BUDOWA UKŁADU

NERWOWEGO SSAKÓW NA

PRZYKŁADZIE CZŁOWIEKA

SZLAKI KOMUNIKACYJNE

•

Odebrane bodźce, przetworzone na impuls
nerwowy, są przekazywane za
pośrednictwem obwodowego układu
nerwowego do układu centralnego.

•

Równolegle biegnie droga z rozkazem
reakcji do odpowiednich narządów

UKŁAD

NERWOWY

OŚRODKOWY (centralny)

OBWODOWY

Somatyczny układ nerwowy

Autonomiczny układ nerwowy

Układ współczulny

Układ

przywspółczulny

BUDOWA UKŁADU NERWOWEGO

RECEPTORY CZUCIOWE

B O D Z I E C

S Ł U P G R Z B I E T O W Y

pęczki smukły i klinowaty

DROGA RZENIOWO-WZGÓRZOWA

DROGA RZENIOWO-MÓŻDŻKOWA

M Ó Z G oraz R D Z E Ń K R Ę G O W Y

SOMATYCZNY UKŁAD RUCHOWY

AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY

DROGA POZAPIRAMIDOWA

Drogi czerwienno-rdzeniowa i

siatkowo-rdzeniowa

DROGA PIRAMIDOWA

Droga korowo-rdzeniowa

Cześć współczulna Cześć przywspółczulna

MIĘŚNIE SZKIELETOWE

MIĘŚNIE GŁADKIE

MIĘSIEŃ SERCOWY

GRUCZOŁY

O D P O W I E D Ź

BUDOWA UKŁADU NERWOWEGO



Układ centralny, to:

–

mózgowie,

–

rdzeń kręgowy.



Układ obwodowy, to:

–

nerwy czaszkowe,

–

nerwy rdzeniowe.

ANALIZA DANYCH

Analizą danych zajmuje
się centralny układ
nerwowy, zbudowany z:

• mózgu,
• móżdżku,
• rdzenia

przedłużonego,

• rdzenia kręgowego.

Waga mózgu dorosłego człowieka wynosi
od 1200 do 1400 g.

Ochronę mózgu stanowią:

• włosy
• skóra
• kości czaszki
• opony mózgowe (błony łącznotkankowe):

 twarda
 pajęczynówka
 miękka (silnie ukrwiona; odpowiada za odżywianie i dotlenianie mózgu)

• płyn mózgowo – rdzeniowy znajdujący się pomiędzy oponami.

Płyn mózgowo rdzeniowy wypełnia również 4 komory znajdujące się w mózgu oraz kanał
kręgowy. Jego rola to amortyzacja wstrząsów oraz regulacja ciśnienia
wewnątrzczaszkowego.

MÓZG

MÓZG

• Zbudowany z dwóch półkul mózgowych, połączonych włóknami nerwowymi,
które tworzą tzw. spoidło wielkie, dzięki czemu mogą współpracować.

• W każdej półkuli mózgowej wyróżniamy 4 płaty mózgowe.

• Powierzchnia półkul mózgowych jest silnie pofałdowana- może dochodzić do

2 m

2

.

• Półkule mózgowe zbudowane są z zewnętrznej istoty szarej (kora mózgu) i

wewnętrznej istoty białej.

• Mózg stanowi o naturze człowieka, koordynuje wszystkie czynności

fizjologiczne, odbiera sygnały z otoczenia, nadaje im znaczenie i wartość
emocjonalną.

• To w mózgu zachodzą procesy myślowe, czucie, uczenie się, zapamiętywanie,

doznawanie uczuć.

W przekroju mózgu można wyróżnić dwie warstwy:

a.

