580

Eric AMBUKITA
Wy

ższa Szkoła Bezpieczeństwa w Poznaniu

DZIA

ŁALNOŚĆ KORPORACJI TRANSNARODOWYCH

W ERZE GLOBALIZACJI

Wprowadzenie
Jedna z najwa

żniejszych kwestii dla krajów poszukujących możliwości popra-

wy konkurencyjno

ści swoich gospodarek, zwłaszcza w dobie globalizacji działalno-

ści międzynarodowej, jest fakt, że przyczyniać się do tego mogą korporacje tran-
snarodowe poprzez bezpo

średnie inwestycje zagraniczne. Ich wkład w restruktury-

zacj

ę gospodarek krajów przyjmujących jest bezsporny i to niezależnie od etapu

rozwoju, na jakim si

ę znajdują. Dyskutować można jedynie o wielkości zjawiska

oraz o warunkach i czynnikach, które musz

ą towarzyszyć BIZ, by oczekiwane

zmiany zachodzi

ły. Korporacje transnarodowe codziennie podejmują decyzje o

rozpocz

ęciu swojej działalności poza granicami kraju macierzystego, czyli o po-

dejmowaniu bezpo

średnich inwestycji zagranicznych. Dzięki niezwykle szybkiemu

rozwojowi informacyjnej i infrastruktury komunikacyjnej oraz post

ępującej liberali-

zacji handlu mi

ędzynarodowego, stała się możliwa ekspansja gospodarcza korpo-

racji transnarodowych. Na niespotykan

ą dotąd skalę. Korporacje te w poszukiwa-

niu korzystniejszych lokat, nowych rynków zbytu czy te

ż tańszych czynników wy-

twórczych dokonuj

ą inwestycji poza granicami własnego kraju, czyli bezpośrednie

inwestycje zagraniczne (BIZ).

1

Ekonomistów zajmuj

ących się analizowaniem BIZ dzieli się na dwie grupy.

Pierwsza traktuje je jako zjawisko czysto finansowe, natomiast druga postrzega te
inwestycje w uj

ęciu realnym. Bazując na definicji używanej przez OECD „BIZ to

takie inwestycje, które powoduj

ą długotrwałe zależności odzwierciedlające udział

podmiotu gospodarczego jednego kraju w podmiocie gospodarczym innego kraju
ni

ż kraj stałego osiedlenia bezpośredniego inwestora. Celem bezpośredniego in-

westora jest osi

ągnięcie efektywnego wpływu na zarządzane przedsiębiorstwem

funkcjonuj

ącym w innym kraju”.

2

Bezpo

średnie inwestycje zagraniczne podejmowane były stosunkowo bardzo

dawno. Internacjonalizacja, pod postaci

ą bezpośrednich inwestycji zagranicznych

rozpocz

ęła się pod koniec XIX wieku. Za panowania królowej Wiktorii i jej syna

Edwarda VII powsta

ło wiele istniejących do dzisiaj korporacji międzynarodowych.

3

Charakterystyczn

ą cechą współczesnego rozwoju gospodarki światowej jest

pog

łębiający się proces jej umiędzynarodowienia i przechodzenie do wyższego

jego etapu, jakim jest globalizacja. Oznacza to wzrost liczby i stopnia intensywno-
ści powiązań gospodarczych pomiędzy poszczególnymi krajami i ich regionalnymi
ugrupowaniami oraz przedsi

ębiorstwami

4

. G

łównymi siłami napędowymi globaliza-

cji sta

ły się wielkie korporacje transnarodowe, korzystające z synergicznego dzia-

1

E. Ambukita pod red J.

Żyra: Aspekty konkurencji na rynku w procesie globalizacji, cz. II. Kraków

2006, s. 16

2

K. Przybylska: Determinanty zagranicznych inwestycji bezpo

średnich w teorii ekonomicznej w Cze-

chach, Polsce i na W

ęgrzech. Kraków 2001, s. 15

3

A. Buckey: Inwestycje zagraniczne-Sk

ładniki wartości i ocena. Warszawa 2002, s. 95

4

J. Rymarczyk: Internacjonalizacja i globalizacja przedsi

ębiorstwa. Warszawa 2004, s. 11

581

łania kilku kluczowych elementów: fenomenalnych zmian w technologii, rosnącej
łatwości i malejącego relatywnego kosztu transportu i komunikacji, liberalizacji
narodowych i regionalnych polityk ekonomicznych i handlowych, zako

ńczenia zim-

nowojennej polaryzacji

świata. Korporacje transnarodowe są obecnie najsilniej-

szymi podmiotami gospodarki

światowej. Uczestniczą one w procesie globalizacji,

a wr

ęcz współtworzą ten proces. Proces globalizacji gospodarki światowej, rozwój

handlu i wspó

łpracy międzynarodowej, a także liberalizacja światowych przepły-

wów kapita

łu tworzą nowe uwarunkowania, w ramach których prowadzenie polityki

gospodarki zamkni

ętej i odcinanie się od zagranicznych źródeł finansowania nie

znajduje uzasadnienia tak teoretycznego, jak i praktycznego.

