14

ARTYKUŁY

Europejski Przegląd Sądowy maj 2006

15

ARTYKUŁY

Europejski Przegląd Sądowy maj 2006

PS

E

Agnieszka Doczekalska
Interpretacja wielojęzycznego

prawa Unii Europejskiej

1. System językowy i wielojęzyczność

prawa Unii Europejskiej

Kiedy powstawała Europejska Wspólnota Węgla i Sta-

li, pierwsza z trzech Wspólnot, będących zalążkiem obec-

nej Unii Europejskiej,

1

Traktat ją ustanawiający był auten-

tyczny tylko w jednym języku – języku francuskim.

2

Trakta-

ty rzymskie tworzące dwie pozostałe Wspólnoty: Europejską

Wspólnotę Energii Atomowej i Europejską Wspólnotę Go-

1 W niniejszym artykule autorka posługuje się terminem „Unia Euro-

pejska” (UE) na oznaczenie organizacji utworzonej w 1992 r. na mocy

Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) (DzU z 2004 r. nr 90, poz. 864/30)

i opartej na trzech Wspólnotach (tzn. na Europejskiej Wspólnocie Wę-

gla i Stali (nieistniejącej od 2002 r.), Europejskiej Wspólnocie Gospodar-

czej, której nazwę na Wspólnotę Europejską (WE) zmienił TUE oraz Eu-

ropejskiej Wspólnocie Energii Atomowej (Euroatom)). Obecnie wymie-

nione Wspólnoty tworzą pierwszy filar UE. Ponieważ wiążące akty praw-

ne są tworzone głównie w ramach pierwszego, tzw. wspólnotowego filaru,

terminy: „prawo wspólnotowe”, „prawo unijne”, „prawo UE” są w artyku-

le stosowane zamiennie.

2 Wskazuje na to art. 100 Traktatu ustanawiającego EWWiS; por. Geert

Wielojęzyczność Unii Europejskiej charakteryzuje się nie tylko niespotykaną w żadnym kraju lub organi-

zacji międzynarodowej liczbą języków urzędowych, ale również zasadą równości między tymi języka-

mi, która w odniesieniu do prawa oznacza, że akty prawne są tworzone we wszystkich językach urzę-

dowych i wszystkie wersje są autentyczne oraz uwzględniane w procesie interpretacji. Zatem, sędzia

stosujący prawo wspólnotowe powinien wyprowadzić znaczenie normy prawnej na podstawie 21 auten-

tycznych wersji językowych. Niniejszy artykuł przedstawia metody interpretacji wielojęzycznego prawa

wspólnotowego.

W części pierwszej scharakteryzowano system językowy UE, a w szczególności zasadę równej auten-

tyczności wersji językowych aktu prawnego. W drugiej – wskazano na charakterystyczne cechy pra-

wa wspólnotowego i właściwości jego języka będące przyczyną określonych trudności interpreta-

cyjnych oraz wpływające na zasady wykładni. Następnie przedstawiono zasady i metody wykładni

związane z wielojęzycznością prawa, którymi kieruje się Europejski Trybunał Sprawiedliwości, Sąd

Pierwszej Instancji i do których odwołuje się rzecznik generalny. Analiza ta jest oparta przede wszystkim

na orzecznictwie ETS oraz opiniach rzecznika generalnego i dotyczy głównie wykładni aktów wspólno-

towych wydawanych w ramach pierwszego filaru, jednak kilka uwag odnosi się także do interpretacji

umów międzynarodowych, których stroną jest Unia, oraz do wykładni orzeczeń ETS.

Van Calster, The EU’s Tower of Babel – The Interpretation by the European

Court of Justice of Equally Authentic Texts Drafted in more than one Official

Language w: A. Barav i D.A. Wyatt (red.), „Yearbook of European Law”

1997/17, Clarendon Press, Oxford, s. 366 oraz S.A. Dickschat, Problèmes

d’interprétation des traités européens résultant de leur plurilinguisme, „Revue

belge de droit international” 1968/4, s. 46.

3 Por. art. 225 Traktatu ustanawiającego Euroatom oraz art. 248 Trakta-

tu ustanawiającego EWG. Oba artykuły stanowią, że Traktat został spo-

rządzony w jednym egzemplarzu w językach: francuskim, niderlandzkim,

niemieckim i włoskim (nowe języki są dodawane z każdym rozszerzeniem

Wspólnoty), przy czym wszystkie cztery teksty są na równi autentyczne.

4 DzU z 6.10.1958 r. nr 17, s. 385.

spodarczą były autentyczne już w czterech językach

3

i za-

wierały postanowienia będące podstawą systemu językowe-

go Wspólnot. Artykuł 190 Traktatu ustanawiającego Euro-

atom i art. 217 Traktatu ustanawiającego EWG (obecnie WE)

powierzyły ukształtowanie systemu językowego Radzie Mi-

nistrów, która swoje pierwsze rozporządzenie (rozporządze-

nie Rady nr 1 z 15.04.1958 r. w sprawie określenia systemu

językowego Europejskiej Wspólnoty Atomowej

4

i równobrz-

miące rozporządzenie Rady nr 1 z 15.04.1958 r. w sprawie

14

ARTYKUŁY

Europejski Przegląd Sądowy maj 2006

15

ARTYKUŁY

Europejski Przegląd Sądowy maj 2006

określenia systemu językowego Europejskiej Wspólnoty

Gospodarczej

5

)

6

poświęciła kwestiom językowym. Rozpo-

rządzenie wymienia języki urzędowe i robocze

7

instytucji

Wspólnot (od 1992 r. Unii Europejskiej) oraz wymaga, aby

rozporządzenia i inne dokumenty powszechnie obowiązu-

jące były sporządzane we wszystkich językach urzędowych

(art. 4) oraz by Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich

8

publikowany był we wszystkich tych językach (art. 5). Zatem

rozporządzenie Rady nr 1 z 1958 r. stanowi podstawy prawne

wielojęzyczności prawa wspólnotowego.

W odniesieniu do prawa wymóg wielojęzyczności ozna-

cza nie tylko obowiązek tworzenia aktu prawnego we wszyst-

kich językach urzędowych, ale również to, że wszystkie wer-

sje językowe danego aktu prawnego powinny być traktowa-

ne jako mające jednakową moc obowiązującą, innymi sło-

wy jako równie autentyczne. Z uwagi na równą autentycz-

ność wszystkich wersji językowych aktu prawnego, wersje te

są nazywane tekstami autentycznymi.

9

Wszystkie autentycz-

ne wersje językowe danego aktu prawnego mają taką samą

moc prawną, są prawnie skuteczne i wywołują ten sam sku-

tek prawny. Tę właściwość prawa wspólnotowego wyraża za-

sada równej autentyczności wersji językowych aktu prawne-

go.

10

Zasada ta ma ogromny wpływ na tworzenie prawa i jego

interpretację. Z jednej strony wskazuje, w jaki sposób prawo

powinno być interpretowane, z drugiej – wprowadzając pew-

ne założenia umożliwia dokonanie jednolitej wykładni. Bez

tej zasady istnienie wielojęzycznego prawa nie byłoby moż-

liwie. Zasada równej autentyczności opiera się na kilku zało-

żeniach i fikcjach. Pierwsze założenie wyraża tzw. teoria tek-

stów oryginalnych, która przyjmuje, że wszystkie teksty au-

tentyczne danego aktu prawnego są oryginałami bez względu

na sposób ich tworzenia czy czas ich powstania.

11

Teoria i jej

założenie są istotne dla interpretacji wielojęzycznego prawa

wspólnotowego. Wynika z nich bowiem, że wszystkie wer-

sje językowe, jeśli mają status tekstów autentycznych, powin-

ny być uwzględniane w procesie wykładni. Obecnie akty pra-

wa wspólnotowego mają 21 (wraz z irlandzkim) autentycz-

ne wersje językowe. Tworzenie aktu jednocześnie w tylu ję-

zykach nie jest możliwe. Mimo że zgodnie z rozporządze-

niem Rady nr 1 z 1958 r. wszystkie języki urzędowe mają sta-

tus również języków roboczych instytucji Wspólnot, to jed-

nak w praktyce (zwłaszcza w Komisji) językami roboczy-

mi są zazwyczaj angielski, francuski i w niewielkim zakre-

sie niemiecki.

