UNIA EUROPEJSKA
Marta Wolańska
polityka
ANTYNARKOTYKOWA
uNii europejskiej
Narkotyki i związaNa z Nimi przestępczość to Nie
tylko problem społeczNy, ale poważNe zagroże-
Nie dla porządku publiczNego i bezpieczeństwa
państwa.
Nielegalny obrót narkotykami stanowi niebagatelne
z
ródło dochodu dla świata przestępczego. szacuje się,
że roczne zyski oscylują w granicach 400-500 mld dola-
rów1. często środki uzyskiwane z przemytu narkotyków
przeznaczane są na finansowanie grup terrorystycz-
nych oraz nielegalny zakup broni. uważa się, że grupy
takie jak Hezbollah, al-kaida2 czy kolumbijski Farc3
(rewolucyjne siły zbrojne kolumbii  armia ludowa)
są finansowane w dużej mierze właśnie z pieniędzy
pochodzących z przemytu. część środków uzyskanych
ze sprzedaży narkotyków trafia do legalnego obrotu
w wyniku prania pieniędzy.
1) drugs & terror: Just the Facts. The links between the drug trade, drug traffick-
ers and terrorists.
2) według badań  observatoire geopolitique des drouge talibowie mogą uzyskiwać
około 75 mln dolarów rocznie właśnie z działalności narkotykowej. uznaje się także,
że przywódca talibów mullah mohammed zaangażowany jest w tę działalność.
3) Najstarsza i największa grupa partyzancka, która została utworzona w 1964 r.,
pierwotnie jako zbrojne skrzydło kolumbijskiej partii komunistycznej. Na czele
Farc do 2008 r. stał manuel marulanda Velez znany pod przydomkiem  tirofijo .
255
polityka antynarkotykowa tycznych utrzymuje się na stałym
powinna być elastyczna i dyna- poziomie lub nieznacznie maleje,
miczna, niezbędne są środki umoż- natomiast spożycie kokainy w wielu
liwiające przystosowanie się do państwach wzrasta. szacuje się,
ciągłych zmian. wzrost spożycia że w unii osób zażywających regu-
kokainy w państwach członkow- larnie lub okazjonalnie marihuanę
skich ue to wyzwanie dla stra- jest około 70 mln, kokainę około
tegii profilaktyki i leczenia. unia 12 mln, ekstazy prawie 9,5 mln,
europejska musi być przygotowana a amfetaminę  11 mln. łącznie
na ciągłe zmiany szlaków prze- liczba osób zażywających narkotyki
mytniczych, wzrost upraw konopi w ue sięga 2 mln, a około 7,5 tys.
indyjskiej w afryce, upraw maku osób umiera co roku z powodu
w afganistanie, plantacji kokainy przedawkowania6.
w regionie andów oraz produkcji
narkotyków syntetycznych w samej o ile dane dotyczące spożycia
unii. dlatego tak istotne jest narkotyków w przybliżeniu odpo-
przygotowanie wszystkich członków wiadają rzeczywistości, to dane od-
wspólnoty oraz organów takich jak noszące się do przemytu są bardziej
europol i europejskie centrum hipotetyczne.
monotorowania Narkotyków V
Narkomanii do wprowadzania
nowych, przede wszystkim skutecz- koNopie, HeroiNa
nych rozwiązań i mechanizmów i kokaiNa. miejsca
współpracy. powstawaNia i szlaki
przemytu
Narkotyki w liczbacH głównym producentem konopi,
z których wytwarza się marihuanę
według europejskiego centrum i haszysz, trafiających na rynek
monitorowania Narkotyków europejski, jest maroko. uprawa
i Narkomanii (emcdda) niele- konopi skupia się w regionie gór
galny przemyt narkotyków do ue rif w północnej części kraju.
dotyczy głównie konopi indyjskich, szacuje się, że w maroku jest około
kokainy, heroiny i narkotyków 70 tys. hektarów pól uprawnych, co
syntetycznych4. ostatnie dane pozwala na produkcję około 2 tys.
opublikowane przez emcdda5 ton marihuany i haszyszu rocznie.
wskazały, że spożycie heroiny, z maroka do europy narkotyki
marihuany i narkotyków synte- te trafiają głównie drogą przez
256
bezpieczeństwo Narodowe i-ii  2009 /9-10
gibraltar. duży udział w tym pro- pierwszym jest tzw. złoty trójkąt
cederze ma licząca około 1,5 mln (birma, laos i tajlandia) dru-
diaspora marokańska mieszkająca gim  afganistan, pakistan i iran.
w europie. poza drogą wiodącą szacuje się, że w birmie rocznie
przez Hiszpanię konopie z maroka wytwarza się około 2,5 tys. ton
trafiają na rynek europejski także opium, a w afganistanie8  około
przez Holandię. przyczyn można 1,5 tys. ton. Heroina ze  złotego
szukać w tolerancyjnej polityce trójkąta trafia w większości na
tego kraju wobec spożycia mari- rynek amerykański, do europy
huany i haszyszu7 oraz dogodnej natomiast  głównie z afganistanu.
pozycji geograficznej, która umoż- droga z afganistanu do europy
liwia dystrybucję do innych kra- wiedzie przez turcję, gdzie jesz-
jów, głównie do Niemiec i Francji. cze do niedawna w laboratoriach
konopie docierają na rynek tureckich opium poddawane było
europejski także z azji (głów- transformacji w heroinę. od kil-
nie z afganistanu i pakistanu), ku lat jednak produktami, które
tajlandii, laosu, kolumbii, opuszczają afganistan, są heroina
meksyku i jamajki. w ciągu i morfina. świadczy to o zaawanso-
ostatnich kilku lat znacznie wzrosła waniu produkcji. Nielegalne labo-
rola afryki w produkcji i ekspor- ratoria znajdują się w prowincjach
cie marihuany (głównie w części badachszan na północnym wscho-
wschodniej i południowej). dzie kraju oraz Nimroz i Helmand
na południu. szacuje się, że 42
produkcja heroiny, wytwarza- proc. opium pochodzi właśnie
nej z maku lekarskiego, skupia z Helmand, prowincji, która jest
się głównie w dwóch obszarach. przyczółkiem talibów. pomimo
4) przemyt narkotyków syntetycznych odbywa się głównie w obrębie samej unii.
