DIAGNOZ

DIAGNOZ

A

A

PSYCHOLOGICZN

PSYCHOLOGICZN

A

A

Władysław Jacek Paluchowski

wykład obowiązkowy

2009-2010

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

4 z 633

Zaliczenie przedmiotu

Podstawa - pisemny test wiadomości, 40 pytań w

ciągu 35 minut; minimalny próg, aby zaliczyć

przedmiot (czyli - ocena dostateczna) to 24

punkty (60%).

00 - 23 ndst

24 - 28 dst

29 - 32 dst+

33 - 35 db

36 - 38 db+

39 - 40 bdb

Przed wejściem sprawdzane będą indeksy - czy są w

nich wpisy (zaliczenia) z konwersatoriów i

laboratorium.

5 z 633

Fakultatywny składnik, za który

można otrzymać dodatkowo punkty

Można wykonać pracę, za którą można otrzymać dodatkowe punkty doliczane do wyniku egzaminu

testowego (łącznie nie więcej niż 9 punktów).

Jedna praca polega na podaniu propozycji pytania egzaminacyjnego wraz z uzasadnieniem odpowiedzi i

dystraktorów. Pytanie należy nadsyłać po wykładzie (na adres [e-mail]), którego

dotyczą. W mailu trzeba też wskazać, o który wykład (slajd ppt) chodzi. Wymagania formalne co do

pytania: treść maks. do 490 znaków (ze spacjami), każda alternatywa maks. 50 znaków (ze

spacjami). Po przysłaniu w ciągu tygodnia odeślę odpowiedź, czy akceptuję pytanie (i dodatkowe

punkty). Za przysłane pytania można dostać łącznie nie więcej, niż 4 punkty dla jednej osoby.

Można otrzymać punkty za pytanie problemowe (typu: jeżeli masz do czynienia z XXX to należy zrobić

YYY/robisz XXX bo - i tu 2-3 alternatywy do wyboru) - za każde takie pytanie można dostać 2 punkty.

Można też dostać punkty za podanie propozycji pytania testowego (pytanie jednokrotnego wyboru, do 5

alternatyw, uzasadnienie dystraktorów) - można dostać za 2 takie pytania 1 punkt.

Inna praca polega na interpretacji przypadku na podstawie tekstu literackiego. Jest to też zadanie

indywidualne; wymaga nie tylko samodzielnej pracy, ale i konsultacji w godzinach dyżuru

dydaktycznego lub bezpośrednio po wykładzie. Za tę prace można dostać 5 punktów, doliczanych do

wyniku testu wiadomości.

Szczegóły znaleźć można w zakładce: zadanie fakultatywne.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

6 z 633

Literatura obowiązkowa do

egzaminu pisemnego

Któraś z poniższych pozycji oraz materiał z wykładów:
1. Paluchowski, W. J. (2006). Diagnoza psychologiczna

(wyd. 2). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

2. Paluchowski, W.J. (2007). Diagnoza psychologiczna.

Proces, narzędzia, standardy. Warszawa: WAiP

dodatkowo:

1.

Stemplewska-Żakowicz, K., Paluchowski, W.J. (2008). Podstawy diagnozy

psychologicznej. W: J. Strelau, D. Doliński (red.). Psychologia. Podręcznik

akademicki. Tom 2. (rozdział 11)

2.

Słysz, A. (2008). Typy diagnostów. Preferencje poznawcze psychologów a

strategie diagnozowania. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM

3.

Słysz, A. (2008). Rola reguł heurystycznych w diagnozie onkologicznej.

Współczesna Onkologia, 12 (2), 90-94.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

16 z 633

Specyfika wyjaśnień

psychologicznych

• potocznie wyjaśnienie psychologiczne oznacza:

• wtedy gdy ulegamy wpływowi silnych emocji,

przeżywamy gwałtowny wstrząs (też pozytywnych -

motywacji)

• odwołanie się do wszystkiego tego, co zachodzi w

ludzkim umyśle (w tym: pamięci, ale także ułudy)

• nieposiadający fizycznego (biologicznego) podłoża; też:

dolegliwości somatyczne o nieokreślonym podłożu

• jeśli coś ma psychologiczne wyjaśnienie, to znaczy, że

jest chorobą, czymś podejrzanym

• w psychologii oznacza odwołanie się do

indywidualnych cech podmiotowych

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

18 z 633

Jak ogólnie definiuje się

diagnozowanie? (1)

