Medycyna Wet. 2007, 63 (12)

1519

Artyku³ przegl¹dowy

Review

Wirus influenzy koni nale¿y do rodziny Orthomyxovi-

ridae do typu A i reprezentuj¹ go dwa serotypy: H7N7

(podtyp A1) oraz H3N8 (podtyp A2). Ostatnia izolacja

wirusa H7N7 mia³a miejsce w 1980 r. w Jugos³awii (19).

Obecnie w populacji koni kr¹¿y tylko podtyp A2, który

dzieli siê na dwie linie ewolucyjne: liniê szczepów ame-

rykañskich oraz liniê szczepów europejskich. Podstawê

tej klasyfikacji stanowi lokalizacja geograficzna tych

dwóch puli genowych wirusa influenzy. Ró¿nice miêdzy

dwiema liniami ewolucyjnymi dotycz¹ genów koduj¹cych

nastêpuj¹ce bia³ka wirusowe: kompleks polimerazy (PB1,

PB2 i PA), hemaglutyninê (HA), neuraminidazê (NA) oraz

bia³ka NS. Wirus influenzy koni mo¿e wystêpowaæ ende-

micznie, mo¿e te¿ wywo³ywaæ epidemie o du¿ym zasiê-

gu geograficznym. Aktualnie epidemie influenzy zazwy-

czaj wystêpuj¹ poza Europ¹ (14) i s¹ powodowane przez

wirus H3N8 (A2). Wirus powoduje straty zw³aszcza

w hodowli koni wierzchowych, sportowych, bowiem

zwierzêta rekonwalescenci czêsto nie powracaj¹ do stanu

zdrowia sprzed zachorowania (21, 22).

Chorobotwórczoœæ wirusa influenzy koni

Podobnie jak influenza u ludzi, influenza koni jest

wysoce zaraŸliw¹ chorob¹. Wirus najczêœciej przenosi siê

drog¹ inhalacji. Wymiana koni pomiêdzy stadninami, to-

rami wyœcigowymi zwiêksza ryzyko transmisji zaka¿e-

nia. Po oko³o 1 do 3 dni inkubacji wystêpuj¹ pierwsze

symptomy chorobowe: wzrost ciep³oty cia³a do 41°C,

napadowy, suchy kaszel, wyciek z nosa, niechêæ do

ruchu spowodowana bólem miêœni, brak apetytu, powiêk-

szenie pod¿uchwowych wêz³ów limfatycznych i oso-

wienie. Szczególnie kaszel sprzyja rozprzestrzenianiu siê

wirusa. Nasilenie objawów chorobowych zale¿ne jest od

szczepu wirusowego oraz statusu immunologicznego za-

infekowanego zwierzêcia. Zapalenie oskrzeli, oskrzelików

oraz p³uc mog¹ byæ nastêpstwami zaka¿enia wirusem in-

fluenzy. W przypadku braku wspó³zaka¿enia bakteryjne-

go, nasilenie objawów chorobowych s³abnie w okresie

2 tygodni. Notowane by³y równie¿ przypadki (dotycz¹ce

koni o obni¿onej odpornoœci) penetracji wirusa influenzy

w g³¹b b³ony podstawowej komórek nab³onka dróg od-

dechowych, co w dalszej fazie mo¿e prowadziæ do zapa-

lenia miêœni, zapalenia miêœnia sercowego, obrzêku czy

nawet zapalenia mózgu (3, 7).