Najczęściej wytwarzanymi narkotykami syntetycznymi są: amfetamina, ekstazy
i lsd.
5) emcdda annual report 2007, www.emcdda.europa.eu
6) Ibidem.
7) od 1970 r. można je legalnie spożywać w  coffe shopach .
8) www.paris-pact.net
257
zmiany sytuacji w afganistanie i turcję, następnie rozgałęzia się
turcja, ze względu na centralne po- na południe i biegnie przez grecję,
łożenie (skrzyżowanie dróg między byłą jugosłowiańską republikę
europą, azją, bliskim wschodem macedonii, albanię, włochy,
i morzem śródziemnym, czyli serbię, czarnogórę i bośnię
możliwość przemytu lądowego i Hercegowinę oraz na północ,
i morskiego) nadal odgrywa ważną przez bułgarię, rumunię, węgry,
rolę w nielegalnym przemycie nar- austrię, Niemcy i Holandię.
kotyków. podobnie jak w przypad- istnieje także tzw. jedwabny szlak
ku maroka istotne znaczenie ma przez republiki azji środkowej,
tu licząca około 2,5 mln diaspora morze kaspijskie i Federację
turecka w europie9. rosyjską, białoruś, ukrainę
i polskę do estonii, na łotwę, do
od wielu lat heroinowa droga niektórych krajów skandynawskich,
z turcji do europy wiedzie przez Niemiec i bułgarii. choć szlaki te
bałkany10. Najbardziej znanym pełnią najważniejszą rolę w przemy-
sposobem transportu heroiny tym cie heroiny do europy, to nie moż-
szlakiem jest przewożenie małych na pominąć krajów na półwyspie
ilości (20 50 kg) w ciężarówkach. arabskim, takich jak oman czy
z punktu widzenia przemytników zjednoczone emiraty arabskie, któ-
droga ta jest bardzo dogodna. re stały się punktami tranzytowymi
Nie do końca stabilna sytuacja na dla heroiny z azji południowo-
bałkanach oraz duża ilość ciężaró- -zachodniej i południowo-wscho-
wek, które każdego dnia pokonują dniej11. część narkotyków prze-
tę trasę, sprawia, że wykrywalność znaczonych na rynek europejski
jest stosunkowo niska. Nikogo nie przemycana jest także przez afrykę
powinno zatem dziwić, że na rynek wschodnią, głównie etiopię, kenię
europejski rocznie trafia około i mauritius, a także przez afrykę
6 tys. kg heroiny, a liczba uzależ- zachodnią, głównie Nigerię12.
nionych waha się od 0,5 do 1 mln.
mimo że droga przez bałkany jest kokaina, po konopiach indyj-
najczęściej używana przy przemy- skich, jest drugim najczęściej
cie narkotyków do ue, to sytu- sprzedawanym narkotykiem na
acja geopolityczna na bałkanach świecie.
w latach 90. sprawiła, że powstały
nowe drogi przemytu. obecnie Największym producentem
w tym regionie istnieje trasa, która kokainy jest kolumbia, która
prowadzi przez pakistan, iran rocznie produkuje około 650 ton13,
258
bezpieczeństwo Narodowe i-ii  2009 /9-10
zaraz za nią peru, produkujące wiedzie przez azory do portugalii
około 180 ton, i boliwia z produk- i Hiszpanii, druga  przez
cją około 90 ton14. we wszystkich cape Verde lub maderę na
tych krajach duża część bizne- wyspy kanaryjskie, a stam-
su narkotykowego znajduje się tąd do europy, trzecia  przez
pod kontrolą zorganizowanych afrykę wschodnią do Hiszpanii
grup przestępczych (wspomnia- i portugalii. Nie powinno więc
ny wcześniej Farc). duża część dziwić, że właśnie w Hiszpanii
kokainy z ameryki łacińskiej i wielkiej brytanii obserwuje
dociera do europy drogą mor- się największe spożycie kokainy
ską, przez ocean atlantycki. w europie. występują istotne
statki wypływające z kolumbii, różnice w spożyciu kokainy po-
wenezueli, brazylii, ekwadoru, między krajami ue, przy czym
chile czy argentyny docierają do większość badań krajowych ocenia,
Hiszpanii, portugalii, Holandii, że od 1 do 11,6 proc. młodych
włoch i belgii. kokaina jest też europejczyków spróbowało tego
często przemycana przez karaiby, narkotyku przynajmniej raz w ży-
skąd trafia do wielkiej brytanii, ciu, a od 0,2 do 4,6 proc. zażyło
Francji i Holandii. go w ciągu ostatnich 12 miesięcy.
Hiszpania i wielka brytania zgła-
znane są trzy drogi morskie, szają, że ponad 4 proc. młodych
którymi narkotyki z karaibów osób i dorosłych zażyło ten narko-
przemycane są do ue. pierwsza tyk w ostatnim roku15.
9)  la d�pęche internationale des drogues 1995, nr 48.