Dla krajów rozwijaj

ących się i przechodzących transformację systemową do-

st

ęp do zagranicznych źródeł kapitału ma znaczenie szczególne, albowiem w sy-

tuacji niedoboru w

łasnych środków finansowych i technicznych, kapitał ten może w

znacz

ącym stopniu determinować nie tylko skuteczność, ale i możliwość przebu-

dowy gospodarczej. Wzrost gospodarczy tych krajów wymaga dop

ływu kapitału

zagranicznego. Kraj, który przyci

ąga najwięcej inwestorów zagranicznych ma

szans

ę wygrać lepsze jutro dla gospodarki i obywateli.

Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie znaczenia i oddzia

ływa-

nia korporacji transnarodowych na gospodark

ę światową a także sposobów zarzą-

dzania tymi korporacjami.

Uwagi wst

ępne - pojęcie korporacji transnarodowej i globalizacji

We wspó

łczesnej gospodarce światowej dynamicznie zwiększa się znaczenie

korporacji transnarodowych, które s

ą bezpośrednio zaangażowane w proces inte-

growania dzia

łalności gospodarczej ponad granicami państw. Korporacje te w ra-

mach globalnych strategii integruj

ą i koordynują wielkie systemy, obejmujące wła-

sne i powi

ązane jednostki działające w wielu krajach. Prowadzona przez nie dzia-

łalność handlowa i inwestycyjna „ponad” granicami państw narodowych w ogrom-
nym stopniu uosabia przemiany wspó

łczesnej gospodarki światowej.

Przedsi

ębiorstwa transnarodowe zaczęły powstawać w XVI-XVII wieku, jako

przedsi

ębiorstwa transportowe i kolonialne, ale ich rozkwit przypada na drugą po-

łowę XIX wieku, kiedy to większość z nich rozpoczęła działalność za granicą w
celu zabezpieczenia

źródeł surowców naturalnych importowanych z innych kra-

jów.

5

Kraje rozwijaj

ących się były wówczas największymi odbiorcami BIZ na świe-

cie. Po drugiej wojnie

światowej działalność zagraniczna korporacji wielonarodo-

wych i transnarodowych wzros

ła w znacznym stopniu. Ponadto przedsiębiorstwa te

buduj

ą na skalę światowa siatkę współzależności, która obejmuje nas wszystkich.

W latach pi

ęćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku duża liczba korporacji ame-

ryka

ńskich zaczęła inwestować w Europie, w Japonii i w wkrótce potem także w

innych krajach. By

ły to głównie inwestycje w gałęzie typowo produkcyjne – prze-

mys

łowe, natomiast lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte przyniosły znaczny

wzrost inwestycji w sektorze us

ług.

6

Korporacje transnarodowe definiowane s

ą jako przedsiębiorstwa prowadzące

dzia

łalność produkcyjną lub inną co najmniej w dwóch krajach oraz posiadające-

równie

ż w co najmniej dwóch krajach – swoje filie bądź oddziały, będące w całości

lub w cz

ęści własnością przedsiębiorstwa macierzystego i działającego pod jego

5

J. Rymarczyk: Internacjonalizacja przedsi

ębiorstwa. Warszawa 1996, s. 148-149

6

Multinational Corporation. W: MS Encarta Encyklopedia 2000

582

kontrol

ą.

7

Dzi

ęki temu ciągle zwiększają swoją przewagę konkurencyjną przez

integracj

ę koordynację i elastyczność działań, a także tworzenie i przekazywanie

innowacji do wszystkich jednostek wchodz

ących w skład systemu korporacyjnego,

zlokalizowanych w poszczególnych krajach.

Wed

ług P. Dickena korporacja transnarodowa jest organizacją, która koordy-

nuje dzia

łalność produkcyjno handlową różnych jednostek w różnych krajach z

jednego o

środka podejmującego tragiczne decyzje.

8

Cz

ęsto bowiem terminologia

spotykana w literaturze przedmiotu pos

ługuje się różnymi nazwami- korporacje

mi

ędzynarodowe, wielonarodowe (multinarodowe), transnarodowe, ponadnarodo-

we,

światowe czy globalne, choć w istocie zamiarem autorów jest oddanie tej sa-

mej tre

ści. Wymienione nazwy bywają stosowane zamiennie i traktowane jako

synonimy, chocia

ż występujące między nimi relacje można z powodzeniem ziden-

tyfikowa

ć, odwołując się właśnie do procesu internacjonalizacji. Najczęściej utoż-

samiane poj

ęcia to korporacja multinarodowa (multinational Corporation) i korpora-

cja transnarodowa (transnational Corporation). Nie rozró

żniając ich, J.H. Dunning

pisze,

9

i

ż przedsiębiorstwo transnarodowe lub wielonarodowe to takie przedsię-

biorstwo, które anga

żuje się w bezpośrednie inwestycje zagraniczne i posiada lub

kontroluje podmioty prowadz

ące działalność produkcyjną lub usługową w więcej

ni

ż jednym kraju. Definicja ta jest szeroko akceptowana zarówno przez środowiska

akademickie i gospodarcze, jak i organizacje mi

ędzynarodowe, takie jak OECD czy

ONZ. Przy czym termin „korporacja transnarodowa” zosta

ł zaadaptowany przez

Centrum ds. Korporacji Transnarodowych ONZ (UNCTC- United Nations Centre on
Transnational Corporation) w 1974 roku pod naciskiem krajów Ameryki Po