OdpowiedŸ immunologiczna komórkowa i humoralna

na zaka¿enie wirusem influenzy koni

Wirus influenzy koni wnika i replikuje siê w komór-

kach nab³onka dróg oddechowych. W efekcie komórki

nab³onka górnych dróg oddechowych trac¹ orzêsienie

w ci¹gu 4-6 dni po zaka¿eniu. Inicjacja odpowiedzi im-

munologicznej zwi¹zana jest z tkankami limfatycznymi

górnych dróg oddechowych – NALT (nasal associated lim-

phoid tissue). OdpornoϾ przeciwgrypowa warunkowana

jest zarówno przez komórkowe, jak i humoralne mecha-

nizmy obronne. Maj¹ one za zadanie zapobieganie oraz

ograniczenie szerzenia siê infekcji (18, 24). OdpowiedŸ

komórkowa na zaka¿enie wirusem influenzy koni jest

d³ugoterminowa i mo¿e byæ niezale¿na od wytwarzania

przeciwcia³. W toku odpowiedzi komórkowej indukowa-

ne s¹ cytotoksyczne limfocyty T oraz pomocnicze limfo-

cyty T. Cytotoksyczne limfocyty T (Tc) zale¿ne od MHC

klasy I (Major Histocompatibility Class I) rozpoznaj¹ an-

tygeny wewn¹trzkomórkowe. Natomiast pomocnicze lim-

focyty T (Th) zale¿ne od MHC klasy II rozpoznaj¹ anty-

geny egzogenne. HA wirusa influenzy zwi¹zana z b³on¹

komórek gospodarza wywo³uje jedynie s³ab¹ odpowiedŸ

komórkow¹ typu Th. HA mo¿e równie¿ powstawaæ

Odpornoœæ przeciw zaka¿eniu wirusem influenzy koni

MA£GORZATA PURZYCKA, WOJCIECH RO¯EK, JAN F. ¯MUDZIÑSKI

Zak³ad Wirusologii Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego – Pañstwowego Instytutu Badawczego,

Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy

Purzycka M., Ro¿ek W., ¯mudziñski J. F.

Immunity against equine influenza virus infection

Summary

Influenza virus plays an important role in respiratory diseases in horses. Equine influenza virus is repre-

sented by two different serotypes: H7N7 and H3N8. The strain H7N7 has not been isolated since 1980 and H3N8

circulates in the equine population throughout most of the world. For preventive and prophylactic measures

inactivated and subunit vaccines are most commonly used. Contrary to natural infections, traditional vaccines

induce neither cytotoxic lymphocytes T nor mucosal antibodies and they do not provide enduring immunity.

There is also the difference in the immune response as the natural infection induces IgA, IgGa and IgGb anti-

bodies whereas the traditional vaccines induce IgGc and IgG(T) and no IgA. The low efficacy of the traditional

vaccines also depends on an antigenic drift of the surface glycoprotein – hemagglutynin.

Keywords: equine influenza virus, lymphocytes T

Medycyna Wet. 2007, 63 (12)

1520

w cytoplazmie jako wynik delecji sekwencji cDNA,

koduj¹cej N-koñcowy peptyd sygna³owy HA. Wówczas

indukowana jest silna odpowiedŸ komórek Tc przeciwko

HA. Lokalizacja bia³ka HA w komórce decyduje, czy sty-

mulowana bêdzie odpowiedŸ zale¿na od MHC klasy I,

czy od MHC klasy II (17). Ponadto aktywowane pomoc-

nicze limfocyty T reguluj¹ funkcjê komórek B i T po-

przez wytwarzanie cytokin oraz innych czynników che-

motaktycznych. Indukowana jest lokalna synteza inter-

leukiny 6 (IL-6) oraz interferonu a/b (INF a/b). Nastêpu-

je równie¿ wzrost poziomu interferonu g (INF-g), inter-

leukiny 4 (IL-4) oraz interleukiny 2 (IL-2) we krwi ob-

wodowej oraz w wêz³ach limfatycznych. Szczególn¹ rolê

odgrywa lokalna synteza cytokin zapalnych: IL-6 oraz

INF a/b. IL-6 aktywuje limfocyty B i T, jest zaanga¿owa-

na w produkcjê wydzielniczych przeciwcia³ klasy IgA.

INF a/b pobudza komórki NK (natural killer) oraz po-

mocnicze limfocyty T (9, 13, 16).

OdpowiedŸ humoralna skierowana jest przeciwko po-

szczególnym bia³kom wirusowym. Stopieñ glikozylacji,

masa cz¹steczkowa oraz liczba kopii danego bia³ka

w wirionie warunkuj¹ ich aktywnoœæ immunologiczn¹.