Korę mózgu

zbudowana z istoty szarej, którą

stanowi ciało komórek nerwowych. Ma ona
grubość 2-3 mm. W korze mózgowej
zlokalizowane są ośrodki kierujące pracą
naszego organizmu.

b. Warstwa podkorowa

zbudowana jest z istoty

białej, którą tworzą włókna nerwowe. Stanowią
one sieć połączeń pomiędzy różnymi obszarami
mózgu.

a

b

MÓZG

PODZIAŁ OBOWIĄZKÓW



Kora mózgu zbudowana jest z istoty
szarej, czyli z ciał komórek nerwowych i
tutaj następuje analiza wszystkich
informacji.



W korze mózgowej znajdują się
wyspecjalizowane ośrodki nerwowe.



Lokalizacja ośrodków korowych:

–

w płacie czołowym – ośrodek mowy,

–

w płacie ciemieniowym – ośrodek
koordynacji ruchu,

–

w płacie skroniowym – ośrodek słuchu i
pamięci,

–

w płacie potylicznym – ośrodek wzroku.

SPECJALIZACJA PÓŁKUL

•

Włókna idące od lewej półkuli przechodzą na
stronę prawą rdzenia kręgowego i odwrotnie.
Skutkiem tego mięśnie jednej strony ciała
pozostają pod kontrolą ośrodków nerwowych
strony przeciwnej.

•

Zawsze jedna z półkul dominuje nad drugą. U
osób praworęcznych dominuje półkula lewa.

•

Są w niej zlokalizowane ośrodki mowy związane
z zapamiętywaniem mowy, jej rozumieniem i
odtwarzaniem, także w formie pisanej.

•

W prawej półkuli mózgu znajdują się ośrodki
orientacji przestrzennej, zapamiętywania,
odtwarzania i porównywania wrażeń słuchowych
i wzrokowych.

•

To prawej półkuli przypisywane są zdolności
artystyczne i twórcze, poczucie rytmu,
wyobraźnia, marzenia, emocje.

•

Od współpracy półkul mózgowych zależy poziom
inteligencji człowieka oraz twórcze myślenie.

MÓŻDŻEK

• Dzieli się na dwie półkule, podobnie jak mózg.

• Zawiera istotę szarą i białą w takim samym jak w mózgu

położeniu.

• Jest ośrodkiem kierującym ruchami:

- koordynuje ruchy,
- utrzymuje postawę ciała,
- odpowiada za napięcie mięśni,
- odpowiada za utrzymanie równowagi ciała.

RDZEŃ PRZEDŁUŻONY

• Łączy półkule mózgu z rdzeniem kręgowym.

• Jest miejscem ośrodków kontrolujących podstawowe

funkcje życiowe:

– oddychanie,
– krążenie,
– trawienie,
– sen.

• Zniszczenie tego fragmentu mózgowia powoduje

natychmiastową śmierć.

RDZEŃ KRĘGOWY

•

Znajduje się w kanale kręgowym.

•

Podobnie jak mózg jest otoczony
trzema oponami

•

Zawiera istotę białą i szarą, jednak ich
rozmieszczenie jest inne jak w mózgu
(na zewnątrz istota biała, w środku
szara).

•

Przenosi informacje do mózgu i z
mózgu.

•

Jest łącznikiem pomiędzy centralnym i
obwodowym układem

•

Struje czynnościami odruchowymi.

•

Są tu zlokalizowane ośrodki ruchów
mięśni kończyn i tułowia.

•

Przerwanie ciągłości rdzenia
kręgowego skutkuje kalectwem lub
śmiercią.

Ma długość około 45 cm

Od rdzenia kręgowego odchodzą nerwy
rdzeniowe będące częścią obwodowego
układu nerwowego.

Budowa wewnętrzna rdzenia jest
odwrotna do mózgu – na zewnątrz
znajduje się istota biała, a w środku
istota szara ułożona w
kształt litery H.

istota szara

istota biała

Przekrój przez rdzeń kręgowy

RDZEŃ KRĘGOWY

Na skróty

•

Impuls nerwowy może skrócić sobie drogę i pozostać w rdzeniu kręgowym.
Mówimy wtedy o odruchu prostym.