łudnio-

wej i

Środkowej, których intencją było wprowadzenie rozróżnienia pomiędzy pod-

miotami zlokalizowanymi w jednym z tych krajów i podejmuj

ącymi BIZ w regionie i

tymi pochodz

ącymi spoza Ameryki Łacińskiej. Korporacja transnarodowa jest

podmiotem gospodarczym, który realizuje polityk

ę ekspansji terytorialnej poprzez

anga

żowane swoich kapitałów w bezpośrednie inwestycje zagraniczne.

Natomiast globalizacja jest poj

ęciem za pomocą którego próbuje się opisać i

wyja

śnić świat w ostatnich latach dwudziestego wieku. Termin ten, mimo że po-

wszechnie stosowany, jest bardzo niejednoznaczny. Globalizacja nie ma jednej
definicji. Dotyczy wielu dziedzin, rzutuj

ących na sposób formułowania jej pojęcia.

10

Globalizm opiera si

ę na koncepcji, że zjawiska w gospodarce jednego kraju nie

mog

ą być oddzielone od zjawisk zachodzących w sąsiedztwie, tym samym należy

uwzgl

ędniać w polityce narodowej fakt, że działania podejmowane na szczeblu

narodowym przynosz

ą reperkusje w innych gospodarkach, co oznacza potrzebę

koordynacji podejmowanych dzia

łań.

Wed

ług Komisji Europejskiej, globalizację można zdefiniować jajo proces, w

którym rynki i produkcja w ró

żnych krajach stają się coraz bardziej współzależne w

zwi

ązku z dynamiką wymiany towarów i usług, przepływem kapitału i technologii.

11

Mi

ędzynarodowy Fundusz Walutowy pojęcie globalizacji definiuje jako rosną-

ce wspó

łzależności miedzy krajami na całym świecie spowodowane wzrostem

7

P. Bo

żyk, J. Mijala, M. Puławski: Międzynarodowe stosunki ekonomiczne. Warszawa 2002, s. 472

8

P. Dickens: Globar Shift. The Internationalization of Economic Activity, Guilford Press 1992, New York-

London, s. 226

9

J.H. Dunning: Multinational Enterprises. s. 3

10

P. Dicken: Globar Shift, Transforming the World Economy. London 1999, s. 19

11

Annual Economic Report for European Economy No.63, European Commission , Brussels 1997, s. 9

583

wielko

ści transakcji obejmujących wymianę towarów i usług oraz przepływ kapitału,

a tak

że szybkie oraz szerokie rozprzestrzenienie się nowych technologii.

12

Je

śli skoncentrować uwagę na płaszczyźnie ekonomicznej, to globalizacja jest

procesem wzrostu mi

ędzynarodowej wymiany towarów i usług, kapitału, a także

rozwoju mi

ędzynarodowego biznesu.

Najwi

ększe korporacje transnarodowe na świecie

Nasilaj

ąca się konkurencja, charakteryzująca współczesną globalizującą się

gospodark

ę, wobec której stają wszystkie przedsiębiorstwa niezależnie od wielko-

ści i siły kapitałowej, w coraz większym stopniu zmusza je do rozmieszczania ak-
tywów w ró

żnych krajach. W tych warunkach internacjonalizacja przedsiębiorstwa

staje si

ę jednym z istotnych elementów budowania potencjału konkurencyjnego.

Efektem tego procesu jest przekszta

łcanie przedsiębiorstw narodowych w wielona-

rodowe i transnarodowe, które wywieraj

ą coraz większy wpływ zarówno na gospo-

dark

ę krajów, jak i międzynarodowe stosunki gospodarcze.

13

Stan inwestycji w 2004 roku szacuje si

ę na 9 000 mld USD

14

. Jest on utrzy-

mywany przez oko

ło 70 000 firm międzynarodowych oraz przynależnych do nich

690 000 przedsi

ębiorstw za granicą; całkowity zysk tych ostatnich wynosił blisko 19

000 mld USD. General Electric (USA), za nim Vodafone (Wielka Brytania) oraz
Ford Motor (USA), zajmuj

ą pierwsze miejsce w światowej klasyfikacji niefinanso-

wych korporacji transnarodowych wed

ług aktywów zagranicznych (tabela nr 2).

