[e-mail]

[e-mail]

Powstanie ONZ

Powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych wiąże się nierozerwalnie z powstaniem i działaniami Wielkiej

Koalicji. Był to sojusz państw walczących z faszyzmem podczas II wojny światowej. Bardzo szybko okazało się,

że poprzedniczka ONZ, Liga Narodów, nie spełniła wiązanych z nią nadziei i nie zapobiegła kataklizmowi, jakim

bez wątpienia była wojna światowa. Do upadku znaczenia Ligi Narodów dochodzi faktycznie po klęsce Francji w

1940 roku, choć obrady Liga Narodów organizowała jeszcze do 1941 roku. Oficjalnie Liga Narodów zakończyła

swoja działalność dopiero 18 kwietnia 1946 roku. Natomiast nowa organizacja staje się przedmiotem rozmów

przywódców ówczesnych mocarstw od momentu, kiedy tworzy się tzw. Wielka Koalicja.

Pierwszy projekt organizacji przedstawia prezydent USA Roosevelt na konferencji w Teheranie. Zgodnie z tym

pierwotnym projektem przewidywano powstanie trzech organów. Były to, Organizacja Ogólna, czyli forum, na

którym można by omawiać dowolne zagadnienia i opracowywać zalecenia. Organizacja miałaby się zbierać się

na sesjach w różnych miejscach i jej tryb pracy byłby podobny do sesji Ligi Narodów. Drugi proponowany

organ, to Komitet Wykonawczy złożony z 10 – 11 państw. Zdaniem pomysłodawcy miałby zajmować się

zagadnieniami współpracy międzynarodowej w zakresie rolnictwa, ekonomii, ochrona zdrowia itp. Trzecim

organem proponowano, aby był Komitet Czterech Policjantów, złożony z sygnatariuszy deklaracji moskiewskiej,

czyli Wielka Trójka i Chiny. Miałby to być najważniejszy organ, odpowiedzialny za utrzymanie pokoju i

bezpieczeństwa.

Nazwę organizacji: „narody zjednoczone” zaproponował premier Wielkiej Brytanii - Winston Churchill.

Na konferencji, w Dunbarton Oaks, przyjęto projekt statutu nowej organizacji, który przedstawiony został na

konferencji założycielskiej nowej organizacji w San Francisco. Ważnym etapem w kształtowaniu się ONZ była

też konferencja Wielkiej Trójki w Jałcie, gdzie rozstrzygnięto przede wszystkim prawo weta przysługującego

wszystkim stałym członkom Rady Bezpieczeństwa.

Jednak o ostatecznym kształcie organizacji zadecydowała konferencja założycielska ONZ w San Francisco, gdzie

w toku trwających od kwietnia do czerwca 1945 roku obrad opracowano Kartę Narodów Zjednoczonych, która

to Karta weszła w życie 24 października 1945 roku. Dokument ten przede wszystkim określa cele omawianej

organizacji. Mówi o tym Artykuł 1.

Narody Zjednoczone dążą do następujących celów: Do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego;

w tym celu będą one podejmowały skuteczne zbiorowe środki dla zapobiegania i usuwania gróźb przeciwko

pokojowi i dla uchylenia aktów agresji lub innych zamachów przeciwko pokojowi, oraz osiągały, przy pomocy

środków pokojowych i zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego, załatwianie lub

rozstrzyganie sporów międzynarodowych albo sytuacji, które mogłyby doprowadzić do zakłócenia pokoju.

Zadania i cele ONZ od samego początku miały być znacznie szersze niż zadania Ligi Narodów. W ogólnych

założeniach ONZ nie miał być rodzajem światowego państwa, lecz miał opierać się na zasadzie suwerennej

równości wszystkich swych członków. Ostatecznie ustalono też strukturę ONZ złożoną z sześciu podstawowych

organów: Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarczo-Społeczna, Rada Powiernicza,

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości i Sekretariat.

