NAUCZANIE ORTOGRAFII KLASACH I - III

Podstawową umiejętnością w wieku wczesnoszkolnym jest umiejętność
czytania i pisania. Podczas nauki pisania bardzo ważne jest, aby oprócz
prawidłowego kreślenia znaków uczeń opanował ortografię i miał nawyk jej
stosowania. Proces kształcenia umiejętności ortograficznych zależy od wielu
czynników. Są to: sprawnie działający analizator wzrokowy i słuchowy, dobra
koncentracja uwagi, pamięci, myślenia, sprawność ruchów ręki i narządów
mowy. Dziecko zapisany wyraz spostrzega wzrokowo i wymawia go.
Wymówiony wyraz kojarzy z akustycznym wyobrażeniem słuchowym i jego
optycznym obrazem, a zapisanie wyrazy wzmacnia zapamiętanie obrazu
graficznego i ruchowego. Przy takim połączeniu czynności powstają w umyśle
dziecka skojarzenia pomiędzy spostrzeżeniami wzrokowymi, słuchowymi i
ruchowymi narządów mowy oraz ruchów ręki. Muszą być one utrwalone
poprzez ćwiczenia w dostrzeganiu i zapamiętywaniu wyrazów, aż do momentu
wytworzenia u uczniów nawyku ortograficznego. Ogromną rolę odgrywa tu
koncentracja. Dziecko musi dokładnie skupić się na danym wyrazie. Brak
koncentracji powoduje niedokładne zapamiętanie wyrazu i popełnienie błędów
podczas pisania. Potrzebne są do tego systematycznego ćwiczenia oraz
znajomość zasad ortografii. Podczas ćwiczeń uczeń nabywa nawyku
poprawnego pisania wyrazów. Wyniki nauczania zależą również od aktywności
uczniów na lekcji. Ogromną rolę spełnia dobra motywacja, a więc pochwała,
dobry stopień, ciekawe zajęcia, ćwiczenia budzące zainteresowania wśród
uczniów (zagadki, krzyżówki, łamigłówki, zabawy,…)

Podstawowym zadaniem nauki ortografii w klasach I – III jest osiągnięcie
przez uczniów umiejętności i nawyku poprawnego pisania oraz kontroli
własnego tekstu. Poprawność ortograficzna dotyczy tych wyrazów, których
pisownię wyjaśniają poznane zasady oraz tych, które muszą być przyswojone w
sposób pamięciowy, ale przeznaczone dla danej klasy.
Często uczniowie znają zasady ortograficzne, a nie umieją zastosować ich w
zapisywanych wyrazach. Mówimy wtedy o zaburzeniach procesów
psychicznych, tzn. uczeń może nie zapamiętać obrazu graficznego, nieuważnie
słucha nauczyciela, nieumiejętnie przeprowadza kolejne operacje myślowe,
nieprawidłowo postrzega. Czasami przyczyną są:
- dysgrafia, która jest wynikiem zaburzenia motoryki,
- dysortografia, gdy uczeń zna zasady ortografii, ale nie może poprawnie
odtworzyć wyrazów o pisowni fonetycznej,
- przyczyny zewnętrzne, które spowodowane są zaniedbaniami pedagogiczny –
mi, jak źle przeprowadzona obserwacja, mało ćwiczeń, pośpiech, brak
systematyczności.

Zasady i metody nauczania ortografii
Cele nauczania ortografii i właściwości psychofizyczne uczniów nauczania
zintegrowanego narzucają konieczność stosowania określonych zasad
dydaktycznych. Najważniejsze z nich to:

1. Zasada systematyczności – wyraża się w planowaniu materiału

nauczania ortografii i rytmicznym jego realizowaniu, stosowaniu
systematycznej kontroli i oceny.

2. Zasada profilaktyki czyli zapobieganie błędom, polega na stałej

trosce nauczyciela o poprawny zapis nowych i trudnych wyrazów,
przyzwyczajaniu uczniów do zgłaszania swoich wątpliwości w
pisaniu i wdrażanie ich do samokontroli własnego tekstu. Dąży się do
tego, aby zapis każdego nowego wyrazu był poprawny, aby błędna
forma nie utrwalała się w pamięci dziecka.

