1

Herbaciane spotkania w bambusowyn gaju

Wrzątek na herbatę, czyli co w ogóle trzeba

wiedzied o chanoyu.

Anna Kapusta

Stowarzyszenie SENSHINKAI

Chadō Urasenke Takōkai Kraków

Chadogu – utensylia herbaciane:

Chaire

ceramiczny pojemniczek na mocną
herbatę – koicha

Chakin

lniana

ściereczka

zwilżana

do

wycierania utensyliów na mokro

Chasen

bambusowy pędzelek do mieszania
herbaty

Chashaku

wykonana

z

jednego

kawałka

bambusa łyżeczka do sypania herbaty

Chawan

czarka na herbatę

Fulusa

jedwabna chusteczka służąca do
wycierania utensyliów na sucho,
u kobiet typowa fukusa ma kolor
czerwony, u mężczyzn fioletowy

Futa-oki

podstawka pod pokrywkę kama

Hishaku

bambusowy czerpak do nabierania
wody z kama bądź mizusashi

Kama

kociołek na gorącą wodę

Kensui

ceramiczne naczynie na zużytą wodę

Mizusashi

naczynie na świeżą wodę

Mizutsugi

dzbanek do dolewania świeżej wody

Natsume

lakowany

pojemniczek

zazwyczaj

używany do słabej herbaty – usucha

Chanoyu
Tłumaczy się jako „wrzątek na herbatę” i w Polsce znane jest jako ceremonia
parzenia herbaty. Określenie tea ceremony rozpowszechniło się od czasu
użycia go przez Okakura Kakuzo w książce „Księga herbaty” jego autorstwa.
Jednak w Japonii sztuka ta znana jest jako chadō czyli droga herbaty i
podobnie jak kendō czy aikidō jest droga do kształtowania charakteru i
doskonalenia się. Trzeba pamiętad, ze pomimo że w naszej kulturze przyjęło
się mówid ceremonia parzenia herbaty, w chanoyu nie chodzi o wyszukany
sposób zaparzenia herbaty, ale o spotkanie przy czarce herbaty, które
przenosi nas poza świat codzienności.

Ichi go ichi e
Tłumaczone jest jako „jedno takie spotkanie w życiu” i podkreśla
niepowtarzalnośd spotkania.

W trakcie spotkania panuje atmosfera

skupienia i nie prowadzi się zbędnych rozmów, a wszelkie dialogi dotyczą
mającego miejsce spotkania. Działają tu wszystkie zmysły – kadzidła, piękne
utensylia, faktury czarek, dźwięk wody i palących się węgli, to wszystko i nie
tylko, składa się na wyjątkowośd chwili.

Interdyscyplinarność
Chadō jest sztuką wyjątkową, bo łączy w sobie większośd tradycyjnych
aspektów kultury japooskiej, takich jak historia, literatura, kaligrafia,
układanie kwiatów, wyroby z laki, metalu, bambusa, ceramika, kuchnia,
architektura, ogrodnictwo, etykieta, czy nawet nawiązania do teatru
japooskiego… Dobór tych elementów zależy ot wielu czynników, takich jak
rodzaj spotkania, pora roku, okazja, czy gust uczestników.

Historia
Do Japonii herbatę przywiózł najprawdopodobniej mnich Eisai (1141 – 1215)
w XII w., po czym zyskała ona dużą popularnośd wśród mnichów, którzy
używali jej by podtrzymad trzeźwośd umysłu podczas medytacji. Herbata
pojawiła się w świątynnych ceremoniałach, a jej właściwości zdrowotne
doceniły różne warstwy społeczne. Z czasem ceremonia parzenia herbaty
pojawiła się na dworze, gdzie przerodziła się w wyszukane spotkania z
kosztownymi chioskimi utensyliami. Rewolucje w tej dziedzinie
zawdzięczamy przede wszystkim 3 wielkim mistrzom: Murata Shukō (1422 –
1502), Takeno Jōō (1502 – 1555) i Sen Rikyū (1522 – 1591), z których za
największego mistrza chanoyu uważa się Rikyū. Dzięki nim rozwinął się
aspekt duchowy i estetyka wabi (prostoty, ubóstwa), a za nią pawilony
herbaciane kryte strzechą, surowa ceramika i wiele innych elementów
tworzących współczesne chadō. 3 prawnuków Rikyū zapoczątkowało
powstanie 3 głównych szkół chanoyu: Urasenke (której filią jest nasze
Stowarzyszenie), Omotesenke i Mushakōjisenke.

2

Anna Kapusta

Chashitsu
To pokój herbaciany. Pawilon herbaciany w najkrótszy możliwy sposób
można opisad porównując do wyłożonej matami tatami chaty krytej
strzechą, w której panuje półmrok, do której wchodzi się przez niskie
wejście nijiriguchi i której najważniejszym elementem jest tokonoma –
wnęka, służąca m.in. do prezentowania kwiatów chabana i zwoju. Chashitsu
otoczony jest ogrodem zorganizowanym tak, by był stonowany, ale zarazem
ciekawy o każdej porze roku. Jego punktami charakterystycznymi są
kamienna ścieżka, ławeczka koshikiri machiai, lampa oraz tsukubai –
kamienna misa, w której uczestnicy obmywają ręce i usta.