Szczególn¹ rolê w indukcji odpowiedzi humoralnej od-

grywaj¹ dwa wirusowe bia³ka powierzchniowe: hema-

glutynina i neuraminidaza. Zarówno hemaglutyninê, jak

i neuraminidazê cechuje du¿a zmiennoœæ. ród³em zmien-

noœci s¹ najczêœciej mutacje typu missens. Wtedy kon-

sekwencj¹ zmiany pojedynczego nukleotydu jest zmiana

aminokwasu w kodowanym bia³ku wirusowym. Mutacje

wystêpuj¹ czêsto, powoduj¹ dryft antygenowy i s¹ przy-

czyn¹ nieskutecznoœci stosowanych szczepionek (4). Me-

chanizmy immunologiczne stymulowane przez hemaglu-

tyninê i neuraminidazê warunkuj¹ odpornoœæ homotypo-

w¹. Odpornoœæ heterotypowa, obejmuj¹ca szersze spek-

trum szczepów wirusowych, oparta jest o mniej zmienne

bia³ka np. nukleoproteinê lub bia³ko M1.

W obronie organizmu przed zaka¿eniem bior¹ udzia³

przeciwcia³a zawarte w wydzielinach œluzowych, jak rów-

nie¿ neutralizuj¹ce przeciwcia³a zawarte w surowicy.

U koni wyró¿nia siê immunoglobuliny klas: IgM, IgE,

IgA oraz, w odró¿nieniu od cz³owieka, 5 izotypów im-

munoglobulin klasy IgG: IgGa, IgGb, IgGc, IgG(T) oraz

IgG(B). Niektóre Ÿród³a podaj¹ szeœæ izotypów immuno-

globulin IgG (20). Szczególne znaczenie odgrywaj¹ im-

munoglobuliny klasy IgA wystêpuj¹ce w wydzielinach

górnych dróg oddechowych. Stanowi¹ one barierê ochron-

n¹ przed wirusem (11). Podczas transportu przez

komórki nab³onka przeciwcia³a IgA s¹ zdolne do

neutralizacji wewn¹trzkomórkowych cz¹stek wi-

rusowych ju¿ w pierwszym etapie zaka¿enia.

Efektywna obrona przed zaka¿eniem uwarunko-

wana jest produkcj¹ wydzielniczych przeciwcia³

IgA oraz humoralnych przeciwcia³ IgGa i IgGb.

Szczepionki tradycyjne

Najpowszechniej stosowane s¹ szczepionki za-

wieraj¹ce inaktywowane wirusy oraz szczepion-

ki podjednostkowe. Nie zapewniaj¹ one ca³ko-

witej ochrony przed zaka¿eniem, zw³aszcza

u m³odych koni (12). Tabele: 1 i 2 przedstawiaj¹

wykaz szczepionek zatwierdzonych do u¿ytku na

obszarze Polski i Unii Europejskiej. Szczepionki

inaktywowane zawieraj¹ awirulentne, pozbawio-

ne zdolnoœci namna¿ania siê w organizmie bior-

cy wirusy, przy jak najmniejszej modyfikacji istot-

nych determinant antygenowych. Cz¹steczki in-

aktywowanych wirionów dostaj¹ siê do komórek

gospodarza na drodze endocytozy. Wewn¹trz en-

dosomów ulegaj¹ degradacji do peptydów, gdzie

³¹cz¹ siê z cz¹steczkami MHC klasy II. Po poja-

wieniu siê na powierzchni komórki gospodarza

aktywuj¹ limfocyty T pomocnicze, tylko w zni-

komym stopniu antygeny zdegradowane w endo-

somach (egzogenne) wi¹¿¹ siê z cz¹steczkami

MHC klasy I, co, jak ju¿ wspomniano, warun-

kuje skuteczn¹ odpowiedŸ cytotoksyczn¹. Szcze-

pionki podjednostkowe zawieraj¹ w swym sk³a-

dzie oczyszczone wirusowe glikoproteiny po-

wierzchniowe: hemaglutyninê (HA) i neuramini-

dazê (NA). Wobec du¿ej zmiennoœci glikopro-

tein powierzchniowych wirusa influenzy, przeciw-

cia³a indukowane przez szczepy szczepionkowe

czêsto nie rozpoznaj¹ i nie inaktywuj¹ antygenów

pochodz¹cych od mutantów, zatem szczepienie

jest nieskuteczne (10, 15, 17, 23).