12

Zatem akty prawne są tworzone w jednym

lub dwóch językach, a następnie tłumaczone na pozostałe

języki urzędowe. Mimo że tłumaczona jest nie tylko wersją

końcową aktu, a wręcz przeciwnie – przekład jest zapewnia-

ny na każdym etapie jego tworzenia, to jednak istnieje oba-

wa, iż podczas wykładni pierwszeństwo będzie przyznawa-

ne wersjom w języku francuskim lub angielskim. Przyjęcie

założenia, że wszystkie wersje są oryginałami uniemożliwia

powoływanie się w celu uwzględnienia tylko jednej lub nie-

których wersji na to, że akt wspólnotowy był tworzony de fac-

to tylko w jednym lub kilku językach. Ponadto teoria ta za-

pewnia równy status autentycznym wersjom językowym po-

wstałym po przyjęciu aktu wspólnotowego przez instytucje

wspólnotowe. Z taką sytuacją mamy do czynienia głównie

w związku z rozszerzeniem Unii o nowe państwa członkow-

skie, co z reguły wiąże się z nadaniem statusu języka urzędo-

wego UE tym nowym językom.

13

Wówczas nowe wersje języ-

kowe tekstów istniejących aktów powstają w drodze przekła-

du. Teoria tekstów oryginalnych zakłada jednak, że wszyst-

kie wersje językowe są oryginałami, wobec tego wszystkie

mają taki sam status i wartość interpretacyjną. Drugim za-

łożeniem, na którym opiera się zasada równej autentyczno-

ści wersji językowych, jest założenie jedności wielojęzycz-

nego aktu prawnego, zgodnie z którym wszystkie teksty au-

tentyczne danego aktu prawnego zawierają to samo znaczenie

5 DzU z 6.10.1958 r. nr 17, s. 401.

6 Rozporządzenia te ostatnio zmienione Aktem Przystąpienia z 2003 r.

oraz rozporządzeniem Rady z 2005 r., por. przyp. 15. Oba rozporządzenia

dalej zwane rozporządzeniem nr 1.

7 Obecnie zgodnie z art. 1 nowelizowanego wielokrotnie rozporządzenia

nr 1 z 1958 r. jest 21 języków urzędowych i roboczych; są nimi w polskim

porządku alfabetycznym: angielski, czeski, duński, estoński, fiński, fran-

cuski, grecki, hiszpański, irlandzki (wprowadzony do rozporządzenia no-

welizacją z 2005 r.), litewski, łotewski, maltański, niemiecki, niderlandz-

ki, polski, portugalski, słowacki, słoweński, szwedzki, węgierski i włoski.

8 Obecnie Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej. Zmiana wprowadzona

Traktatem z Nicei z 2001 (art. 38), który wszedł w życie 1.02.2003 r.

9 W niniejszym artykule termin „wersja” i „tekst” jest stosowany zamiennie

i odnosi się do autentycznego tekstu lub wersji, chyba że wyraźnie wska-

zano inaczej. Należy zauważyć, że terminy te są stosowane w odmienny

sposób w prawie międzynarodowym. W celu uniknięcia nieporozumień

Komisja Prawa Międzynarodowego zaproponowała, aby termin „tekst”

oznaczał tekst autentyczny, tzn. tekst przyjęty przez państwa członkow-

skie lub zgodnie z zasadami proceduralnymi, natomiast termin „wersja”

odnosił się do innych wersji językowych (tzn. do tekstów oficjalnych,

czyli podpisanych, ale nieprzyjętych przez państwa oraz do tłumaczeń

oficjalnych); por. S. Rosenne, The Meaning of “Authentic Text” in Modern

Treaty La w: Rudolf Bernhardt (red.), „Völkerrecht als Rechtsordnung

Internationale Gerichtsbarkeit Menschenrechte: Festschrift für Hermann

Mosler”, Berlin, Heidelberg, New York 1983, s. 759–784; S. Šarčević,

New Approach to Legal Translation, The Hague: Kluwer Law International

2000, s. 20 oraz M. Tabory, Multilingualism in International Law and Institu-

tions, Alphen aan den Rijn, Rockville: Stijhoff & Noordhoff 1980, s. 171.

W odniesieniu do prawa wspólnotowego nie jest stosowane to terminolo-

giczne rozróżnienie. Na przykład Europejski Trybunał Sprawiedliwości

posługuje się w swoich orzeczeniach sformułowaniem „autentyczne wer-

sje językowe” (por. np. § 18 wyroku z 6.10.1982 r. w sprawie Cilfit p. Mini-

sterstwo Zdrowia 283/81, Zb. Orz. z 1982 r., s. 3415) lub „wersje języko-

we tekstu wspólnotowego” (por. na przykład § 14 wyroku z 27.10.1977 r.

w sprawie Regina p. Pierre Bouchereau 30/77, Zb. Orz. 1977 r., s. 1999).

10 W piśmiennictwie polskim nie ma ustalonej terminologii opisującej tę

zasadę; na przykład A. Jopek posługuje się nazwą „zasada równoprawno-

ści wszystkich wersji językowych” (A. Jopek, O tłumaczeniu prawniczym po

nowemu, „Lingua Legis” 2000/8, s. 51).

11 Por. S. Šarčević, New Approach..., s. 20, 64.

12 Na temat rozróżnienia języków urzędowych i roboczych oraz ich stoso-

wania w instytucjach Unii, por. M. Abélès, La vie quotidienne au Parlement

européen, Paris 1992, s. 5–20; H. Koch, Legal aspects of a language policy for

the European Communities: Language risks, equal opportunities, and legislating

a language w: F. Coulmas (red.), A Language Policy for the European Union:

prospect and quandaries (Contributions to the sociology of language; vol.

61, Berlin and New York 1991, s. 147–161; R. Phillipson, English-Only

Europe? Challenging Language Policy, London and New York 2003, s. 118,

157–159; C. Quell, Language Choice in Multilingual Institutions: A Case Study

at the European Commission with Particular Reference to the Role of English, French

and German as Working Languages w: „Multilingua” 1997/16(1), s. 57–76;

C. Truchot, Languages and supranationality in Europe: The linguistic influence

of the European Union w: J. Maurais and M. A. Morris (red.), Languages in

a Globalising World, Cambridge 2003, s. 99–110.

13 Na temat dodania nowego języka do listy języków urzędowych Unii nie-

związanego z jej rozszerzeniem, por. dalszą część artykułu opisującą sta-

tus języka irlandzkiego w UE.

16

ARTYKUŁY

Europejski Przegląd Sądowy maj 2006

17

ARTYKUŁY

Europejski Przegląd Sądowy maj 2006

i wszystkie wspólnie konstruują znaczenie aktu prawnego.

Zatem wersje językowe pozostają ze sobą w relacji współza-

leżności. Założenia, iż wszystkie wersje językowe są orygina-

łami oraz że składają się na znaczenie aktu prawnego opiera-

ją się na fikcjach (na przykad fikcja ekwiwalentnych orygina-

łów, fikcja jednoczesnego tworzenia wszystkich wersji języ-

kowych, fikcja identyczności tekstów autentycznych), jednak

dzięki nim jest możliwe istnienie wielojęzycznego prawa i je-

go jednolita wykładnia.

Zatem, zgodnie z zasadą równej autentyczności wersji ję-

zykowych, wielojęzyczność wymaga tworzenia prawa we

wszystkich językach urzędowych i uwzględniania wszystkich

autentycznych wersji językowych w procesie wykładni prawa.

Mimo trudności, jakie wiążą się z tymi wymogami oraz wielu

propozycji zmniejszenia liczby języków urzędowych UE, nic

nie wskazuje na to, aby takie ograniczenie rzeczywiście nastą-

piło.

14

Przeciwnie, podczas ostatniego (w maju 2004 r.) rozsze-

rzenia maltański, który obok angielskiego jest językiem ofi-

cjalnym Malty, uzyskał status języka urzędowego Unii. Spo-

dziewano się, że maltański zostanie co najwyżej językiem

traktatów, jak język irlandzki, który podobnie, jak maltański

na Malcie dzielił z angielskim status języka oficjalnego Irlan-

dii. W takiej sytuacji również irlandzki uzyskał status języka

urzędowego i roboczego instytucji wspólnotowych.

15

Ponadto

Rada umożliwiła oficjalne użycie języków innych niż języki

urzędowe UE, którym konstytucja państwa członkowskiego

przyznaje status języka urzędowego na całości lub części tery-

torium tego państwa i które zgodnie z prawem mogą być uży-

wane jako język narodowy.