•

Odruch prosty jest mechanizmem obronnym, powodującym prawie
natychmiastową reakcję mięśnia na bodziec, nie obejmujący bezpośrednio
mózgu.

•

Impulsy nerwowe zawsze jednak przechodzą przez ośrodkowy układ
nerwowy.

•

Neurony łączą się ze sobą, tworząc łuki odruchowe.

•

Drogę impulsu od receptora do narządu wykonawczego nazywamy łukiem
odruchowym.

Bodziec 

receptor

 neuron czuciowy  neuron pośredniczący  neuron

ruchowy 

efektor

(mięsień lub gruczoł)

Receptor

– jest to miejsce odbioru bodźca np. komórki czuciowe w skórze. Bodziec

odebrany przez receptor jest przekazywany

neuronami czuciowymi

do

ośrodkowego układu nerwowego np. do rdzenia kręgowego. Informacja jest
analizowana przez

neurony kojarzeniowe

.

Neuron ruchowy

przesyła impuls

nerwowy do narządu wykonawczego –

efektora

, np. mięśnia lub gruczołu.

neurony kojarzeniowe

neuron czuciowy

neuron ruchowy

receptor

efektor

ŁUK ODRUCHOWY

Odruch

jest to automatyczna reakcja organizmu na bodziec. Większość

odruchów powstaje na zasadzie prostego łuku odruchowego opisanego
wcześniej. Przekaz impulsów nerwowych odbywa się niezwykle szybko –
neurony czuciowe przewodzą impulsy z szybkością 15 – 40 m/s, a ruchowe 50 –
80 m/s. Jest to istotne podczas reakcji obronnej organizmu np. cofanie ręki pod
wpływem ognia.

Badaniami odruchów jako pierwszy zajmował się rosyjski fizjolog

Iwan Pawłow

,

który w 1904 r. otrzymał nagrodę Nobla.

Wszystkie odruchy można podzielić na bezwarunkowe i warunkowe.

Odruch bezwarunkowy

jest wrodzony i powstaje niezależnie od naszej woli.

Odruchy te związane są z rdzeniem kręgowym i ośrodkami podkorowymi
mózgu.

Przykłady odruchów bezwarunkowych:

• kichanie, kaszel,
• ssanie mleka,
• zmiana wielkości źrenicy pod wpływem światła o różnym natężeniu,
• odruch kolanowy.

ODRUCHY

Odruch warunkowy

jest to odruch nabyty. Związany jest z ośrodkami w korze

mózgowej. Jego wykształcenie wymaga działania bodźcem obojętnym
jednocześnie z bodźcem wywołującym dany odruch. Aby wykształcić odruch
warunkowy należy takie działania wielokrotnie
powtarzać. Przykładem odruchu
warunkowego jest np. tresura psa.
Odruchem warunkowym jest też
obgryzanie paznokci czy ołówka w
sytuacjach stresowych, wydzielanie
śliny pod wpływem zapachu pokarmu.

ODRUCHY

Warunkowanie klasyczne

• Bodziec bezwarunkowy

– to bodziec biologicznie ważny, na

który nie można nie zareagować. Jeśli nie zareagujemy, stanie
się coś niekorzystnego dla organizmu.

• Bodziec warunkowy

– jest biologicznie obojętny tzn., że nie

musimy na niego reagować. Bodziec ten nabiera cech bodźca
biologicznie ważnego, jest z nim kojarzony i wtedy występuje
odruch.

• Reakcja bezwarunkowa

– zachowanie wywołane przez

bodziec bezwarunkowy.

Reakcje warunkowe

• Odruch warunkowy klasyczny powstaje podczas życia osobnika na bazie

odruchu bezwarunkowego. Występuje dopiero po analizie danego bodźca
przez ośrodek kojarzenia w mózgowiu, głównie w pniu mózgu.
Powstawanie odruchów warunkowych wynika z powtarzalności pewnych
sytuacji oraz integracyjnej funkcji mózgowia, które korzystając z danych
przekazywanych przez różne zmysły może postrzegać otoczenie
wieloaspektowo.