Tab. 2. Wykaz szczepionek przeciw zaka¿eniom wywo³anym przez

wirus influenzy koni dopuszczonych do obrotu na podstawie pozwoleñ

wydanych przez Radê Unii Europejskiej

i

k

n

o

i

p

e

z

c

z

s

a

w

z

a

N

i

k

n

o

i

p

e

z

c

z

s

d

a

³

k

S

a

ff

i

u

q

E

e

n

a

w

o

w

y

t

k

a

n

i

,

1

p

y

t

i

n

o

k

a

s

u

ri

w

s

e

p

r

e

h

y

n

i

e

t

o

r

p

o

k

il

g

,

6

5

/

e

u

g

a

r

P

/

1

-

e

n

i

u

q

e

/

A

:i

n

o

k

a

z

n

e

u

lf

n

i

a

s

u

ri

w

y

p

e

z

c

z

s

3

9

/

2

/t

e

k

r

a

m

w

e

N

/

2

-

e

n

i

u

q

e

/

A

T

a

z

n

e

u

q

E

s

il

i

u

q

E

:

w

ó

p

e

z

c

z

s

i

n

o

k

y

z

n

e

u

lf

n

i

a

s

u

ri

w

A

N

i

A

H

i

k

t

s

o

n

d

e

j

d

o

p

,

3

9

/

1

/t

e

k

r

a

m

w

e

N

/

2

-

e

n

i

u

q

e

/

A

,

6

5

/

e

u

g

a

r

P

/

1

-

e

n

i

u

q

e

/

A

a

w

o

c

¿

ê

t

a

n

y

s

k

o

t

,

3

9

/

2

/t

e

k

r

a

m

w

e

N

/

2

-

e

n

i

u

q

e

/

A

N

N

n

i

u

q

e

s

e

R

s

il

i

u

q

E

s

u

l

P

)

H

-

C

A

R

(

1

u

p

y

t

:i

n

o

k

a

s

u

ri

w

s

e

p

r

e

h

p

e

z

c

z

s

y

n

a

w

o

w

y

t

k

a

n

i

i

n

o

k

y

z

n

e

u

lf

n

i

a

s

u

ri

w

A

H

i

k

t

s

o

n

d

e

j

d

o

p

,)

2

5

2

2

(

4

u

p

y

t

i

,

3

9

/

1

/t

e

k

r

a

m

w

e

N

/

2

-

e

n

i

u

q

e

/

A

,

6

5

/

e

u

g

a

r

P

/

1

-

e

n

i

u

q

e

/

A

:

w

ó

p

e

z

c

z

s

3

9

/

2

/t

e

k

r

a

m

w

e

N

/

2

-

e

n

i

u

q

e

/

A

a

ff

i

p

ir

g

a

t

e

T

:i

n

o

k

y

z

n

e

u

lf

n

i

a

s

u

ri

w

y

p

e

z

c

z

s

e

n

a

w

o

w

y

t

k

a

n

i

,

3

9

/

2

/t

e

k

r

a

m

w

e

N

/

2

-

e

n

i

u

q

e

/

A

,

6

5

/

e

u

g

a

r

P

/

1

-

e

n

i

u

q

e

/

A

a

w

o

c

¿

ê

t

a

n

y

s

k

o

t

Tab. 1. Wykaz szczepionek przeciw zaka¿eniom wywo³anym przez

wirus influenzy koni dopuszczonych do obrotu na terytorium Polski

wg Rejestru Produktów Leczniczych Weterynaryjnych (stan na sier-

pieñ 2006 r.)

i

k

n

o

i

p

e

z

c

z

s

a

w

z

a

N

i

k

n

o

i

p

e

z

c

z

s

d

a

³

k

S

a

z

n

e

u

q

e

r

P

s

il

i

u

q

E

:

w

ó

p

e

z

c

z

s

i

n

o

k

y

z

n

e

u

lf

n

i

a

s

u

ri

w

A

H

i

k

t

s

o

n

d

e

j

d

o

p

,

3

9

/

1

/t

e

k

r

a

m

w

e

N

/

2

-

e

n

i

u

q

e

/

A

,

6

5

/

e

u

g

a

r

P

/

1

-

e

n

i

u

q

e

/

A

3

9

/

2

/t

e

k

r

a

m

w

e

N

/

2

-

e

n

i

u

q

e

/

A

e

T

a

z

n

e

u

q

e

r

P

s

il

i

u

q

E

:

w

ó

p

e

z

c

z

s

i

n

o

k

y

z

n

e

u

lf

n

i

a

s

u

ri

w

A

H

i

k

t

s

o

n

d

e

j

d

o

p

,

3

9

/

1

/t

e

k

r

a

m

w

e

N

/

2

-

e

n

i

u

q

e

/

A

,

6

5

/

e

u

g

a

r

P

/

1

-

e

n

i

u

q

e

/

A

a

w

o

c

¿

ê

t

a

n

y

s

k

o

t

,

3

9

/

2

/t

e

k

r

a

m

w

e

N

/

2

-

e

n

i

u

q

e

/

A

u

l

F

q

e

t

o

r

P

)