16

Zezwolenia na użycie języków

udziela Rada na podstawie porozumienia administracyjnego

zawartego między nią a państwem członkowskim. Dotychczas

takie porozumienie zostało zawarte między Radą UE a Kró-

lestwem Hiszpanii i dotyczy baskijskiego, galicyjskiego i kata-

lońskiego.

17

Oznacza to między innymi, że akty prawne będą

tłumaczone również na te języki. Przekłady jednak nie będą

tekstami autentycznymi. Ponadto, zwiększenie liczby języków

urzędowych nastąpi z pewnością w związku z planowanymi

kolejnymi rozszerzeniami UE.

18

Dodanie każdego nowego języka mnoży trudności i kom-

plikuje zarówno tworzenie prawa, jak i jego interpretację.

19

Podczas gdy problemowi wielojęzycznego tworzenia prawa

oraz przekładu prawnego poświęcono wiele pozycji, również

w piśmiennictwie polskim, zwłaszcza w związku z przedak-

cesyjnym tłumaczeniem acquis communautaire na język polski,

to jednak prace dotyczące wykładni prawa wspólnotowego

w niewielkim tylko stopniu zajmują się specyfiką interpreta-

cji wynikającą z wielojęzyczności prawa.

20

Niniejszy artykuł

jest próbą uzupełnienia tej luki. W jego dalszej części zostaną

przedstawione trudności związane z zapewnieniem jednolitej

wykładni, wynikające z wielojęzyczności prawa wspólnoto-

wego oraz jego specyfiki.

2. Wymóg jednolitej wykładni

a wielojęzyczność prawa

Wielojęzyczność prawa nie jest charakterystyczna wyłącz-

nie dla Unii Europejskiej. Wymóg tworzenia prawa w wię-

cej niż jednym języku istnieje w krajach wielojęzycznych,

również instrumenty prawa międzynarodowego są formu-

łowane i autentyczne w kilku językach. Prawo wspólnoto-

we jest z jednej strony ściśle powiązane z klasycznym pra-

wem międzynarodowym oraz wewnętrznym prawem kra-

jowym, z drugiej zaś różni się zarówno od prawa krajowe-

go, jak i międzynarodowego.

21

W odróżnieniu od prawa kra-

jowego państwa wielojęzycznego, prawo wspólnotowe, cho-

ciaż stanowi autonomiczny system prawny, odnosi się nie do

jednego porządku prawnego, ale jest stosowane w kilkudzie-

sięciu (obecnie 25) systemach prawnych państw członkow-

skich.

22

Ponadto, w określonych sytuacjach prawo wspólnoto-

we, co odróżnia je od prawa międzynarodowego, bezpośred-

nio obowiązuje (tzn. normy prawa wspólnotowego obowiązu-

ją na terytorium państw członkowskich bez konieczności od-

rębnego wprowadzenia ich do wewnętrznego porządku praw-

nego w drodze ratyfikacji lub inkorporacji), jest bezpośred-

nio stosowane (tzn. normy prawa wspólnotowego mogą być

podstawą prawną rozstrzygnięcia sprawy zawisłej przed są-

dem lub innym organem państw członkowskich, czyli mogą

być stosowane przez te organy bez konieczności wydawania

odpowiednich przepisów prawa wspólnotowego) oraz bez-

pośrednio skuteczne w państwach członkowskich (tzn. nor-

14 Na temat propozycji ograniczenia liczby języków urzędowych i robo-

czych Unii, por. R. Phillipson, English-Only Europe?… , s. 136; S. Wright,

Community and Communication: The Role of Language in Nation State

Building and European Integration, Clevedon–Buffalo–Toronto–Sydney:

Multilingual Matters Ltd. 2000, s. 166.

15 Zob. Rozporządzenie Rady (WE) nr 920/2005 z 13.06.2005 r. zmie-

niające rozporządzenie nr 1 z 15.04. 1958 r. w sprawie określenia sys-

temu językowego Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz rozpo-

rządzenie nr 1 z 15.04.1958 r. w sprawie określenia systemu językowe-

go Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej oraz wprowadzające tym-

czasowe środki stanowiące odstępstwa od tych rozporządzeń, Dz. Urz.

z 18.06.2005 r., L 156, s. 3. Rozporządzenie to będzie stosowane od

1.01.2007 r.

16 Zob. Konkluzje Rady z 13.06.2005 r. dotyczące oficjalnego użycia dodat-

kowych języków w Radzie i ewentualnie innych instytucjach i organach

Unii Europejskiej, Dz. Urz. z 18.06.2005 r., C 148, s. 1.

17 Dz. Urz. z 17.02.2006 r., C 40, s. 2.

18 Bułgaria i Rumunia mają obecnie status państw przystępujących; ich

przystąpienie do Unii planowane jest na rok 2007. Ponadto, Chorwacja

i Turcja są państwami kandydującymi.

19 Por. M. Tabory, Multilingualism in International Law..., s. 146 oraz

S. Šarčević, New Approach to..., s. 223–224.

20 Por. K. Michałowska-Gorywoda, Służby lingwistyczne Unii Europejskiej, „Stu-

dia Europejskie” 2001/3, s. 81–98; J. Pieńkos, Podstawy juryslingwistyki. Ję-

zyk w prawie – Prawo w języku, Warszawa 1999, s. 187–198; M. Rzewuska

(red.), Tłumaczenie acquis communautaire na język polski. Materiały z konferencji,

20 kwietnia 2001 r., Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2001;

M. Rzewuska, Tłumaczenie acquis communautaire „Biuletyn Analiz UKIE”

2001/6, s. 68–74, http://www.doc.ukie.gov.pl/cd-rom/cd2/dokumenty/

05_opracowania/analizy/analiza_6_9.pdf; M. Rzewuska, Tłumaczenie pra-

wa UE na języki krajów kandydujących – stan prac na blisko rok przed przystąpieniem

„Biuletyn Analiz UKIE” 2002/10, s. 143–148, http://www.doc.ukie.gov.pl/

cd-rom/cd2/dokumenty/05_opracowania/analizy/ba_10_analiza_10.pdf

21 A. Wróbel, Rozdział 1 – Źródła Prawa Wspólnot Europejskich i Prawa Unii Eu-

ropejskiej w: A. Wróbel (red.), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy,

Kraków 2005.

22 Por. H. Bauer-Bernet, Le multilinguisme du droit de la Communauté

européenne w: J.-C. Gémar (red.), Langage du droit et traduction. Essais de

jurilinguistique./The Language of the Law and Translation. Essays on Jurilin-

guistics, Montréal: Linguatech et Conseil de la langue français 1982, http:

//www.cslf.gouv.qc.ca/Publications/PubF104/F104P2ch1.html

16

ARTYKUŁY

Europejski Przegląd Sądowy maj 2006

17

ARTYKUŁY

Europejski Przegląd Sądowy maj 2006

my wspólnotowe przyznają obywatelom UE prawa podmio-

towe (bezpośredni skutek w znaczeniu subiektywnym), na

które można powoływać się w postępowaniu przed organa-

mi wewnętrznymi (bezpośredni skutek w znaczeniu obiek-

tywnym).

23

Bezpośredniość obowiązywania, stosowania i skuteczno-

ści prawa wspólnotowego wymaga, aby prawo to było jed-

nolicie stosowane we wszystkich państwach członkowskich,

a zatem powinno być ono jednolicie interpretowane. Zapew-

nienie jednolitej wykładni prawa wyrażonego w wielu języ-

kach, obowiązującego i znajdującego zastosowanie w różnych

krajowych porządkach prawnych, jest o wiele trudniejsze niż

w przypadku wykładni prawa, którego tylko jedna wersja ję-

zykowa jest autentyczna i które obowiązuje na terytorium tyl-

ko jednego państwa. Można wskazać na kilka problemów ma-

jących swoje źródło w specyfice i wielojęzyczności prawa

wspólnotowego, które należy rozwiązać w procesie interpre-

tacji.

Gdy prawo jest wyrażone w wielu językach i wszystkie

wersje są uwzględniane w procesie wykładni, mogą ujaw-

nić się rozbieżności między wersjami językowymi. Podczas

tworzenia prawa podejmowane są środki, których celem jest

zapewnienie zgodności wersji językowych (praca służb tłu-

maczeniowych oraz prawników lingwistów porównujących

i weryfikujących wersje językowe aktu prawnego),

24

lecz

rozbieżności są nie do uniknięcia. Czasem różnice wynika-

ją z pomyłek technicznych bądź translatorskich. Jednak czę-

sto ich źródłem jest sama natura języków, które różnią się od

siebie składniowo, gramatycznie, semantycznie. Eugene Nida

stwierdził, że nie istnieje absolutna zgodność między języka-

mi, ponieważ nie ma dwóch identycznych języków zarówno

w odniesieniu do znaczenia, jakie przypisują odpowiednim

znakom, jak i co do sposobu, w jaki łączą te znaki w zwro-

ty i zdania.

