© Cube gr. V 2010/2011

1

CHEMIA LEKÓW – EGZAMIN 2011

Leki działające na układ nerwowy

1.

LPD

•

Trójcykliczne LPD
- aminy II-rzędowe – silniejsze działanie tymoleptyczne, wychwytywanie NA
- aminy III-rzędowe – silniejsze działanie neuroleptyczne, wychwytywanie 5-HT
- wprowadzenie piperazyny prowadzi do osłabienia lub zaniku działania
tymoleptycznego przy jednoczesnym wzroście działania neuroleptycznego
- wiązanie podwójne miedzy atomem węgla C1 podstawnika osłabia działanie
tymoleptyczne i wzmaga działanie neuroleptyczne

•

Sole litu
-Stosowane w leczeniu stanów maniakalnych, zapobiegawczo podawane są w
psychozie afektywnej jedno- i dwubiegunowej oraz w psychozie schizoafektywnej,
granulocytopenii

-Jony litu zmieniają transport jonów sodu w komórkach nerwowych i mięśniowych i
wpływają na wewnątrzkomórkowy metabolizm katecholamin
-Hamują przemianę IP3 do inozytolu, substratu do resyntezy PhIP2
-Zwiększają wychwyt zwrotny noradrenaliny i zwiększają wrażliwość receptorów
serotoninowych

2.

Neuroleptyki

Mechanizm działania:

•

Działanie antypsychotyczne neuroleptyków uwarunkowane jest blokada receptorów
D2-dopaminowych w szlaku mezolimbicznym

•

Blokada receptorów alfa1 – spadek ciśnienia

•

Działanie na receptory H1 – działanie uspokajające, komponenta antycholinergiczna
odpowiada za działanie „atropinowe”

•

Antagonizm w stosunku do 5-HTa – prawie wszystkie – wpływ nie do końca poznany

•

Różnoraki wpływ na stężenie i obroty GABA –

haloperydol

zmniejsza obroty GABA w

prążkowiu a

klozapina

zwiększa obroty GABA w istocie czarnej

•

Blokada receptorów dopaminowych w podwzgórzu i/lub szlaku nigrostratialnym
warunkuje działania niepożądane:

-wzrost stężenia prolaktyny w osoczu
- zaburzenia czynności układu
pozapiramidowego

Trójcykliczne neuroleptyki pochodne fenotiazyny:

•

Zawieraja podstawnik w pozycji 10, który warunkuje ich działanie neuroleptyczne i
wpływa na siłe dzialania

•

Bezwzględnym warunkiem działania neuroleptycznego jest obecność zasadowego
atomu azotu w łańcuchu i odległość między dwoma azotami wynosząca 3 atomy
węgla

•

Im większy podstawnik, tym mniejsza dawka leku jest potrzebna

Trójcykliczne neuroleptyki pochodne tioksantenu:

•

Izomer cis działa o wiele silniej niż trans

•

Słabsze działanie niepożądane na układ pozapiramidowy, związane jest to z
antagonistycznym wpływem na receptory D1 i D2

© Cube gr. V 2010/2011

2

•

Niektóre pochodne wykazują działanie przeciwdepresyjne

Neuroleptyki pochodne butyrofenonu

•

III-rzędowa grupa aminowa przyłączona do atomu C4 jest niezbędna dla działania
neuroleptycznego

•

Największa aktywność posiadają pochodne butyrofenonu zawierające podstawnik
fluorowy w pozycji para pierścienia benzenowego

•

Haloperydol

: -poch butyrofenonu

-silne działanie –at F
-powoduje parkinsonizm tj inne leki I-generacji

•

Droperydol

- anestezja

Neuroleptyki pochodne difenylobutylopiperydyny

•

Pimozyd

– syndrom Touretta

•

Chroniczne leczenie syndromu Touretta pimozydem, jak i haloperidolem może
prowadzić do nieodwracalnej dyskinezy