• proces określania stanu aktualnego,

stanu przyszłego oraz stanu do

momentu diagnozowania (przeszłego)

• diagnoza – efekt procesu

diagnozowania

• monitorowanie – obserwowanie wartości wybranych

parametrów w trakcie działania lub w trakcie

przeprowadzania procesu diagnostycznego

(monitorowaniem równoległe, ciągłe lub sekwencyjne)

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

20 z 633

Czym jest diagnozowanie?

stan

przyszły

stan

przeszły

retrognoza

tendencje

rozwojowe

prognoza

tendencje

rozwojowe

DIAGNOZA

wiedza o ogólnych prawidłowościach w danej dziedzinie

istota

stan

aktualny

(objawy)

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

23 z 633

Pojęcie i przedmiot

diagnozowania w

psychologii

• proces aktywnego poszukiwania

danych (informacji) potrzebnych do

podjęcia decyzji o działaniach,

zmierzających do zmiany aktualnego

stanu (położenia) psychospołecznego

ludzi; aktywizowany albo przez

dyskomfort jednostki albo jej

społecznego otoczenia

• naukowo uprawiane budowanie teorii

konkretnej jednostki

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

25 z 633

Funkcje diagnozowania

• „jak jest?” – deskryptywno-

ewaluacyjna

• „dlaczego tak właśnie jest?”, „jak to się

dzieje?” – eksplanacyjna

(mechanizm)

• „dlaczego będzie tak, a nie inaczej?” –

predykcyjna

• „co zrobić, by uzyskać pożądany stan?”

– korekcyjna

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

33 z 633

Kryteria wyróżniania rodzajów

diagnoz psychologicznych

a) Określenia rodzaju właściwości psychicznych (funkcji)

będących przedmiotem diagnozy

– diagnoza pamięci, intelektu, postaw, osobowości, itd.

b) Określenia rodzaju zjawisk (najczęściej patologicznych),

które chcemy wykryć

– diagnoza depresji, lęku, tendencji do kłamstwa, itd.

c) Określenia dziedziny psychologii, w której stosuje się

określony sposób diagnozy

– diagnoza neuropsychologiczna, w psychologii klinicznej

dziecka, itd.

d) Określenia ogólnego podejścia do sposobu

diagnozowania (przykłady)

– diagnoza psychometryczna, kwestionariuszowa, kliniczna,

dynamiczna, itd.

npdst. Dr hab. Andrzej Gołąb Mat.do wykł. Diagnoza i ekspertyza psychol. IV r. Społ..Psych.Klin. SWPS

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

34 z 633

Diagnoza pełna wg

Ziemskiego

diagnoza (aspekt)

klasyfikacyjna

diagnoza (aspekt)

genetyczna

diagnoza (aspekt)

rozwojowa

diagnoza (aspekt)

funkcjonalna

diagnoza (aspekt)

prognostyczna

diagnoza

cząstkowa

diagnoza

pełna

diagnoza

cząstkowa

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

49 z 633

Negatywne skutki diagnozy

nozologicznej (1)

• reifikacja obiektu diagnozy:

dostrzeganie choroby, a nie osoby;

przedmiotowe traktowanie pacjenta

• zerojedynkowe myślenie o pacjencie:

gdy wiadomo „co mu jest”, pacjent jest

uważany za chorego; gdy nie wiadomo - za

zdrowego

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

50 z 633

Negatywne skutki diagnozy

nozologicznej (2)

• samosprawdzająca się prognoza:

rozpoznanie zaburzenia dostarcza

„instrukcji”, jak rozumieć zachowanie

pacjenta i czego oczekiwać w przyszłości

• etykietowanie: pozorne wyjaśnienie

poprzez nazwanie, zastępuje (utrudnia)

zrozumienie osoby i jej problemów (też:

naznaczanie, stygmatyzacja

)

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

52 z 633

Zjawisko Rumpelstilzchena

Zjawisko „magicznej” wiary w wartość

słowa użytego w sformułowaniu diagnozy.

