2009-11-27

1

Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze, CE UW

dr Leszek Wincenciak

Wykład 7

Polityka handlowa, część 2

Wykład 7

Strategiczna polityka handlowa

GATT i

Ś

wiatowa Organizacja Handlu

2009-11-27

2

Argumenty na rzecz aktywnej polityki
handlowej

Problem efektów zewn

ę

trznych (np. w gał

ę

zi wysokich

technologii)

Firmy, które inwestuj

ą

w nowe technologie, wpływaj

ą

na

rozprzestrzenianie si

ę

wiedzy i nie s

ą

w stanie zapobiec

temu,

ż

e wszyscy inni korzystaj

ą

z post

ę

pu technicznego

– problem zawłaszczalno

ś

ci dobra publicznego

Inwestuj

ą

c w now

ą

technologi

ę

firmy tworz

ą

dodatkow

ą

korzy

ść

społeczn

ą

Efekt zewn

ę

trzny: korzy

ś

ci lub koszty dotycz

ą

nie tylko tych,

którzy generuj

ą

post

ę

p techniczny

Pozytywny efekt zewn

ę

trzny oznacza,

ż

e kra

ń

cowa korzy

ść

społeczna jest wi

ę

ksza ni

ż

kra

ń

cowa korzy

ść

prywatna z

innowacji

Oznacza to,

ż

e poda

ż

takiego dobra b

ę

dzie w sytuacji

równowagi wolnorynkowej zbyt mała

Kontrargumenty

Trudno jest wła

ś

ciwie oceni

ć

ilo

ś

ciowe znaczenie

efektów zewn

ę

trznych – jakie jest wła

ś

ciwe

subsydium?

Efekty zewn

ę

trzne mog

ą

przenosi

ć

si

ę

mi

ę

dzy

krajami –

ż

aden kraj nie b

ę

dzie miał wtedy motywacji

do subsydiowania sektorów, które je generuj

ą

Subsydia powoduj

ą

realokacj

ę

zasobów,

uzasadnienie subsydiowania musi by

ć

zatem bardzo

dobre

2009-11-27

3

Strategiczna polityka handlowa

Strategiczna polityka handlowa – poprawa pozycji
konkurencyjnej przedsi

ę

biorstw krajowych w sytuacji

niedoskonałej konkurencji

W sytuacji niedoskonałej konkurencji, firmy osi

ą

gaj

ą

ponadnormalne zyski

Aktywna polityka rz

ą

du mo

ż

e słu

ż

y

ć

przechwytywaniu tych dodatkowych zysków

Przykład

Dwie firmy (Boeing i Airbus) konkuruj

ą

na rynku

mi

ę

dzynarodowym i pochodz

ą

z dwóch ró

ż

nych

krajów (USA i UE)

Obie firmy zamierzaj

ą

produkowa

ć

samoloty, lecz

decyzje ka

ż

dej z nich b

ę

d

ą

zale

ż

ne od decyzji

podj

ę

tych przez konkurenta

Ka

ż

da z firm decyduje czy wej

ść

na rynek i

produkowa

ć

czy te

ż

nie, na podstawie oceny

oczekiwanych zysków

Rynek zbytu jest ograniczony i wyst

ę

puj

ą

korzy

ś

ci

skali produkcji (produkcja małej liczby samolotów nie
jest za bardzo opłacalna)

2009-11-27

4

Konkurencja 2 firm przy IRS oraz
ograniczonym rynku zbytu

Konkurencja 2 firm przy IRS oraz
ograniczonym rynku zbytu

Wynik gry rynkowej zale

ż

y od tego, kto pierwszy

dokonuje ruchu (inwestycji lub decyzji o wej

ś

ciu na

rynek)

Je

ś

li Boeing decyduje si

ę

produkowa

ć

jako pierwszy,

wówczas dla Airbusa wej

ś

cie jest nieopłacalne

Je

ś

li Airbus decyduje si

ę

produkowa

ć

jako pierwszy,

wówczas dla Boeinga wej

ś

cie jest nieopłacalne

Jednak subsydium w wysoko

ś

ci 25 dokonane na

rzecz Airbusa mo

ż

e zmieni

ć

wynik gry, czyni

ą

c

wej

ś

cie dla Airbusa opłacalnym, niezale

ż

nie od tego,

co zrobi Boeing

2009-11-27

5

Konkurencja 2 firm przy IRS oraz
ograniczonym rynku zbytu

Konkurencja 2 firm przy IRS oraz
ograniczonym rynku zbytu

Je

ś

li Boeing oczekuje,

ż

e UE zacznie subsydiowa

ć

Airbusa, nie wejdzie na rynek, poniewa

ż

poniósłby

straty

Subsydium udzielone Airbusowi generuje ekstra zyski dla
Airbusa (kosztem Boeinga)

Poniewa

ż

konkurent został wyparty z rynku, zyski rosn

ą

bardziej, ni

ż

sumy udzielanych subwencji (IRS)

