1

Wtorek 20 listopada 2007

1

Gazeta Wyborcza

1

Edukacja.Gazeta.pl

22

Kujon Polski

Napoje

Czas pracy: 120 minut

TEKST I

Nie istnieje jedna historia ludzkości. Jest

wiele historii różnych aspektów ludzkiego ży-
cia.

Karl Popper, filozof nauki (1902-1994)
Pragnienie jest groźniejsze niż głód. Czło-

wiek może przeżyć, nie jedząc nic nawet kilka
tygodni, ale bez picia przetrwa tylko kilka dni,
i to o ile będzie miał szczęście. W tym sensie
spośród naszych podstawowych potrzeb i fun-
kcji biologicznych ważniejsze jest tylko oddy-
chanie.

Dziesiątki tysięcy lat temu nasi przodkowie

żyli w niewielkich grupach, które poszukiwa-
ły pożywienia zawsze w pobliżu rzek, strumie-
ni lub jezior, gdyż ludzie nie potrafili jeszcze
ani przechowywać, ani transportować wody
tak, by nadal nadawała się do picia. Dlatego
u zarania naszej historii dostęp do źródeł wo-
dy wyznaczał ścieżki rozwoju ludzkości. To
możliwość zaspokojenia pragnienia kształto-
wała ludzką historię.

Mniej więcej dziesięć tysięcy lat temu sytu-

acja się zmieniła, świeża woda z wolna traciła
uprzywilejowaną pozycję i zaczynały konku-
rować z nią inne napoje – wiele je różniło, lecz
jedno miały wspólne: odmiennie niż woda nie
występowały w naturze, i aby je pić, trzeba by-
ło najpierw je wytworzyć. Napoje te nie tylko
stanowiły bezpieczniejszą alternatywę dla zwy-
kle brudnej i zanieczyszczonej chorobotwór-
czymi zarazkami wody dostępnej w ludzkich
skupiskach, ale pełniły też inne funkcje. W róż-
nych epokach te nowe, płynne wynalazki słu-
żyły jako waluta, były symbolami i ważnymi
składnikami kultów religijnych, ikonami poli-
tycznej władzy i statusu, a wreszcie stanowiły
źródło inspiracji dla filozofów i artystów. Nie-
które z nich służyły wyłącznie elitom, wzmac-
niając ich pozycję i władzę, inne trafiały do uci-
skanych, którym pomagały przeżyć upokorze-
nie i nędzę. Nowe napoje podawano na ślubach
i pogrzebach, dzięki nim tworzyły się i zacieś-
niały więzi społeczne, wznoszono nimi toasty
po zwycięskich bitwach i udanych transakcjach.
Ludzie pili, by wyostrzyć zmysły lub by zapom-
nieć; kilka łyków mogło stać się skutecznym le-
kiem... albo śmiertelną trucizną.

Płynęły epoki, a wraz z nimi płynęły coraz

to nowe napoje. Każdy czas, każda kultura i cy-
wilizacja, ba, niemal każde miejsce – od neo-
litycznych osad, poprzez greckie polis, po mia-
sta epoki Oświecenia z ich kawiarniami – miały
własny pomysł na to, co należy pić. W określo-
nej epoce o popularności konkretnego napoju
decydowały zapewne rozmaite czynniki, bez
wątpienia jednak każdy z nich musiał spełniać
jakieś właściwe danej chwili wymogi, wszak ina-
czej nie zająłby tak ważnego miejsca – a zdarza-
ło się przecież, że wpływ na historię przyszłych
zdarzeń tego, co ludzie w danym czasie najchęt-
niej pili, był naprawdę olbrzymi i... zupełnie nie-
oczekiwany. Archeologowie od dawna opisują
dzieje ludzkości, odwołując się do tego, z jakich
materiałów sporządzano najczęściej wykorzy-
stywane narzędzia. Mamy zatem epokę kamie-
nia łupanego i gładzonego, epokę brązu i żela-
za. Warto jednak przyjrzeć się naszej cywiliza-
cji także przez pryzmat tego, co, gdzie i kiedy pi-
jano, i periodyzację ludzkich dziejów oprzeć na
tym właśnie kryterium. W tym kontekście zaś
– wpływu na bieg historii – sześć płynów prze-
de wszystkim zasługuje na szczególną uwagę:
piwo, wino, mocne alkohole, kawa, herbata i Co-
ca-Cola. Różnią się one (na przykład trzy spoś-
ród nich zawierają alkohol, a trzy kofeinę), ale
jedno mają wspólne – w pewnym ważnym, prze-
łomowym momencie historii naszego gatunku,
a mówimy tu o epokach oddzielonych o tysiąc-
lecia, każdy z nich był przez pewien czas napo-
jem najpopularniejszym.