[e-mail]

2

Siedziba ONZ stał się Nowy Jork, choć I Sesja Zgromadzenia Ogólnego odbyła się w 1946 roku w Londynie.

Część organów ONZ ma swoja siedzibę również w Genewie, gdzie przed wojna mieściła się siedziba Ligi

Narodów, ale również w Hadze, Nairobi i Wiedniu. Z ONZ współpracuje także wiele organizacji

wyspecjalizowanych. Najważniejsze z nich, to: Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO), Organizacja NZ ds.

Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Światowa Organizacja

Meteorologiczna (WMO), Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Układ Ogólny w sprawie Handlu i Ceł

(GATT), Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD), Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW),

Fundusz NZ Pomocy Dzieciom (UNICEF) czy Światowa Organizacja Handlu (WTO).

W pracach ONZ od samego początku wiele miejsca poświęcano problemowi praw człowieka. W dniu 15 lutego

1946 roku, Rada Gospodarczo-Społeczna ONZ utworzyła komisję do spraw ochrony praw człowieka, w której

pracach brało udział wielu wybitnych humanistów. Efektem i podsumowaniem jej prac było przyjęcie przez

Zgromadzenie Ogólne ONZ, 10 grudnia 1948 roku „Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka”.

Istotną sprawą jest także kwestia członkostwa w ONZ. Państwa założycielskie, to jest te, które brały udział w

konferencji w San Francisco nazywa się członkami pierwotnymi. Do tych państw należy również Polska. Razem

państw tych jest 51. Obecnie członkami ONZ są już 192 państwa. Aby zostać członkiem ONZ, państwo musi

spełnić warunki określone w Art. 4 Karty ONZ, który mówi, że członkiem może być „każde państwo miłujące

pokój, które przyjęło zobowiązania zawarte w Karcie (…) i jest w stanie je wypełniać”. Przyjęcie nowego

państwa do ONZ następuje na podstawie uchwały Zgromadzenia Ogólnego podjętej na zlecenie Rady

Bezpieczeństwa.

[e-mail]

3

Struktura ONZ

Zgromadzenie Ogólne – jest to organ plenarny, w którym są reprezentowane wszystkie państwa

członkowskie. Podejmuje uchwały, wspólnie z Radą Bezpieczeństwa decyduje o przyjęciu, wykluczeniu i

zawieszeniu w prawach członkowskich, określa budżet i wysokość składek członkowskich. Ponadto może

debatować i zajmować stanowisko we wszystkich należących do kompetencji organizacji. Decyzje są

podejmowania w zależności od wagi sprawy zwykła lub kwalifikowana większością. Zgromadzenie Ogólne zbiera

się raz do roku na tak zwanych sesjach zwyczajnych, zwykle we wrześniu. Może zebrać się na sesji

nadzwyczajnej zwołanej przez Sekretarza Generalnego ONZ lub na wniosek większości państw członkowskich

ONZ. Siedziba Zgromadzenia Ogólnego mieści się w Nowym Jorku.

Rada Bezpieczeństwa – na tym organie ONZ spoczywa odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i

bezpieczeństwa w świecie. W jej skład wchodzi piętnaście państw, w tym pięciu stałych członków: Chiny,

Francja, ZSRR/Federacja Rosyjska, USA i Wielka Brytania. Pozostałych dziesięciu członków jest wybieranych na

okres dwóch lat, wg ściśle określonego klucza regionalnego. Rada Bezpieczeństwa przyjmuje zlecenia w

kwestiach pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych oraz podejmuje decyzje w sytuacjach

zagrożenia lub naruszenia pokoju międzynarodowego. Te ostatnie mają charakter wiążący. Decyzje zapadają

większością dziewięciu głosów z tym, że sprawy ważne wymagają, by żaden ze stałych członków nie głosował

przeciw rozstrzygnięciu – każdy z nich ma więc prawo weta.

Rada Gospodarczo-Społeczna – Organ ten koordynuje działalność w sprawach gospodarczych i społecznych.