3. Zasada integracji ortografii z innymi działami nauczania wskazuje na

konieczność łączenia ćwiczeń ortograficznych z innymi ćwiczeniami
językowymi.

4. Zasada stopniowania trudności – -odnosi się do racjonalnego doboru i

układu treści poszczególnych zagadnień ortograficznych oraz
stopniowego przechodzenia od najłatwiejszych do trudniejszych form
ćwiczeń w pisaniu, tj. przepisywania, pisania z pamięci i ze słuchu.

5. Zasada poglądowości wymaga właściwego doboru i celowego

wykorzystania środków dydaktycznych, które pomagają w skupieniu
uwagi, w zapamiętywaniu obrazu wyrazów, a także formułowaniu
zasad pisowni.

6. Zasada aktywności dotyczy tworzenia takich warunków, które

zapewnią wszystkim uczniom aktywny i świadomy udział w
zajęciach. Polega na różnicowaniu ćwiczeń ortograficznych w
zależności od poziomu opanowania pisowni przez poszczególnych
uczniów oraz zainteresowaniu ich treścią i sposobem wykonania.

7. Zasada kontroli i oceny postępów uczniów stosowana jest przede

wszystkim w

celu likwidowania niedociągnięć i braków w

opanowaniu umiejętności ortograficznych.

Aby nauczanie ortografii było skuteczne, należy nie tylko umiejętnie
stosować wymienione zasady, ale również dobrać odpowiednie metody.
Zależnie od przyjętych kryteriów różnie się je klasyfikuje. Jedna z propozycji
to:

1. Metoda indukcji – polega na gromadzeniu nowego materiału

językowego, jego obserwacji, następnie na stopniowym dochodzeniu do
uogólnień w postaci reguły ortograficznej. Wszelkie uogólnienia
powinny być dokonywane ostrożnie i nie za wcześnie, aby uczniowie nie
doszli do błędnych wniosków. Do sformułowania reguły ortograficznej,
uczniowie dochodzą bądź sami, bądź przy pomocy nauczyciela.

2. Metoda dedukcji polega na podaniu reguły ortograficznej, a następnie na

wyszukiwaniu wyrazów z tą samą zasadą ortograficzną (porównanie,
analizowanie) oraz ich zapisaniu. Można ją stosować od czasu do czasu
w klasie III.

3. Metoda analogii jest najczęściej stosowaną metodą nauczania ortografii

w klasie I. Nauka poprawnej pisowni opiera się na porównaniu nowych
ortografów z grupą już znanych, a podlegających tej samej zasadzie
ortograficznej. Pewne szczególne podobieństwo materiału językowego
umożliwia przenoszenie reguł i twierdzeń o jednym zjawisku językowym
na inne.

W okresie wczesnoszkolnym należy łączyć aktywność manipulacyjną z
aktywnością poznawczą i rozwijaniem myślenia. Takie działanie jest
najbardziej adekwatnym do właściwości psychicznych dziecka w tym okresie i
najogólniej można nazwać je metodami działania językowego. Należą do nich:
– ćwiczenia poprawnej wymowy;
– analizowanie trudności ortograficznych;
– wyjaśnianie pisowni wyrazów;
– pamięciowe ćwiczenie zapisu wyrazów;
– praca ze słownikiem ortograficznym;
– gry i zabawy dydaktyczne;
– kontrola własnoręcznie napisanego tekstu.

Praca nad kształtowanie umiejętności poprawnego pisania to proces

długotrwały, który powinien przebiegać według następującego planu:

1. Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem ortograficznym.
2. Utrwalanie tegoż materiału drogą różnorodnych ćwiczeń, przy maksymalnie

dużej aktywności uczniów.

3. Sprawdzenie stopnia opanowania danego materiału.
4. Ćwiczenia poprawkowe dla tych uczniów, którzy jeszcze nie opanowali

opracowanego i utrwalanego wcześniej materiału.

Należy zatem pamiętać, że wszelki materiał ortograficzny powinien:

– być ukazany uczniom kilka razy w przepisywaniu,
– wystąpić raz lub kilka razy w pisaniu z pamięci,
– znaleźć zastosowanie w pisaniu ze słuchu pojętym jako ćwiczenie

utrwalające,

– wystąpić w pisaniu ze słuchu pojętym jako sprawdzian.

