewodów żółciowych.
Segmentem jest część miąższu wątroby zawierająca
określoną gałąź żyły wrotnej, tętnicy wątrobowej i przewodu
żółciowego.

Budowa wątroby cd.

Segmenty i płaty wątroby oddzielone są od siebie
przegrodami łącznotkankowymi. Segmentarne i płatowe
układy naczyń i przewodów żółciowych nie wykazują na
ogół wzajemnych połączeń. Wyjątek stanowią gałęzie
żył wątrobowych. Podstawową jednostką anatomiczną
wątroby jest

zrazik

, a czynnościową gronko.

Budowa wątroby cd.

Według tradycyjnego podziału można w budowie wątroby wyróżnić
4 płaty:
• prawy (lobus hepatis dexter) – ograniczony na powierzchni

przeponowej przyczepem

więzadła sierpowatego

(ligamentum

falciforme hepatis

), a na powierzchni otrzewnej bruzdą

żyły

głównej i dołem

pęcherzyka żółciowego

• lewy (lobus hepatis sinister) – ograniczony na powierzchni

przeponowej przez przyczep więzadła sierpowatego.

• czworoboczny (lobus quadratus)
• ogoniasty (lobus caudatus).

Przez wnękę wątroby (inaczej nazywaną wrotami wątroby)
przechodzi

tętnica wątrobowa właściwa

,

żyła wrotna wątroby

oraz

przewód żółciowy

.

Następnie wnikając do wnętrza narządu dzielą się kolejno na:
tętnicę wątrobową międzypłacikową, żyłę wątrobową
międzypłacikową oraz przewód żółciowy międzypłacikowy. Te trzy
struktury odnajdujemy w tkance łącznej międzypłacikowej
określając je nazwą triady wątrobowej. Wnikając do płacika dzielą
się na tętnicę wątrobową śródpłacikową, żyłę wątrobową
śródpłacikową oraz przewód żółciowy śródpłacikowy.

Funkcje trawienne wątroby:

• wydzielanie żółci, która odgrywa zasadniczą rolę w

mechanicznym trawieniu tłuszczów

• usuwanie substancji odżywczych z krwi, a tym samym pomoc w

utrzymaniu homeostazy ustrojowej

• przemiana nadmiaru glukozy w glikogen i jego magazynowanie
• przemiana nadmiaru aminokwasów w kwasy tłuszczowe i

mocznik

• gromadzenie żelaza i niektórych witamin
• neutralizowanie alkoholu i wielu środków farmakologicznych i

używek ( w procesie detoksykacji organizmu)

Trzustka

Narząd leżący w pętli jaką tworzy dwunastnica, ułożona jest za

żołądkiem.

Najważniejsze funkcje trzustki to:
• wytwarzanie soku trzustkowego – czynność zewnątrzwydzielnicza,
• produkowanie hormonów: insuliny i glukagonu, które regulują

przemianę węglowodanową w organizmie – czynność

wewnątrzwydzielnicza.

Funkcje układu pokarmowego

• mechaniczne rozdrabnianie

przyjętego pokarmu

• transport
• trawienie (chemiczna

przeróbka pokarmu w łatwo
przyswajalne składniki)

• odrzucanie na zewnątrz

resztek pokarmowych ( w
formie kału), które są zbędne
dla organizmu