Matcha

sproszkowana

zielona

herbata

najwyższej jakości specyficzna dla
chanoyu; na wiosnę cała plantacja
przykrywana jest matami chroniącymi
przed słoocem, zbierana w maju

Koicha

czyli

mocna

herbata

najwyższej

jakości; podawana na chaji przed
usucha; mieszana dokładnie, żeby
rozprowadzid herbatę, ale tak, aby nie
wytworzyd pianki; bardzo gęsta – jej
konsystencja porównywana jest gęstą
farbą; przygotowywana w jednej
czarce dla kilku gości; dla jednej osoby
sypie się około 3 chashaku

Usucha

czyli

słaba

herbata;

podawana

zarówno na chaji (po koicha), jak i na
chakai; przygotowywana w oddzielnej
czarce dla każdego gościa, mieszana
bardzo intensywnie; na skutek czego
jej powierzchnię pokrywa regularna
pianka o drobnych oczkach; na jedną
czarkę sypie się około 1,5 chashaku

Rodzaje spotkań przy herbacie:

Chakai

to spotkanie z dużą ilością gości
wszyscy uczestnicy mogą zobaczyd
jeden

ze

sposobów

zaparzenia

herbaty, są częstowani ciasteczkami i
herbatą usucha, tylko paru gości może
otrzymad poczęstunek bezpośrednio
od gospodarza teishu, pozostali zaś od
pomocników hakobi

Chaji

jest pełnym spotkaniem trwającym do
4 godzin, w którym uczestniczy
zazwyczaj do 5 gości; w czasie chaji
obowiązuje wiele zasad etykiety, a na
spotkanie składa się parę etapów:
lekki posiłek kaiseki, dwukrotnie
układany

węgiel

w

palenisku,

dwukrotne parzenie herbaty (koicha i
usucha), przed każdym rodzajem
herbaty poczęstunek słodyczami oraz
w międzyczasie wyjście do ogrodu

Wa Kei Sei Jaku
Są to cztery zasady przejawiające się w każdym aspekcie chanoyu. Wa
(harmonia) dotyczy relacji nie tylko między uczestnikami, ale dotyczy także
relacji ze światem. Podobnie jest z kei (szacunkiem), który przejawia się nie
tylko między gośdmi i gospodarzem, ale też w stosunku do natury (np. pór
roku), utensyliów, pracy, jaką włożono w przygotowanie spotkania itp. Sei
(czystośd) jest wartością zarówno w sensie dosłownym, jak i filozoficznym, w
znaczeniu czystości ducha i umysłu – odrzucając troski życia codziennego
możemy w pełni rozkoszowad się spotkaniem. Zetknięcie czystości umysłu,
szacunku i harmonii pozwala poczud pokój ducha (jaku).

Strój
Przede wszystkim powinien byd skromny, by nie odwracad uwagi od
spotkania. Ideałem jest tradycyjny strój japooski: dla kobiety stonowane
kimono i pas obi w formie tradycyjnego eleganckiego węzła taiko (bęben),
strój męski to zawsze jednokolorowe kimono (iromuji), do którego założyd
można spodnie hakama lub narzutkę haori. Ewentualny strój europejski
trzyma się tych samych zasad, co u kobiety oznacza najlepiej długą spódnicę
i białą bluzkę, a u mężczyzny garnitur. Każdy gośd mied powinien zestaw
podstawowych akcesoriów (fukusa, kobukusa, białe papierowe serwetki
kaishi, wachlarz sensu, nożyk do ciasteczek i mały kojakin w etui), które
chowa za połą kimona lub w przypadku stroju europejskiego w torebeczce
fukusabasami.

Temae
Czyli forma zaparzenia herbaty. Sposobów przygotowania herbaty jest
wiele, ale we wszystkich zauważyd można podstawowe etapy: wniesienie
przez gospodarza potrzebnych utensyliów i ich wytarcie, przygotowanie
herbaty dla gości oraz ponowne oczyszczenie utensyliów i ich wyniesienie.
Bardziej doświadczony gośd prosi jeszcze na koniec o możliwośd bliższego
przyjrzenia się utensyliom. Dobór przedmiotów i ich ustawienie zależy od
rodzaju temae, a rodzaj użytego paleniska zmienia się w zależności od pory
roku: furo jest stawiane na tatami z dala od gości, natomiast zimowe
palenisko ro jest umieszczone blisko (grzeje) i wpuszczone jest w podłogę.

Etykieta
Jest nieodzownym elementem każdego spotkania herbacianego. Najbardziej
charakterystyczna są role pierwszego (shōkyaku) i ostatniego (tsume) gościa.
Shōkyaku prowadzi konwersację oraz ewentualnie pomaga pozostałym
gościom, a więc powinien byd najbardziej doświadczoną spośród
zaproszonych osób. Tsume natomiast jest zazwyczaj najbliższą gospodarzowi
(teishu) osobą i gdy nie ma asystenta (hantō) w razie potrzeby może wejśd
na zaplecze (mizuya). Każdy wie, co ma robid a wszystkie gesty są ściśle
określone. Wprowadza to pozornie niepotrzebne skomplikowanie, a w
rzeczywistości pozwala skupid się na samym spotkaniu, jego atmosferze,
ludziach i doznaniach.