FIZJOLOGIA UKŁADU

HORMONALNEGO

Funkcje układu hormonalnego



Kontroluje ogólny metabolizm (r. biochemiczne).



Utrzymuje odpowiednie środowisko wewnętrzne.



Reguluje gospodarką wodną i mineralną



Hormony odgrywają rolę w przewodzeniu impulsów



Reguluje pracę wszystkich narządów wewnętrznych.

1. Szyszynka

2. Przysadka mózgowa

3. Tarczyca

4. Grasica

5. Nadnercza

6. Trzustka

7. Jajniki

8. Jadra

Współpraca układu nerwowego i hormonalnego



Układ nerwowy wysyła krótkie impulsy nerwowe z

prędkością nawet do 200m/s.



Układ hormonalny wysyła większość sygnałów

powoli za pomocą hormonów.



Wydzielanie hormonów zależy od działania innego

hormonu lub impulsu nerwowego.



Układ dokrewny-

układ regulujący i koordynujący

czynności komórek, tkanek, części ciała, wytwarzający

hormony wydzielane do krwi.



Gruczoł dokrewny-

to gruczoł wydzielający hormony

wprost do tkanki lub krwi.



Hormon-

(od greckiego hormao- uruchamiam,

napędzam) wytwarzany przez organizm związek

chemiczny koordynujący i regulujący procesy

biochemiczne w komórkach.



Gruczoły wydzielania

wewnętrznego nazwane

są w ten sposób,

ponieważ substancje

przez nie wydzielane

dostają się do wnętrza

organizmu za

pośrednictwem krwi,

płynu tkankowego lub

limfy. Miejscem

docelowym substancji

wydzielanych przez

gruczoły dokrewne są

narządy lub tkanki.

Substancje wydzielane

przez te gruczoły

nazywamy hormonami.



Gruczoły wydzielania

zewnętrznego

produkują substancje,

które wydostają się na

zewnątrz ciała np.

gruczoł śluzowy

produkujący ślinę i

gruczoły w śluzówce

oskrzeli produkujące

wydzielinę oskrzelową.

GRUCZOŁY

WYDZIELANIA

ZEWNĘTRZNEGO

GRUCZOŁY

WYDZIELANIA

WEWNĘTRZNEGO

Budowa hormonów

• Różna budowa chemiczna.

• zbudowane z aminokwasów lub związków pochodnych,

• pochodne cholesterolu

• hormony tarczycy

• Swoistość hormonów

Mechanizm sprzężenia zwrotnego



Sprzężenie zwrotne dodatnie-

efekt reakcji

oddziaływuje tylko na czynnik pobudzany.

np. przysadka i gruczoł podległy



Sprzężenie zwrotne ujemne-

efekt reakcji

oddziaływuje ograniczająco na wywołującą
przyczynę.

np. kora nadnerczy, tarczyca

Samoregulacja układu hormonalnego



Sprzężenie zwrotne ujemne

Oddziaływanie układu X na układ Y ma charakter

pobudzający, ale układ Y na X hamujący.

Sprzężenie zwrotne

– to zjawisko polegające na oddziaływaniu

skutku procesu na jego przyczynę

Sprzężenie zwrotne ujemne

– skutek przeciwdziała przyczynie

Sprzężenie zwrotne dodatnie

– skutek pobudza (wzmacnia)

przyczynę

przyczyna

Układ

hormonalny

skutek

Sprzężenie zwrotne

PRZYSADKA

MÓZGOWA

GRUCZOŁ

OBWODOWY

KOMÓRKI

hormon gruczołu

obwodowego

hormon tropowy

hamowanie

pobudzanie

pobudzanie

BODZIEC

PODWZGÓRZE

hormon uwalniający

reakcja

Hormony o działaniu antagonistycznym



Pary hormonów działających przeciwstawnie

•

insulina i glukagon

•

kalcytonina i parathormon

Podwzgórze (Hypothalamus)



Nadrzędny narząd neurosekrecyjny.



Wydziela wazopresynę, oksytocynę i hormony wpływające na

przysadkę.



LIBERYNY RH – czynniki uwalniające hormony tropowe



STATYNY IH – czynniki hamujące uwalnianie hormonów

tropowych

Hormony podwzgórza



tyreoliberyna (TRH)



gonadoliberyna (GnRH)



somatoliberyna (GHRH)



kortykoliberyna (CRH)



somatostatyna (GIH)



prolaktostatyna inaczej dopamina (PIH)



wazopresyna



oksytocyna

Przysadka (Hypophysis)



Występuje u podstawy mózgu.

w zagłębieniu siodła tureckiego.



Wielkości grochu.



Ogniwo łączące układ nerwowy z hormonalnym.



Wyróżniamy płat przedni i tylny.

Płat przedni



SOMATOTROPINA( Hormon wzrostowy GH) - pobudzenie

wzrostu, regulacja przemiany materii białek, tłuszczów,

węglowodanów.



PROLAKTYNA (PRL) – hamuje wydzielanie FSH i LH, pobudza

wydzielanie mleka przez gruczoły mleczne



HORMONY TROPOWE, np. :



Hormon tyreotropowy.