Neuroleptyki pochodne benzamidu

•

Są względnie selektywnymi antagonistami receptorów D2-dopaminowych, w
niewielkim stopniu wpływają na struktury pozapiramidowe

•

Sulpiryd

:

- stosowany w nerwicach, migrenach, zawrotach głowy, psychozach,

- działanie nasila etanol, osłabia L-DOPA
- zwieksza działanie:

opioidów

Benzodaizepin

Barbituranów

Przeciwhistaminowych

Antyhipertonicznych

•

Remoksypryd

– nie należy stosować do 18. Roku życia

•

Sultopryd

– psychozy alkoholowe

•

Tiapiryd – stosowany w agresji i pobudzeniu, zaburzeniach ruchowych typu
pląsawicznego

Neuroleptyki pochodne benzizoksazolu

•

Risperidon – antagonista receptorów 5-HT2/D2, duże powinowactwo do H1 oraz
alfa1 i alfa 2

Neuroleptyki pochodne chinoliny

•

Aripiprazol

:

-stabilizuje syntezę dopaminy
-częściową aktywność w stosunku do receptorów dopaminowych i
serotoninowych
- redukuje poziom dopaminy w układzie mezolimbicznym, co
odpowiada za jego efekty antypsychotyczne

Działania niepożądane

•

Pochodne fenotiazyny – może wystąpić żółtaczka zastoinowa

•

Klozapina

– leukopenia

•

I generacja – parkinsonizm

•

Podstawowym problemem w terapii schizofrenii są nawroty choroby, które w
przypadku terapii tradycyjnymi neuroleptykami występują aż u 40-60% z ciężką
postacią schizofrenii. Nowa generacja – nawroty w 25%

© Cube gr. V 2010/2011

3

3.

Leki anksjolityczne

Benzodiazepiny
Mechanizm działania:

•

Benzodiazepiny działaja na układ GABA, zwiększając hamująca funkcję GABA-
ergicznych neuronów

•

Aktywizacja kanału prowadzi do nasilenia przepływu jonów Cl- do komórek i
hyperpolaryzacji błony komórkowej neuronów

•

Sterowany przez GABA-A kanał chlorkowy jest 2alfa,2beta,gamma-
heteropentamerem:

-alfa –wiązanie benzodiazepin
-beta – wiązanie GABA i barbituranów

•

BZD1 – działanie anksjolityczne i przeciwdrgawkowe

•

BZD2 – działanie uspokajające

•

Wśród pochodnych benzodiazepin wyróżnia się związki o przeważającym działaniu
nasennym (flunitrazepam, nitrazepam, etazolam, lormetazepam) – podstawnik –NO2

Budowa chemiczna

•

Pochodne głównie 1,4-diazepiny – wśród nich głównie 1,4-benzodiazepin-2-onu u
których występuje określona zależność miedzy budowa chemiczna a działaniem.
SCHEMAT STRONA 122

Działanie

•

Flumazenil

– kompetetywny antagonista receptorów benzodiazepinowych
- stosowany w ostrych zatruciach benzodiazepinami oraz w
anestezjologi

•

Benzodiazepiny nie powinny być stosowane w I trymestrze ciąży, z uwagi na działanie
mutagenne

Agoniści receptorów 5-HT1A

•

Buspiron

- działanie pojawia się po dłuższym okresie stosowania
- PP – aktywny metabolit, działa przeciwlękowo, alfa2-adrenolitycznie
i słabo serotoninergicznie

Anksjolityki o innej budowie

•

Hydroksyzyna -hamuje działania agresywne

- działa uspokajająco i przeciwlękowo
- właściwości przeciwskurczowe, przeciwhistaminowe, miejscowo-
znieczulające
- Działa cholinolinolitycznie – działania niepożądane: suchość w
ustach i częstoskurcz, przejściowa leukocytopenia, objawy alergiczne,
spadek ciśnienia krwi,
- może wywołać uzależnienie, jednak w mniejszym stopniu niż
benzodiazepiny
- nie powinna być stosowana u chorych na padaczkę

4.