25

Nie mogą zatem istnieć dwie absolutnie iden-

tyczne wersje językowe tego samego tekstu, co dopiero dwa-

dzieścia jeden (włączając irlandzki) wersji. Ścisła zgodność

nie jest wymogiem w odniesieniu do aktów unijnych.

26

Do-

póki wersje oddają taką samą treść prawną, są dopuszczal-

ne niewielkie różnice stylistyczne i składniowe. Rozbieżno-

ści między tekstami wynikają najczęściej z różnych zakre-

sów semantycznych terminów stanowiących ekwiwalenty

w poszczególnych wersjach językowych. Geert Van Castler

wyróżnia następujące rodzaje różnic, jakie mogą pojawić się

w wielojęzycznych tekstach prawnych:

– istnienie oczywistej sprzeczności między wersjami ję-

zykowymi;

– użycie w jednej wersji lub w kilku wersjach terminu nie-

mającego znaczenia lub o znaczeniu niejasnym, podczas gdy

terminy w pozostałych wersjach są jasne;

– użycie w jednej wersji lub w kilku wersjach terminu wie-

loznacznego (któremu można przypisać więcej niż jedno zna-

czenie), podczas gdy terminy w pozostałych wersjach są jed-

noznaczne;

– użycie w jednej wersji językowej lub w kilku wersjach

terminu o szerszym znaczeniu niż to, jakie można przypisać

terminowi w pozostałych wersjach;

– posłużenie się w jednej wersji lub w kilku wersjach kate-

gorią, która nie występuje w pozostałych wersjach.

27

W klasyfikacji Van Castlera pojawia się pojęcie „terminu

wieloznacznego” oraz „niejasnego znaczenia”.

28

Brak jedno-

znaczności i precyzyjności w tekście prawnym nie jest cha-

rakterystyczny tylko dla prawa wielojęzycznego, jednak wie-

lość wersji językowych przy wystąpieniu niejasności czyni

zadanie odnalezienia właściwego znaczenia o wiele bardziej

skomplikowanym.

29

Nieostrość terminów i wieloznaczność

sformułowań wynika ponadto ze specyfiki tworzenia pra-

wa unijnego. Nieprecyzyjne, pozwalające na wyprowadzenie

wielu znaczeń terminy i sformułowania są niejednokrotnie

celowo wprowadzane do tekstów prawa wspólnotowego. Są

one wynikiem kompromisu osiągniętego podczas tworzenia

prawa przez instytucje wspólnotowe.

30

Tego typu sformuło-

wania i terminy są właśnie dlatego użyte, że są nieostre (tzw.

zamierzona lub umyślna nieostrość).

31

Ma to umożliwić ela-

styczną interpretację w przyszłości.

Problemy interpretacyjne prawa wspólnotowego mogą

również wynikać z tego, że prawo to obowiązuje i stosuje

się (w określonych sytuacjach w sposób bezpośredni bez ko-

nieczności ratyfikacji lub inkorporacji wspólnotowych aktów

prawnych) w państwach członkowskich, które mają nie tylko

własne, odrębne systemy prawne, ale również związane z ni-

mi języki prawne. Każdy krajowy system prawny posługu-

je się własną terminologią, która niekoniecznie koresponduje

z językiem prawnym innego państwa.

32

Dotyczy to również

23 Pojęcia bezpośredniego obowiązywania, stosowania i skuteczności nie są

jednoznacznie definiowane i istnieją spory co do ich znaczenia. Proble-

matyka ta, jak również omówienie warunków, w jakich normy wspól-

notowe bezpośrednio obowiązują, są bezpośrednio stosowane i skutecz-

ne w państwach członkowskich, pozostaje poza zakresem niniejszego ar-

tykułu. Na ten temat por. inter alia M. Szpunar, Bezpośredni skutek prawa

wspólnotowego – jego istota i próba uporządkowania terminologii, „Europej-

ski Przegląd Sądowy” 2005/2, s. 4–17; A. Wróbel, Rozdział szósty – Sądo-

wa kontrola przestrzegania prawa Wspólnot Europejskich i sądowa ochrona praw

i wolności obywateli Unii Europejskiej w: A. Wróbel (red.), Wprowadzenie do

prawa Wspólnot Europejskich (Unii Europejskiej), Kraków 2002.

24 Por. G. Van Calster, The EU’s Tower of Babel – The Interpretation by the Euro-

pean Court of Justice of Equally Authentic Texts Drafted in more than one Official

Language w: A. Barav and D.A. Wyatt (red.), „Yearbook of European Law”

1997/17, Oxford, s. 373 oraz na temat jakości tworzenia prawa i pracy

prawników-lingwistów w Radzie UE por. M. Westlake i D. Galloway, The

Council of the European Union, London 2004, s. 361–362.

25 E.A. Nida, Principles of correspondence w: L. Venuti (red.), The Translation

Studies Reader, Routledge, London and New York 2000 (1964), s. 126.

26 Por. S. Šarčević, New Approach ..., s. 224–226; w języku polskim pewne

uwagi o swobodzie i kreatywności tłumaczy prawa unijnego zawiera re-

cenzja wymienionej publikacji S. Šarčević, por. A. Jopek, O tłumaczeniu

prawniczym..., s. 48–54.

27 G. Van Calster, The EU’s Tower..., s. 374.

28 Na temat wieloznaczności w interpretacji prawniczej por. T. Gizbert-

-Studnicki, Wieloznaczość leksykalna w interpretacji prawniczej, Kraków 1978.

29 Na temat niejasności w prawie wspólnotowym wynikających z wieloję-

zyczności tego prawa oraz z metod jego tworzenia por. T.C. Hartley, Five

Forms of Uncertainty in European Community Law, „Cambridge Law Journal”

1996/7, 55(2), s. 265–288.

30 Por. E. Wagner, Quality of Written Communication in a Multilingual Organisa-

tion, „Terminology et traduction” 2000/1, s. 13.

31 Na temat zamierzonej nieostrości („deliberate uncertainty”) por. T.C.

Hartley, Five Forms of Uncertainty..., s. 273.

32 A.M. López-Rodríguez, Towards a European Civil Code without a Common

European Legal Culture? The Link between Law, Language and Culture, „Brook-

lyn Journal of International Law” 2004/29, s. 1200.

18

ARTYKUŁY

Europejski Przegląd Sądowy maj 2006

19

ARTYKUŁY

Europejski Przegląd Sądowy maj 2006

systemów prawnych, które posługują się tym samym języ-

kiem. W odniesieniu do języków, które są językami narodo-

wymi i mają status języka oficjalnego w kilku krajach (jak ma

to miejsce np. w przypadku francuskiego, który jest językiem

oficjalnym m.in. Francji, Belgii i Kanady) zauważono, że sta-

nowią one odrębne języki prawne w poszczególnych pań-

stwach. Zatem język prawny różni się w państwach mających

ten sam język etniczny.

33

Nie istnieje jednolita terminolo-

gia prawna np. języka niderlandzkiego, mająca zastosowanie

jednocześnie w Holandii i Belgii.

34

Również w niektórych

z państw członkowskich UE status języka oficjalnego został

nadany temu samemu językowi etnicznemu (np. wspomnia-

ny niderlandzki jest językiem oficjalnym w Holandii i Belgii

zwany zwyczajowo flamandzkim, francuski – we Francji, Bel-

gii i Luksemburgu, niemiecki – w Niemczech, Austrii, Belgii

i Luksemburgu, angielski – w Wielkiej Brytanii, Irlandii, na

Cyprze i na Malcie). Wobec tego akty prawne w tych krajach

tworzone są w tym samym języku etnicznym.

35

Języki, które

są językami oficjalnymi w państwach członkowskich stają się

językami urzędowymi instytucji UE, zatem również języka-

mi, w których tworzone są autentyczne wersje aktów praw-

nych Unii. Chociaż podstawy prawa unijnego mają swoje

źródło w europejskiej tradycji prawnej, jednak prawo to nale-

ży traktować jako autonomiczny system prawny,

36

który wy-

kształcił swoje własne zasady, pojęcia oraz posługuje się wła-

sną terminologią. Prawo to jest wyrażane w językach, w któ-

rych formułowane i opisywane jest prawo państw członkow-

skich. Należy jednak odróżnić język prawa wspólnotowego

od języków prawa państw członkowskich, pamiętając przy

tym, że niektóre języki urzędowe UE są językami oficjalny-

mi w więcej niż jednym państwie członkowskim.