Hormon adrenokortykotropowy.



Hormon lutenizujący.

Płat tylny



Magazynuje hormony podwzgórza.



Wydziela oksytocynę i wazopresynę.

Szyszynka (Corpus pineale)



Znajduje się w mózgu, nad móżdżkiem.



Wytwarzany przez nią hormon to melatonina,

który

powoduje:



skupianie się ziaren barwnika melaniny;



wpływa na ośrodki snu i czuwania;



opóźnia dojrzewanie płciowe

Tarczyca (Glandula thyroidea)



Jeden z największych gruczołów dokrewnych.



Składa się z prawego i lewego płata.



Wydziela trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) oraz kalcytoninę



tyroksyna i trójodotyronina – wpływają na przemianę materii

,

obniżają poziom

cholesterolu.



kalcytonina – wpływa na przyswajanie wapnia przez kości.



Jej funkcje kontrolują przysadka i podwzgórze.

Przytarczyce (Gladulae parathyroidae)



4 Małe gruczoły.



Położone najczęściej za tarczycą.



Wydzielają parathormon

regulujący gospodarkę

wapniową organizmu

Antagonistyczne działanie kalcytoniny i parathormonu

podwyższenie stężenia Ca

we krwi

KALCYTONINA

Hamuje uwalnianie

wapnia z tkanki kostnej

obniżenie stężenia Ca

we krwi

PARATHORMON

Wywołuje uwalnianie Ca

z tk. kostnej; aktywizuje

wit.C

przyczyna

skutek

przyczyna

skutek

+

na tarczyce

+

na przytarczyce

Grasica (Glandula thymi)



Znajduje się tuż pod mostkem.



Decyduje o sprawności układu odpornościowego.



Jest centralną częścią ukł. limfatycznego.



Stanowi miejsce dojrzewania komórek szpikowo-

pochodnych.



W okresie dojrzewania zanika.

Trzustka



Występuje w nadbrzuszu za żołądkiem.



Składa się z głowy i trzonu.



Ma strukturę płatowo- zrazikową.



Funkcję gruczołu dokrewnego stanowią jedynie wysepki

Langerhansa.



Wyspy Lagerhansa składają się z 3 rodzajów komórek A, B i D.

o

Kom. A- wytwarzają glukagon

o

Kom. B- wytwarzają insulinę

o

Kom. D- wytwarzają D-somatostatynę

ANTAGONIZM W DZIAŁANIU MIĘDZY GLUKAGONEM A INSULINĄ

komórki α

komórki β

obniżenie poziomu

glukozy we krwi

INSULINA

zwiększenie wchłaniania

glukozy z krwi

pobudzanie syntezy

glikogenu z glukozy

GLUKAGON

pobudza rozkład glikogenu

w wątrobie

pobudza syntezę glukozy

z innych zw. organicznych

podwyższenie poziomu

glukozy we krwi

SKUTEK

SKUTEK

PRZYCZYNA

PRZYCZYNA

Nadnercza (Glandulae suprarenales)



Położone są nad nerkami



Składają się z kory (część zewnętrzna) i rdzenia (część

wewnętrzna).

Kora nadnerczy



Produkuje:

o

glikokortykoidy (kortyzol)-

kontrola przemiany

sacharydów, białek i lipidów.

o

mineralokortykoidy (aldosteron)-

kontrola

równowagi elektrolitów i wody.

Rdzeń nadnerczy



Produkuje:

o

Adrenalinę-

pobudzającą glikogenezę w wątrobie

i mięśniach oraz podwyższa stężenie glukozy we

krwi.

o

Noradrenalinę-

podwyższa ciśnienie i stężenie

glukozy we krwi.

Jądro (Testis)



Niewielkie komórki Leydiga tworzą narząd dokrewny.



Komórki Leydiga produkują testosteron, który:



pobudza rozwój zewnętrznych narządów płciowych

męskich;



determinuje męską sylwetkę oraz owłosienie i zachowanie

typu męskiego

Jajnik (Ovarium)

Produkują:



estrogeny – powodują



rozwój żeńskich cech



płciowych, popęd płciowy,



regulują cykl menstruacyjny,



progesteron (ciałko żółte)– odpowiada za przygotowanie

macicy do przyjęcia zarodka, kontroluje przebieg ciąży,



relaksyna - hamuje skurcze mięśni macicy; rozluźnia

spojenie łonowe w czasie porodu.

PRZYKŁADY HORMONÓW
TKANKOWYCH

NERKI



U człowieka nerki znajdują

się po obu stronach

kręgosłupa, za żołądkiem i

pod wątrobą, prawa nieco

niżej niż lewa, obie na

wysokości ostatniego kręgu
piersiowego i drugiego

kręgu lędźwiowego.



Hormony wydzielane przez nerki:



Renina



Erytropoetyna (EPO)



Kalcytriol

WĄTROBA



znajduje się pod przeponą,

jej większa część jest w

prawym podżebrzu



Hormony wątroby:



Insulinopodobny czynnik
(IGF)



angiotensyna



trombopoetyna