Leki nasenne i uspokajające

Antagoniści receptorów benzodiazepinowych o innej budowie

•

Zopiklon, zolpidem, zaleplon

- stymulują receptory GABA-A

•

Zopiklon

- N-Oksyd – aktywny

© Cube gr. V 2010/2011

4

- N-demetylozopiklon i metabolity powstające w wyniku hydrolizy i
dekarboksylacji – nieaktywne
- zwieksza działanie leków blokujących przekaźnictwo nerwowo-
mięsniowe o niepolaryzacyjnym mechanizmie działania i
neuroleptyków

•

Zolpidem

- nieaktywne metabolity
- wskazaniem do stosowania jest bezsenność
- nie należy stosować z lekami psychotropowymi i opioidowymi
lekami przeciwbólowymi

•

Zaleplon

- nieaktywne metabolity

Barbiturany – działają na kompleks receptora GABA-ergicznego

Budowa chemiczna – działanie

•

Podstawniki w pozycji 1 i 5 wpływają na litofilność związku

•

Cząsteczki di podstawionych pochodnych kwasu barbiturowego maja zachowane 3
ugrupowania –CO-NH umożliwiające tworzenie dimerów z adeniną o stosunkowo
dużej wartości stałej asocjacji

•

Dipodstawione barbiturany zawierające przy C5 proste, nasycone podstawniki
wykazują długie ale niezbyt głębokie działanie

•

Obecność wiązania podwójnego w podstawnikach skraca czas trwania działania i
pogłębia je

•

Niesymetryczne 5,5-dipodstawione - najsilniejsze działanie gdy suma atomów węgla
w obu podstawnikach mieści się miedzy 5-8

•

Rozgałęzienie podstawnika prowadzi do skrócenia czasu działania

•

W 1,5,5-tripodstawionych barbituranach zachowane są dwa ugrupowania –CO-NH

Działanie

•

Fenobarbital

– padaczka

•

Tiopental

– anestezjologia

•

Obniżaja skuteczność działania niektórych leków, np. przeciwzakrzepowych

Melatonina

•

Biosynteza ma miejsce w szyszynce i siatkówce oka

•

Prekursorem jest L-tryptofan

•

Poziom melatoniny i aktywność NAT są najwyższe w nocy

5.

Leki przeciwbólowe

Opioidowe leki przeciwbólowe
Budowa chemiczna i działanie

•

Naturalne opioidy są pochodnymi 4,5-epoksymorfinianu

•

Charakterystycznym objawem przyjmowania morfiny są zwężone źrenice

•

Kodeina działa ~10-krotnie słabiej przeciwbólowo od morfiny, działa
przeciwkaszlowo

Modyfikacje morfiny

•

Aktywność farmakologiczną wykazują tylko izomery lewoskrętne

•

Istotne znaczenie dla działania ma obecność grupy fenolowej

•

Estryfikacja lub eteryfikacja gruby alkoholowej zwiększa siłę działania

•

Uwodornienie wiązania podwójnego zwiększa siłę działania

© Cube gr. V 2010/2011

5

•

Utlenienie grupy alkoholowej morfiyny lub kodeiny do ketonowej z równoczesną
redukcja wiązania podwójnego delta7 - silniejsze działanie

•

Wprowadzanie grupy hydroksylowej w pozycję 14 do cząsteczki hydromorfonu daje
pochodne o silniejszym działaniu

•

Podstawnik przy atomie azotu wpływa na siłę i charakter działania

-

Buprenorfina

– częściowy agonista receptorów mi. Działa 60-100 razy silniej od

morfiny

•

Usunięcie mostka epoksydowego daje pochodne morfinianiu

-

Levorphanol

– aktywność analgetyczna ~10-krotnie silniejsza od morfiny, podobny

profil działania

•

Pochodne benzazocyny
-

Fentanyl

-agonista receptorów mi, działa 100-300-krotnie silniej analgetycznie niż

morfina

-Sulfentanyl – jeden z najsilniejszych analgetyków opioidowych – 1000-krotnie silniej
od morfiny

