1

FINANSE PUBLICZNE

WYKŁAD 4

Z DNIA 28.04.2012

~ DOCHODY BUDŻETOWE ~

Cele gromadzenia dochodów budżetowych

 alimentacja budżetu państwa
 realizacja interwencyjnej polityki państwa, czyli



cele społeczne - oświata, kultura, zdrowie, pomoc socjalna



cele gospodarcze

Rodzaje dochodów budżetowych

I.

Zwrotne (czasowe) -

mówiliśmy przy skarbie państwa (pożyczki zagraniczne, krajowe),

II.

Bezzwrotne (stałe)

1. Niepodatkowe

 z majątku i praw majątkowych
 ze składek (ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne
 od jednostek i zakładów budżetowych(praktycznie zlikwidowane, zostały zakłady

komunalne) oraz innych placówek

 darowizny i zapisy
 zwroty pożyczek i zaliczek
 dochody z udziałów w przedsiębiorstwach - spółki skarbu państwa (spółka

kapitałowa, gdzie skarb państwa posiada kontrolny pakiet akcji)

2. Podatkowe

 podatki
 opłaty
 cła

System podatkowy -

ogół podatków funkcjonujących w danym kraju oraz przepisy prawne,

które je regulują. Systemy podatkowe są zróżnicowane w różnych krajach.

Czynniki wpływające na zróżnicowanie systemów podatkowych w poszczególnych krajach:

a. tradycje historyczne

- generalnie jesteśmy przeciwni zmianom, mówi się o bezwładności

systemów podatkowych, przyzwyczajamy się do istniejących podatków i nie lubimy
zmieniać zwyczajów.
Bezwładność jest związana z dwoma przyczynami:

 z przywiązania ludzi do istniejącego stanu, obawa przed zmianami, które mogą

pogorszyć ich sytuację

 opór administracji skarbowej (działa sztampowo, każda zmiana budzi sprzeciw, bo

wymaga nauki)

b. warunki administracyjne

- aparat administracyjny wpływa na kształt systemu

podatkowego - odpowiada za system zgodnie ze swoimi kwalifikacjami oraz za sprawy
techniczne, ale także moralne. Jeśli są skomplikowane systemy podatkowe, to

administracja musi być dobrze wykształcona. Nie tylko złożoność powoduje ucieczki od
podatków, ale również ta źle wykształcona administracja skarbowa. W krajach
wysokorozwiniętych skarbowcy są bardzo dobrze wykształceni, tam gdzie są źle
wykształceni pracownicy powinien być prosty system podatkowy.

2

c. uwarunkowania ekonomiczne

- z tego punktu widzenia dzieli się kraje na:

 wysoko uprzemysłowione - system podatkowy szeroko zakrojony, a dochody są

znaczne. Ludzie zarabiają dużo i płacą podatki, tak jak przedsiębiorstwa, bo warunki

rozwoju gospodarczego na to pozwalają

 słabo rozwinięte - system powinien być uproszczony. Przemysł słabo rozwinięty, a

dochody ludzi małe, więc małe dochód dla państwa. W krajach trzeciego świata, są
olbrzymie problemy z systemem podatkowym - duży odsetek analfabetów, brak
możliwości wypełnienia zeznać i znajomości prawa.

d. uwarunkowania polityczne

- możemy podzielić kraje na:

 demokratyczne - systemy oparte na przepisach prawa, mają swoją konstrukcję na

podstawie której są pobierane. Tam gdzie rządzą socjaldemokracji, podatki są
wysokie ( większa ilość usług ma być dostarczana bezpłatnie przez państwo), a tam
gdzie są partie prawicowe- liberalne, tam dominuje system rynkowy, podatki są
znacznie niższe.

 autorytarne - Polska w okresie gospodarki centralnej planowania - nie mamy

podatków tylko quazi podatki, przedsiębiorstwo nie płaciło np. podatku tylko podatek
od marży, nadwyżka od ustalonego zysku, który mogło sobie przedsiębiorstwo
zostawić.

Zmiany systemów podatkowych zazwyczaj zmieniają się w sposób ewolucyjny, ale czasami
zmieniają się w sposób rewolucyjny - w Polsce w 1990 roku - najczęściej mamy z tym do
czynienia w trakcie wojen, rewolucji lub całkowitej zmiany systemu zarządzania.