10) 75 proc. heroiny, która trafia na rynek europejski, pochodzi z przemytu tą drogą
(international Narcotics control board  iNcb 1997, 336).
11) international Narcotics control board  iNcb, 2006.
12) international Narcotics control board  iNcb, 2007.
13) united Nations office on drugs and crime  uNodc, 2007.
14) Ibidem.
15) 2005 Annual report Commentary, wykres  ostatnie zażycie w ubiegłym roku wśród
młodych osób dorosłych (15 34 lat) .
259
przyczyn wysokiego spożycia wzrostem produkcji i spożycia tzw.
kokainy w tych państwach jest narkotyków syntetycznych. według
kilka. wydaje się, że największy emcdda znaczne jest rozpo-
wpływ ma tutaj łatwa dostępność wszechnienie się różnego rodzaju
i relatywnie niska cena (w stosunku pochodnych piperazyny17, które
do zarobków), a także styl życia16. pojawiły się w europie w latach
Hiszpania i Holandia uznawane są 2004 2006. europejska  oferta
za dwa główne ośrodki dystrybucji zawiera różne połączenia bzp18
tego narkotyku. import kokainy z innymi piperazynami, wywołujące
odbywa się także przez belgię, efekty podobne do tych, jakie wy-
Niemcy, Francję i wielką brytanię. wołuje ekstazy. od 2004 r. obec-
rząd kolumbii przy pomocy orga- ność mcpp odnotowano w 26 pań-
nizacji międzynarodowych podjął stwach członkowskich (wszystkich
kroki mające ograniczyć uprawę z wyjątkiem cypru) oraz Norwegii.
kokainy. za jeden z sukcesów staje się ona jedną z najbardziej
społeczność międzynarodowa uważa rozpowszechnianych substancji
ograniczenie zasiewów kokainy. psychotropowych w ue od począt-
wydaje się jednak, że akcję tę ku funkcjonowania europejskiego
można będzie nazwać sukcesem systemu wczesnego ostrzegania
dopiero wtedy, gdy nie okaże się, w 1997 r.19
że zmniejszenie zasiewów kokainy
w kolumbii spowodowało przenie- gHb20 oraz ketamina są dwo-
sienia nielegalnych upraw tej ro- ma narkotykami syntetycznymi,
śliny do krajów takich jak boliwia, które w najbliższych latach będą
peru, ekwador czy wenezuela. rozpowszechniane na dużą skalę.
co prawda w ostatnich latach upra- do grupy narkotyków syntetycz-
wa kokainy w boliwii i peru zmala- nych, na które państwa członkow-
ła, ale ta tendencja może się utrzy- skie ue powinny zwrócić szcze-
mać tylko w przypadku stworzenia gólną uwagę, zaliczają się także
alternatywnych z
ródeł dochodu dla narkotyki, w których skład wchodzi
tamtejszej ludności. ketamina. stosowanie ketaminy21
jest monitorowane w ue od czasu
pojawienia się w 2000 r. pierw-
Narkotyki syNtetyczNe szych obaw co do jej niewłaściwego
zażywania22. w połowie państw
w samej unii europejskiej członkowskich ue substancja
w ciągu ostatnich kilku lat obser- ta została umieszczona w wyka-
wuje się nowy trend związany ze zie substancji narkotycznych.
260
bezpieczeństwo Narodowe i-ii  2009 /9-10
ketamina jest lekiem powszechnie dować problemy z dostępnością tej
używanym w medycynie i weteryna- substancji do zastosowań medycz-
rii, istnieje więc zagrożenie, że kon- nych w odległych regionach świa-
trole międzynarodowe mogą spowo- ta oraz w weterynarii, ponieważ
16) project cola european union cocaine situation report 2007  the europol drugs unit.
17) piperazyna  organiczny związek heterocykliczny z dwoma heteroatomami azotu
w pozycjach 1,4. Nazwa piperazyny wynika z jej strukturalnego podobieństwa do pi-
perydyny. 1-(3-chloropfenylo) piperazyna, mcpp  stymulująca substancja psycho-
aktywna, pochodna piperazyny. mcpp może indukować silne bóle głowy, a u osób
cierpiących na migreny wywoływać atak choroby.
18) decyzja rady 2008/206/jai z 3 marca 2008 r. definiuje N-benzylopiperazynę
(bzp) jako substancję psychoaktywną o działaniu stymulującym centralny układ
nerwowy, pochodną piperazyny.
19) decyzja rady 2005/387/wsisw z 10 maja 2005 r. w sprawie wymiany informacji,
oceny ryzyka i kontroli nowych substancji psychoaktywnych ustanawia mechanizm
szybkiej wymiany informacji o nowych substancjach psychoaktywnych, które mogą
stwarzać zagrożenie dla zdrowia publicznego i społeczeństwa. emcdda i europol,
które ściśle współpracują z odpowiednimi sieciami  siecią krajowych punktów kon-
taktowych reitox i jednostkami krajowymi europolu  mają odgrywać główną rolę
we wdrażaniu systemu wczesnego ostrzegania służącego do wykrywania nowych sub-
stancji psychoaktywnych.
20) 4-hydroksybutanowy (gHb)  używany przy leczeniu alkoholizmu, bezsenności,
depresji. jest substancją psychoaktywną, często nazywaną  pigułką gwałtu albo
date-rape-drug. jest substancją trudną do wykrycia zarówno przed, jak i po doko-
naniu przestępstwa. ślady gHb pozostają w organizmie przez 24 do 48 godzin.
do polski tabletki gHb trafiają między innymi z indii. w 2007 r. rada europy
wezwała do przeprowadzenia szerokiej kampanii informacyjnej, której celem miało
być uświadomienie zagrożenia, jakie niesie ze sobą  pigułka gwałtu .