W

śród 100 większych firm międzynarodowych, 4 przedsiębiorstwa, z Hutchison

Whampoa na czele (Hongkong, Chiny) ma siedzib

ę w krajach rozwijających się.

15

Tempo ekspansji mi

ędzynarodowej stu pierwszych przedsiębiorstw transna-

rodowych wydaje si

ę wolniejsze. Nawet jeśli ich zyski, zatrudnienie i aktywa za

granic

ą powiększyły się w liczbach bezwzględnych w 2003 roku, ich relatywna

warto

ść zmniejszyła się pod wpływem silniejszego wzrostu ich działalności w ich

krajach ojczystych. KTN pochodz

ące z Japonii i Stanów Zjednoczonych są gene-

ralnie mniej umi

ędzynarodowione niż przedsiębiorstwa europejskie. Pierwszych 50

korporacji transnarodowych pochodz

ących z krajów rozwijających się, które dopie-

ro od niedawna prze

żywają swój rozkwit za granicą, jest jeszcze mniej umiędzyna-

rodowionych ( tabela nr 1), jednak odst

ęp między korporacjami transnarodowymi

krajów rozwini

ętych i tymi z krajów rozwijających zmniejsza się.

Warto

ść BIZ w usługach, szczególnie finansowych, stale się zwiększała sta-

nowi

ąc przez to podstawę światowych zasobów bezpośrednich inwestycji zagra-

nicznych. W 2004 roku, udzia

ł trzeciego sektora wynosił 63% wartości całkowitej

fuzji i przej

ęć międzynarodowych, z których jedna trzecia pochodziła z usług

finansowych. Po raz pierwszy, 50 pierwszych finansowych przedsi

ębiorstw

12

B. Liberska: Procesy globalizacji i regionalizacji w gospodarce

światowej. Warszawa 1998, s. 41-42

13

F. Budzi

ński: Zagraniczne inwestycje produkcyjne instrumentem międzynarodowego transferu tech-

nicznego. Warszawa-Kraków 1987, s. 90

14

Dane te s

ą oparte na raportach UNCTAD. World Investment Report 2005

15

UNCTAD, World Investment Report 2005

584

mi

ędzynarodowych zostało sklasyfikowanych w Światowym Raporcie Inwestycyj-

nym. Mi

ędzynarodowe przedsiębiorstwa dominują w usługach finansowych na

świecie, nie tylko ze względu na sumę aktywów, ale również z punktu widzenia
liczby pa

ństw, w których są obecne. Na czele znajduje się: Citigroup (Stany Zjed-

noczone), UBS (Szwajcaria) oraz Alianz (Niemcy).

16

Finansowe przedsi

ębiorstwa

mi

ędzynarodowe pochodzące z Francji, Niemiec, Japonii, Wielkiej Brytanii i Sta-

nów Zjednoczonych dysponowa

ły w 2003 roku 74% całkowitej wartości aktywów

50 pierwszych mi

ędzynarodowych przedsiębiorstw finansowych.

Niskie stopy procentowe, wzrost dochodów oraz poprawa cen aktywów, g

łów-

nie w krajach rozwini

ętych, przyczyniły się do wznawiania fuzji i przejęć, w szcze-

gólno

ści fuzji i przejęć międzynarodowych, których wskaźnik podskoczył o 8% (do

381 mld USD). Te operacje odegra

ły ważną rolę w kontynuacji procesu restruktu-

ryzacji oraz konsolidacji w licznych ga

łęziach przemysłu, szczególnie w krajach

rozwini

ętych. Największą transakcją dokonaną w 2004 roku był zakup Abbey Na-

tional (Wielka Brytania) przez Santander Central Hispano (Hiszpania), a jej warto

ść

oszacowano na 16 mld USD. W krajach rozwijaj

ących się, międzynarodowe fuzje i

przej

ęcia stanowiły mniejszą część wszystkich bezpośrednich inwestycji zagra-

nicznych, nawet je

śli przedsiębiorstwa tych krajów zrealizowały więcej operacji

tego typu, w tym niektóre niekiedy znaczne.

Wzrost nap

ływu BIZ w kierunku krajów

rozwijaj

ących się zasadniczo był związany z inwestycjami greenfield dokonanymi

przede wszystkim w Azji. Oko

ło połowy wszystkich nowych projektów inwestycyj-

nych zarejestrowanych w krajach rozwijaj

ących się w 2004 roku przypadło na Chi-

ny i Indie.

Po

śród głównych form finansowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych

na

świecie przeważa zakup udziałów. W przeciągu ostatnich 10 lat stanowił on

oko

ło dwóch trzecich wszystkich bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Dwie

inne formy inwestycji – po

życzki wewnątrzkorporacyjne oraz zyski reinwestowane -

stanowi

ą kolejno 13 i 12 %

17

. Te dwie ostatnie formy uleg

ły dużym zmianom pod

wp

ływem rocznych zmian w podziale zysków i dywidend lub konieczności zwrotu

po

życzek kontraktowych. Między kompozycją BIZ w krajach rozwiniętych, a tą w

krajach na drodze rozwoju istniej

ą zauważalne różnice, w tych ostatnich przeważa-

j

ą dobra zainwestowane.

