Beata Jachimczak

Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Łodzi

Uczeń z ADHD

w roli sprawcy i ofiary zachowań agresywnych

Scenariusz zajęć

2

Cel zajęć:

Uczestnicy zajęć dokonują analizy wiedzy potocznej dotyczącej funkcjonowania ucznia

z ADHD oraz zestawiają ją z wiedzą teoretyczną i z doświadczeniami z praktyki szkolnej.

Uczestnicy projektują działania profilaktyczne i wychowawcze, których celem ma być uniknięcie,

złagodzenie lub wyeliminowanie zachowań agresywnych, niepożądanych pojawiających się ze strony

dziecka z ADHD i ze strony jego rówieśników.

Czas realizacji: 90 min.

Źródło analizy treści:

Artykuł: Uczeń z ADHD w roli sprawcy i ofiary zachowań agresywnych. Praca z uczniem

z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi w kontekście jego

funkcjonowania społeczno-emocjonalnego na terenie szkoły.

Film: Uczeń z ADHD w sytuacji szkolnej.

Metody i formy pracy:

wykład z prezentacją materiałów video,

dyskusja,

praca w grupach z tekstem przewodnim,

prezentacja efektów pracy grup na plakatach.

Środki dydaktyczne i wymagania organizacyjne:

rzutnik multimedialny,

teksty przewodnie do pracy w grupach,

papiery, flamastry.

Zakres zadań przygotowawczych do zajęć:

Uczestnicy zajęć powinni być ogólnie przygotowani do dyskusji nt. problemów dotyczących

zachowania przystosowawczego uczniów z SPE w szkole.

Inne:

Liczebność grupy – około 30 osób.

3

Przebieg zajęć

Faza I.

Prowadzący zajęcia dokonuje krótkiego wprowadzenia na temat.:

Zagadnienia zachowania przystosowawczego w kontekście realizacji ról szkolnych uczniów z SPE.

Komentarz (wskazanie na załączniki)

Możliwe pytania:

Co to są specjalne potrzeby edukacyjne?

Jak uczestnicy rozumieją pojęcie zachowania przystosowawczego (szkolnego) w kontekście

problemów związanych z zaburzeniami funkcjonowania społeczno-emocjonalnego?

Czas pracy: 5 minut

Faza II.

Prowadzący rozdaje studentom arkusz, na którym znajdują się dwa zbiory: jeden zatytułowany

zachowania typowe dla ucznia z ADHD, drugi – zachowania typowe dla ucznia z zaburzeniami

zachowania.

Komentarz (wskazanie na załączniki)

Praca indywidualna. Studenci wypełniają arkusze w odniesieniu do posiadanej wiedzy oraz do wiedzy

potocznej, wskazują na istniejące części wspólne obu zbiorów.

Czas pracy: 5 minut

Faza III.

Prowadzący dzieli grupę na sześć zespołów, każda z grup zapoznaje się z tekstem

(załącznik I i II, kryteria diagnostyczne APA DSM-IV oraz ICD-10).

Komentarz (wskazanie na załączniki)

Każda grupa analizuje indywidualnie wykonane zadania i weryfikuje ich zawartość z kryteriami

diagnostycznymi.

Studenci wskazują na różnice i podobieństwa w „obrazie diagnostycznym” uczniów z ADHD

i z zaburzeniami zachowania.

4

Uczestnicy tworzą w grupach listę pytań – sytuacji trudnych (związanych z procesem dydaktyczno-

wychowawczym), których sprawcą lub ofiarą w klasie szkolnej może być uczeń z ADHD w odniesieniu

do agresji impulsywnej i zsocjalizowanej.

Czas pracy: 10 minut

Faza IV.

Prowadzący prezentuje film video z jednoczesnym ukierunkowaniem na poszukiwanie w nim

odpowiedzi na postawione wcześniej w grupach pytania i wątpliwości.

Komentarz (wskazanie na załączniki)

Studenci oglądają film z ukierunkowaniem na zrozumienie sytuacji szkolnej dziecka z ADHD.

Czas pracy: 20 minut

Faza V.

Każda z grup otrzymuje następujące polecenie: Zapoznaj się z treścią tekstu B. Jachimczak Uczeń

z ADHD w roli sprawcy i ofiary zachowań agresywnych.