2009-11-27

6

Przypadek alternatywny: problem
wiedzy na temat kosztów

Przypadek alternatywny: problem
wiedzy na temat kosztów

2009-11-27

7

Przypadek alternatywny: problem
wiedzy na temat kosztów

Je

ś

li dokonano bł

ę

dnej oceny poszczególnych

pozycji w macierzy wypłat mi

ę

dzy Boeingiem i

Airbusem, to subwencja dla Airbusa spowoduje,

ż

e

obaj producenci wejd

ą

na rynek

Tym razem jednak subwencja jest nieefektywna,
gdy

ż

nie udało si

ę

wyeliminowa

ć

Boeinga z rynku

Marnotrawstwo ograniczonych zasobów

Ocena strategicznej polityki handlowej

Strategiczna polityka handlowa dostarcza intelektualnej
motywacji dla rz

ą

dów do działania na rzecz zwi

ę

kszania

krajowego dobrobytu; istniej

ą

jednak wyra

ź

ne

zastrze

ż

enia:

Ograniczone zasoby: w równowadze ogólnej wzrost
produkcji jednego sektora dokonuje si

ę

kosztem innych

sektorów (nieefektywna alokacja)

Wej

ś

cie i wyj

ś

cie nowych firm zmniejszy nadzwyczajne

zyski

Retaliacja: istnieje ryzyko odwetu (paradoks wi

ęź

nia)

Trudno

ś

ci w uzyskaniu odpowiedniej informacji nt.

struktury kosztów, popytu, sposobu konkurencji mi

ę

dzy

firmami

2009-11-27

8

Ocena strategicznej polityki handlowej

Strategiczna polityka handlowa, podobnie jak ka

ż

da

inna polityka handlowa nie jest wolna od nacisków
politycznych i manipulacji ze strony silnych grup
nacisku (lobby) – ekonomia polityczna, problem
pogoni za rent

ą

(rent seeking)

Międzynarodowe regulacje dotyczące

polityki handlowej

2009-11-27

9

Międzynarodowe negocjacje w dziedzinie
polityki handlowej

Przeci

ę

tne cła importowe w ci

ą

gu ostatnich 50-80 lat

drastycznie spadły w wi

ę

kszo

ś

ci krajów

Od roku 1944 wi

ę

kszo

ść

obni

ż

ek ceł i innych

redukcji barier handlowych była wynikiem
mi

ę

dzynarodowych negocjacji

Ogólne Porozumienie w Sprawie Ceł i Handlu (General
Agreement of Tariffs and Trade – GATT) podpisano w
1947 roku jako tymczasow

ą

regulacj

ę

dotycz

ą

c

ą

polityki

handlowej krajów sygnatariuszy. Zast

ą

piono je w 1994 r.

bardziej sformalizowan

ą

instytucj

ą

:

Ś

wiatow

ą

Organizacj

ą

Handlu (WTO)

Międzynarodowe negocjacje w dziedzinie
polityki handlowej

Przeci

ę

tna ameryka

ń

ska taryfa celna

2009-11-27

10

Międzynarodowe negocjacje w dziedzinie
polityki handlowej

Negocjacje wielostronne sprawiaj

ą

, i

ż

eksporterzy

mobilizuj

ą

si

ę

do poparcia wolnego handlu (o ile

wierz

ą

,

ż

e liberalizacja rozszerzy ich rynki zbytu)

Poparcie to nie pojawi si

ę

w przypadku jednostronnej

presji na liberalizacj

ę

Z drugiej strony pojawia si

ę

presja wspieraj

ą

ca

protekcjonizm – głównie ze strony grup podmiotów
konkuruj

ą

cych z importem

Międzynarodowe negocjacje w dziedzinie
polityki handlowej

Negocjacje wielostronne umo

ż

liwiaj

ą

tak

ż

e

unikni

ę

cie wojen handlowych mi

ę

dzy krajami,

polegaj

ą

cych na wprowadzeniu restrykcji

handlowych przez wszystkie kraje

Je

ś

li ka

ż

dy kraj ma polityczny interes (na skutek

presji politycznej) w ochronie krajowych
producentów, to niezale

ż

nie od tego co zrobi

ą

inne

kraje – wszystkie kraje wprowadz

ą

restrykcje

handlowe – nawet je

ś

li w interesie wszystkich krajów

ł

ą

cznie jest istnienie wolnego handlu

Ilustruje to nast

ę

puj

ą

cy przykład:

2009-11-27

11

Międzynarodowe negocjacje w dziedzinie
polityki handlowej

Problem wojny handlowej

Wolny handel

Wolny handel

Protekcja

Protekcja

Międzynarodowe negocjacje w dziedzinie
polityki handlowej

W tym prostym przykładzie, ka

ż

dy kraj działaj

ą

c

indywidualnie skorzysta na zastosowaniu barier
handlowych, ale oba były w lepszej sytuacji (ich
ł

ą

czny dobrobyt byłby wy

ż

szy) gdyby oba wybrały

wolny handel (paradoks wi

ęź

nia)

Je

ś

li Japonia i USA zawr

ą

wzajemnie wi

ążą

ce

porozumienie dotycz

ą

ce ograniczania

protekcjonizmu, unikn

ą

pokusy wprowadzania

narz

ę

dzi protekcjonistach w celu poprawy swojej

sytuacji kosztem partnera

2009-11-27

12

Ś

wiatowa Organizacja Handlu (WTO)

Ś

wiatowa Organizacja Handlu powstała w 1994 roku

i bazuje na kilku wielostronnych porozumieniach:

Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu (General Agreement
on Tariffs and Trade) – dotyczy handlu dobrami

Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Usług (General Agreement on
Tariffs and Services) – dotyczy handlu usługami
(ubezpieczenia, konsulting, bankowo

ść

itp.)