Bezpo

średnie inwestycje zagraniczne ciągle są większe niż inne przepływy

kapita

łów prywatnych do krajów rozwijających się, jak również publiczna pomoc

rozwojowa.

W 2004 roku stanowi

ły one ponad połowę środków przeznaczonych

dla krajów rozwijaj

ących się i znacznie przekraczały pomoc publiczną. Niemniej

jednak, inwestycje te s

ą skoncentrowane wokół garstki krajów rozwijających się,

podczas gdy pomoc publiczna jest w wielu pozosta

łych krajach rozwijających się

g

łównym źródłem dofinansowania. Dotyczy to w szczególności większości krajów

najmniej rozwini

ętych, nawet jeśli wpływy inwestycyjne przekroczyły w tych krajach

warto

ść pomocy publicznej.

Natomiast korporacje z krajów rozwijaj

ących się charakteryzuje niższy stopień

internacjonalizacji dzia

łalności niż 100 największych KTN świata. W 2003 roku

relacja warto

ści przychodów ze sprzedaży za granicą do wartości przychodów ze

sprzeda

ży ogółem 50 największych KTN z krajów rozwijających się wynosiła

16

World Investment Report 2005

17

Ibidem

585

39,9%, warto

ść aktywów zagranicznych stanowiła 35% wartości aktywów ogółem,

a odsetek pracowników zatrudnionych w zagranicznych filiach by

ł równy 34,8%.

18

Średnia wartość indeks transnacjonalizacji, umiędzynarodowienia-TNI dla 50

najwi

ększych korporacji z krajów rozwijających się wyniosła wtedy 47,8%.

19

Tabela

poni

żej przedstawia 10 największych niefinansowych korporacji transnarodowych z

krajów rozwijaj

ących się.

Tabela nr 1. 10 najwi

ększych niefinansowych korporacji transnarodowych z krajów

rozwijaj

ących się – ranking według wartości aktywów zagranicznych, 2003 ( mln USD i w %)

TNIa

Nazwa

korporacji

Kraj po-

chodzenia

Obszar

dzia

łalności

Warto

ść

aktywów

zagra-

nicznych

%

Ran
king

Hutchison Whampoa Ltd

Hong Kong

Zdywersyfikowany

59141

71,4

7

Singet Ltd

Singapur

Telekomunikacja

17911

43,1

27

Petronas

Malezja

Przemys

ł

petrochemiczny

16114

25,7

42

Smsung Electronics Co

Korea P

łd.

Przemys

ł elektr.

i elektroniczny

12387

44,1

26

Cemex SA

Meksyk

Produkcja materia-
łów . budowlanych

11054

69,0

12

Marica Móvil

Meksyk

Telekomunikacja

8676

50,4

23

China Ocean Shipping
Co.

Chiny

Transport gospo-
darka magazynowa

8457

40,1

31

Petroleo Brasileiro SA

Brazylia

Przemys

ł

petrochemiczny

7827

15,6

46

LG Electronics Inc

Korea P

łd.

Przemys

ł elektr. i

elektroniczny

7118

46,8

25

Jardine Matheson Hol-
dings

Hong Kong

Zdywersyfikowany

6159

62,3

16

Obja

śnienia – TNI

a

transnationality index ( indeks transnacjonalizacji, umi

ędzynarodowienia)- określa on

stopie

ń zaangażowania przedsiębiorstwa za granicą w stosunku do działalności prowadzonej w kraju

macierzystym.

Źródło: UNCTAD, WIR 2005: Transnational Corporation and Internationalization of R&D, United Nations, New

York and Geneva 2005, Aneks A, s. 270-271.

List

ę 25 największych niefinansowych KTN z krajów Europy Środkowow-

schodniej otwiera rosyjski

Łukoil JSC reprezentujący przemysł petrochemiczny. Na

kolejnych miejscach znalaz

ły się rosyjski Novoship Co.( transport) chorwacka Plisa

d.d. ( przemys

ł farmaceutyczny), rosyjski Norilsk Nikel ( przemysł wydobywczy)

oraz rosyjski Primorsk Shipping Corp.( transport) tabela 3. W zestawieniu z 2002
roku znalaz

ło się także polskie przedsiębiorstwo budowlane Budimex Capital Gro-

up , które uplasowa

ło się na miejscu 21.