W oparciu o tekst oraz o informacje usłyszane na filmie zaplanuj działania profilaktyczne

i wychowawcze:

Zespół 1 i 2

Proszę zaproponować działania mające na celu minimalizację zachowań agresywnych, których

udziałem może stać się uczeń z ADHD na poziomie rozwiązań całej społeczności szkolnej.

Zespół 3 i 4

Proszę zaprojektować zadania dla nauczyciela, których celem byłaby poprawa funkcjonowania ucznia

z ADHD w grupie klasowej oraz budowanie prawidłowych relacji pomiędzy członkami zespołu

rówieśniczego.

Zespół 5 i 6

Proszę zaproponować formy pracy z dzieckiem z ADHD dotyczące radzenia sobie z agresją

impulsywną oraz związanych z wygaszaniem zachowań niepożądanych na terenie szkoły.

5

Każdy zespół ma na realizację tego zadania 20 minut.

Zapisuje swoje odpowiedzi na plakacie, a po zakończeniu pracy zespoły pracujące nad tym samym

zagadnieniem prezentują je na forum.

Czas na jedną prezentację ok. 8 - 25 minut.

Komentarz (wskazanie na załączniki)

Podział studentów na 6 zespołów 5-osobowych.

Każdy zespół otrzymuje mazaki i arkusz papieru (plakat).

Zadaniem każdego zespołu jest przygotowanie plakatu określającego rodzaje, formy i zakres

wsparcia, jakiego należy udzielić uczniowi z ADHD oraz wszystkim osobom tworzącym wspólnotę

edukacyjną na terenie placówki w kontekście przeciwdziałania przemocy czy agresji w sferze, która

została określona w przydzielonym im zadaniu.

Czas łączny na całą fazę: ok. 45 minut

Faza VI.

Wykładowca dokonuje podsumowania zajęć, zwracając uwagę na możliwość pojawienia się sytuacji

trudnej, w jakiej znaleźć się mogą uczniowie, nauczyciele i rodzice w szkole, jeśli pojawi się w niej

dziecko z ADHD.

Na zakończenie studenci rozwiązują test potwierdzający poziom wiadomości z omawianego obszaru

tematycznego.

Komentarz (wskazanie na załączniki)

Studenci rozwiązują test wiadomości.

Czas pracy: 5 minut

Faza VII.

Prowadzący po zajęciach ocenia wypełnione testy.

6

Załącznik I.

Klasyfikacja ADHD wg DSM-IV

(za: Kołakowski i in., 2007, s. 5)

Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (APA) DSM-IV wprowadza pojęcie

zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (Attention Deficit

Hyperactivity Disorder, ADHD; 314).

A.1

Zaburzenia koncentracji uwagi.

Objaw musi utrzymywać się 6 lub więcej miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację

(funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju.

Dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć lub w czasie

wykonywanej pracy; popełnia błędy wynikające z niedbałości.

Dziecko ma trudności z utrzymywaniem uwagi na zadaniach i grach.

Dziecko często sprawia wrażenie, że nie słucha tego, co się do niego mówi.

Dziecko nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań

i wypełnianiem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub

nierozumienia instrukcji.

Dziecko często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć.

Dziecko nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku

umysłowego, jak nauka szkolna lub odrabianie zajęć domowych.

Dziecko często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć, np. zabawki, przybory

szkolne, ołówki, książki, narzędzia.

Dziecko łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców.

Dziecko często zapomina o różnych codziennych sprawach.

Aby kryterium A1 zostało spełnione, musi być 6 lub więcej pozytywnych odpowiedzi.

7

A2.

Nadruchliwość i impulsywność.

Objaw musi utrzymywać się 6 lub więcej miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację

(funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju.

Nadruchliwość

Dziecko ma często nerwowe ruchy rąk lub stóp, bądź nie jest w stanie usiedzieć w miejscu.

Dziecko wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego

siedzenia.

Dziecko chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to

zachowanie niewłaściwe.

Dziecko często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem.

Dziecko często jest w ruchu, „biega jak nakręcone”.

Dziecko często jest nadmiernie gadatliwe.

Impulsywność

Dziecko często wyrywa się z odpowiedzią zanim zostanie sformułowane pytanie.

Dziecko często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej.

Dziecko często przerywa lub przeszkadza innym (wtrąca się do rozmowy lub zabawy).

B.