3

3

5

1

P

C

v

i

9

2

5

1

P

C

v

(

x

o

p

y

r

a

n

a

c

a

s

u

ri

w

y

t

n

a

n

i

b

m

o

k

e

r

2

a

s

u

ri

w

A

H

u

n

e

g

ij

s

e

r

p

s

k

e

i

c

œ

o

w

i

c

œ

a

³

w

e

c

¹

j

a

d

a

i

s

o

p

,

4

9

/

y

k

c

u

t

n

e

K

/

2

-

e

n

i

u

q

e

/

A

:

w

ó

p

e

z

c

z

s

i

n

o

k

y

z

n

e

u

lf

n

i

3

9

/

2

/t

e

k

r

a

m

w

e

N

/

2

-

e

n

i

u

q

e

/

A

e

T

-

u

l

F

q

e

t

o

r

P

)

3

3

5

1

P

C

v

i

9

2

5

1

P

C

v

(

x

o

p

y

r

a

n

a

c

a

s

u

ri

w

y

t

n

a

n

i

b

m

o

k

e

r

2

a

s

u

ri

w

A

H

u

n

e

g

ij

s

e

r

p

s

k

e

i

c

œ

o

w

i

c

œ

a

³

w

e

c

¹

j

a

d

a

i

s

o

p

,

4

9

/

y

k

c

u

t

n

e

K

/

2

-

e

n

i

u

q

e

/

A

:

w

ó

p

e

z

c

z

s

i

n

o

k

y

z

n

e

u

lf

n

i

a

w

o

c

¿

ê

t

a

n

y

s

k

o

t

,

3

9

/

2

/t

e

k

r

a

m

w

e

N

/

2

-

e

n

i

u

q

e

/

A

Medycyna Wet. 2007, 63 (12)

1521

Porównanie odpowiedzi humoralnej koni

po przechorowaniu oraz po szczepieniu

szczepionk¹ zawieraj¹c¹ inaktywowane wirusy

Naturalne zaka¿enie indukuje wytwarzanie immuno-

globulin klas: IgA, IgGa i IgGb zarówno w surowicy, jak

i w wydzielinie górnych dróg oddechowych. Poziom im-

munoglobulin IgA jest zdecydowanie wy¿szy w wydzie-

linie z górnych dróg oddechowych ni¿ we krwi, odwrotne

zjawisko ma miejsce w przypadku immunoglobulin IgGa

i IgGb. Najwy¿szy poziom immunoglobulin IgA i IgGa

obserwowany jest 16. dnia po zaka¿eniu, po czym stabi-

lizuje siê w ci¹gu 53 dni w przypadku przeciwcia³ IgA

i 100 dni dla przeciwcia³ IgGa. Naturalna infekcja stymu-

luje indukcjê przeciwcia³ IgA przez okres 3-5 miesiêcy.

Poziom immunoglobulin IgGa osi¹ga swe apogeum przed

30. dniem po zaka¿eniu, nastêpnie obni¿a siê w ci¹gu ko-

lejnych 72 dni do osi¹gniêcia sta³ego poziomu w surowi-

cy, natomiast pozostaje podwy¿szony w wydzielinie

z górnych dróg oddechowych. Przeciwcia³a: IgGc i IgG(T)

nie zosta³y wykryte. Ca³kowita kliniczna i immunologicz-

na odpornoœæ po przebyciu infekcji dla szczepów homo-

logicznych utrzymuje siê co najmniej 32 tygodnie, a od-

pornoœæ czêœciowa ponad rok (6).