Np. wiele matek uspokaja się, gdy trudności szkolne ich dzieci

zostaną określone jako spowodowane „dysleksją”, chociaż

„dysleksja” jest to po prostu wyraz (agregat) zbiorczo

określający objawy w postaci trudności w czytaniu mimo

znajomości liter. Objawy te są matce doskonale znane, więc

określenie tych objawów jednym słowem nic nowego nie

wnosi. Jednakże osoba, która słyszy „uczoną” nazwę,

uspokaja się prawdopodobnie dlatego, iż sądzi, że diagnosta

teraz już wie „wszystko, co trzeba”, domyśla się przyczyn

zaburzenia, zna sposób leczenia itd., co ją zwalnia ze

współdziałania.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

64 z 633

Cel negocjowania

diagnozy

• uzgodnienie diagnozy może zapoczątkować u

pacjenta bardziej aktywny stosunek do problemu

(lepsze rozumienie go, nastawienie na zmianę)

• udział pacjenta i jego rodziny w procesie diagnozy

zwiększa szanse na ich współdziałanie w procesie

zmian

• proces uzgadniania diagnozy podkreśla bardziej

partnerskie podejście psychologa do pacjenta i

jego rodziny (rola konsultanta, doradcy),

podmiotowe traktowanie jest realizacją ideałów

etycznych

(ale jest też dwuznaczne - hipokryzja)

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

67 z 633

Podstawowe kroki procesu

diagnozowania

• etap prediagnostyczny
• etap badania diagnostycznego:

– rozpoznanie problemu
– identyfikacja przyczyn

• etap wyjaśniania i planowania

interwencji:

– uzupełnianie luk diagnostycznych

• implementacja planu interwencji

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

69 z 633

Faza prediagnostyczna

Bycie klientem psychologa jest niekiedy sytuacją trudną

do zniesienia tak samo, jak bycie psychologiem.

anonim

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

74 z 633

Plan motywacyjny

„potrzeba opieki

szpitalnej”

czas

pró

g

dez

in

tegra

cj

i

zasoby

mechanizm patologicznego

przystosowania

potrzeba opieki szpitalnej

chory

pacjent

narastająca

dysfunkcja

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

76 z 633

Faza prediagnostyczna –

treść

• obejmuje to wszystko, co wyprzedza

właściwe badanie; to z czym obie

strony – osoba uczestnicząca w badaniu

i badająca – wchodzą w interakcję.

• badanie diagnostyczne to nie tylko

problem poznawczy, ale – ze względu

na jego interakcyjny, specyficzny

charakter – także emocjonalny i to

zarówno dla diagnosty jak i osoby

przezeń badanej

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

78 z 633

Faza prediagnostyczna –

perspektywy

osoba

uczestnicząca w

badaniu, rozumiejąc

rolę diagnosty oraz

funkcje i skutki

badania przychodzi z

dotychczasową

historią swego życia,

w którym badanie

jest tylko chwilą, ze

swoimi problemami,

potrzebami oraz

celami.

osoba badająca przynosi na to

spotkanie wiedzę profesjonalną,

narzędzia i procedury diagnos-

tyczne, swój system wartości i

preferencję do określonego

stylu diagnozowania.

Pojęcie „klient dobrowolny” =

zmotywowanym do wizyty u psychologa i

uczestniczeniu w badaniu przeżywanym

problemem lub świadomą intencją; „klient

niedobrowolny” = kontestujący wizytę u

psychologa, nastawiony na „udowadnianie”

zachowaniem – swojemu otoczeniu i/lub

psychologowi – zbędności takiej wizyty

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

86 z 633

Definicja sytuacji

diagnostycznej

• to taka sytuacja, w której osoba badana

uczestniczy dobrowolnie, świadoma celu,

jakim jest jej ocena;

• sytuacja tworzona specjalnie dla celów

diagnostycznych i w której wywołuje się

zachowania typowe pod względem tej

charakterystyki, jaka ma być przedmiotem

celowej obserwacji;

• sytuacja, która od diagnosty nie wymaga

osobistego zaangażowania i w której jasno

określony jest zakres i rodzaj dopuszczalnych

zachowań.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

89 z 633

Standaryzacja badania

• przestrzegania wymogu równych warunków

diagnozowania jest ważne dla sensowności

porównywania wyników osoby badanej z

innymi osobami

• jednak czy warunki te są standardowe zależy nie

tylko od psychologa, ale i jego klienta

– równość warunków badania oznaczać ma ten sam

poziom rozumienia zadań, jakie stoją przed osobą

uczestniczącą w badaniu; jeżeli mimo standardowej

instrukcji nie rozumie ona wymagań sytuacji testowej, to

nie wystarczy wielokrotne odczytywanie tej samej

instrukcji

– nadmierna sztywność w tym względzie może prowadzić

do nierówności.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

91 z 633

Faza badania i wstępnych

decyzji (1)

Osoba uczestnicząca w

badaniu:

• akceptacja alternatyw

oferowanych przez test,

• wybór działania ze zbioru

działań dopuszczanych

przez zadanie i

• wybór ekspresji działania

ze zbioru działań

psychologicznie

dopuszczalnych

Osoba badająca:
• wybór, rejestracja i

agregacja zachowań

testowych a także

innych danych o

osobie badanej i jej

otoczeniu oraz

• ocena użyteczności i

kompletności

zebranych informacji

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

92 z 633

Faza badania i wstępnych

decyzji (2)

• diagnosta oczekuje od osoby uczestniczącej w badaniu zachowań

testowych, to jest zachowań jakie on (i stosowane przez niego

narzędzia) określa jako dopuszczalne w sytuacji badania.

• diagnosta oczekuje tylko takich zachowań testowych, które może

zarejestrować (zapisać, utrwalić ) i ocenić (zakwalifikować,

zagregować) zgodnie ze swoją diagnostyczną wiedzą

• to może być powodem, dla którego jedni diagności wolą techniki

kwestionariuszowe (gdzie forma i zakres zachowań jest wąski), a

drudzy ich przeciwieństwo - techniki projekcyjne (gdzie ciągle

trzeba decydować, czy jest to zachowanie diagnostyczne czy nie)

• diagnosta oczekuje, że informacje przekazywane przez osobę

badaną będą szczere i że diagnostyczna komunikacja będzie

współpracą, a nie próbą wywiedzenia w pole (i wzajemnie).

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

95 z 633

Odczuwanie dyskomfortu

• jednostka szuka odpowiedzi na – metaforycznie rzecz

ujmując – pytania: Dlaczego coś jest nie tak?, Dlaczego

teraz?, Dlaczego ze mną?, Jak można wyjaśnić moje

zachowanie? a także Dlaczego właśnie ja (jestem) .... ?

(i przez to ogólne wyjaśnienia wydają się nieprzydatne, bo

przeżywane cierpienia są czymś wyjątkowym)

• odczuwany przez jednostkę dyskomfort powodowany

jest albo subiektywnie odczuwanym brakiem czegoś

potrzebnego lub nadmiarem czegoś, co niepotrzebne.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

97 z 633

Problem psychologiczny a

proces diagnozowania

• problem jednostki i jego (do)określanie są istotą (sercem)

procesu diagnozowania

• badanie zaczynamy od analizy problemu w takiej postaci,

w jakiej przedstawiany jest przez jednostkę i za pomocą

kolejnych pytań (hipotez) przeformułowujemy go do

postaci „problemu psychologicznego”, a więc problemu

wyrażonego za pomocą terminologii psychologicznej

i w spójnej postaci

• w dalszym ciągu postępowania diagnostycznego robocze

hipotezy co do przyczyn psychologicznego problemu

jednostki weryfikujemy (najczęściej za pomocą testów), a

uzyskane tam dane wykorzystujemy w wyjaśnianiu

(interpretacji).

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

100 z 633

Definiowanie problemu

klienta

analiza skarg, dolegliwości i symptomów

(coś jest ze mną nie tak)

analiza sytuacji (okoliczności, uwarunkowań, kontekstu)

zdefiniowanie problemu

(Dlaczego...? lub Co spowodowało, że zdarzyło się ....?)

określenie roboczych hipotez co do „czynnika krytycznego”

wstępne odpowiedzi na pytania: Dlatego, że...

Praktycznie żaden problem nie ujawnia się w sposób pozwalający podjąć

decyzje co do dalszego postępowania. To, co na pierwszy rzut oka wygląda na

istotne elementy problemu, rzadko bywa naprawdę ważne lub znaczące. Są to

w najlepszym razie symptomy problemu (trudności) lub jego skutki. Etapy

definiowania problemu klienta przedstawiono poniżej.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

108 z 633

Źródła danych

diagnostycznych

• źródłem danych diagnostycznych może być

rozmowa psychologiczna (kliniczna),

obserwacja, badanie testowe, pomiar

poziomu specyficznych funkcji czy pomiar

psychofizjologiczny

• generalnie wszystkie one dają się sprowadzić do

następujących grup:

• zadawanie pytań osobie badanej
• zadawanie pytań komuś, kto zna osobę badaną
• obserwacja osoby uczestniczącej w badaniu w naturalnych

(pozagabinetowych) warunkach

• obserwacja osoby uczestniczącej w badaniu w

standaryzowanych sytuacjach (testy).