37

Dokonu-

jąc wykładni trzeba mieć na uwadze, że nawet jednobrzmią-

ce terminy w danym języku naturalnym mają inne znacze-

nie prawne w obrębie UE i w ramach systemu prawnego pań-

stwa członkowskiego. Prawo wspólnotowe wykształciło za-

równo wiele pojęć i opisujących je terminów, które nie istnie-

ją w wewnętrznych porządkach prawnych państw członkow-

skich, jak i nadało istniejącym w prawie wewnętrznym poję-

ciom inne nazwy.

38

W kolejnej części artykułu przedstawione są zasady, ja-

kimi kierują się Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Sąd

Pierwszej Instancji, aby zapewnić jednolitą wykładnię, mimo

trudności wynikających z wielojęzyczności prawa wspólno-

towego.

3. Jednolita wykładnia wielojęzycznego

prawa wspólnotowego

w orzecznictwie luksemburskim

Prawo wspólnotowe wymaga, aby wykładnia prawa była

jednolita i czyni odpowiedzialnym za zapewnienie takiej wy-

kładni Europejski Trybunał Sprawiedliwości, a od 1988 r. Sąd

Pierwszej Instancji.

39

Akty wspólnotowe nie przewidują jed-

nak żadnych reguł odnoszących się do specyfiki tej wykład-

ni wynikającej z wielojęzyczności prawa i zasady równej au-

tentyczności.

40

Dlatego przedstawiając powyższe zagadnienie

odwołuję się głównie do stanowiska Trybunału i Sądu Pierw-

szej Instancji oraz do opinii rzecznika generalnego.

41

Podobnie jak sądy krajowe i międzynarodowe, ETS roz-

poczyna interpretację od metod wykładni językowej. W ce-

lu ustalenia znaczenia normy prawa wspólnotowego anali-

zuje tekst aktu prawnego, uwzględniając wszystkie jego au-

tentyczne wersje językowe. Konieczność analizy i porów-

nania wszystkich wersji językowych interpretowanego aktu

wynika z równej autentyczności wszystkich wersji wyrażo-

nych w językach urzędowych UE i jest niezbędne dla zapew-

33 V. Heutger, Law and Language in the European Union, „Global Jurist Topics”

2003/3, s. 1–15.

34 Por. G.-R. De Groot, Law, Legal Language and the Legal System: Reflections on

the Problems of Translating Legal Texts w: V. Gessner, A. Hoeland, C. Varga

(red.), „European Legal Cultures”, Dartmouth 1996, s. 156.

35 Przyjmuje się, że język prawny jest odmianą języka etnicznego, por.

T. Gizbert-Studnicki, Czy istnieje język prawny?, „Państwo i Prawo” 1979/3,

s. 49–60.

36 Por. wyrok z 15.07.1964 r. w sprawie Costa przeciwko ENEL C-6/64, Zb.

Orz. z 1964 r., s. 1251, w którym ETS stwierdził, że Traktat ustanawiają-

cy EWG stworzył swój własny system prawny.

37 Mając świadomość różnic między niemieckim językiem prawnym Nie-

miec oraz niemieckim językiem prawnym Austrii do aktu akcesyjne-

go zawartego przez UE z Austrią i innymi krajami (Norwegią, Finlan-

dią i Szwecją) dołączono Protokół nr 10 (Dz. Urz. UE z 29.08.1994 r.,

C 241, s. 370), określający stosowanie specyficznych terminów austriac-

kich języka niemieckiego w obrębie Unii Europejskiej. Do Protokołu

dołączono aneks zawierający określone, specyficzne austriackie termi-

ny języka niemieckiego i ich ekwiwalenty należące do porządku praw-

nego Niemiec, przyjmując, że terminy austriackie należące do austriac-

kiego porządku prawnego mają taki sam status i odnoszą taki sam skutek,

jak odpowiadające im terminy stosowane w Niemczech. Ponadto przewi-

dziano, że w nowych aktach w języku niemieckim do terminów stosowa-

nych w Niemczech zostaną w odpowiedniej formie dodane ich austriac-

kie ekwiwalenty określone w aneksie.

38 Por. przykłady podane przez G. Benacchio w: Diritto Privato della Comunità

Europea, Fonti, Modellie, Regole 1998, s. 47.

39 Por. art. 220 (dawny art. 164) Traktatu ustanawiającego WE, któ-

ry w pierwszym zdaniu stanowi, że: „Trybunał Sprawiedliwości i Sąd

Pierwszej Instancji, każdy w zakresie swojej właściwości, czuwają nad

poszanowaniem prawa w wykładni i stosowaniu niniejszego Traktatu”.

40 Takie reguły istnieją w prawodawstwie niektórych krajów wielojęzycz-

nych (np. § 2615 kodeksu cywilnego Dolnej Kanady z 1866 r., który okre-

śla sposoby usunięcia różnic, jakie mogą się pojawić między autentycz-

nymi tekstami w języku angielskim i francuskim), jak i na gruncie pra-

wa międzynarodowego (należy tu przede wszystkim zwrócić uwagę na

art. 33 konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 23.05.1969 r. (raty-

fikowanej również przez Polskę; DzU z 1990 r. nr 74, poz. 439) doty-

czący interpretacji traktatów, których autentyczny tekst został ustalony

w dwóch lub więcej językach.

41 W celu ułatwienia Trybunałowi Sprawiedliwości wykorzystania jego

zadań rzecznik generalny przedstawia w sposób całkowicie niezależ-

ny i bezstronny umotywowane opinie w sprawach wniesionych do ETS

(art 222 (dawny 166) TWE). Mimo że Trybunał nie jest związany opi-

nią rzecznika i nie zawsze wykorzystuje proponowane przez niego roz-

wiązania, jednak odwołanie się do tych opinii może się okazać owoc-

ne, gdyż rzecznik dokonuje analiz wcześniejszego orzecznictwa ETS, jak

i sądów krajowych oraz poglądów doktryny. Por. J. Dine, Procedure and the

European Court, London: Centre of European Law Chancery Law Publi-

shing 1991, s. 4; E. Skibińska, Rozdział 10 – Sądy Wspólnotowe w: A. Wróbel

(red.), M. Bychowska, M. Daca, W. Postulski, E. Skibińska, A. Szopliń-

ska, I. Twardowska-Mędrek, Wprowadzenie do prawa Wspólnot Europejskich

(Unii Europejskiej), Kraków 2002; T. Koncewicz, Urząd Adwokata General-

nego w Trybunale Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, „Radca Prawny”

2000/3, http://www.redakcja.radca.prawny.lex.pl/00_3/zawartosc.html.

W polskim piśmiennictwie jest także stosowana nazwa „adwokat gene-

ralny” na określenie rzecznika generalnego. W artykule posługuję się ter-

minem „rzecznik generalny”, ponieważ to określenie występuje w aktach

prawnych w języku polskim w Dzienniku Urzędowym UE.

18

ARTYKUŁY

Europejski Przegląd Sądowy maj 2006

19

ARTYKUŁY

Europejski Przegląd Sądowy maj 2006

nienia jednolitej wykładni. Tę zasadę wyrażał wielokrotnie

ETS. W wyroku w sprawie Cilfit (283/81) Trybunał zwró-

cił uwagę na to, że prawo wspólnotowe tworzone jest w kil-

kunastu językach i poszczególne wersje są w równym stop-

niu autentyczne.

42

Wobec tego wykładnia postanowień prawa

wspólnotowego obejmuje porównanie różnych wersji języko-

wych (§ 18). Takie samo stwierdzenie jest zawarte w wyroku

Sądu Pierwszej Instancji w sprawach połączonych: T-22/02

oraz T-23/02 (§ 46).

43

Trybunał wielokrotnie wskazywał na

to, że z uwagi na jednolitą wykładnię przeprowadzaną w ce-

lu zapewnienia spójnego stosowania prawa niedopuszczalne

jest uwzględnianie jednej wersji tekstu w oderwaniu od po-

zostałych. Natomiast należy dokonywać interpretacji w świe-

tle wszystkich wersji językowych.