Surowica oraz wydzielina z górnych dróg oddechowych

koni immunizowanych szczepionk¹ inaktywowan¹ cha-

rakteryzuje siê brakiem przeciwcia³ w obrêbie klasy IgA,

i izotypów: IgGa, IgGb, natomiast stwierdzono obecnoœæ

przeciwcia³ izotypu IgG(T) w surowicy. W 16. dniu po

szczepieniu obserwowany jest najwy¿szy poziom prze-

ciwcia³ IgG(T), po czym, w ci¹gu nastêpnych 93 dni utrzy-

muje on sta³¹ wartoœæ. Przeciwcia³a IgG(T) indukowane

szczepionk¹ inaktywowan¹ utrzymuj¹ siê w surowicy

krócej ni¿ 100 dni po szczepieniu i nie zapewniaj¹ ca³ko-

witej ochrony przed kolejn¹ infekcj¹ (8, 19).

Zatem d³ugotrwa³a ochrona przed zaka¿eniem wirusem

influenzy jest warunkowana obecnoœci¹ przeciwcia³ IgA

w wydzielinach górnych dróg oddechowych oraz surowi-

czych przeciwcia³ IgGa i IgGb. Jak wspominano wczeœ-

niej, inaktywowane szczepionki indukuj¹ produkcjê prze-

ciwcia³ IgG(T) i w niektórych przypadkach IgGc (8).

Mechanizmy reguluj¹ce indukcjê immunoglobulin IgGa/

IgGb ró¿ni¹ siê zasadniczo od mechanizmów reguluj¹-

cych wytwarzanie przeciwcia³ IgG(T). Zarówno przeciw-

cia³a IgG(T), jak równie¿ przeciwcia³a IgGc nie zapew-

niaj¹ skutecznej ochrony przed zaka¿eniem wirusowym.

Przeciwcia³a IgG(T) odgrywaj¹ znacz¹c¹ rolê w neutrali-

zacji toksyn bakteryjnych oraz s¹ istotnym czynnikiem

w zwalczaniu paso¿ytów jelitowych. Dodatkowo, zarów-

no immunoglobuliny IgG(T), jak IgGc, nie wi¹¿¹ dope³-

niacza i mog¹ hamowaæ neutralizacjê antygenów wiruso-

wych przez inne izotypy przeciwcia³ IgG. Monocyty i neu-

trofile nie posiadaj¹ miejsc receptorowych dla Fc immu-

noglobulin IgG(T), podczas gdy mog¹ wi¹zaæ inne izoty-

py IgG oraz przeciwcia³a IgA. Jak ju¿ wspomniano, te

cechy immunoglobulin IgG(T) i IgGc wskazuj¹ na ich

niewielk¹ skutecznoœæ w ochronie przed zaka¿eniem wi-

rusem influenzy. W odró¿nieniu, przeciwcia³a IgGa i IgGb

s¹ efektywne podczas procesu opsonizacji i poœrednicz¹

w mechanizmie cytotoksycznoœci komórkowej zale¿nej

od przeciwcia³ (ADCC – antibody dependent cellular cyto-

toxity) (1, 13).

OdpowiedŸ immunologiczna indukowana przez natu-

ralne zaka¿enie w dalszym ci¹gu jest najdoskonalsza (5),

a szczepionki tradycyjne – inaktywowane i podjednost-

kowe nie indukuj¹ cytotoksycznych limfocytów T ani

przeciwcia³ IgA w wydzielinach œluzowych, co ma klu-

czowe znaczenie w uzyskaniu odpornoœci (2). Konieczne

sta³o siê wprowadzenie szczepionek nowej generacji, które

bardziej skutecznie stymulowa³aby uk³ad immunologicz-

ny gospodarza.

Piœmiennictwo

1.Cox R. J., Brokstad K. A., Ogra P.: Influenza virus: immunity and vaccination

strategies. Comparison of the immune response to inactivated and live attenu-

ated influenza vaccines. Scand. J. Immunol. 2004, 59, 1-15.

2.Daly J. M., Newton J. R., Mumford J. A.: Current perspectives on control of

equine influenza. Vet. Res. 2004, 35, 411-423.

3.Daly J. M., Whitwell K. E., Miller J., Dowd G., Cardwell J. M., Smith K. C.:

Investigation of equine influenza cases exhibiting neurological disease: coinci-

dence or association? J. Comp. Path. 2006, 134, 231-235.