Niektóre upośledzające funkcjonowanie dziecka objawy zaburzeń koncentracji uwagi lub

nadpobudliwości psychoruchowej ujawniły się przed 7 rokiem życia dziecka.

C.

Upośledzenie funkcjonowania dziecka spowodowane tymi objawami występuje w dwóch lub więcej

sytuacjach (np. w szkole i w domu).

D.

Stwierdza się klinicznie istotne upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub

szkolnego (w zakresie edukacji).

E.

Objawy u dziecka nie występują w przebiegu przetrwałych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub

innych psychoz i nie można ich trafniej uznać za objaw innego zaburzenia psychicznego (zaburzeń

nastroju, lękowych, dysocjacyjnych lub nieprawidłowej osobowości).

Aby kryterium A2 zostało spełnione musi być 6 lub więcej pozytywnych odpowiedzi.

8

Załącznik II.

Zaburzenia zachowania (Międzynarodowa Klasyfikacja ICD-10). Badawcze

kryteria diagnostyczne

(za: Kołakowski i in., 2007, s. 43)

G1.

Powtarzający się i utrwalony wzorzec zachowania, cechujący się gwałceniem albo podstawowych

praw innych ludzi, albo poważniejszych norm i reguł społecznych właściwych dla wieku, trwający co

najmniej 6 miesięcy, w czasie których występują niektóre z następujących przejawów:

1. wybuchy złości nadzwyczaj częste lub ciężkie w stosunku do poziomu rozwojowego,

2. częste kłótnie z dorosłymi,

3. częste aktywne odrzucanie wymagań dorosłych lub niespełnienie reguł,

4. częste jakby rozmyślne robienie rzeczy, które budzą gniew u innych ludzi,

5. częste oskarżenia innych za swoje własne pomyłki lub niewłaściwe zachowania,

6. częsta "drażliwość" i łatwość wprowadzania w złość przez innych,

7. częste wpadanie w gniew lub w rozżalenie,

8. częsta złośliwość i mściwość,

9. częste kłamstwa lub zrywanie obietnic w celu uzyskania dóbr lub przywilejów lub dla uniknięcia

obowiązków,

10. częste inicjowanie starć fizycznych (nie obejmuje to starć z rodzeństwem),

11. używanie broni, która może powodować poważne uszkodzenia ciała (np. kij, cegła, kamienie,

rozbita butelka, broń palna itp.),

12. pozostawanie poza domem po zapadnięciu zmroku, mimo zakazu rodziców (rozpoczynające się

przed 13. rokiem życia),

13. przejawianie fizycznego okrucieństwa wobec innych osób,

14. przejawianie fizycznego okrucieństwa wobec zwierząt,

15. rozmyślne niszczenie własności innych osób,

16. rozmyślne podkładanie ognia ze stwarzaniem ryzyka lub z zamiarem spowodowania poważnych

zniszczeń,

Do spełnienia kryterium wystarczy choćby jednorazowe wystąpienie objawów wymienionych

w punktach 11, 13, 15, 16, 20, 21, 23.

9

17. kradzieże przedmiotów o niebanalnej wartości bez konfrontacji z ofiarą, zarówno w domu, jak

i poza nim (np. kradzieże w sklepach, włamania, fałszerstwa),

18. częste wagary ze szkoły, rozpoczynające się przed 13. rokiem życia,

19. co najmniej dwukrotne ucieczki z domu rodzicielskiego lub zastępczego, albo ucieczka

jednorazowa trwająca dłużej niż jedną noc (nie obejmuje opuszczania domu w celu uniknięcia

molestowania fizycznego lub seksualnego),

20. popełnianie przestępstw wymagających konfrontacji z ofiarą (włączając kradzieże kieszonkowe,

wymuszenia, napady),

21. zmuszanie innych osób do aktywności seksualnej,

22. częste terroryzowanie innych (np. rozmyślne zadawanie bólu lub ran połączone z uporczywym

zastraszaniem, dręczeniem, molestowaniem),

23. włamania do cudzego domu, budynku, samochodu.

G2.

Zaburzenie nie spełnia kryteriów osobowości dyssocjalnej, schizofrenii, epizodu maniakalnego,

epizodu depresyjnego, całościowego zaburzenia rozwojowego ani zaburzenia hiperkinetycznego. Jeśli

spełnione są kryteria zaburzenia emocjonalnego, należy rozpoznać mieszane zaburzenia zachowania

i emocji.