Ź

RÓDŁO

: T. S

TANDAGE

,

H

ISTORIA ŚWIATA W SZEŚCIU

SZKLANKACH

, W

YDAWNICTWO

C

I

S, W

ARSZAWA

2007

Zadanie 1. (0-1)

T

Te

ek

ksstt II m

mo

ożżn

na

a b

by

y zza

atty

yttu

ułło

ow

wa

aćć

A

A.. „Era napojów”
B

B.. „Woda – dar życia”
C

C.. „Z historii napojów”
D

D.. „Z historii ludzkości”

Zadanie 2. (0-1)

W

We

ed

dłłu

ug

g a

au

utto

orra

a tte

ek

kssttu

u II llu

ud

dzzk

ka

a h

hiisstto

orriia

a b

by

yłła

a

k

ksszztta

ałłtto

ow

wa

an

na

a m

miię

ęd

dzzy

y iin

nn

ny

ym

mii p

prrzze

ezz

A

A.. zaspokajanie głodu.
B

B.. rozbudowę miast i osaD

D..

C

C.. dostęp do źródeł wody pitnej.
D

D.. wytwarzanie nowych napojów.

Zadanie 3. (0-1)

Z

Z tte

ek

kssttu

u II w

wy

yn

niik

ka

a,, żże

e cczzłło

ow

wiie

ek

k o

ossiie

ed

dlla

ałł ssiię

ę

w

w p

po

ob

blliiżżu

u rrzze

ek

k,, p

po

on

niie

ew

wa

ażż

A

A.. otaczał rzeki kultem i czcią.
B

B.. nie umiał przechowywać wody.
C

C.. wody bały się zwierzęta drapieżne.
D

D.. ułatwiało mu to transport rozmaitych to-

warów.

Zadanie 4. (0-1)

P

Pe

erriio

od

dy

yzza

accjja

a w

w h

hiisstto

orriiii tto

o p

po

od

dzziia

ałł llu

ud

dzzk

kiicch

h

d

dzziie

ejjó

ów

w n

na

a

A

A.. lata..

C

C.. epoki.

B

B.. wieki.

D

D.. miesiące.

Zadanie 5. (0-1)

A

Au

utto

orr w

w zzd

da

an

niiu

u::

K

Kaażżd

dy

y cczzaass,, k

kaażżd

daa k

ku

ullttu

urraa

ii ccy

yw

wiilliizzaaccjjaa,, b

baa,, n

niie

em

maall k

kaażżd

de

e m

miie

ejjsscce

e –– o

od

d n

ne

eo

o--

lliitty

ycczzn

ny

ycch

h o

ossaad

d,, p

po

op

prrzze

ezz ggrre

ecck

kiie

e p

po

olliiss,, p

po

o m

miiaa--

ssttaa e

ep

po

ok

kii O

Ośśw

wiie

ecce

en

niiaa zz iicch

h k

kaaw

wiiaarrn

niiaam

mii –– m

miiaałły

y

w

włłaassn

ny

y p

po

om

my

yssłł n

naa tto

o,, cco

o n

naalle

eżży

y p

piićć..

p

piisszze

e k

ko

olle

ejj--

n

no

o o

o n

na

assttę

ęp

pu

ujją

ąccy

ycch

h e

ep

po

ok

ka

acch

h h

hiisstto

orry

ycczzn

ny

ycch

h

A

A.. prehistoria, starożytność, średniowiecze.
B

B.. prehistoria, starożytność, epoka nowożyt-

na.

C

C.. starożytność, średniowiecze, epoka nowo-

żytna.

D

D.. średniowiecze, epoka nowożytna, czasy

najnowsze.

Zadanie 6. (0-1)

A

Arrcch

he

eo

ollo

og

giia

a tto

o n

na

au

uk

ka

a o

op

piissu

ujją

ącca

a d

dzziie

ejje

e n

na

a p

po

od

d-

sstta

aw

wiie

e

A

A.. śladów w skorupie ziemskiej.
B

B.. źródeł pisanych stworzonych przez czło-

wieka.