• Reakcja warunkowa nie różni się niczym od reakcji bezwarunkowej, różne

są tylko bodźce, które je wywołują.

• Pierwsze kontakty ze światem regulowane są przez odruchy

bezwarunkowe.

Reakcje wrodzone:

• Bezwarunkowy odruch ssania

– występuje nie tylko, gdy drażnimy wargi

dziecka lub języka, ale też całej twarzy (od 9 dnia życia znika).

• Odruch obejmowania

– szybki ruch prostowania rąk i rozszerzania palców i

szybkie zgięcie rąk i przyciśnięcie pięści dla klatki piersiowej (znika od 2
miesiąca).

• Odruch chwytny

– drażnienie wewnętrznych powierzchni dłoni powoduje jej

zamknięcie (zanika po 2 miesiącu)

• Odruch mrugania

– reakcja na bodźce dotykowe, szczególnie w okolicy twarzy

• Reakcje węchowe i smakowe

- wrażliwość na drażniące zapachy oraz na smak

gorzki, kwaśny i słony

• Odruch źrenicowy

– reakcja na bodźce wzrokowe (u 6-miesięcznego płodu),

np. światło

• Odruch orientacyjno-badawczy

– zwracanie głowy i oczu w kierunku światła,

wodzenie oczami za przedmiotami

Warunkowanie klasyczne

1 etap.

Bodziec bezwarunkowy (pokarm) + bodziec obojętny np.

dzwonek → wydzielanie śliny.

Po wielokrotnym powtórzeniu powyższej sytuacji.

2 etap.

Dzwonek - dotychczasowy bodziec obojętny,

towarzyszący karmieniu → wydzielanie śliny Dzwonek nabył
właściwości bodźca bezwarunkowego, mimo że w niczym nie
przypomina pokarmu!

Następstwa warunkowania

• Wygaszanie – eliminacja Reakcji Warunkowej w wyniku

powtarzającego się Bodźca Warunkowego bez Bodźca
Bezwarunkowego

• Samorzutne odnowienie – po okresie wygaszenia BW

wywołuje RW

• Ponowne uczenie się reakcji jest łatwiejsze

Warunkowanie instrumentalne

Prawo efektu

– zachowanie, które w danym momencie przynosi

satysfakcje zostaje skojarzone z nią, i jeśli sytuacja się w
przyszłości powtórzy, to powtórzone zostanie także zachowanie.

Różne konsekwencje działania:

• Wzmocnienie pozytywne: nagroda, zwiększa szanse na

wystąpienie zachowania

• Wzmocnienie negatywne: pozwala uniknąć negatywnych reakcji
• Kara; negatywna konsekwencja zachowania
• Pomijanie – po wystąpieniu zachowanie nie pojawiają się

konsekwencje, które wystąpiłyby przy jego zaniechaniu.
Wzmacniają inne zachowania.

W skład tego układu wchodzi:

• 12 par nerwów czaszkowych
• 31 par nerwów rdzeniowych

Nerwy czaszkowe

odchodzą bezpośrednio od mózgu. Unerwiają narządy zmysłów

oraz mięśnie i gruczoły znajdujące się w głowie np. mięśnie mimiczne twarzy,
ślinianki.

Nerwy rdzeniowe

odchodzą od rdzenia kręgowego. Unerwiają skórę, mięśnie,

gruczoły, narządy wewnętrzne.

Nerwy obwodowe zbudowane są z wiązek neurytów, których ciała komórek
znajdują się w ośrodkowym układzie nerwowym. W zależności od rodzaju
przewodzonych bodźców wyróżniamy:

• nerwy czuciowe – przewodzą bodźce czuciowe
• nerwy ruchowe – przewodzą bodźce ruchowe
• nerwy mieszane – przewodzą bodźce czuciowe i ruchowe.

Najdłuższym nerwem układu obwodowego jest nerw kulszowy unerwiający
kończynę dolna.