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

109 z 633

Źródła danych diagnostycznych

wg Raymonda Bernarda

Cattella

• Q-data = questionnaire

data

• T-data = test data
• L-data = life data

postulat zróżnicowa-

nia operacjonalizacji

tego samego pojęcia

teoretycznego

1905-1998

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

113 z 633

Model procesu weryfikacji

hipotez i wyboru testu

określenie roboczych hipotez co do „czynnika

krytycznego”

elementy odpowiedzi na pytania: Dlatego,

że...

wybór metody testowej (procedury

diagnostycznej) wg modelu Bartona

kategoryzacja (opis) oraz sformułowanie

hipotetycznych wyjaśnień dynamiki

analizowanego problemu klienta

weryfikacja roboczych hipotez

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

114 z 633

Model Bartona –

podstawowe pytania

Wychodząc od definicji diagnozowania jako procedury

zbierania danych w celu podejmowania decyzji Barton

pisze, że diagnosta powinien umieć odpowiedzieć sobie

na trzy ogólne pytania:

• kto i co jest przedmiotem pomiaru?
• jakich używa się miar?
• jak dokonuje się pomiaru?

Zaproponowany przez Bartona szczegółowy

dziewięciowymiarowy model diagnozowania jest

rozwinięciem tych pytań i pozwala na zdyscyplinowanie

decyzji wyboru narzędzia (testu, procedury

diagnostycznej).

Decyzje takie badający podejmuje podczas diagnozowania

wielokrotnie.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

119 z 633

Pojęcie użyteczności (1)

Rodzaje użyteczności:
• diagnostyczna

użyteczność:

™ ważność kliniczna
™ wartość eksplanacyjna

• warunkowa użyteczność
• użyteczność informacyjna

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

123 z 633

Znaczenie diagnostyczno-

eksplanacyjne

kliniczna ważność

wartość dla wyjaśniania

(eksplanacyjna)

ogólna użyteczność diagnostyczna (znaczenie diagnostyczno-

eksplanacyjne)

wszystkie

zachowania

podczas badania

zacho-

wania

uznane

za ważne

typ

związku

z proble-

mem

klasa

probl-

emu

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

130 z 633

Użyteczność warunkowa i

informacyjna

dane użyteczne

diagnostycznie

dane

użyteczne

warunkowo

wstępna próbka

danych

problem

osoby

uczestni

czącej

w

badaniu

przyjęty

cel

badania

komp

letnoś

ć

is

to

tn

ość

kl

inic

zn

a

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

131 z 633

Strategie analizy danych

• konfirmacyjna: poszukiwanie

potwierdzeń już zebranych informacji;

ma z reguły charakter zawężający

• falsyfikacyjna: prowadzi do rozsze-

rzania próbki danych o osobie badanej,

by zyskać pewność braku danych

zaprzeczających

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

132 z 633

Kompletność danych a

przyrost trafności predykcji

• zjawisko przyrostu trafności (incremental validity) opisać można

w sposób następujący: jeżeli podejmujemy jakąś decyzję (np.

dotyczącą zaklasyfikowania obiektu) na podstawie jakiegoś testu,

to trafność tej decyzji jest wyznaczona trafnością tej metody;

jeżeli teraz zastosujemy inną metodę (test), to powstaje pytanie,

o ile zwiększy się trafność naszej decyzji

• w zależności od tego oraz celu diagnozowania (podejmowania

decyzji) ta sama metoda może dawać jednocześnie małe i duże

przyrosty trafności

• jeżeli zakres prognozowania na podstawie dwóch metod pokrywa

się w jakimś zakresie, to w tym zakresie przyrost trafności

prognozy będzie niewielki; choć bowiem dana metoda (test)

może mieć generalnie zadawalająca trafność, to włączenie jej w

proces diagnozowania może poprawić jego trafność w niewielkim

stopniu i dostarczać danych o małej użyteczności informacyjnej.

Rodzaje wskaźników

diagnostycznych

1. DOKŁADNOŚĆ [Accuracy]

2. CZUŁOŚĆ [Sensitivity]

3. SWOISTOŚĆ [Specificity]

4. FAŁSZYWY ALARM [False alarm / False

Positive Fraction]

5. WSKAŹNIK „DOBROCI” Youdena

[Accuracy/Youden index ]

6. MOC PROGNOZY POZYTYWNEJ [Positive

predictive power]

7. MOC PROGNOZY NEGATYWNEJ [Negative

predictive power / negative predictive value