Rada składa się z 54 członków wybieranych na trzyletnia kadencję, z uwzględnieniem corocznej rotacji 1/3

członków. Prowadzi prace studyjne, przygotowuje konferencje międzynarodowe, inicjuje zawieranie konwencji,

nadzoruje realizację programów społecznych i gospodarczych ONZ. W jej ramach działają komisje funkcjonalne.

Rada Powiernicza – przez wiele lat Rada sprawowała nadzór nad terytoriami niesamodzielnymi,

przygotowując je do niepodległości. Odegrała istotną rolę w procesie dekolonizacji państw Trzeciego Świata. Po

ogłoszeniu w 1994 r. niepodległości przez ostatnie terytorium powiernicze, Republikę Palau – Rada zawiesiła

działalność. W skład Rady Powierniczej wchodzili stali członkowie Rady Bezpieczeństwa.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości – jest to organ sądowy składający się z piętnastu sędziów

wybieranych na dziewięcioletnią kadencję, ale obowiązuje zasada rotacji, dlatego co trzy lata zmienia się 1/3

składu sędziów. Sędziowie jednak mogą zostać wybrani ponownie – reelekcja. Trybunał rozpatruje sprawy

sporne miedzy państwami, ale tylko wówczas, gdy same zwrócą się do Trybunału lub, gdy ten tryb

rozstrzygania sporów jest przez te państwa zastrzeżony w umowie międzynarodowej. Wyroki Trybunału są dla

państw wiążące. Ponadto Trybunał wydaje opinie prawne w sprawach kierowanych do niego przez

Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa. Siedzibą Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości jest

Haga.

Sekretariat – na jego czele stoi Sekretarz Generalny ONZ, który jest wybierany na pięć lat przez

Zgromadzenie Ogólne z rekomendacji Rady Bezpieczeństwa. Administruje oraz zarządza Sekretariatem,

reprezentuje Narody Zjednoczone w kontaktach z państwami i innymi organizacjami, koordynuje działania

[e-mail]

4

systemu ONZ, prezentuje działania ONZ światowej opinii publicznej, pełni funkcję mediatora w sporach

międzynarodowych.

Z ONZ związane są tzw. organizacje wyspecjalizowane, połączone z nią umowami międzynarodowymi. Realizują

one zadania szczegółowe. Jest ich kilkanaście m. in. Międzynarodowa Organizacja Pracy, Organizacja do spraw

Wyżywienia i Rolnictwa, Światowa Organizacja Zdrowia.

[e-mail]

5

Działalność ONZ

Od początku istnienia ONZ angażowała się w rozwiązywanie konfliktów politycznych na świecie. Wynika to

oczywiście z zasad wg, których omawiana organizacja została powołana do życia, zwłaszcza z karty NZ.

Najczęściej stosowanym środkiem podejmowanym w celu przywrócenia pokoju lub normalizacji stosunków

między zwaśnionymi krajami jest rezolucja Rady Bezpieczeństwa i uchwała Zgromadzenia Ogólnego. Jednak ze

względu na ich niewiążący charakter często są niewykonywanie.

Najbardziej znaną formą działań mających na celu zapewnienie spokoju są misje pokojowe z wykorzystaniem

żołnierzy w „błękitnych hełmach”, których wysyła się do zagrożonych terenów. Ich zasadniczym zadaniem jest

pomoc we wdrażaniu porozumień pokojowych, nadzorowanie zawieszenia broni między zwaśnionymi stronami,

a także tworzenie stref oddzielających poszczególnych uczestników konfliktu. ONZ nie dysponuje własna armią,

dlatego też na wniosek Rady Bezpieczeństwa, kraje członkowskie wysyłają swoich żołnierzy i sprzęt. Często w

misjach pokojowych organizowanych pod egidą ONZ uczestniczą oprócz żołnierzy - policjanci, cywilni

obserwatorzy nadzorujący na przykład przebieg wyborów, czy inni pracownicy cywilni.