4.de Jong J. C., Rimmelzwaan G. F., Fouchier R. A. M., Osterhaus A. D. M. E.:

Influenza virus: a master of metamorphosis. J. Infect. 2000, 40, 218-228.

5.Fouchier R. A. M., Osterhaus A. D. M. E., Brown I. H.: Animal influenza virus

surveillance. Vaccine 2003, 21, 1754-1757.

6.Hannant D., Jessett D. M., O’Neil T., Sundquist B., Mumford J. A.: Naso-

pharyngeal, tracheobronchial and systemic immune responses to vaccination

and aerosol infection with equine-2 influenza A virus (H3N8). Proc. Fifth

Internat. Conf., Equine Infectious Diseases. University Press of Kentucky,

Lexington 1987, s. 66-73.

7.Hannant D., Mumford J. A.: Virus Infection of Equines. Elsevier Science

Publishers, Amsterdam 1996, 287-288.

8.Holmes M. A., Townsend H. G., Hussey S., Breathnach C., Barnett C., Hol-

land R., Lunn D. P.: Immune responses to commercial equine vaccines. Int. Vet.

Inf. Serv. 2003, P0630.1103.

9.Horohov D. W.: Immunology of the equine lung. Int. Vet. Inf. Serv. 2004,

B0303.0804.

10.Minke J. M., Audonnet J.-Ch., Fischer L.: Equine viral vaccines: the past,

present and future. Vet. Res. 2004, 35, 425-443.

11.Nelson K. M., Schram B. R., McGregor M. W., Sheoran A. S., Olsen C. W.,

Lunn D. P.: Local and systemic isotype-specific antibody responses to equine

influenza virus infection versus conventional vaccination. Vaccine 1998, 16,

1306-1313.

12.Newton J. R., Lakhani K. H., Wood J. L. N., Baker D. J.: Risk factors for equine

influenza serum antibody titres in young thoroughbred racehorses given an

inactivated vaccine. Prev. Vet. Med. 2000, 46, 129-141.

13.Paillot R., Hannant D., Kydd J. H., Daly J. M.: Vaccination against equine

influenza: Quid novi? Vaccine 2006, 24, 4047-4061.

14.Palese P.: Making better influenza virus vaccines? Emerg. Infect. Dis. 2006, 12,

61-65.

15.Park A. W., Wood J. L., Newton J. R., Daly J., Mumford J. A., Grenfell B. T.:

Optimising vaccination strategies in equine influenza. Vaccine 2003, 21, 2862-

-2870.

16.Ramsay A. J., Husband A. J., Ramshaw I. A., Bao S., Matthaei K. I., Koehler G.,

Kopf M.: The role of interleukin-6 in mucosal IgA antibody responses in vivo.

Science 1994, 264, 561-563.

17.Roitt I., Brostoff J., Male D.: Immunologia. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa,

Wyd. Medyczne S³otwiñski Verlag, Bremen 2000, 116.

18.Slater J., Hannant D.: Equine immunity to viruses. Vet. Clin. North. Am.

Equine Pract. 2000, 16, 49-68.

19.Soboll G., Horohov D. W., Aldridge B. M., Olsen C. W., McGregor M. W.,

Drape R. J., Macklin M. D., Swain W. F., Lunn D. P.: Regional antibody and

cellular immune responses to equine influenza virus infection, and particle

mediated DNA vaccination. Vet. Immunol. Immunopathol. 2003, 94, 47-62.

20.Steinbach F., Deeg C., Mauel S., Wagner B.: Equine immunology: offspring

of the serum horse. Trends Immunol. 2002, 23, 223-225.

21.Timoney P. J.: Equine influenza. Comp. Immmun. Microbiol. Infect. Dis. 1996,

19, 205-211.

22.Wilson W. D.: Equine influenza. Vet. Clin. North. Am. Equine Pract. 1993, 9,

257-282.

23.Yates P., Mumford J. A.: Equine influenza vaccine efficacy: the significance of

antigenic variation. Vet. Microbiol. 2000, 74, 173-177.

24.Zaleska M., Anusz K., Kita J.: Wp³yw immunizacji przeciw influenzie koni na

parametry odpornoœci komórkowej. Medycyna Wet. 1995, 51, 90-93.

Adres autora: mgr Ma³gorzata Purzycka, Al. Partyzantów 57, 24-100

Pu³awy; e-mail: [e-mail]