21) ketamina  substancja psychoaktywna, używana w medycynie i weterynarii do znie-
czulania przedoperacyjnego. jej nazwy handlowe to Narkamon, ketanest oraz
kalypsol. ketamina oprócz wywoływania narkozy ma także działanie przeciwbólo-
we. wykorzystywana jest w anestezjologii, przy niektórych zabiegach diagnostycz-
nych u dzieci, w operacjach plastycznych i przy bolesnych zmianach opatrunków
u poparzonych. wywołuje specyficzny rodzaj narkozy zwany  narkozą dysocjacyjną
lub  anestezją zdysocjowaną . polega ona na selektywnym hamowaniu niektórych
struktur ouN (utratę przytomności) z pobudzeniem innych (katalepsja, ruchy ga-
łek ocznych, halucynacje). obecnie ketamina używana jest głównie w weterynarii.
22) emcdda, 2002.
261
nie ma ona odpowiedniego za- chodzi o ekstazy, to szacuje się,
miennika23. w marcu 2007 r. że jej produkcja w 2005 r. wyniosła
komisja oNz do spraw środków około na 113 ton25. europa nadal
odurzających wydała projekt pozostaje głównym ośrodkiem pro-
uchwały w sprawie reagowania dukcji ekstazy, choć jej przewaga
na zagrożenia stwarzane przez zdaje się maleć, gdyż produkcja
nadużywanie i zmianę zastosowa- rozszerzyła się na inne części świa-
nia ketaminy, zachęcający pań- ta, zwłaszcza amerykę północną,
stwa członkowskie do rozważenia azję wschodnią i południowo-
przyjęcia systemu środków bez- wschodnią oraz oceanię26.
pieczeństwa, które miałyby wyko- w europie ekstazy wytwarzana
rzystywać agencje rządowe w celu jest głównie w Holandii i w belgii.
łatwiejszego wykrywania zmiany badania przeprowadzone nad
zastosowań tej substancji w odpo- ekstazy skonfiskowaną w 2005 r.
wiednim czasie. w europie wykazały, że pochodzi-
ła właśnie z Holandii i belgi oraz
w wielu krajach ue substancje w mniejszej ilości z polski i wielkiej
syntetyczne zajmują drugie miej- brytanii.
sce wśród najczęściej zażywanych
narkotyków, choć w skali całej unii kolejnym narkotykiem synte-
jest to nadal kokaina. wśród najpo- tycznym produkowanym w europie
pularniejszych narkotyków synte- jest lsd. w ciągu ostatnich kilku
tycznych znajduje się amfetamina lat w unii odnotowywany był
i ekstazy. szacuje się, że produkcja spadek produkcji i spożycia tego
amfetaminy w 2005 r. wynosiła narkotyku i pomimo obserwowanej
88 ton24. chociaż nielegalna pro- od 2003 r. tendencji wzrostowej
dukcja rozszerzyła się na inne wydaje się, że produkcja i han-
części świata, nadal koncentruje się del lsd odbywa się na znacznie
w europie środkowej i zachodniej. mniejszą skalę niż w przypadku
w 2005 r. zlikwidowano laboratoria pozostałych narkotyków.
produkujące nielegalną amfetami-
nę w belgii, bułgarii, Niemczech,
estonii, na litwie, w Holandii polska Na światowej
i polsce. badania nad skonfisko- mapie Narkotykowej
waną amfetaminą potwierdziły,
że pochodziła ona głównie z belgii, po przystąpieniu polski do
Holandii i polski oraz w mniejszym ue nasz rynek przestał być tylko
stopniu z estonii i litwy. jeżeli rynkiem wewnętrznym i stał
262
bezpieczeństwo Narodowe i-ii  2009 /9-10
się poważnym rynkiem świato- ujawniana i zabezpiecza-
wym. polska występuje w każdej na w polsce heroina pochodzi
z kategorii narkobiznesu, tzn. z afganistanu i pakistanu.
jako producent, tranzyt i rynek kokaina trafia do polski z ameryki
zbytu. południowej i środkowej. w więk-
szości przypadków dla heroiny
według danych komendy z afganistanu i kokainy z ameryki
głównej policji, w polsce są uży- łacińskiej polska nie jest miejscem
wane i występują w nielegalnym docelowego przemytu, a jedynie
obrocie różne rodzaje narkoty- krajem tranzytowym. choć nastą-
ków i substancji odurzających, piły małe przesunięcia w stronę
głównie: amfetamina, marihuana, nowych substancji, najczęściej
haszysz, kokaina, lsd, hero- zażywanym narkotykiem w polsce
ina, polska heroina, nazywana są obecnie konopie, potem amfeta-
kompotem, i metamfetamina. mina i środki halucynogenne.
wykrywana w naszym kraju
amfetamina prawie wyłącznie jeżeli chodzi o przestępczość
pochodzi z nielegalnej, rodzimej narkotykową, to według policji
produkcji, podobnie jak polska na rynku narkotykowym w polsce
heroina, powstająca jako wywar liczyły się trzy grupy przestęp-
ze słomy makowej. znaczenie tego cze: wołomińska i pruszkowska
narkotyku ciągle maleje, co praw- (okolice warszawy) oraz gdańska.
dopodobnie spowodowane jest prawdopodobnie grupy te kontro-
jego wyparciem przez łatwiejsze lują krajowy rynek narkotykowy
w użyciu narkotyki syntetyczne w ramach ustalonych stref wpły-
oraz redukcją upraw maku wyso- wów. polskie grupy przestępcze
komorfinowego i zastąpieniem go posiadają kontakty poza granicami
uprawą maku o niskiej zawartości kraju i współpracują z liczącymi
morfiny. się kartelami ameryki południowej
23) wHo, 2006.