44

Takie postępowanie jest

zgodne z zasadą równorzędności autentycznych wersji języ-

kowych, która przyjmuje, jak wyjaśniono powyżej, że wszyst-

kie wersje są równie autentyczne i w równym stopniu kształ-

tują znaczenie normy prawnej. Wszystkie wersje są od sie-

bie wzajemnie zależne, zatem niedopuszczalne jest analizo-

wanie jednej wersji bez uwzględnienia pozostałych. Trybu-

nał konsekwentnie stosuje zasadę uwzględniania wszystkich

wersji. Na przykład w wyroku w sprawie The Queen przeciwko

Commissioners of Customs and Excise, ex parte EMU Tabac SARL

(C-296/95) Trybunał odrzucił argumentację proponowaną

przez powodów, zgodnie z którą, nie należy uwzględniać róż-

niących się od pozostałych tekstów, duńskiej i greckiej wersji

art. 8 dyrektywy Rady nr 12 z 1992 r., mimo że wersje duńska

i grecka są najbardziej precyzyjne i jasne, ponieważ w czasie,

gdy dyrektywa była przyjmowana mieszkańcy Danii i Gre-

cji stanowili w sumie tylko 5% populacji 12 państw człon-

kowskich oraz zrozumienie duńskiego i greckiego przyspa-

rzało trudności obywatelom pozostałych państw członkow-

skich (§ 34).

45

Trybunał zdecydowanie odrzucił taką propo-

zycję jako sprzeczną z ustalonym dotychczas orzecznictwem,

zgodnie z którym, aby zapewnić jednolitą wykładnię należy

analizować tekst postanowienia w świetle wszystkich wersji

autentycznych. Ponadto, przyjmuje się, że wszystkie wersje

językowe mają taką samą wagę, która nie różni się w zależno-

ści od wielkości populacji państw członkowskich posługują-

cej się danym językiem (§ 36). Stanowisko, zgodnie z którym

należy brać pod uwagę wszystkie wersje autentyczne inter-

pretowanego aktu, zajmowali niejednokrotnie rzecznicy gene-

ralni powołując się na § 18 wyroku w sprawie Cilfit.

46

Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej In-

stancji nie tylko deklarują zasadę uwzględniania wszystkich

wersji językowych podczas wykładni, ale rzeczywiście stara-

ją się to czynić. Biorą również pod uwagę, zgodnie z teorią

tekstów oryginalnych, te wersje, których język nie miał statu-

tu języka urzędowego w czasie, kiedy powstawał i był przyję-

ty dany akt. Jako przykład takiej praktyki można podać wyrok

z 24.10.1996 r. w sprawie Aannemersbedrijf P.K. Kraaijeveld BV

e.a. przeciwko Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland,

47

w którym

Trybunał ustalając wykładnię punktu 10 (e) Aneksu II Dy-

rektywy Rady nr 337 z 1985 r., powołując się na § 18 wyroku

w sprawie Cilfit wziął pod uwagę wszystkie wersje językowe,

również fińską i szwedzką, chociaż Finlandia i Szwecja stały

się członkami UE dopiero w 1995 r., wobec tego wspomnia-

na dyrektywa z 1985 r. nie mogła być tworzona w tych języ-

kach.

48

Jednak po przystąpieniu Szwecji i Finlandii do UE,

języki oficjalne tych państw stały się również językami urzę-

dowymi Unii, a zatem także fińskie i szwedzkie wersje aktów

prawnych są tekstami oryginalnymi i są traktowane jako rów-

noprawne z pozostałymi tekstami autentycznymi.

49

Również

w opiniach rzeczników generalnych można znaleźć odwoła-

nia do wersji językowych, które nie istniały, kiedy był przyj-

mowany interpretowany akt.

50

Porównanie wersji językowych i wykładnia postanowień

prawa w świetle wszystkich wersji może się okazać pomoc-

na, gdy terminy bądź sformułowania w jednym lub kilku ję-

zykach są niejasne.

51

Z drugiej strony porównanie autentycz-

nych wersji może ujawnić rozbieżności lub nawet wyraźną

sprzeczność między nimi. W doktrynie prawa międzynaro-

dowego, które często jest wyrażane w kilku tekstach auten-

tycznych,

52

niekiedy proponuje się, aby w sytuacji różnic

między tekstami autentycznymi, wybrać znaczenie wynika-

jące z jednego lub kilku tekstów, pomijając pozostałe teksty

autentyczne. Przyjmuje się różne rozwiązania, m.in. wskazu-

je się, że należy przyjąć znaczenie, które wynika z wersji jed-

noznacznej i jasnej, nie budzi żadnych wątpliwości interpre-

42 Wyroku z 6.10.1982 r. w sprawie Cilfit przeciwko Ministerstwo Zdrowia 283/

81, Zb. Orz. z 1982 r., s. 3415.

43 Wyrok z 6.10.2005 r. w sprawach połączonych: Sumitomo Chemical Co. Ltd

oraz Sumika Fine Chemicals Co. Ltd. przeciwko Komisja Europejska T-22/02

i T-23/02, Zb. Orz z 2005 r., s. 20, § 42 i 46.

44 Por. wyrok z 12.07.1979 r. w sprawie Koschninske p. Raad van Arbeid

C-9/79, Zb. Orz z 1979 r., s. 2717, § 6; wyrok z 27.03.1990 r. w sprawie

Cricket St Thomas przeciwko Milk Marketing Board of England and Wales

C-372/88, Zb. Orz z 1990 r., s. I-1345, § 19; wyrok z 17.10.1996 r.

w sprawie Konservenfabrik Lubella Friedrich Buker GmbH & Co. KG przeciwko

Hauptzollamt Cottbus C-64/95, Zb. Orz. z 1996 r., s. I-5105, § 17.

45 Wyrok z 2.04.1998 r. w sprawie The Queen p. Commissioners of Customs and

Excise, ex parte EMU Tabac SARL, The Man in Black Ltd, John Cunningham

C-296/95, Zb. Orz. z 1998 r., s. I-1605.

46 Por. m.in. § 28 i 29 opinii Albera z 16.05.2002 r. w sprawie Nani

Givane i inni p. Secretary of State for the Home Departament C-257/00, Zb.

Orz. z 2003 r., s. I-345; § 34 i 35 opinii rzecznika generalnego Legera

z 13.11.2003 r. w sprawie Bjornekulla Fruktindustrier AB przeciwko Procordia

Food AB C-371/02, Zb. Orz. z 2004 r., s. I-5791; § 17 opinii rzecznika

generalnego Stix-Hackla z 10.05.2005 r. w sprawie Transport Maatschappij

Traffic BV przeciwko Staatssecretaris van Economische Zaken C-247/04, Zb.

Orz. z 2005 r., s. 00.

47 Sprawa C-72/95, Zb. Orz. z 1996 r. , s. I-5403.

48 Por. § 28 i 29 orzeczenia C-72/95.

49 Innymi przykładami orzeczeń, w których Trybunał w celu ustalenia znacze-

nia terminu lub normy uwzględnił wszystkie wersje językowe bez względu

na to, czy dane języki były językami urzędowymi Unii w czasie tworzenia in-

terpretowanego aktu są: wyrok z 7.12.1995 r. w sprawie Rockfon A/S przeciw-

ko Specialarbejderforbundet i Danmark, C-449/93, Zb. Orz. z 1995 r., s. I-4291,

por. § 26; wyrok z 14.12.1999 r. w sprawie General Motors Corporation przeciwko

Yplon S.A., C-375/97, Zb. Orz. z 1999 r., s. I-5421, ustalający wykładnię art. 5

(2) dyrektywy nr 104 z 1989 r., por. § 20, 21, 22; wyrok z 14.09.2000 r. w spra-

wie D p. W, C-384/98, Zb. Orz. z 2000 r., s. I-6795, ustalający wykładnię art.

13A (1) (c) dyrektywy Rady nr 388 z 1977 r., por. § 17;

50 Por. np. § 14 i 15 opinii rzecznika generalnego Elmera z 2.10.1997 r.

w prawie C-292/96, Zb. Orz. z 1998 r., s. I-165.

51 Przykładem odwołania się Trybunału do innych wersji językowych w ce-

lu wyjaśnienia niejasności terminu jest wyrok z 28.03.1985 r. w sprawie

Komisja p. Wielka Brytania 100/84, Zb. Orz. z 1985 r., s. 1169; por. R. Wain-

wright, Techniques of Drafting European Community Legislation: Problems of

Interpretation, „Statute Law Review” 1996/17, s. 14.