20

18

UNCTAD, WIR 2005: Transnational Corporation and Internationalization of R&D, United Nations, New

York and Geneva 2005

19

Ibidem s.18

20

W zestawieniu z roku 2001 Budimex Capital Group zajmowa

ł 22 miejsce. We wcześniejszych rankin-

gach znalaz

ły się jeszcze dwie korporacje z Polski – KGHM Polska Miedż oraz Elektrum SA

586

Tabela nr 2. 25 najwi

ększych niefinansowych korporacji transnarodowych z krajów Eu-

ropy

Środkowowschodniej – ranking według wartości aktywów zagranicznych, 2002 (mln

USD i w %)

TNIa

Nazwa

korporacji

Kraj po-
chodze-

nia

Obszar

dzia

łalności

Warto

ść

aktywów

zagra-

nicznych

%

Ran
king

Łukoil JSC

Rosja

Przemys

ł

petrochemiczny

5354,0

33,8

11

Novoship Co

Rosja

Transport

962,9

55,5

4

Pliva d.d.

Chorwacja

Przemys

ł

farmaceutyczny

689,1

58,5

3

Norilsk Nikel, OJSC MMC

Rosja

Przemys

ł

wydobywczy

502,0

27,2

13

Primorsk Shipping Corp

Rosja

Transport

331,8

71,3

1

Gorenje Gospod. Aparati

S

łowenia

Produkcja sprz

ętu

AGD

312,8

42,7

7

Hrvatska Elektroprivredab

Chorwacja

Zaopatrywanie w
energi

ę

272,0

6,3

24

Mercator d.d.

S

łowenia

Handel detaliczny

224,6

15,1

20

Krka Group

S

łowenia

Przemys

ł farmaceu-

tyczny

180,7

42,3

8

FarEkstern Shipping Cob.

Rosja

Transport

123,0

22,8

18

Latvian Shippingd

Łotwa

Transport

459,0

87,3

3

Podravka Groupd

Chorwacja

Żywność i napoje

****

31,6

8

Atlantska Plovidbac

Chorwacja

Transport

138,0

63,2

10

MOL Hungarian Oil and
Gas

W

ęgry

Ropa naftowa
i gaz ziemny

102,7

9,6

12

Liszai Vegyi Kombinátc

W

ęgry

Chemikalia

101,2

25,4

13

Adria Airwaysc

S

łowenia

Transport

116,3

64,0

14

Zalakerámia Rt.

W

ęgry

Ceramika i materia-
ły ogniotrwałe

60,0

60,8

17

Skoda Group Przen.

Czechy

Ró

żne branże

****

26,2

18

Mal

ėv Hungarian Airlines

W

ęgry

Transport lotniczy

41,4

33,9

19

Matador

S

łowenia

Wyroby gumowe

****

13,1

20

KGHMc Poska Mied

ż

Polska

Górnictwo

32,3

2,7

22

Petrom

Rumunia

Ropa naftowa
i gaz ziemny

28,0

4,5

23

Iskraemeco

S

łowenia

Przemys

ł elektro-

maszynowy

25,8

24,4

24

Intereuropa

S

łowenia

handel

23,0

16,7

25

TNI

a

transnationality index ( indeks transnacjonalizacji, umi

ędzynarodowienia)- określa on stopień

zaanga

żowania przedsiębiorstwa za granicą w stosunku do działalności prowadzonej w kraju macierzy-

stym.

b

- dane z 2001 roku

c

- dane z 2000 roku

d

- dane z 1999 roku

**** Firma nie udost

ępniła danych; dane szacunkowe obliczone w oparciu o informacje z drugiej ręki.

Źródło: UNCTAD, WIR 2004: The Shift Towards Services, United Nations, New York and Geneva 2004, Aneks

A, s. 317.i Word Inwestment Report 2002

W

śród największych TKN z krajów Europy Środkowowschodniej najwyższym stopniem umiędzynarodowienia

dzia

łalności gospodarczej charakteryzowały się Primorsk Shipping Corp. z Rosji wartość TNI -71,3%, Zalakerámia Rt.

z W

ęgier TNI- 59,9 % , Plisa d.d. z Chorwacji – TNI 58,5 % .

587

Motywy ekspansji korporacji transnarodowych
Przez poj

ęcie motywy ekspansji korporacji transnarodowej należy rozumieć

przyczyny, które powoduj

ą , że przedsiębiorstwo podejmuje działalność poza gra-

nicami kraju, w którym ma siedzib

ę. Istnieją znaczne rozbieżności poglądów codo

rodzajów tych motywów i ich znaczenia, a zw

łaszcza ustalenia nadrzędnego mo-

tywu.

G

łównym motywem ekspansji KTN jest rozwój i liberalizacja handlu międzyna-

rodowego. Rozwój i liberalizacja wolnego handlu powoduje coraz szersze uczest-
nictwo

światowych producentów na rynkach lokalnych. Natomiast konsekwencja

takiego zjawiska jest b

ądź to eliminacja mniej sprawnych producentów lokalnych,

b

ądź ich usprawnienie poprzez podniesienie jakości wytwarzanych wyrobów, obni-

żenie kosztów, poprawę sieci dystrybucji i efektywniejsze strategie marketingowe.