24) uNodc, 2007.
25) Ibidem.
26) cNd, 2006; uNodc, 2006.
263
poprzez swoich stałych rezydentów mają na celu zapewnienie skutecz-
w krajach produkujących heroinę nej walki z przestępczością narko-
lub kokainę. kokaina i heroina tykową. ważną rolę w tej walce po-
transportowane są drogą morską winna odgrywać unia europejska.
lub lotniczą do polski, a następnie po raz pierwszy w ramach wspólno-
po przepakowaniu wysyłane do ty problem narkotyków omawiany
europy zachodniej. coraz częściej był w 1971 r. z inicjatywy prezy-
kurierzy (w wielu przypadkach oby- denta Francji georgesa pompidou,
watele polscy) przemycają heroinę który zaproponował współpracę
z azji do europy zachodniej drogą międzynarodową w sprawie ro-
lotniczą, podróżując tranzytem snącego problemu narkotyków.
przez warszawę. głównie jednak Następstwem tej propozycji było
jest ona przemycana do polski powstanie w 1980 r.  grupy
przez bułgarię, rumunię, węgry, pompidou27 w ramach rady
słowację, ukrainę, białoruś i da- europy na mocy uchwały komitetu
lej do Niemiec, skandynawii, ministrów w sprawie utworzenia
wielkiej brytanii i włoch. w ciągu grupy współpracy w zakresie zwal-
ostatnich kilku lat firmy kurier- czania narkomanii oraz przemytu
skie i pocztowe stały się obiektem narkotyków.
zainteresowania gangów narkoty-
kowych. ze względu na niewielkie kolejnym krokiem do wypra-
szanse zlokalizowania nadawcy cowania europejskiej polityki
przemyt narkotyków odbywa się przeciw zwalczaniu narkotyków
drogą oficjalnych usług. jak w każ- i przestępczości narkotykowej była
dym kraju tranzytowym, w polsce propozycja prezydenta Francji
pozostaje pewna ilość przemyca- Francois mitteranda z 1989 r.
nych narkotyków, które są rozpro- nazywana  programem 7 punk-
wadzane przez grupy przestępcze tów . postulowała m.in. wypra-
z wykorzystaniem sieci drobnych cowanie wspólnych metod ana-
dilerów. litycznych, koordynacji działań,
ewaluację wdrażania konwencji
Narodów zjednoczonych o zwal-
uNia w walce czaniu nielegalnego obrotu środ-
z NarkobizNesem kami odurzającymi i substancjami
psychotropowymi z 1988 r. oraz
społeczność międzynarodowa przyspieszenie procedury jej ratyfi-
wypracowała wiele instrumentów kacji przez państwa członkowskie.
prawnych i organizacyjnych, które w  programie 7 punktów
264
bezpieczeństwo Narodowe i-ii  2009 /9-10
podkreślono także ważną rolę, roku tzw. europejskiego komitetu
jaką odgrywa koordynacja działań ad hoc do spraw polityki wobec
członków ue wobec krajów wy- narkotyków (Comit� europ�ene pour
twarzających narkotyki i krajów la lutte anti-drogue  celad).
tranzytowych. dzięki pracy komitetu w 1990 r.
przyjęto pierwszy europejski plan
Francuska propozycja dopro- walki z Narkotykami. istotne
wadziła do powołania przez radę w tym planie było, że postulował
europejską jeszcze w tym samym wspólne podejście do problemu
27) międzyrządowa grupa do spraw współpracy na rzecz zwalczania Nadużywania
Narkotyków i Nielegalnego Handlu Narkotykami (grupa pompidou) powstała
w 1971 r. w celu rozwoju efektywnej polityki dotyczącej problemu nadużywania oraz
przemytu narkotyków na terenie europy. od 1980 r. prace grupy prowadzone są
na czterech poziomach:
- ministerialnym  co trzy lata ministrowie państw członkowskich spotykają się
w celu omówienia kwestii politycznych związanych ze zjawiskiem narkomanii oraz
wyznaczeniem priorytetów działania na przyszłe lata;
- stałych przedstawicieli  przedstawiciele instytucji i departamentów zajmujących
się ograniczaniem podaży i popytu spotykają się co 6 miesięcy w celu omówienia
postępu w realizacji wyznaczonych działań;
- ekspertów  praktycy, naukowcy i badacze uczestniczący w grupach roboczych
i seminariach naukowych;
- sekretariat  pracownicy zaangażowani w prace administracyjne.
dzięki utworzeniu w 1982 r. grupy ekspertów epidemiologii problemów narkoty-
kowych (group of experts in the epidemiology of drug problems) grupa pompidou
zapoczątkowała rozwój badań i monitoringu problemów narkotykowych w europie
i w ciągu dwudziestu lat stała się kluczowym forum europejskim w tej dziedzinie,
włączając w to europę środkową i wschodnią oraz stopniowo angażując w ten pro-
ces rosję i państwa regionu morza śródziemnego. do największych jej osiągnięć
zaliczyć należy między innymi długoterminowe przedsięwzięcia, takie jak: program
europejskich badań w szkołach na temat używania alkoholu i Narkotyków
(espad) oraz studium polegające na stałym monitorowaniu sceny lekowej w po-
szczególnych miastach wystandaryzowanymi metodami (Multi-City Study).
polska przystąpiła do grupy pompidou w 1991 r. do głównych obszarów zain-
teresowania naszego kraju należą programy związane z monitorowaniem zjawisk
związanych z narkomanią. jednym z nich jest program espad dotyczący rozpo-
wszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród młodzieży szkolnej, im-
plementowany w polsce od 1995 r.