C

C.. materialnych śladów działania ludzi w prze-

szłości.

D

D.. tradycji i legend przetrwałych do dnia dzi-

siejszego.

TEKST II

L

Lu

ud

dzziie

e zza

acczzę

ęllii d

de

elle

ek

ktto

ow

wa

aćć ssiię

ę h

he

errb

ba

attą

ą 33 tty

yss..

lla

att tte

em

mu

u w

w C

Ch

hiin

na

acch

h.. D

Dzziiśś p

piijja

a ssiię

ę jją

ą rró

ów

wn

niie

eżż zz ccy

y--

ttrry

yn

ną

ą,, m

mlle

ek

kiie

em

m,, p

prrzzy

yp

prra

aw

wa

am

mii,, a

a w

w T

Ty

yb

be

ecciie

e n

na

a--

w

we

ett zz d

do

od

da

attk

kiie

em

m m

ma

assłła

a..

Herbatę dla Europy odkryli w początkach

XVII wieku holenderscy i portugalscy kupcy,
prowadzący w tym czasie ożywiony handel na
Dalekim Wschodzie. W ładowniach żaglowców
wraz z innymi cennymi towarami, takimi jak:
tkaniny jedwabne, przyprawy korzenne czy
porcelana, przemierzała pod okiem wytrawnych
żeglarzy tysiące mil, z Chin do Europy, aby po
wielomiesięcznej podróży dotrzeć do portugal-
skich i holenderskich portów, skąd ekspediowa-
no ją dalej do Niemiec, Francji, Włoch oraz kra-
jów bałtyckich. Rosnące zainteresowanie egzo-
tycznym towarem, a przede wszystkim znacz-
ne zyski, jakie osiągali kupcy, spowodowały, że
w połowie XVII wieku do dotychczasowych im-
porterów dołączyła Angielska Wschodnioindyj-
ska Kompania Handlowa, która bardzo szybko
zdominowała w Europie handel herbatą. […]

Ojczyzną herbaty, zgodnie z opinią większo-

ści znawców przedmiotu, są położone w strefie
gorącego i wilgotnego klimatu wyżynne obszary
chińskiej prowincji Yunnan oraz pogranicze zobec-
nym Wietnamem, Laosem i Birmą. Już przed
trzema tysiącami lat, a może i znacznie wcześniej,
miejscowa ludność wykorzystywała liście drze-

wa herbacianego do przygotowywania naparu,
który stosowano jako lek łagodzący dolegliwości
żołądkowe oraz wzmagający koncentrację.

Można przyjąć, że zwyczaj codziennego pi-

cia herbaty dla przyjemności kształtował się bar-
dzo powoli w ciągu wielu stuleci. Jego gorącymi
propagatorami byli mnisi buddyjscy, którzy od-
kryli, że napar herbaciany doskonale pomaga
wytrwać podczas wielogodzinnych medytacji.
W czasach dynastii Tang (618-907) do klasztorów
buddyjskich w Chinach coraz częściej zaczęli
przybywać mnisi z Korei i Japonii. To właśnie oni,
wracając w ojczyste strony po wielu latach nau-
ki, zabierali ze sobą nasiona nieznanej dotych-
czas poza Chinami rośliny, aby w przyklasztor-
nych ogrodach podjąć pierwsze próby uprawy
krzewu herbaty. Oni też wprowadzili do ceremo-
nii religijnych zwyczaj picia herbaty […].

Poza murami świątyń iklasztorów herbata dość

szybko zyskała popularność na dworach władców.
W Chinach za czasów dynastii Tang i Song (960-
-1279) ukształtował się zwyczaj organizowania her-
bacianych biesiad iturniejów, podczas których de-
gustowano najznakomitsze gatunki herbat, słu-
chano poezji i muzyki. Rodzący się kult herbaty
związany ze ściśle skodyfikowanym ceremonia-
łem zaczął głęboko przenikać do nauki i sztuki, był
również motorem rozwoju handlu i rzemiosła.
W połowie VIII wieku Lu Yu napisał świętą księ-
gę herbaty, swoisty pierwszy kodeks herbaty. Za-
chowane trzy zwoje księgi zawierają wiele cen-
nych informacji związanych z jej uprawą, sposo-
bem przygotowania i parzenia w odpowiednich
naczyniach. Dzieło Lu Yu zyskało wielką popular-
ność nie tylko wśród kupców herbacianych, ale
również na dworze cesarskim, na którym mistrz
i jego uczniowie bywali częstymi gośćmi.