-

Remifentanyl

– selektywny agonista receptorów mi, działa 15-20-krotnie silniejszym

działaniu niż alfentanyl

•

Pochodne difenylopropyloaminy
- Metadon - 1,5 silniej niż morfina, leczenie zespołu abstynencji od alkaloidów opium

•

Pochodne fenylocyklohekasnu
-

Tramadol

– agonista receptorów opioidowych
- może być łączony z innymi lekami, np. NLPZ, spazmolitykami i
przeciwdepresyjnymi

Mechanizm działania opioidów

•

Receptory opioidowe wystepują w ośrodkowym układzie nerwowym – limbicznym,
rdzeniu przedłużonym, tylnych rogach rdzenia

•

Endogenni agoniści receptorów opioidowych: enkefaliny, endorfiny, dynorfiny

Tabela 13.4
Tabela 13.6

•

Pojęcie ‘względna siła działania’ - stosunek dawki morfiny do dawki opioidu
potrzebnej do wywołania efektu analgetycznego jak w przypadku morfiny

Zastosowanie opioidów

•

Analgetyki

-morfina
-buprenorfina
-fentanyl
-tramadol

•

Przeciwkaszlowe

-

kodeina

-hydrokodeina
-dekstrometorfan

•

Przeciwbiegunkowe

-analogi petydyny
-analogi metadonu

•

Leczenie depresji oddechowej i diagnostyka uzależnień -

nalokson

-naltrekson

•

Terapia odwykowa –

metadon

Nieopioidowe leki przeciwbólowe

•

Są pochodnymi -aniliny: paracetamol

-kwasu salicylowego: ASA
-kwasu alfa-metyloarylooctowego: ibuprofen

© Cube gr. V 2010/2011

6

-pirazolonu: fenazon, propyfenazon, metamizol

Budowa chemiczna

•

ASA

-okres półtrwania w świetle żołądka lub płynie jelitowym – 16-17h
-w obiegu presystemowym nastepuje hamowanie funkcji COX w
trombocytach przez nieodwracalną reakcję acetylacji seryny 530 w centrum
aktywnym COX-1

-Blokuje konstytutywną COX-2 w śródbłonku naczyń
-blokuje indukowana COX-2 w tkankach (acetyl uje seryne 516 COX-2

-okres półtrwania w osoczu lub pełnej krwi – 15-20 min

•

Ibuprofen

-zawiera centrum chiralne

-w lecznictwie stosowany racemat oraz S(+)-ibuprofen
-Aktywny jest tylko izomer S, który wykazuje również działanie
przeciwagregacyjne

•

Ketorolak

-obwodowo analgetycznie
- hamuje agregacje trombocytów

•

Flupyrtyna

- ośrodkowo analgetycznie bez wiązania z receptorami opioidowymi
-równocześnie spazmolitycznie

Działanie

•

Przeciwbólowe – tłumią odczucie bólu poprzez zmniejszenie syntezy PGE2

•

Przeciwgorączkowe – obniżają podwyższoną temperaturę ciała poprzez hamowanie i
uwalnianie PGE2

•

Przeciwzapalne - hamowanie indukowanej COX-2 w tkankach zmienionych zapalnie

- ASA 160 razy silniej hamuje COX-1 niż COX-2

•

Przeciwagregacyjne

- ibuprofen, również hamuje agregację trombocytów, ale jego

działanie jest krótsze, ponieważ hamuje on aktywność COX

kompetytywnie
- ASA tylko w niewielkim stopniu może hamować biosyntezę
PGI2 przez śródbłonek naczyń, co jest bardzo istotne,
ponieważ PGI2 chroni śródbłonek naczyń przed
przywieraniem do niego płytek krwi i tworzenia blaszki
miażdżycowej