265
narkotyków nie tylko w sferze zdro- policji w celu zapobiegania i zwal-
wotnej, ale także prawno-karnej. czania terroryzmu, bezprawnej
można powiedzieć, że był on punk- sprzedaży narkotyków oraz innych
tem wyjścia dla póz
niejszych stra- poważnych form przestępczości
tegii ue dotyczących problematyki międzynarodowej, włączając w to
narkotyków. w zakresie bezpieczeń- w razie konieczności pewne aspekty
stwa współpraca państw członkow- współpracy celnej. wraz z wpro-
skich ue opierała się do 1992 r., wadzeniem rozporządzenia nr
nie na wielostronnym układzie 302/93 unii europejskiej z 8 wrze-
międzypaństwowym, lecz na grupie śnia1993 r., które weszło w życie
treVi28 skupiającej ministrów 30 paz
dziernika 1993 r., rozpoczął
odpowiedzialnych za sprawy bezpie- działalność system wymiany infor-
czeństwa wewnętrznego. w ramach macji w ramach europolu. Na mocy
treVi udało się osiągnąć zinten- dokumentu został ustanowiony
syfikowanie informacji i współpracy europejski urząd obserwacyjny
w zwalczaniu terroryzmu i groz
nej do spraw Narkotyków i uzależnień
przestępczości, a także w zakresie z siedzibą w lizbonie.
cywilnego bezpieczeństwa powietrz-
nego i bezpieczeństwa nuklearnego, traktat z maastricht z 1992 r.
pożarów i katastrof żywiołowych, przyniósł nieporównywalny postęp
technik policyjnych i wyposażenia. integracji w zakresie przeciwdzia-
łania i zwalczania przestępczości
w tym czasie narodziła się idea narkotykowej. wysuwane wcześniej
powołania organizacji obejmującej postulaty prezydentów Francji zna-
całą wspólnotę, która ułatwiłaby lazły swoje formalne odzwierciedle-
współpracę pomiędzy siłami policyj- nie, jako  wspólne zainteresowania
nymi państw członkowskich. pomysł art. k. 1 do k. 14 uznano m.in.
rządu niemieckiego zaowocował, walkę z narkomanią nie wymienioną
na spotkaniu rady europejskiej w punktach 7 do 9, które dotyczy-
w luksemburgu w czerwcu 1991 r., ły współpracy celnej, współpracy
podjęciem decyzji o utworzeniu sądowej w sprawach karnych oraz
europolu, potwierdzonej na posie- współpracy policyjnej.
dzeniu ministrów sprawiedliwości
i spraw wewnętrznych  grupy o krok dalej posunięto się
treVi w grudniu 1991 r. i włą- w traktacie amsterdamskim
czonej do ustaleń traktatu o unii (traktacie o unii europejskiej
europejskiej (roz. Vi, art. k.1, ust.  tue), który wszedł w życie 1 maja
9). traktat przewiduje współpracę 1999 r. art. 29 tue, mówi, że
266
bezpieczeństwo Narodowe i-ii  2009 /9-10
budowa  obszaru wolności, bezpie- celem działania tej grupy jest po-
czeństwa i sprawiedliwości powinna prawa koordynacji kontroli nad
być osiągana poprzez zapobieganie narkotykami. członkowie grupy
przestępczości zorganizowanej lub spotykają w się przeważnie dwa razy
innych form przestępczości, jej w roku i dokonują oceny sytuacji
zwalczanie, w tym w szczególności poszczególnych regionach świata.
handlu środkami odurzającymi każdy kluczowy region pozostaje
i substancjami psychotropowymi. pod nadzorem tzw. minigrup, które
obszar ten stał się priorytetem unii tworzą ambasadorowie i personel dy-
europejskiej i wszelkie podejmowane plomatyczny. sprawozdania z grup
działania w procesie jego budowy przedstawiane są na posiedzeniach
muszą uwzględniać zawarte w nim Horyzontalnej grupy roboczej do
cele i postanowienia. podpisany spraw Narkotyków (Hdg) przy
w lutym 2001 r. traktat Nicejski radzie ue. Niewątpliwie najwięk-
nie wprowadził zasadniczych zmian szym pożytkiem z funkcjonowania
w zakresie problematyki narkotyków. grup jest możliwość uzyskania infor-
macji o problematyce przestępczości
mówiąc o polityce unii narkotykowej na świecie, która ma
europejskiej, nie można nie wspo- wpływ na bezpieczeństwo państw ue.
mnieć o grupie dublińskiej, która
działa od 1990 r. jako nieformalna istotne znaczenie w walce
inicjatywa państw członkowskich ue z przestępczością narkotykową ma
oraz państw grupy g7. głównym wspomniany już europol29. zgodnie
28) grupa treVi (fr. Terrorisme, Radicalisme, Extremisme, Violence Internationale)
jest wewnętrzną grupą do spraw bezpieczeństwa, utworzoną przez radę europy
w luksemburgu w 1975 r. jako pierwszy sygnał współpracy ministrów spraw we-
wnętrznych i sprawiedliwości krajów wspólnoty europejskiej w zakresie polityki
bezpieczeństwa, www.elpais.com/articulo/opinion/europa_occideNtal/coN-
sejo_de_europa/europa/terrorismo/respuesta/autoritaria/
29) europejskie biuro policji, czyli europol (skrót od european police office), to euro-
pejska agencja policyjna z siedzibą w Hadze. europol rozpoczął pracę 1 lipca
1999 r. ustanowienie europolu zostało przewidziane w traktacie z maastricht.
agencja rozpoczęła ograniczone działania 3 stycznia 1994 r. jako europol drugs
unit (edu). w 1998 r. została ratyfikowana konwencja o europolu, która weszła
w życie w paz
dzierniku tego samego roku. europol jest odrębną organizacją od-
powiadającą za zapobieganie i zwalczanie przestępczości zorganizowanej oraz za-
cieśnianie współpracy właściwych organów państw członkowskich, w której skład
wchodzi  jako jeden z głównych elementów  zwalczanie przestępczości związanej
z przemytem i handlem narkotykami (www.europol.europa.eu).