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY

AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY

•

Układ autonomiczny, zwany inaczej
wegetatywnym, stanowi część obwodowego
układu nerwowego i reguluje pracę narządów
wewnętrznych i gruczołów.

•

Jego działanie jest niezależne od woli i
świadomości, nie podlega kontroli
świadomości.

•

Składa się z dwóch, przeciwstawnie
działających układów: współczulnego i
przywspółczulnego.

•

Układ współczulny przyspiesza procesy
życiowe odpowiedzialne za obronę lub atak, a
przywspółczulny je zwalnia np. współczulny
przyspiesza akcję serca, a przywspółczulny
zwalnia akcję serca.

UKŁAD WSPÓŁCZULNY

UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY

rozszerzanie źrenicy

zwężanie źrenicy

pobudzanie ślinianek

hamowanie wydzielania śliny

przyspieszanie czynności serca

zwalnianie czynności serca

rozkurczanie oskrzeli

zwężanie dróg oddechowych

zwężanie naczyń krwionośnych –
wzrost ciśnienia krwi

rozszerzanie naczyń krwionośnych –
wzrost ciśnienia krwi

pobudzanie nadnerczy do wydzielania
adrenaliny

hamowanie czynności wydzielniczych
nadnerczy

rozszerzenie pęcherza moczowego

kurczenie pęcherza moczowego

hamowanie skurczów jelit i żołądka

pobudzanie skurczów jelit i żołądka

pobudzanie gruczołów łzowych

hamowanie gruczołów łzowych

Funkcje układu autonomicznego:

niezmielinizowane przywspół-
czulne włókna nerwowe

NARZĄD
DOCELOWY

zwój

czuciowy

zwój

współczulny

gałąź

oponowa

gałąź

tylna

gałąź

przednia

korzeń

tylny

korzeń

przedni

ciało neuronu czuciowego

ciało interneuronu

ciało motoneuronu

jądro pośrednio-boczne
(współczulne)

jądro pośrednio-przyśrodkowe
(przywspółczulne)

włókna nerwowe czuciowe

z

kierunkiem przepływu pobudzenia

włókna nerwowe ruchowe

z

kierunkiem przepływu pobudzenia

zmielinizowane współczulne
włókna nerwowe

niezmielinizowane współczulne
włókna nerwowe

zmielinizowane przywspółczulne
włókna nerwowe

istota

biała

istota

szara

róg

tylny

róg

przedni

kanał środkowy

zwój

przywspółczulny

ORGANIZACJA SEGMENTU RDZENIA KRĘGOWEGO

Cecha

Somatyczny układ

ruchowy

Autonomiczny układ nerwowy

Narząd wykonawczy

Mięśnie szkieletowe

Mięśnie gładkie, miesień sercowy, gruczoły

Zwoje

Brak

Zwoje zlokalizowane wzdłuż kręgosłupa, na
peryferii lub w ścianach narządów

Liczba neuronów
unerwiających
efektor

Jedno

Dwa

Efekt działania
bodźca nerwowego
komórkę efektorową

Tylko pobudzenie

Pobudzenie lub hamowanie

Typ włókien
nerwowych

Zmielinizowane, grube (9-
3μm), o dużej szybkości
przewodzenia (70-120m/s)

O wolnej przewodzeniu (1-3m/s do 18-20m/s);
przedzwojowe - zmielinizowane, cienkie
(3μm), pozazwojowe – niezmielinizowane,
bardzo cienkie (1μm)

Skutki odnerwienia

Paraliż ze zmniejszeniem
napięcia oraz zanik

Napięcie mięśniowe oraz funkcja zachowane;
komórki docelowe wykazują nadwrażliwość

„WYŁĄCZENIE”

•

Układ nerwowy spełnia w organizmie nadrzędną funkcję w stosunku do innych
układów. Jakiekolwiek zaburzenia jego funkcjonowania odbijają się niekorzystnie na
pracy wielu narządów.