W drugiej połowie XV stulecia podobną rolę

jak Lu Yu odegrał w Japonii na dworze szoguna
Ashikagi Yoshimasy buddyjski mnich o imieniu
Murata Shuko. Potężny władca, a zarazem mece-
nas sztuki i esteta, zlecił mu opracowanie zasad
ceremonii picia herbaty, które legły u podstaw
kultywowanej do dziś w Japonii „drogi herbaty”.
Jego wielcy następcy […] odnaleźli w przyrodzie
i stanie ducha człowieka esencję ceremonii, w któ-
rej herbata jest tylko pretekstem. To właśnie dzię-
ki nim czarka herbaty łączyła, anie dzieliła, wszech-
władnych feudałów i ich poddanych, okrutnych
wojowników i artystów, wprowadzając w nastrój
wewnętrznej ciszy i spokoju, harmonii otoczenia,
oddziałujących na wszystkie ludzkie zmysły. Ja-
pońska ceremonia herbaty nie ma swojego odpo-
wiednika w żadnym innym zakątku Ziemi, cho-
ciaż bardzo często spotkanie przy filiżance her-
baty jest jak wyciągnięcie ręki w geście powitania.

W tym samym czasie, gdy w Japonii kształ-

towały się podstawy kultu herbaty, również w in-
nych częściach kontynentu azjatyckiego napój
ten zyskiwał coraz liczniejszych zwolenników.
Istniejący od początku naszej ery Jedwabny
Szlak, wiodący z Chin przez Azję Centralną
i Środkową, Kaukaz i Iran na wybrzeża Morza
Śródziemnego, wykorzystywany był do trans-
portu chińskiej herbaty. W przydrożnych za-
jazdach kupcy zapoznawali miejscową ludność
z nieznanym im dotychczas napojem, sposobem
jego przygotowania i właściwościami. Była to
wspaniała reklama dla herbaty, która dziś w wie-
lu krajach leżących na dawnym Jedwabnym Szla-
ku uznawana jest za napój narodowy.

Do rozpowszechnienia jej upraw na terenie

Azji, a tym samym zwyczaju jej picia, przyczy-
nili się również Europejczycy. W początkach
XIX stulecia założono w Asamie, a następnie
w innych regionach północnych Indii, pierwsze
plantacje, sadząc miejscową odmianę krzewu
herbacianego. Kilkadziesiąt lat później James
Taylor, korzystając z doświadczeń zdobytych na
plantacjach w Indiach, zapoczątkował uprawę
i produkcję herbaty na Cejlonie. Jej szybki roz-
wój był jednak dziełem Thomasa Liptona, zna-
nego już wówczas od lat w Anglii kupca, który
całe swoje dalsze życie poświęcił zgłębianiu ta-
jemnic tworzenia nowych gatunków.

Ź

RÓDŁO

: M

AREK

S

ZTRANTOWICZ

,

D

ROGA HERBATY

,

„W

IEDZA I

Ż

YCIE

” 1999,

NR

10.

Zadanie 7. (0-1)

Z

Z tte

ek

kssttu

u IIII w

wy

yn

niik

ka

a,, żże

e zza

a o

ojjcczzy

yzzn

nę

ę h

he

errb

ba

atty

y

u

uzzn

na

ajje

e ssiię

ę

A

A.. Chiny.

B

B.. Cejlon. C

C.. Anglię. D

D.. Japonię.

Zadanie 8. (0-1)

H

He

errb

ba

attę

ę n

na

ajjp

piie

errw

w ttrra

ak

ktto

ow

wa

an

no

o jja

ak

ko

o n

na

ap

pó

ójj

A

A.. leczniczy.
B

B.. łagodzący obyczaje.
C

C.. wykorzystywany przy obrzędach religij-

nych.

D

D.. dający człowiekowi zadowolenie i szczę-

ście.

Zadanie 9. (0-1)

H

He

errb

ba

atta

a zzy

yssk

ka

ałła

a m

miia

an

no

o n

na

ap

po

ojju

u cco

od

dzziie

en

nn

ne

eg

go

o

d

dzziię

ęk

kii

A

A.. prostemu ludowi.
B

B.. kupcom i rolnikom.
C

C.. mnichom buddyjskim.
D

D.. dostojnikom cesarskim.