Najważniejsze operacje pokojowe ONZ – w Afryce, to Kongo, Angola, Somalia, Ruanda. Na Bliskim Wschodzie,

to wzgórza Golan, Irak – Kuwejt, w Ameryce Środkowej – Salwador i Haiti, w Azji Kambodża, Timor Wschodni,

Tadżykistan, w Europie była Jugosławia – Chorwacja, Macedonia, Bośnia i Hercegowina, Kosowo, a także Gruzja

i Cypr.

Oprócz misji pokojowych, podejmowane są za zgodą stron konfliktu, Rady Bezpieczeństwa może podjąć decyzję

o podjęciu zbrojnych działań. Do tej pory takich operacji było kilka, i były to: akcja w Korei, Zatoce Perskiej, w

Somalii, Ruandzie, na Haiti, w Bośni i Hercegowinie. Operacjami tymi z reguły dowodzi pojedyncze państwo.

Lub uczestniczy w nich grupa państw.

[e-mail]

6

Polska w ONZ

Polska należy do grona państw założycielskich ONZ. Jest wiec tzw. członkiem pierwotnym. Choć nie została

zaproszona na konferencję założycielską w San Francisco, to jednak, aby umożliwić Polsce wejście do grona

tych państw zmieniono art. 3 Karty NZ. Pozwoliło to przedstawicielowi Tymczasowego Rządu Jedności

Narodowej, ministrowi spraw zagranicznych Wincentemu Rzymowskiemu, na podpisanie Karty - 15 października

1945 roku.

Polska od samego początku brała aktywny udział w pracach ONZ. Przejawem tego zaangażowania było

występowanie z licznymi inicjatywami na forum Zgromadzenia Ogólnego. Do najważniejszych polskich

propozycji w zakresie rozbrojenia należą: tzw. „Plan Rapackiego” z 1957 roku, dotyczący utworzenia w Europie

Środkowej strefy bezatomowej, a w 1964 roku plan Gomułki, dotyczący zamrożenia zbrojeń w Europie

Środkowej. Polska zaproponowała też w 1964 roku odbycie Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

W zakresie problematyki społecznej inicjatywa polska, to zaproponowana w 1959 roku „Deklaracja praw

dziecka”, 1990 rok – „Konwencja praw dziecka”, w 1994 roku ogłoszono „Międzynarodowy Rok Rodziny”. W

zakresie problematyki prawnej w 1968 roku - „Konwencja o nieprzedawnianiu zbrodni wojennych i zbrodni

przeciwko ludzkości”, a w 1996 roku „Konwencja o zwalczaniu międzynarodowej przestępczości

zorganizowanej”.

Polska brała i bierze udział w misjach pokojowych ONZ. Od 1953 roku aktywnie uczestniczyliśmy jako kraj w

takich operacjach pokojowych, jak: udział w misji obserwatorów pokojowych w ramach Komisji Nadzorczej

Państw Neutralnych w Korei, w latach 1954 – 1975 polscy żołnierze uczestniczyli w podobnych operacjach w

Wietnamie, Laosie, Kambodży. Od 1973 roku Polska brała też udział w operacjach sił pokojowych ONZ na

półwyspie Synaj, a w roku następnym weszła w skład Sił Obserwacyjnych ONZ na wzgórzach Golan. Nasi

żołnierze uczestniczyli także w operacji „Pustynna Burza” w latach 1990 – 1991, będącej efektem rezolucji Rady

Bezpieczeństwa ONZ zezwalającej na użycie siły wobec Iraku, na wypadek gdyby nie wycofał się z

okupowanego Kuwejtu w wyznaczonym terminie. W operacji brała udział koalicja 25 państw a na jej czele stały

Stany Zjednoczone. W latach 1994 – 1995 Polska brała udział w operacji na Haiti (polska jednostka „Grom”

ochraniała demokratycznie wybrany rząd Haiti). Na początku 2001 roku prawie 2000 żołnierzy polskich oraz

personelu cywilnego służyło w 15 operacjach pokojowych na całym świecie, w tym w 8 prowadzonych przez

ONZ.

[e-mail]