•

Aby układ nerwowy był zawsze sprawny nie należy go przemęczać.

•

Najlepszym odpoczynkiem dla układu nerwowego i całego organizmu jest sen, który
zabezpiecza przed skutkami nadmiernego i długotrwałego pobudzenia.

•

Brak snu powoduje zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym i zachowaniu.

•

W czasie snu dochodzi do zwolnienia wszystkich czynności fizjologicznych organizmu i
okresowego zaniku świadomości. Jest on także wypoczynkiem tych części mózgu,
które odpowiadają za najbardziej złożone procesy myślenia.

•

Ilość snu, niezbędna do regeneracji sił u młodzieży szkolnej, powinna wynosić około 9
godzin na dobę.

Układ nerwowy, a szczególnie mózg są zbudowane z delikatnych komórek,
wrażliwych na niedobór tlenu i składników odżywczych. Ponadto komórki
nerwowe bardzo trudno się regenerują. Ze względu na nadrzędną rolę w naszym
organizmie należy szczególnie dbać o jego dobrą kondycję.

• należy spać odpowiednią ilość czasu, aby umożliwić „wypoczynek” układowi
nerwowemu. Małe dzieci potrzebują 12 godzin snu, 12 – 18 latek 9 godzin, a
dorośli 6-8 godzin,

• nie spożywać alkoholu, nie palić papierosów, nie brać narkotyków ani innych
używek. Nie nadużywać picia kawy.

• uważać podczas prac z substancjami chemicznymi np. pestycydy, farby, kleje,
proszki,

• prawidłowo się odżywiać,

• pamiętać o wypoczynku, najlepiej na świeżym powietrzu,

HIGIENA UKŁADU NERWOWEGO

Aktywność naszego mózgu można zbadać za pomocą urządzenia –
elektroencefalografu. Uzyskuje się wykres pracy mózgu

EEG

–

elektroencefalogram

. Na jego podstawie

neurolog

– lekarz zajmujący się

chorobami układu nerwowego może postawić diagnozę.

EEG w różnych stanach aktywności mózgu

Nerwica – jest to zaburzenie emocjonalne spowodowane niepokojem, lękiem,
długotrwałym stresem. Jest wiele rodzajów nerwic. Objawiają się one
najczęściej nieuzasadnionymi stanami lekowymi, brakiem koncentracji,
bezsennością, bólami głowy, brzucha.

Fobia – jest to nieuzasadniony, paniczny lęk przed różnymi sytuacjami lub
przedmiotami; np. klaustrofobia – lęk przed zamkniętymi pomieszczeniami,
agorafobia – lek przed otwartą przestrzenią,

Depresja – zaburzenie psychiczne objawiające się zniechęceniem do życia,
stanami lekowymi, obojętnością.

Schizofrenia – choroba psychiczna o nieznanych przyczynach. Objawia się
zamknięciem w sobie, utratą kontaktu z otoczeniem, urojeniami, lekami,
zaburzeniem myślenia.

CHOROBY UKŁADU NERWOWEGO

Padaczka – choroba ta objawia się napadami drgawkowymi, czasem
utratą przytomności.

Choroba Parkinsona – spowodowana uszkodzeniem komórek mózgu,
objawia się między innymi drżeniem rąk i postępującymi zmianami
neurologicznymi.

Choroba Alzheimera – przyczyną jest
obumieranie komórek mózgu co powoduje
utratę pamięci.

Zapalenie opon mózgowych i mózgu – jest
to choroba wywołana przez wirusy,
bakterie lub grzyby. Objawia się sztywnością
karku, bólami głowy, wymiotami i gorączką. Zapalenie opon
mózgowych może być przenoszone przez kleszcze.