267
z ostatnimi decyzjami komitetu sędziów śledczych). eurojust ma
europejskiego, kompetencje za zadanie wzmocnienie zwalcza-
europolu zostały rozszerzone nia przestępczości zorganizowanej
o zagadnienia dotyczące zwalczania na terytorium unii europejskiej,
terroryzmu, fałszerstwa banknotów a przede wszystkim poprawę
i innych środków płatniczych oraz i zwiększenie koordynacji działań
zwalczanie pornografii dziecięcej30. podejmowanych przez państwa
aby móc efektywnie realizować członkowskie.
swoje zadania, europol został
wyposażony w odpowiednie narzę-
dzia, m.in. system informacyjny NierozwiązaNy problem
(The Europol Computer System
 tecs), który jest jednym pomimo wysiłków państw
z trzech podstawowych systemów członkowskich w ciągu ostatnich
informacyjnych wykorzystywanych kilkunastu lat problem narko-
przez organy ochrony porządku tyków w ue nie maleje. Nigdy
publicznego i właściwe służby kon- wcześniej zażywanie narkotyków,
trolne w unii europejskiej. składa zwłaszcza przez osoby niepełnolet-
się z trzech podstawowych kompo- nie, nie osiągnęło tak wysokiego
nentów: systemu informacyjnego, poziomu. duże znaczenie ma więc
systemu indeksowego i systemu zdecydowane stanowisko wobec
analitycznego, opartego na tzw. handlu narkotykami na wszyst-
zbiorach danych służących do spo- kich szczeblach oraz potrzeba
rządzania analiz. ponadnarodowego i skoordynowa-
nego podejścia do jego zwalczania.
mówiąc o polityce antynarkoty- znalezienie realistycznej i sku-
kowej ue, nie można też pominąć tecznej odpowiedzi na ten globalny
roli, jaką odgrywa eurojust31, problem stanowi priorytet w po-
który powstał na podstawie lityce unii europejskiej. dlatego
decyzji rady unii europejskiej też walka z narkotykami znalazła
z 28 lutego 2002 r. w celu wzmoc- się także wśród priorytetów pre-
nienia walki z najpoważniejszą zydencji francuskiej, która objęła
przestępczością. jest on agendą przewodnictwo w ue w drugiej
unijną składającą się z przedsta- połowie 2008 r. w szczególności
wicieli wymiaru sprawiedliwości, prezydencja francuska skupiła
właściwych w sprawach postępo- się na pracach nad nowym pla-
wania przygotowawczego w spra- nem działania w zakresie polityki
wach karnych (prokuratorów, antynarkotykowej.
268
bezpieczeństwo Narodowe i-ii  2009 /9-10
18 września 2008 r. komisja wieloletniej strategii dla procesu
europejska przyjęła  Nowy plan tworzenia obszaru wolności, bezpie-
działania na lata 2009 201232 . czeństwa i sprawiedliwości.
plan został opracowany na pod-
stawie wyników oceny planu celem  Nowego planu działa-
działania na lata 2005-2008, nia jest nie tylko zmniejszenie
którą komisja przeprowadziła we popytu na narkotyki, ale przede
współpracy z państwami człon- wszystkim podniesienie poziomu
kowskimi, europejskim centrum świadomości społecznej i zmobi-
monitorowania Narkotyków lizowanie obywateli europejskich
i Narkomanii, europolem i euro- do działania. plan ma dopro-
pejskimi organizacjami pozarzą- wadzić do zmniejszania podaży,
dowymi. jest on zgodny z zało- zacieśniania współpracy między-
żeniami unijnej strategii na lata narodowej i zrozumienia tego
2005 2012 skoncentrowanej na problemu. zaproponowane w nim
działaniach państw członkowskich środki mają umożliwić zacie-
mających doprowadzić do zmniej- śnienie współpracy europejskiej
szenia popytu i podaży na narko- w celu ograniczenia negatywnych
tyki. strategia na lata 2005 2012 skutków spożycia narkotyków
koncentruje się na dwóch naj- i wyeliminowania przestępczości
ważniejszych aspektach polityki związanej z narkotykami. powstać
wobec narkotyków  ograniczeniu ma także europejski sojusz
podaży oraz ograniczeniu popytu. antynarkotykowy, którego zada-
ponadto obejmuje takie dziedziny, niem będzie redukowanie nega-
jak współpraca międzynarodowa, tywnego wpływu narkotyków na
badania naukowe, informacja nasze społeczeństwo. proponując
i ewaluacja. Na państwa członkow- zawiązanie takiego sojuszu,
skie ue został nałożony obowiązek komisja wzywa organy rządowe,
wdrożenia przyjętego przez radę służby publiczne i organizacje
europejską 5 listopada 2004 r. wolontariackie do współpracy
tzw. programu Haskiego, czyli partnerskiej.
30) Europe s Area of Freedom, Security and Justice, red. N. walker, oksford 2004, s. 241.
31) www.eurojust.eu.int
32) com (2008) 567/4.