Zadanie 10. (0-1)

Z

Z tte

ek

kssttu

u IIII w

wy

yn

niik

ka

a,, żże

e w

w śśw

wiię

ętte

ejj k

kssiię

ęd

dzze

e h

he

err--

b

ba

atty

y n

niie

e m

mo

ożżn

na

a zzn

na

alle

eźźćć iin

nffo

orrm

ma

accjjii n

na

a tte

em

ma

att

A

A.. przyczyn popularności herbaty.
B

B.. naczyń używanych do parzenia herbaty.
C

C.. właściwości naparu z herbacianych liści.
D

D.. składników i proporcji, jakich należy prze-

strzegać podczas przygotowywania napoju.

Zadanie 11. (0-1)

U

Użży

ytte

e w

w tte

ek

kśścciie

e IIII ssłło

ow

wo

o

cce

erre

em

mo

on

niiaałł

o

ozzn

na

acczza

a

A

A.. powagę, wręcz nabożeństwo.
B

B.. zbiór przepisów, obowiązujących zasad.
C

C.. czynność wykonywaną z zaakcentowa-

niem pewnych form.

D

D.. uroczysty akt, obrzęd przebiegający we-

dług określonego planu.

Zadanie 12. (0-1)

T

Th

ho

om

ma

ass L

Liip

ptto

on

n

A

A.. założył plantacje w Asamie.
B

B.. założył plantacje na Cejlonie.
C

C.. poszukiwał nowych smaków herbaty.
D

D.. opisał tajniki przygotowywania herbaty.

Zadanie 13. (0-1)

H

He

errb

ba

attą

ą w

w E

Eu

urro

op

piie

e zza

acczzę

ętto

o ssiię

ę iin

ntte

erre

esso

ow

wa

aćć

A

A.. w drugiej połowie XV wieku.
B

B.. na początku XVII wieku.
C

C.. na przełomie XVIII i XIX wieku.
D

D.. na początku XIX wieku.

Zadanie 14. (0-1)

H

He

errb

ba

atta

a d

do

o P

Po

ollssk

kii m

mo

og

głła

a p

prrzzy

yb

by

yćć w

w cczza

assa

acch

h

k

krró

ólla

a

A

A.. Zygmunta Starego.
B

B.. Władysława Łokietka.
C

C.. Kazimierza Wielkiego.
D

D.. Zygmunta III Wazy.

Zadanie 15. (0-1)

P

Prrzzy

yw

wo

ożże

en

niie

e h

he

errb

ba

atty

y d

do

o E

Eu

urro

op

py

y m

mo

orrzze

em

m

b

by

yłło

o m

mo

ożżlliiw

we

e d

dzziię

ęk

kii w

wiie

ellk

kiim

m o

od

dk

krry

ycciio

om

m g

ge

eo

og

grra

a--

ffiicczzn

ny

ym

m zz k

ko

oń

ńcca

a X

XV

V w

wiie

ek

ku

u zza

ap

po

occzzą

ąttk

ko

ow

wa

an

ny

ycch

h

A

A.. wyprawą Marco Polo.
B

B.. wyprawami Francisa Drake’a.
C

C.. podróżami Krzysztofa Kolumba.
D

D.. opłynięciem świata przez Ferdynanda Ma-

gellana.

TEKST III

Sekret sztuki picia herbaty [zawarty jest]

w powiedzeniu: „Trzeba umieścić węgiel drzew-
ny tak, żeby woda zagotowała się we właściwy
sposób. Zaparzyć herbatę tak, by nabrała właś-
ciwego smaku. Ułożyć kwiaty tak, aby miały ta-
ki wygląd, jak w czasie kwitnienia. Latem trze-
ba przywodzić na myśl chłód, zimą – przytul-
ność. To wszystko – nie ma żadnych innych taj-
ników. Chanoyu

1

zaczyna się i kończy na piciu

herbaty”. [Istnieją] cztery główne zasady cere-
monii – wa-kei-sei-jaku, harmonia – szacunek
– czystość – spokój, nawołując do jak najstaran-
niejszego unikania zbytku i wystawności. Har-

Egzamin

gimnazjalny

Część humanistyczna

Gimnazjalisto! Wczoraj drukowaliśmy przykładowy test matematyczno-przyrodniczy.
Dziś część humanistyczna egzaminu. Jutro z kolei na stronach lokalnych „Gazety” znajdziesz przewodnik
po liceach w swoim mieście