•

Chemoprewencyjne

-hamowanie COX-2 prowadzi do zwiększenia puli kwasu

arachidonowego, który stymuluje konwersję sfingomieliny do

ceramidu – mediatora apoptozy

Działanie niepożądane

•

Uwarunkowane mechanizmem działania

-hamowanie biosyntezy

prostaglandyn znosi cytoprotekcyjne

działanie PEG2 na śluzówkę żołądka
- ASA – przed 18. Rokiem życia –
zespół Reye’a

•

Specyficzne działania niepożądane

-paracetamol – hepatotoksyczne i

nefrotoksyczne – reaktywne metabolity

- przy przedawkowaniu paracetamolu jako
odtrutkę stosuje się związki sulfhydrylowe,
np. acetylocysteinę

- pochodne pirazolu mogą wywołać objawy
uczuleniowe, a nawet wstrząs

Leki stosowane w terapii i profilaktyce migreny

•

Przeciwbólowe -ASA

-paracetamol
-ibuprofen

© Cube gr. V 2010/2011

7

-tryptany – suma tryptan pierwszy w lecznictwie – selektywny
agonista 5-HT1B/D
-dihydroergotamina

•

Leki zapobiegające wystapieniu migreny

- Lizuryd i metyzergid – także w Parkinsonie i jako inhibitor
prolaktyny w apobieganiu i hamowaniu poporodowej laktacji oraz w
leczeniu hiperprolatynemii

-

Pizofen

-Oksetoron
-Propranolol i metoprolol

-Flunarazyna

6.

Leki znieczulające

Wziewne leki znieczulające ogólnie

•

Podtlenek azotu podaje się w mieszaninie z tlenem aby zapobiec wybuchowi

•

Eter do znieczuleń stabilizuje się etanolem

•

Działanie nefrotoksyczne metoksyfluranu przypisywane jest uwalnianiu znacznych
ilości fluorków i kwasu szczawiowego w wyniku jego biotransformacji

•

Najsilniejsze działanie z chlorowcowęglowodorów wykazuje metoksyfluran

•

Środkiem zapobiegającym hipertermii złośliwej jest

dantrolen

, który hamuje

uwalnianie jonów wapnia z siateczki sarkoplazmatycznej i przez to przeciwdziała
skurczowi mięśni

Dożylne środki znieczulające

•

Ketamina

– S(+)>R(-),
- niekompetytywny antagonista rec. NMDA
- działanie nasenne – receptory mi-opioidowe
- działanie analgetyczne – receptory kappa-opioidowe
- S(+) działa o ok. 70% silniej analgetycznie niż racemat i o 100%

silniej znieczulająco niż racemat
-aktywny metabolit –

norketamina

•

Propofol

-nieaktywne metabolity wydalane z moczem
-przenika przez łożysko

Dożylne środki nasenne – barbiturany

•

Tiopental i metoheksylat

zmniejszają przepływ mózgowy krwi, zapotrzebowanie

tkanki mózgowej na tlen oraz ciśnienie śródczaszkowe

Mechanizm działania

•

Blokowanie kanałów sodowych

Budowa chemiczna – działanie

•

Fomokaina

– zwalczanie bólu po oparzeniach i owrzodzeniach po naświetleniach

promieniami Roentgena

•

Obecność podstawnika butylowego w reszcie aromatycznej lub aminowej znacznie
zwiększa rozpuszczalność w lipidach

•

Wydłużenie łańcucha środkowego prowadzi do zwiększonej aktywności

© Cube gr. V 2010/2011

8

7.