Porozumienie w Sprawie Zwi

ą

zanych z Handlem Aspektów

Własno

ś

ci Indywidualnej (Agreement on Trade Related

Aspects of Intellectual Property Rights) – dotyczy
mi

ę

dzynarodowej ochrony własno

ś

ci intelektualnej (np.

prawa autorskie czy patenty)

Podstawowe zasady GATT/WTO

Zasada niedyskryminacji

Klauzula Najwy

ż

szego Uprzywilejowania

ka

ż

dy kraj członkowski WTO zobowi

ą

zuje si

ę

do równego traktowania

wszystkich innych krajów członkowskich WTO (

ż

aden kraj nie zapłaci cła

wy

ż

szego ni

ż

kraj płac

ą

cy najni

ż

sze cło)

Zgodnie z ni

ą

członkowie WTO musz

ą

by

ć

jednakowo traktowani, co

oznacza,

ż

e ka

ż

dy przywilej handlowy przyznany jakiemukolwiek krajowi

musi by

ć

automatycznie i niezwłocznie przyznany wszystkim innym

członkom WTO

Klauzula Narodowa

ka

ż

dy produkt importowany, po przekroczeniu granicy i opłaceniu cła,

nie mo

ż

e by

ć

traktowany gorzej ni

ż

podobny produkt krajowy

Najwa

ż

niejszy wyj

ą

tek od zasady niedyskryminacji – artykuł

XXIV, zapisy o preferencyjnych ugrupowaniach handlowych
(strefa wolnego handlu, unia celna)

2009-11-27

13

Podstawowe zasady GATT/WTO

Preferencyjna umowa handlowa to umowa handlowa
mi

ę

dzy krajami, w której obni

ż

aj

ą

one bariery celne

w wymianie mi

ę

dzy sob

ą

, ale nie w stosunku do

krajów reszty

ś

wiata

W paragrafie 5, art. XXIV stwierdzono jednak,

ż

e "cła

i inne

ś

rodki handlowe w wymianie z innymi

członkami WTO nie mog

ą

by

ć

w cało

ś

ci wy

ż

sze lub

bardziej restrykcyjne (on the whole higher or more
restrictive) ni

ż

poziom ceł i rozmiary przepisów

handlowych przed utworzeniem" (...) ugrupowania
integracyjnego

Podstawowe zasady GATT/WTO

Specjalna procedura rozstrzygania sporów: kraje
członkowie WTO mog

ą

wnie

ść

problem na forum WTO i

odda

ć

decyzj

ę

w r

ę

ce ekspertów

Sprawy załatwiane s

ą

wzgl

ę

dnie szybko – razem z

procedur

ą

apelacyjn

ą

nie trwaj

ą

dłu

ż

ej ni

ż

15 miesi

ę

cy

Panel ekspertów korzysta ze regulacji zawartych w
umowach mi

ę

dzy krajami członkowskimi, aby

zdecydowa

ć

, czy kraje łami

ą

postanowienia tych

porozumie

ń

Kraj, który odmawia podporz

ą

dkowania si

ę

decyzji

panelu mo

ż

e zosta

ć

ukarany zezwoleniem innym krajom

na nało

ż

enie restrykcji handlowych na import z tego

kraju

2009-11-27

14

Podstawowe zasady GATT/WTO

Negocjacje w ramach WTO maj

ą

na celu obni

ż

anie

protekcjonizmu poprzez:

Redukcj

ę

stawek celnych – dzieje si

ę

to w ramach

negocjacji wielostronnych (tzw. rundy negocjacyjne)

Wi

ą

zanie stawek celnych – mówimy,

ż

e cło jest zwi

ą

zane,

je

ś

li kraj zobowi

ą

zuje si

ę

do nie podnoszenia go w

przyszło

ś

ci

Podstawowe zasady GATT/WTO

Cło jako główny instrument:
kwoty i subsydia eksportowe zamieniane s

ą

na

ekwiwalentne cła, poniewa

ż

koszty ochrony celnej

s

ą

bardziej wyra

ź

nie widoczne i łatwiej je obni

ż

a

ć

,

powoduj

ą

te

ż

mniejsze zniekształcenia rynku

Wyj

ą

tkiem s

ą

subsydia eksportowe do produktów rolnych

(silny lobbing krajów UE)

Dopuszcza si

ę

tak

ż

e wyj

ą

tki zwi

ą

zane z załamaniem

rynku (nagłym wzrostem importu)