~ UCIECZKI OD PODATKÓW ~

- są albo za wysokie (nadmierny fiskalizm)
- albo uciekamy z zasady

Przyczyny ucieczek przed podatkami:

a. czynniki moralne

- wynikają one z niskiej świadomości podatkowej. Niepłacenie

podatków nie jest niczym złym - jestem taki przebiegły , że nie płacę. Najczęściej w
krajach słabo rozwiniętych

b. czynniki polityczne

- ludzie nie płacą, bo nie akceptują rządu, albo jest nadmierny

fiskalizm.

c. czynniki ekonomiczne

- wynikają z nadmiernego fiskalizmu, powodują tworzenie się

szarej strefy. Zatrudnianie pracowników bez umowy o pracę, aby nie płacić podatków i
ZUS

d. czynniki techniczne

- gdy system jest zbyt złożony, a kadra skarbowa słabo

wykształcona:

3

Rodzaje ucieczek przed podatkami: ( z finansowego punktu widzenia) – możliwości
unikania podatków

a. unikanie podatków

 wykorzystanie zgodnie z prawem możliwości tkwiących w systemie podatkowym
 wykorzystanie luk i niedoskonałości w prawie podatkowym
 przeniesienie działalności na inny teren lub od innego państwa, gdzie podatki są

niższe

 zaniechanie działalności będącej przedmiotem opodatkowania lub pozbycie się

wartości materialnych będących przedmiotem opodatkowania.

b. oszustwa podatkowe

- rodzaje oszustw podatkowych:

 zatajenie przedmiotu opodatkowania (zatajenie materialne) - w przypadku

towarów importowanych (przywozimy towar o określonej ilości, a w aucie jest 5
razy więcej, w spadkach i darowiznach

 zatajenie rachunkowe - kreatywna rachunkowość - sprzedaż bez rachunku,

rachunek bez zakupów, fałszywe kwalifikowanie - towar do grupy, gdzie płaci się
niższy podatek.

 zorganizowanie niewypłacalności - powodowanie strat
 niepłacenie podatków

Konsekwencje ucieczek przed podatkami:

 Zmniejszenie wpływów budżetowych
 zaburzenie funkcji redystrybucyjnej budżetu
 naruszenie zasady sprawiedliwości podatkowej
 demoralizacja podatników
 podniesienie stawek podatkowych lub wprowadzenie nowych podatków - jak ma

mniejsze dochody, to je podnosi

 zakłócenie gospodarki

~ WYDATKI PUBLICZNE ~

Wydatki publiczne

- ponoszone są na realizację zadań publicznych w celu zaspokojenia

 potrzeb ogólnospołecznych

(bezpieczeństwo wewnętrzne, wymiar sprawiedliwości,

bezpieczeństwo zewnętrzne, administracje - wydatki absolutnie obligatoryjne) i

 społecznych

(oświata, ochrona zdrowia, kultura - częściowo płatne z budżetu, częściowo

zasada rynkowości) mieszkańców danego kraju. Ich ranga jest tak wysoka że władza
finansuje je w całości lub w części ze środków publicznych.

Kierunki wydatków publicznych wyraźnie wskazują politykę państwa, małe wydatki lub duże
wydatki. Duże znaczenie ma stopień decentralizacji, które polegają na podziale zadań między
poszczególne szczeble władzy terytorialnej - obowiązuje tu

zasada subsydialności

- pomocności

- zadania powinny być realizowane na terenie ich położenia lub oddziaływania. Wydatki
powinny być realizowane najbliżej człowieka.

4

Przyczyny wzrostu wydatków publicznych:

a. rosnący dochód na jednego mieszkańca

- powoduje, że państwo musi finansować takie

przedsięwzięcia:



rynek kapitałowy, budowę mostów, infrastruktury



kanalizacja, prąd, drogowa

b. przemiany technologiczne

- obligują państwo do modernizacji wyposażenia

poszczególnych podmiotów (publicznych szkół, służby zdrowia, instytutów), wzrost
kosztów w służbie zdrowia

c. zmiany demograficzne

- w zależności od przyrostu naturalnego, tam gdzie jest mały

przyrost, to powinno się zwiększyć nakłady na geriatrię, domy opieki społecznej, lub
odwrotnie

d. koszty świadczeń publicznych

- rosną przede wszystkim z powodu inflacji, a z drugiej

strony, bo nie przeprowadza się rachunku kosztów.

e. urbanizacja

- większość ludzi ze wsi przenosi się od miasta, systematyczny i

długotrwały proces, w związku z tym, trzeba wyposażyć miasta w domy i infrastrukturę.