W

kształceniu zintegrowanym stosowane są różne rodzaje ćwiczeń

ortograficznych:

1.Przepisywanie.
2.Pisanie z pamięci.
3.Pisanie ze słuchu (wprowadzające, utrwalające, sprawdzające).
4.Pisanie z komentowaniem.
5.Dyktando twórcze.

Przepisywanie ma na celu wyćwiczenie połączenia czynności ruchowej z
pamięcią wzrokową. Uczeń zapamiętuje obraz graficzny wyrazu jako całość a
następnie reprodukuje go w poprawnej postaci. Tego typu ćwiczenia stosuje się
u dzieci młodszych ze względu na ich predyspozycje.

Pisanie z pamięci to pośrednia forma między przepisywanie a pisaniem ze
słuchu. Polega ona na zapamiętywaniu obrazu graficznego pojedynczego
wyrazu lub zdania, które następnie zapisuje z pamięci. Wyobrażenia, które
powstają w trakcie pisania z pamięci (wzrokowe, słuchowe i ruchowe) rozwijają
spostrzegawczość, uwagę oraz świadomość ortograficzną.

Pisanie z pamięci obejmuje dwa etapy czynności:
– pierwszy polega na przygotowaniu problemu ortograficznego (a więc

odczytaniu i omówieniu występujących trudności ortograficznych) przez
nauczyciela i uczniów;

– drugi etap to zapisanie zapamiętanego tekstu przez uczniów, następnie

sprawdzenie go i ewentualna korekta.

Przed przystąpieniem do pisania należy uprzedzić uczniów, aby zwracali uwagę
na występujące trudności.

Pisanie ze słuchu czyli dyktando to ćwiczenie, które ma na celu usłyszenie
słowa mówionego przez nauczyciela, następnie rozłożenie go na dźwięki i
przyporządkowaniu odpowiednich znaków graficznych, a następnie zapisanie
go.

W procesie nauczania ortografii występują następujące rodzaje dyktand:
– dyktando wprowadzające
– dyktando utrwalające
– dyktando sprawdzające.

PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI

Lekcja, która poświęcona jest nauce zasad ortografii powinna być tak
zorganizowana i przeprowadzona, ażeby zaangażowane zostały w jej trakcie
receptory: wzroku, słuchu i ruchu. Chodzi tu o istotną rolę jaką odgrywa
pamięć, która obejmuje trzy procesy: zapamiętywanie informacji,
przechowywanie ich i przypominanie. W bardzo dużym stopniu uwaga ułatwia
procesy pamięciowe i myślowe. A w ścisłym związku z uwagą pozostaje
spostrzeganie, które musi przebiegać w sposób świadomy, systematyczny i
planowy.

Wprowadzając reguły ortograficzne należy przestrzegać następujących zasad:
1. Reguła ortograficzna powinna być krótka, jednoznaczna i łatwa do

zapamiętania.

2. Sformułowanie powinno być w formie twierdzącej, nie przeczącej.
3. Reguła powinna być poprzedzona obserwacją zjawiska językowego, którego

dotyczy.

4. Wyjątki wprowadzamy tylko wtedy, gdy stwierdzimy, że uczniowie umieją

stosować poznane reguły.

Bibliografia:

1. Baczyńska H. „Metodyka nauczania języka polskiego w klasach I –

III”.WSiP

2. Jedut A., Pleskot A.”Nauczanie ortografii w klasach I – III”. WSiP
3. Malendowicz J. „Nauczanie ortografii w klasach I – III”. PZWS
4. Polański E. „Dydaktyka ortografii i interpunkcji”. WSiP
5. Gawdziuk W. „Ortografia na wesoło”, Warszawa 1969, Instytut Wydawniczy

PAX

PROPOZYCJE ĆWICZEŃ ORTOGRAFICZNYCH

* Podpisz obrazki.

Propozycje ćwiczeń ortograficznych wykorzystałam z książki pt.: „Uczymy się

ortografii”D. Klimkiewicz, M. Kwiecień Wydawnictwo Skrzat, Kraków 2000.