CHOROBY UKŁADU NERWOWEGO

EWOLUCJA UKŁADU NERWOWEGO

KRĘGOWCÓW

RYBY

Rozrost masy ciała i zwiększenie prędkości
pływania wymagało usprawnienia mózgu i
narządów zmysłów. Dobrze rozwinięty jest
móżdżek, co wiąże się ze znaczną sprawnością
ruchową ryb (w móżdżku znajduje się ośrodek
koordynacji ruchów). Oczy są większe i
przesunięte na powierzchnię głowy. Do
parzystego narządu węchowego u ryb
prowadzą już dwa otwory węchowe. Narządy
węchu mają budowę typową dla kręgowców
wodnych i tworzą parzyste, ślepo zakończone
jamki położone nad otworem gębowym. W
jamie gębowej znajdują się kubki smakowe
będące narządem smaku.

kresomózgowie

międzymózgowie

śródmózgowie

móżdżek

rdzeń przedłużony

Ryba chrzęstnoszkieletowa – żarłacz

Ryba kostnoszkieletowa – pstrąg

Specyficznym narządem wszystkich ryb jest
linia boczna. Otworki w łuskach prowadzą do
podskórnego kanalika wyścielonego
nabłonkiem zawierającym komórki zmysłowe.
Narząd linii bocznej orientuje rybę o kierunku i
sile prądów wody. Dzięki niemu ryba bez
pomocy wzroku, rejestrując zmiany ciśnienia
wody, wyczuwa obecność innej ryby lub innego
poruszającego się przedmiotu, a odbierając
odbicie fali, stwierdza istnienie przeszkody.

EWOLUCJA UKŁADU NERWOWEGO

KRĘGOWCÓW

RYBY

EWOLUCJA UKŁADU NERWOWEGO

KRĘGOWCÓW

PŁAZY

Wraz z doskonaleniem się narządów zmysłów i
narządów ruchu, postępowym zmianom ulega i system
nerwowy. W stosunku do ryb silniejszemu rozwojowi
ulega kresomózgowie oraz boczne części
międzymózgowia. Mocno rozbudowane jest także
śródmózgowie, w którego skład wchodzi duży płat
wzrokowy (wiąże się to z doskonałym wzrokiem żab).
Tyłomózgowie natomiast (ośrodek koordynacji ruchów)
rozwinięte jest bardzo słabo - ruchy płazów są
stosunkowo mało złożone. Pewien postęp zaznacza się
też w narządach zmysłów, gdzie jako nowy nabytek
pojawia się narząd Jacobsona - pełniący funkcję zmysłu
węchu. Bardzo dobrze rozwinięte są oczy, zbudowane w
sposób typowy dla kręgowców lądowych - mają
ruchome powieki. Zabezpieczają one gałki oczne przed
wysychaniem i urazami, zatem są wyrazem
przystosowania do życia na lądzie.

Płaz – żaba

kresomózgowie

międzymózgowie

śródmózgowie

móżdżek

rdzeń przedłużony

EWOLUCJA UKŁADU NERWOWEGO

KRĘGOWCÓW

GADY

U gadów lepiej rozwinięty jest także mózg,
gdzie szczególnie dobrze wykształcone jest
kresomózgowie, złożone z dwóch półkul
pokrytych szarą substancją (korą mózgową).
Rdzeń przedłużony (zamózgowie) jest
charakterystycznie wygięty (w kształcie S),
przez co zwiększa się jego powierzchnia.
Narządy zmysłów - wzroku, słuchu i węchu - są
sprawniejsze niż u płazów. Oczy gadów mają
trzy powieki: górną, dolną i tzw. błonę
migawkową. Akomodacja dokonuje się nie
tylko dzięki zmianom położenia soczewki, ale
także przez zmiany jej kształtu - co znacznie
usprawnia nastawianie oka na różne
odległości.

kresomózgowie

międzymózgowie

śródmózgowie

móżdżek

rdzeń przedłużony

Gad – waran

EWOLUCJA UKŁADU NERWOWEGO

KRĘGOWCÓW

PTAKI

Ptaki górują nad gadami znacznie silniejszym
rozwojem mózgu. Wiąże się to z lotem oraz
wykonywaniem w czasie niego wielu złożonych
ruchów. Doskonale wykształcony jest móżdżek,
będący ośrodkiem koordynacji ruchów.
Spośród narządów zmysłów najlepiej
rozwinięte są oczy, mające zdolność podwójnej
akomodacji - ostrość widzenia regulowana jest
zarówno poprzez zmianę kształtu soczewki, jak
i zmianę jej położenia względem siatkówki.