Słabości wydatkowania środków publicznych:



arbitralność decyzji dotyczących rozmiarów i kierunków wydatkowania środków
publicznych



niebezpieczeństwo marnotrawstwa środków publicznych



niebezpieczeństwo nadużyć i korupcji podmiotów wydatkujących środki publiczne



"wypychanie" zasobów poza obieg stricte gospodarczy - przeznaczanie środków
publicznych na pokrywanie partykularnych potrzeb władzy.

Kryteria klasyfikacji wydatków publicznych:

1. Wg ministerstw

- znaczenie praktyczne, przy realizacji planu budżetowego, daje się

najpierw ministerstwom, a one po zostawieniu sobie części środków, przekazuje resztę
niżej...

2. Wg funkcji państwa

a. klasyczne

- te które są finansowane w całości przez państwo

b. socjalne

- przeznaczone na usługi finansowane z budżetu - szkolnictwo, turystykę,

socjalne zw, z osobami potrzebującymi pomocy

c. ekonomiczne

- wsparcie podmiotów gospodarczych - kopalnie

3. Wg kategorii

a. realne

- dotacje na funkcjonowanie poszczególnych instytucji

b. transfery-

środki pieniężne przekazywane z budżetów państwa do budżetów JST -

subwencje i dotacje, które służą na wyrównanie dochodów JST

4. Wg terytorium

a. krajowe
b. zagraniczne

- spłaty wcześniejszych zobowiązań wraz z odsetkami.

5. Ze względu na przeznaczenie

a. bieżące
b. majątkowe (inwestycyjne)

5

6. Wg szczebla

a. centralne
b. regionalne
c. lokalne

7. Klasyfikacja polityczna

a. neutralne

- nie mają żadnego wpływu na społeczną i ekonomiczną stronę państwa, -

obrona narodowa

b. aktywne

- za ich pomocą państwo ingeruje w życie społeczne, polityczne i ekonomiczne

kraju



polityczne - dotacje dla partii politycznych, subwencje dla prasy, radia, telewizji,



społeczne - bezpłatna oświata, kultura, gospodarcze

8. Klasyfikacja finansowa

a. definitywne

- nie musza być zwracane

b. czasowe

- po pewnym czasie muszą być zwrócone - pożyczka - inkubatory

przedsiębiorczości

c. warunkowe

- wydatki potencjalne - państwo daje gwarancje.

Metody wydatkowania środków publicznych

 interwencja arbitralna

- reglamentacja, odgórne ustalanie cen - np. gospodarka

komunalna, taryfikatory

 zarządzanie bezpośrednie

– nacjonalizacja

 zarządzanie pośrednie

- poprzez ulgi podatkowe, przyspieszona amortyzacja,

zamówienia publiczne

~ DEFICYT BUDŻETOWY ~

Równowaga budżetowa

- jest to stan, w którym wydatki budżetu państwa (także budżetów

organów samorządowych) są w całości pokryte dochodami tych jednostek.

Deficyt budżetowy:



nadwyżka wydatków nad dochodami danego budżetu



część wydatków budżetu, która nie znajduje pokrycia w dochodach

Rodzaje deficytu budżetowego

a. deficyt rzeczywisty

- jest faktyczną różnicą między dochodami i wydatkami w danym

roku budżetowym

b. deficyt strukturalny

- jest kategorią hipotetyczną zakładającą wielkość ujemnego salda

dochodów i wydatków zrealizowanych przy pełnym wykorzystaniu zdolności
wytwórczych gospodarki. Czy pełne wykorzystanie gospodarki nie dałoby nam pokrycia
deficytu.

c. deficyt cykliczny

- jest rezultatem cyklicznego przebiegu procesów gospodarczych. -

mógłby być u nas w Polsce brany pod uwagę, gdyż mamy kryzys, który jest zjawiskiem
cyklicznym.