Najcz

ęstsze motywy ekspansji KTN to:

- dost

ęp do nowych rynków (przykładem są inwestycje koncernu Daewoo w

przemys

ł samochodowy w Polsce, które były tym atrakcyjniejsze dla Kore-

a

ńczyków, że Polska stanęła przed perspektywą otwarcia rynków krajów

Unii);

- d

ążenie do nabycia po dobrej cenie wartościowych zasobów( np. Jaguar

nabyty przez Forda czy Rover prze BMW);

- po

łączenie zasobów dwóch równorzędnych partnerów w celu wspólnej

produkcji i sprzeda

ży ( np. Caterpillar i Mitsubishi Heeavy Industry na rynku

ci

ężkich maszyn budowlanych w Japonii);

- taktyczne wyprzedzenie i zablokowanie posuni

ęć konkurenta (Philips wy-

kupi

ł fabrykę żarówek w Pile w odpowiedzi na zakup węgierskiego produ-

centa Tungsram przez General Electric, w przeciwnym wypadku GE móg

ł-

by wykupi

ć pilski zakład i zagrozić pozycji Philipsa jako europejskiego lide-

ra w tej dziedzinie);

- obej

ście barier celnych korzyści spekulacyjne wynikające z wahań wartości

papierów warto

ściowych na rynkach kapitałowych ( motyw występujący

g

łownie w przypadku inwestycji portfelowych).

Z powy

ższego wynika, że nadrzędne motywy umiędzynarodowienia nie różnią

si

ę od tych , którymi kieruje się przedsiębiorstwo prowadzące działalność tylko w

jednym kraju. Przedsi

ębiorstwo lokalne, osiągając swoje cele, musi uwzględniać

tylko otoczenie krajowe, a przedsi

ębiorstwo międzynarodowe – również otoczenie i

interesy krajów, w których funkcjonuje. Nie zmienia to jednak, jak ju

ż stwierdzono,

zasadniczych motywów jego dzia

łania.

Znaczenie korporacji transnarodowych w gospodarce

światowej

Przep

ływy kapitału zagranicznego w formie bezpośrednich inwestycji zagra-

nicznych s

ą ściśle związane z działalnością korporacji transnarodowych, których

aktywno

ść w prowadzeniu ekspansji zagranicznej determinuje wartość strumieni

BIZ na ca

łym świecie. Szczególne znaczenie ma tutaj polityka prowadzona przez

najwi

ększe KTN świata, których wpływ na wartość światowych przepływów BIZ

wydaje si

ę być decydujący.

Korporacje transnarodowe odgrywaj

ą również kluczową rolę w eksporcie

pa

ństw rozwijających się. W wielu krajach korporacje transnarodowe mają znaczą-

cy udzia

ł we wszystkich działach eksportu, a dotyczy to zwłaszcza państw- liderów,

mog

ących zanotować największy wzrost swojego udziału w globalnym rynku na

588

przestrzeni ostatnich dziesi

ęcioleci. Wzrost eksportu w tych krajach jest bezpo-

średnio lub pośrednio związany z rozbudową międzynarodowych systemów pro-
dukcyjnych korporacji transnarodowych. Coraz wi

ęcej państw stara się przyciągnąć

nastawione na eksport bezpo

średnie inwestycje zagraniczne. Jednak warunkiem

osi

ągnięcia długofalowych celów rozwoju jest nie tylko wysoki udział w światowym

eksporcie. Trzeba równie

ż unowocześniać eksportowane towary, usługi i starać się

o wysoki udzia

ł wartości dodanej wytworzonej w kraju eksportera.

Mimo,

że na liście czołowych eksporterów na świecie dominują państwa roz-

wini

ęte, to największy wzrost udziału w globalnym rynku eksportowym w latach

1985-2000 zanotowa

ły państwa rozwijające się i w okresie transformacji. Korpora-

cje transnarodowe odgrywaj

ą coraz większą rolę w eksporcie państw, które zano-

towa

ły najwyższy wzrost udziału w światowym eksporcie. W tym samym czasie

zmieni

ła się zasadniczo struktura eksportu państw-liderów: od surowców do pro-

duktów przetworzonych i od nisko do

średnio i wysoko zaawansowanych technolo-

gicznie.

Tabela nr 3. Udzia

ł filii zagranicznych spółek w eksporcie z sześciu wybranych krajów

Kraj i rok

Ca

łkowity

eksport w

mld USD

Udzia

ł filii w

ca

łkowitym

eksporcie ( %)

Liderzy eksport

w

śród KTN

Warto

ść

eksportu

mld USD

( 2000 r)

Samsung Electronics

1,5

IBM

1,5

Chiny
(2001)

279,6

50

Nokia

1,1

Intel

1,7

Dole Food

0,2

Kostaryka
(2000)

6,7

50

Del Monte

0,1

Volkswagen

3,2

IBM

2,2

W

ęgry

(1999)

25,5

80

Philips Electronics

2,0

Intel (1998)

4,8

Dell komputer (1998)

4,3

Irlandia
(1998)

52,5*

90**

Microsoft (1998)

2,4

IBM

9,6

Daimler Chrysler

6,9

Meksyk
(2000)

180,4

31***

General Motors

6,7

Amkor Technology

4,7

Nokia

2,4

Korea
Po

łudniowa

(1999)

150,4

15

Chip PAK

2,4

* Wy

łącznie eksport wyrobów. Całkowity eksport wyniósł 64,6 mld USD.