269
poza przyjęciem  Nowego pla- z afryką34, która stała się waż-
nu działania prezydencja fran- ną drogą tranzytową dla koka-
cuska zwróciła szczególną uwagę iny pochodzącej z ameryki
na rolę, jaką odgrywa morze łacińskiej35.
śródziemne w przemycie narko-
tyków, i zaproponowała utworze- to, czy wysiłki unii
nie centrum koordynacji walki europejskiej oraz instytucji
z Narkotykami (ceclad-m). międzynarodowych w walce z nar-
centrum to miałoby funkcjonować kotykami i przestępstwami nar-
na podobnych zasadach jak to ist- kotykowymi okażą się skuteczne,
niejące już w lizbonie. Nowością będziemy mogli zaobserwować
w tej propozycji jest wizja współ- w ciągu kilku najbliższych lat.
pracy z marokiem, algierią Nie chodzi o statystyki czy teo-
i tunezją. centrum miałoby otrzy- rię, ale o realne wcielenie w życie
mywać od tych krajów informacje programów i strategii antynar-
o uprawie, potencjalnych drogach kotykowych, wyposażenie państw
przemytu i mechanizmach walki członkowskich w odpowiednie na-
poszczególnych państw z narkoty- rzędzia do walki z przestępczością
kami. co więcej, praca centrum narkotykową, a nie spychanie tego
miałaby służyć koordynacji prze- problemu na dalszy plan. polska
prowadzanych wspólnie akcji jako kraj tranzytowy powinna
policyjnych. położyć szczególny nacisk na
walkę z narkomanią. przy czym
wydaje się, że Francja dostrze- potrzebne są nie kolejne kampanie
gła potrzebę zintensyfikowania antynarkotykowe, ale na przykład
współpracy unii z krajami i re- wyposażenie policji, straży gra-
gionami spoza ue (głównie na nicznej i straży miejskiej w spe-
wschodniej granicy, państwami cjalnie wyszkolone psy, które nie
bałkańskimi33, afganistanem, tylko powinny być wykorzystywa-
krajami ameryki łacińskiej ne na granicach, lotniskach czy
i karaibów, marokiem oraz kra- dworcach, ale także przy organi-
jami na innych szlakach narko- zacji imprez masowych. polska
tykowych). współpraca z tymi powinna także zwrócić większą
regionami wprawdzie istnieje, uwagę na transport kolejowy
jednak teoria nie do końca idzie wiodący przez nasz kraj z ukrainy
w parze z praktyką. dlatego też do Niemiec. państwa takie jak
prezydencja francuska położyła polska, bułgaria, rumunia,
nacisk na zacieśnienie współpracy litwa, łotwa i estonia powinny
270
bezpieczeństwo Narodowe i-ii  2009 /9-10
położyć szczególny nacisk wszystkie państwa członkowskie
na współpracę transgraniczną i kandydujące powinny przepro-
i wspólne operacje mające na wadzać bardzo rzetelną ewaluację
celu udaremnienie przemytu wdrażanych przez siebie programów
narkotyków. współpraca trans- antynarkotykowych. ewaluacja
graniczna powinna obejmować programów powinna służyć nie tylko
nie tylko państwa członkowskie, głębszemu zapoznaniu się z pro-
ale także państwa starające się blemem narkotyków, ale także być
o przystąpienie do wspólnoty podstawą do tworzenia krajowej i eu-
europejskiej. ropejskiej polityki antynarkotykowej.
33) w dniach 6 i 7 listopada 2008 r. w zagrzebiu odbyło się 6. spotkanie na poziomie
ministerialnym między unią europejska i bałkanami. głównymi tematami rozmów
były wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość. w zakresie wolności dyskutowa-
no o europejskim pakcie imigracyjnym i dialogu dotyczącym liberalizacji ruchu
wizowego, w zakresie bezpieczeństwa  o walce z przestępczością zorganizowaną
w szczególności zajmująca się handlem ludz
mi i bronią, w zakresie sprawiedliwości
tematem rozmów była walka z korupcją. Na spotkaniu obecni byli przedstawiciele
przyszłej prezydencji czech i szwecji, a także przedstawiciele Fronteksu, europolu
i eurojustu. kolejne spotkanie ue bałkany zostało zaplanowane na drugą połowę
2009 r.
34) Na kontynencie afrykańskim najbardziej rozpowszechnionym narkotykiem są kono-
pie indyjskie, które zajmują pierwsze miejsce pod względem uprawy, spożycia oraz
sprzedaży. w niektórych regionach sudanu możemy zaobserwować nowy trend pole-
gający na rezygnacji z upraw roślin spożywczych na rzecz upraw konopi indyjskich,
który powoduje niedobór żywności na wspomnianych obszarach. w południowej,
wschodniej i zachodniej części afryki problemem pozostaje wysoki poziom nielegal-
nego spożycia stymulantów z grupy amfetamin. wzrasta także spożycie metaqu-
alonu (mandraksu) w krajach położonych we wschodnich i południowych regionach
kontynentu, zwłaszcza w republice południowej afryki. odnotowuje się również
wzrost spożycia opiatów i kokainy w państwach położonych na szlaku przemytu nar-
kotyków, głównie w angoli, Nigerii, republice południowej afryki i wśród ludności
większych miast innych krajów. mak lekarski jest uprawiany w afryce na niewielką
skalę, prawie wyłącznie na półwyspie synaj.
35) od 2000 r. w zakresie współpracy narkotykowej odbywają się coroczne spotkania
ue lac (ameryka łacińska i karaiby), współpraca została ustanowiona w 1999 r.
w panamskim planie działania (7163/99). ostatnie spotkanie odbyło się w 2008 r.
w wiedniu.
271