W latach 20 deficyt musiał być zrównoważony, od czasów Keynesa, który powiedział, że
państwo musi pomagać i interweniować w życie, od tego czasu mamy do czynienia z
pojawieniem się deficytu - występuje on w każdym kraju.

6

Źródła powstania deficytu



nadmierne wydatki



zbyt niskie podatki



istnienie silnych grup roszczeniowych i związane z tym nadmierne rozbudowanie funkcji
socjalnych państwa.

Metody ograniczania deficytu budżetowego



podwyższanie stawek podatkowych



podwyższanie dochodów niepodatkowych - procesy prywatyzacji



ograniczanie wydatków



zaciąganie pożyczek (krajowych i zagranicznych)

~ DŁUG PUBLICZNY ~

Dług publiczny



suma deficytów budżetowych powstałych w poprzednich okresach



finansowe zobowiązanie władz publicznych (państwowych i samorządowych) z tytułu
zaciągniętych pożyczek.

Analiza równowagi budżetowej metodą strumieniowo - zasobową

Okres

Dochody

Wydatki

Nadwyżka lub

deficyt/ saldo

dochodów i

wydatków

Stan aktywów

na długu / saldo

należności i

zobowiązań

T

1

800

800

0

0

T

2

1000

950

+ 50

+ 50

T

3

1200

1100

+ 100

+ 150

T

4

1400

1470

- 70

+ 80

T

5

1500

1640

- 140

- 60

T

6

1700

1680

+ 20

- 40

Przyczyny powstawania długu publicznego



systematyczne utrzymywanie się deficytu budżetowego



okresy wzmożonych wydatków publicznych (wojny, głębokie kryzysy gospodarcze,
zmiany polityczne)



szeroko realizowana doktryna interwencjonizmu państwowego



osiąganie celów politycznych rządzącej elity przez obniżanie podatków przy braku cięć
w wydatkach budżetowych.

7

Instrumenty zaciągania długu publicznego

1. Krajowe



kredyty bankowe



bony skarbowe



weksle skarbowe



zaliczki Banku Centralnego



pożyczki (obligacje)



środki korespondentów skarbu państwa

2. Zagraniczne



Międzypaństwowe



międzynarodowe

Ekonomiści zastanawiają się co jest lepsze:



podwyższanie podatków



zaciąganie pożyczek

oba mają służyć do obniżania długu publicznego.

Cechy pożyczek

Cechy podatku

- obciążają następne pokolenia
- dobrowolny charakter
- umowa dwustronna
- może potencjalnie zubożyć podatnika ze
względu na działanie inflacji
- obciąża przyszłe pokolenie
- jest inflacjogenna - tworzy się dodatkowy
popyt publiczny
- pożyczkodawcy - to ludzie zamożni, którzy
dysponują wolnymi środkami finansowymi
- brak kategorycznego uszczuplenia dochodów
sięga się do oszczędności
- może wyrażać poparcie społeczne dla władzy
- może być narzędziem zmiany struktur
gospodarki
- może wpływać na koniunkturę gospodarczą -
działać antyinflacyjnie - jeżeli społ. zacznie
kupować papiery wartościowe, to na pewien
czas z obiegu zostają wycofane środki
pieniężne, które powodują obniżenie inflacji.

- obciążają bieżące dochody
- przymusowy charakter
- jednostronny
- zuboża natychmiast podatnika
- obciąża obecne pokolenia
- są inflacjogenne, gdy są przerzucane w cenę
- podatnikami jesteśmy wszyscy
-

zmniejsza siłę nabywczą podatnika

bezpośrednio
- podwyższenie może spowodować wybuch
społeczny

- może wywołać zjawisko ucieczki przed
podatkami

Zaciąganie pożyczek jest bardziej korzystne dla finansowania długu publicznego.

Władze powinny kierować się zaciągając dług pewnymi zasadami

1. minimalizacja kosztów obsługi długu

- nisko oprocentowane

2. koordynacja między bieżącymi i przyszłymi wpływami z pożyczek

, aby regulować

zobowiązania państwa - aby nie popaść w spiralę długu

3. zapewnienie bieżącej płynności finansowej państwa