52 Na temat użycia terminu „tekst” i „wersja” w prawie międzynarodowym

por. przyp. 9.

20

ARTYKUŁY

Europejski Przegląd Sądowy maj 2006

21

ARTYKUŁY

Europejski Przegląd Sądowy maj 2006

tacyjnych (tzw. teoria jasnego tekstu).

53

Proponuje się także,

aby wybrać znaczenie wynikające z wersji wyrażonej w ję-

zyku (lub językach), w którym akt był tworzony (tzw. teo-

ria tekstu oryginalnego, której nie należy mylić z teorią tek-

stów oryginalnych przedstawioną powyżej).

54

Inne rozwiąza-

nie zakłada, że powinien być uwzględniony ten tekst, który

przewiduje najmniej zobowiązań dla stron umowy lub trakta-

tu międzynarodowego.

55

Istnieje także teoria, zgodnie z którą,

państwo jest związane tylko tym tekstem Traktatu, który był

sporządzony w jego języku oficjalnym.

56

Wydaje się oczywi-

ste w świetle przedstawionej wcześniej zasady równej auten-

tyczności wersji językowych, zgodnej z nią praktyki Trybu-

nału uwzględniania wszystkich autentycznych wersji inter-

pretowanego aktu wspólnotowego oraz wymogu jednolitej

wykładni, że żadne z przedstawionych rozwiązań nie może

być zastosowane na gruncie prawa wspólnotowego.

Ponieważ wszystkie wersje autentyczne uczestniczą

w tworzeniu znaczenia aktu prawnego, Trybunał w razie nie-

zgodności między nimi powinien znaleźć znaczenie wspólne

wszystkim wersjom. Sporną kwestią jest, czy sąd stwierdza-

jąc rozbieżności między wersjami językowymi powinien roz-

strzygnąć je za pomocą analizy semantycznej, czy też od razu

zastosować inne metody wykładni. Geert Van Castler twier-

dzi, że należy zastosować metody wykładni językowej w ce-

lu usunięcia rozbieżności.

57

Jeśli jednak te metody nie pozwa-

lają ustalić wspólnego znaczenia wszystkich autentycznych

wersji językowych, to należy się posłużyć wykładnią teleolo-

giczną i systemową. Przeciwnego zdania jest M.W. M.Van De

Leur, który przyjmuje, że jeżeli wykładnia językowa ujaw-

ni rozbieżności między wersjami, należy od niej odejść i od

razu przejść do interpretacji celowościowej i historycznej.

58

Trybunał wielokrotnie potwierdzał, że różne wersje języko-

we tekstu wspólnotowego muszą być interpretowane jednoli-

cie, zatem w przypadku rozbieżności między wersjami, dane

postanowienie powinno być interpretowane zgodnie z celem

(wykładnia teleologiczna) i ogólnym systemem reguł, któ-

rych część stanowi (wykładnia systemowa).

59

Ponieważ prawo wspólnotowe jest wyrażone w językach

będących językami urzędowymi państw członkowskich, a za-

tem również językami aktów prawnych tych państw, należy

podczas wykładni postanowień prawa UE pamiętać, że ko-

nieczne jest zapewnienie nie tylko jednolitej, ale również au-

tonomicznej interpretacji prawa wspólnotowego. Zwrócił na

to uwagę Trybunał w cytowanej już sprawie Cilfit. Paragraf 19

wyroku we wspomnianej sprawie stanowi, że trzeba wziąć pod

uwagę to, że nawet jeżeli wersje językowe są ze sobą całkowi-

cie zgodne, to prawo wspólnotowe używa terminologii charak-

terystycznej dla tego prawa. Ponadto, Trybunał w par. 19 pod-

kreśla, że pojęcia prawne niekoniecznie mają takie samo zna-

czenie w prawie wspólnotowym, jak w prawie poszczegól-

nych państw członkowskich. Takie stanowisko zajął Trybunał

wyraźnie w sprawie Rockfon (C-449/93), kiedy ustalał defini-

cję terminu „establishment” („zakład”).

60

Trybunał stwierdził,

że dyrektywa nr 129 z 1975 r. nie definiuje terminu „przedsię-

biorstwo” (§ 23), ale termin ten tak jak został użyty w dyrek-

tywie jest terminem prawa wspólnotowego i nie może być de-

finiowany poprzez odwołanie się do prawa państw członkow-

skich (§ 25). Kolejny przykład potwierdzający konieczność

autonomicznej wykładni postanowień wspólnotowych moż-

na znaleźć w wyroku z 26.05.2005 r. w sprawie Kingscrest As-

sociates Ltd and Montecello Ltd p. Commissioners of Customs & Exci-

se C-498/03.

61

W sprawie tej Trybunał odpowiadał na pytanie

prejudycjalne dotyczące wykładni art. 13A (1) (g) i (h) Szóstej

Dyrektywy Rady nr 388 z 17.05.1977 r. w sprawie harmoni-

zacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do

podatków obrotowych. Pytanie sądu brytyjskiego dotyczy-

ło tego, czy słowo „charitable” („charytatywny”) użyte w an-

gielskiej wersji art. 13A (1) (g) i (h) powinno być zdefiniowa-

ne w sposób odmienny od tego, w jaki słowo to jest definiowa-

ne w krajowym porządku prawnym i jeśli tak, to czy wykład-

nia powyższego słowa musi uwzględnić wszystkie wersje ję-

zykowe Szóstej Dyrektywy (por. § 21). Trybunał stwierdził,

że słowo „charitable” ma swoje własne niezależne znaczenie

w prawie wspólnotowym, które musi być ustalone na podsta-

wie wszystkich wersji językowych. dyrektywy, czego wymaga

jednolita wykładnia prawa (por. § 22, 26 i 27). Z uwagi na au-

tonomiczny i ponadnarodowy charakter porządku prawnego

Wspólnoty, pojęcia wspólnotowe z reguły nie są definiowane

poprzez odwołanie się do systemu prawnego jednego lub kil-

ku systemów prawnych państw członkowskich, chyba że jest

to wyraźnie przewidziane.

62

Zatem przyjmuje się, że niezdefi-

niowane terminy pojawiające się w tekstach prawa wspólnoto-

wego mają niezależne znaczenie wspólnotowe, które powinno

być określone na podstawie zasad i celów wspólnotowego po-

rządku prawnego i przeważać nad różnymi i czasem sprzecz-

nymi znaczeniami, jakie przypisywane są terminom w po-

rządkach prawnych państw członkowskich.

63

53 Por. G. Van Calster, The EU’s Tower of Babel…, s. 378.

54 Por. G. Van Calster, The EU’s Tower of Babel ..., s. 380.

55 Por. G. Van Calster, The EU’s Tower of Babel ..., s. 385.

56 Zob. G. Van Calster, The EU’s Tower of Babel ..., s. 381.

57 Zob. G. Van Calster, The EU’s Tower of Babel…, s. 377.

58 G. Van Calster, The EU’s Tower of Babel ..., przyp. 77.

59 Por. § 14 wyroku z 27.10.1977 r. w sprawie Regina przeciwko Pierre Bouche-

reau Case 30/77, Zb. Orz. z 1977 r., s. 1999; § 17 wyroku z 28.03.1985 r.

w sprawie Komisja przeciwko Wielka Brytania Case 100/84, Zb. Orz. z 1985

r., s. 1169; § 22 wyroku w sprawach połączonych: C-267/95 and C-268/

95, Zb. Orz. z 1996 r., s. I-6285; § 28 wyroku z 7.12.1995 r. w sprawie

C-449/93, Zb. Orz. z 1995 r., s. I-4291; § 16 wyroku z 14.09.2000 r.

w sprawie C-384/98, Zb. Orz. z 2000 r., s. I-6795. Podobne stanowi-

sko wyraził Sąd Pierwszej Instancji w wyroku w sprawach połączonych:

T-22/02 i T-23/02, por. przyp. 43.

60 Por. przyp. 59.

61 Zb. Orz. z 2005 r., s. I-4427.

62 Por. wyrok z 1.02.1972 r. w sprawie Hagen OGH przeciwko Einfuhr C-49/

71, Zb.Orz. z 1972 r., s. 23; wyrok w sprawie Corman C-64/81, Zb. Orz.

z 1982 r., s. 13; wyrok z 15.07.1982 r. w sprawie Felicitas Rickmers-Linie KG

& Co. przeciwko Finanzamt für Verkehrsteuern C-270/81, Zb. Orz. z 1982 r.,

s. 2771 oraz wyrok z 18.01.1984 r. w sprawie Ekro BV Vee- en Vleeshandel

przeciwko Produktschap voor Vee en Vlees C-327/82, Zb. Orz. z 1984 r., s. 107;

a także hasło „interpretation of Community law” w: A.G. Toth, The Oxford

Encyclopaedia of European Community Law, Oxford 1990.