** Udzia

ł w eksporcie wyrobów.

*** Uwzgl

ędniono tylko 35 czołowych krajowych filii zagranicznych spółek w dziedzinie eksportu.

Źródło: UNCTAD, światowy Raport Inwestycyjny 2002 r.

Udzia

ł korporacji transnarodowych w eksporcie poszczególnych krajów jest

bardzo zró

żnicowany i waha się od 4% w Japonii po 80% na Węgrzech (tabela nr

3). Ponadto, rola tych korporacji wykracza ju

ż poza najbardziej dynamicznie rozwi-

jaj

ące się branże produkcyjne i dotyczy w coraz większym stopniu międzynarodo-

wej wymiany us

ług, surowców i produktów rolnych. I tak np. Kenia poprzez działal-

589

no

ść filii zagranicznych firm, stała się w ostatnich latach wiodącym dostawcą kwia-

tów na rynek Unii Europejskiej

21

.

Korporacje transnarodowe wp

ływają na zmiany konkurencyjności eksportu

poszczególnych krajów, d

ążą one bowiem do specjalizacji w ramach swoich mię-

dzynarodowych systemów produkcyjnych i lokuj

ą poszczególne segmenty swojej

dzia

łalności w miejscach oferujących najlepsze warunki pod względem kosztów,

si

ły roboczej, logistyki i dostępu do rynków.

Dzia

łalność Korporacji Transnarodowych – głównie największych, globalnie

konkuruj

ących korporacji- przyczyniła się do zmian funkcjonowania gospodarki

światowej przede wszystkim w zakresie: umiędzynarodowienia działalności gospo-
darczej, rozszerzania rynku, jak równie

ż jego liberalizacji, oligopolizacji, regionali-

zacji oraz instytucjonalizacji. Dominuj

ący udział KTN w światowych przepływach

towarów i zagranicznych inwestycji bezpo

średnich oraz w procesach globalizacyj-

nych implikuje pozytywny wp

ływ korporacji na rosnące umiędzynarodowienie dzia-

łalności gospodarczej na świecie. Działalność gospodarcza na świecie staje się
coraz bardziej umi

ędzynarodowiona oraz zintegrowana, co wynika z charakteru

globalnych strategii korporacji transnarodowych.

Podsumowanie
Walka o kapita

ł zagraniczny trwa na całym świecie. Przepływy kapitału zagra-

nicznego w formie bezpo

średnich inwestycji zagranicznych to jeden z ekonomicz-

nych aspektów globalizacji. Ponadto korporacje transnarodowe przyczyniaj

ą się do

liberalizacji mi

ędzynarodowych przepływów towarów, usług i czynników wytwór-

czych. Swoboda mi

ędzynarodowych przepływów ma przecież zasadnicze znacze-

nie dla realizacji ich globalnych strategii i ekspansji. Jednak dzia

łania w tym zakre-

sie s

ą prowadzone bezpośrednio przez rządy, podczas gdy korporacje transnaro-

dowe oficjalnie ograniczaj

ą się głównie do propagowania i pośredniego wspierania

liberalnych koncepcji gospodarczych, inspirowania negocjacji, udzielania konsulta-
cji itd.

Natomiast ogromny wzrost liczby i pot

ęgi korporacji transnarodowych we

wspó

łczesnej gospodarce światowej doprowadziło tego, że niektórzy wyrażają

obawy, i

ż gospodarka światowa zostanie w najbliższym czasie całkowicie zdomi-

nowana przez wielkie korporacje, które b

ędą miały jednakową strategię działania,

bez uwzgl

ędniania swojego charakteru narodowego i tym bardziej interesów kraju,

w którym maj

ą macierzystą siedzibę. Obawy te mają często swoje źródło zbyt

emocjonalnej ocenie efektów dzia

łalności tych korporacji. Ponadto korporacje te

uwa

ża się za główne siły napędzające proces globalizacji w gospodarce światowej

i w zale

żności od sposobu w jaki oceniany jest sam proces globalizacji i jej efekty,

ocena ta przenosi si

ę w sposób prosty na wizerunek korporacji.

O wyborze krajów jako miejsca lokalizacji kapita

łu KTN decydowała przede

wszystkim ich sytuacja makroekonomiczna, poziom PKB, stopa inflacji, bezrobocie,
oraz stabilno

ść ogólnej sytuacji politycznej.

21

UNCTAD: World Investment Report, New York- Geneva 2002