Ptak – kruk

kresomózgowie

międzymózgowie

śródmózgowie

móżdżek

rdzeń przedłużony

EWOLUCJA UKŁADU NERWOWEGO

KRĘGOWCÓW

SSAKI

U ssaków nastąpił intensywny rozwój mózgu. Przejawem
tego jest duża jego objętość w stosunku do wielkości
ssaka oraz rozwój poszczególnych struktur mózgu.
Najintensywniej rozwinęło się kresomózgowie, które
swoimi półkulami przykryło międzymózgowie i
śródmózgowie. Powierzchnia kresomózgowia, jest
pofałdowana, a w korze mózgowej rozwinęły się ośrodki
wyższych czynności nerwowych, takich jak pamięć i
kojarzenie, które decydują o inteligencji ssaków. Dzięki
temu ssaki potrafią uczyć się i modyfikować swoje
zachowania w środowisku, w którym żyją. Ssaki w
porównaniu z innymi kręgowcami mają dobrze
rozwinięty móżdżek (jest on podzielony na dwie półkule
o pofałdowanej powierzchni), co decyduje o stopniu
rozwoju ośrodków odpowiadających za równowagę i
koordynację ruchów. Od mózgu ssaków odchodzi 12 par
nerwów czaszkowych.

Łożyskowiec – ogólnie

kresomózgowie

międzymózgowie

śródmózgowie

móżdżek

rdzeń przedłużony

EWOLUCJA UKŁADU NERWOWEGO

KRĘGOWCÓW

SSAKI

Zauważalną tendencją rozwojową układu
nerwowego zwierząt jest postępująca
centralizacja struktur (tworzenie zwojów
nerwowych i ośrodkowego układu nerwowego)
i koncentracja głównych narządów tego układu
z przodu ciała. Jednocześnie u poszczególnych
zwierząt wzrasta liczba połączeń nerwowych.
Układy nerwowe spełniają nadrzędną funkcje
w organizmach zwierząt ponieważ:
· koordynują pracę narządów wewnętrznych,
· integrują działanie wszystkich układów i części
ciała,
· kontaktują organizm z otoczeniem
(umożliwiają odbieranie bodźców),
· umożliwiają reakcję organizmu na czynniki
środowiska.

Naczelne – człowiek

kresomózgowie

międzymózgowie

śródmózgowie

móżdżek

rdzeń przedłużony

W rozwoju ewolucyjnym kręgowców zauważamy, że pojedynczy pęcherzyk mózgowy
różnicował się najpierw na trzy, a potem pięć części mózgu.

Ewolucja mózgu kręgowców polega na tym, że:

 najintensywniej rozwija się kresomózgowie, które już u płazów dzieli się na dwie
półkule, u gadów tworzy na powierzchni korę mózgową i przykrywa od góry
międzymózgowie, a u ptaków i ssaków zwiększa powierzchnie kory mózgowej przez
wytwarzanie fałd i bruzd oraz dodatkowo zakrywa śródmózgowie,

 intensywnie rozrasta się tyłomózgowie (móżdżek), które u ssaków dzieli się na dwie
półkule,

 odpowiednio progresywny rozwój przechodzi międzymózgowie, śródmózgowie i
zamózgowie. Efektem tak zróżnicowanej ewolucji poszczególnych części mózgu jest
większa koncentracja tego narządu, co ma wpływ na efektywność i szybkość jego
funkcjonowania.

EWOLUCJA UKŁADU NERWOWEGO

KRĘGOWCÓW