63 Por. A.G. Toth, The Oxford Encyclopaedia ..., s. 324. Niekiedy jednak zwłaszcza

rzecznicy generalni odwołują się do tego, jak dane terminy są rozumiane

i interpretowane w porządku prawnym państwa członkowskiego; por.

J.F. McMahon, The Court of the European Communities, judicial interpretation and

international organization, “British Yearbook of International Law” 1961/37,

s. 336 i cytowane tam opinie; por. również K. Lipstein, Some Practical Com-

parative Law: the Interpretation of Multi-lingual Treaties with Special Regard to the

EEC Treaty, „Tulane Law Review” 1973–1974/48, s. 914.

20

ARTYKUŁY

Europejski Przegląd Sądowy maj 2006

21

ARTYKUŁY

Europejski Przegląd Sądowy maj 2006

Oprócz wykładni aktów prawa wspólnotowego, ETS do-

konuje również interpretacji umów międzynarodowych, któ-

rych Wspólnota jest stroną, niekiedy również wyjaśnia swo-

je własne orzeczenia. Te dwa rodzaje wykładni charakteryzu-

ją się nieco odmiennymi zasadami.

W odniesieniu do wykładni umów międzynarodowych

obok zasad wspólnotowych mają także zastosowanie reguły

prawa międzynarodowego.

64

Wobec tego możliwe jest odwo-

łanie się do reguł interpretacyjnych przewidzianych w kon-

wencji wiedeńskiej o prawie traktatów (dział 3), zwłaszcza

do art. 33 dotyczącego interpretacja traktatów, których auten-

tyczny tekst został ustalony w dwóch lub więcej językach. Po-

nadto Trybunał częściej uwzględnia travaux préparatoires w ce-

lu ustalenia znaczenia aktu. Interesującą ilustracją metod wy-

kładni stosowanych w celu ustalenia znaczenia postanowień

umowy międzynarodowej przez ETS jest opinia rzecznik ge-

neralnej pani Stix-Hackl z 11.01.2005 r. w sprawie Simutenkov

265/03 dotycząca wykładni art. 23 Porozumienia o partner-

stwie i współpracy między WE a Federacją Rosyjską. Rzecz-

nik generalny rozpoczyna interpretację od metod wykładni

językowej, a zatem zgodnie ze wspólnotową zasadą porów-

nuje wszystkie autentyczne wersje językowe (co w tym wy-

padku oznacza wersje w językach urzędowych UE oraz w ję-

zyku rosyjskim) (§ 14). Porównanie to wykazuje, że istnie-

ją rozbieżności między wersjami językowymi (§ 15). Rzecz-

nik proponuje wiele metod, które mają prowadzić do usta-

lenia znaczenia pomimo różnic istniejących między wersja-

mi. Między innymi powołuje się na art. 31(1) konwencji wie-

deńskiej (§ 29), jak i analizuje travaux préparatoires stwierdza-

jąc, że językiem, którym posługiwano się w trakcie negocjacji

był angielski i tekst Porozumienia powstał w tym języku. Za-

tem, angielski tekst służył jako tekst wyjściowy do przekładu

Porozumienia na pozostałe języki (§19). Rzecznik proponuje

ustalenie znaczenia na podstawie oryginalnego tekstu angiel-

skiego oraz wersji (będących w większości), które zawierają

takie samo znaczenie jak wersja angielska.

Jednym ze źródeł pierwotnego prawa wspólnotowego są

ogólne zasady tego prawa, które są formułowane przez Euro-

pejski Trybunał Sprawiedliwości. Powołując się na te zasady

odwołujemy się do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwo-

ści. Ustalanie znaczenia orzeczeń Trybunału i Sądu Pierw-

szej Instancji podlega pod względem językowym innym za-

sadom niż wykładnia aktów prawa wspólnotowego.

65

Wyni-

ka to z tego, że w Trybunale Sprawiedliwości i Sądzie Pierw-

szej Instancji obowiązuje inny niż w pozostałych instytu-

cjach Wspólnoty system językowy, do którego nie ma zasto-

sowania rozporządzenie Rady nr 1 z 1958 r.

66

Postępowanie

przed Trybunałem może się toczyć w każdym języku urzędo-

wym Unii. Język, w którym toczy się postępowanie, jest języ-

kiem sprawy i orzeczenie wydane w sprawie, chociaż publi-

kowane we wszystkich językach urzędowych, jest autentycz-

ne tylko w języku, w jakim toczyło się postępowanie. Wobec

tego tylko ta jedna wersja językowa orzeczenia jest decydu-

jąca przy ustalaniu znaczenia tego orzeczenia. Językiem ro-

boczym Trybunału jest język francuski, zatem obrady toczą

się w tym języku i orzeczenie jest sporządzane po francusku,

a następnie tłumaczone na język sprawy. Jeżeli językiem spra-

wy jest inny język niż francuski, autentyczna wersja orzecze-

nia jest w rzeczywistości przekładem, co jednak nie narusza

jej autentyczności. Ponieważ orzeczenie jest autentyczne tyl-

ko w jednym języku, nie pojawiają się tutaj problemy, jakie

wiąże się z wykładnią prawa wielojęzycznego, bowiem w ra-

zie rozbieżności między wersjami autentycznymi o znacze-

niu decyduje wersja autentyczna.

4. Podsumowanie

Na podstawie ustalonego i konsekwentnego orzecznictwa

ETS oraz Sądu Pierwszej Instancji, jak i opinii prezentowa-

nych przez rzeczników generalnych można stwierdzić, że ist-

nieje określona hierarchia metod wykładni prawa wspólnoto-

wego. Najwyższą pozycję w tej hierarchii zajmuje wykładnia

teleologiczna i systemowa, najniższe językowa i historycz-

na.

67

Jednak Trybunał zawsze rozpoczyna interpretację od

wykładni językowej i porównania wszystkich autentycznych

wersji językowych. Pominięcie tej wykładni i przejście od

razu do ustalenia celu lub intencji twórcy aktu oznaczałoby

odrzucenie zasady równej autentyczności wersji językowych,

która jest istotą wielojęzyczności prawa wspólnotowego.

64 Na temat pozycji prawa międzynarodowego w prawie wspólnotowym,

por. A. Peters, Position of International Law within European Community Legal

Orde, „German Book of International Law” 1997/40, s. 9–77.

65 Przykładem interpretacji przez ETS jego własnego orzeczenia jest np.

wyrok w sprawie Assider p. High Authority C-5/55, Zb. Orz. z lat 1954–

1956, s. 135, por. L. Neville Brown, T. Kennedy, The Court of Justice of the

European Communities, London 2000, s. 291.

66 Por. art. 7 rozporządzenia nr 1 z 1958 r., który stanowi, że „system ję-

zykowy postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości jest określo-

ny w jego regulaminie” oraz art. 217 Traktatu ustanawiającego WE, zgod-

nie z którym „system językowy instytucji Wspólnoty określa Rada, sta-

nowiąc jednomyślnie, bez uszczerbku dla postanowień regulaminu Try-

bunału Sprawiedliwości”.

67 Por. S. Šarčević, New Approach ..., s. 223.

Summary

Interpretation of EU multilingual law

EU multilingualism requires not only that the law should be enacted

in all official languages, but also that texts of a single legal instrument

expressed in official languages be treated as equally authentic. The pur-

pose of this article is to examine how legal multilingualism and the prin-

ciple of equality of authentic texts influences the method of interpreta-

tion of EU multilingual law. To do so, it first briefly describes multilin-

gualism of EU law, then reviews challenges for uniform and autonomous

interpretation of multilingual law, and finally tackles the question how

judges in Luxembourg rise to these challenges, especially how the discre-

pancies between different language versions are solved and how borders

between Community and domestic legal concepts are drawn. The analy-

sis is based mainly on decisions of the European Court of Justice and the

Court of First Instance as well as on the opinions of Advocates General.

Agnieszka Doczekalska

Autorka jest doktorantką na Wydziale Prawa

European University Institute we Florencji.