Leki przeciwpadaczkowe

Pochodne mocznika i N-acetylomocznika

•

Fenytoina

wypiera inne antyepileptyki, np. kwas walproinowy z ich wiązania z

białkami

•

Główne działania niepożądane fenytoiny to przerost dziąseł i nadmierne owłosienie

Pochodne dibenzodiazepiny

•

Karbamazepina

inaktywuje podobnie jak fenytoina kanał sodowy, przyczyniając się

do stabilizacji błon komórkowych

Imidy

•

Hamowanie kanałów wapniowych typu T zależnych od napięcia

•

Etosuksimid

– tylko padaczka petit-mal

Sulfonamidy

•

Sultiam

- jest inhibitorem anhydrozy węglanowej,
- wszystkie padaczki z wyjątkiem petit-mal

•

Zonisamid

– blokuje kanały sodowe i wapniowe typu T zależne od napięcia
- jest inhibitorem anhydrozy węglanowej

•

Topiramat

– blokuje kanały sodowe zależne od napięcia
- kanały wapniowe L
- hamuje przekaźnictwo glutaminergiczne
- zwiększa przekaźnictwo GABA

Analogi GABA

•

Wigabartyna

- zwiększa stężenie GABA poprzez nieodwracalną blokadę

GABA-aminotransferazy
- aktywny jest S-enancjomer

•

Progabid

-stymuluje receptory GABA

•

Gabapentyna

-przekracza barierę krew-mózg w przeciwieństwie do GABA

Inne Leki przeciwpadaczkowe działające na układ GABA-ergiczny

•

Kwas walproinowy

- zwiększa stężenie GABA w mózgu zwiększając aktywność

dekarboksylazy glutaminowej oraz hamując aktywność

transaminazy GABA i dekarboksylazy semialdehydu

bursztynowego

•

Lamotrygina

-hamuje podwyższone uwalnianie glutaminianu – blokowanie

kanału sodowego zależnego od potencjału w błonie

presynaptycznej

•

Felbamat

- lek uzupełniający u chorych z zespołem Lennoxa-Gastauta

•

Lewitriracetam

- nie jest metabolizowany przez CYP-450

8.

Leki pobudzające ośrodkowy układ nerwowy

Leki analeptyczce

•

Pobudzają ośrodek oddechowy i naczynioruchowy

•

Kofeina i inne metyloksantyny są inhibitorami fosfodiesterazy, a także antagonistami
receptorów adenozynowych

© Cube gr. V 2010/2011

9

Leki psychotoniczne

•

Wpływają przede wszystkim na czynności intelektualne i emocjonalne mózgu

Leki nootropowe

•

Normalizują metabolizm neuronów poprzez zmniejszenie zapotrzebowania na tlen
lub zapobieganie rozprzeganiu fosforylacji oksydacyjnej w mitochondriach

•

Druga grupa to leki poprawiające przepływ krwi

•

Pochodne pirolidonu
-

Piracetam

- zwiększa odporność komórek nerwowych na niedotlenienie

•

Pochodne aminoetanolu – nasilają procesy fosforylacji oksydatywnej i wnikania
glukozy do neuronów
-

Deanol

– moczenie nocne

-

Meklofenoksat

– przeciwdziała niedotlenieniu mózgu powstałemu w skutek
niedostatecznego zaopatrzenia w tlen

- stosowany w zaburzeniach zachowania i pamięci
spowodowanych starzeniem się mózgu

- w stanach po urazach i udarze mózgu

- w anestezjologii w celu zmniejszenia objawów
niepożądanych po znieczuleniu

-

Pirisudanol

- opóźnienie rozwojowe u dzieci

•

Leki nootropowe i stymulujące o innej budowie
-

Pirytynol

– działanie występuje dopiero po dłuższym okresie

9.

Leki stosowane w chorobie Alzheimera

Przyczyny i objawy choroby - występuje

•

Spadek liczby neuronów

•

Zmniejszenie masy całego mózgu o 10-15%

•

Zmniejszenie powierzchni hipokampu

•

Zmniejszenie kory mózgowej

Zaburzenia biochemiczne

•

Wzrost stężenia w osoczu i płynie mózgowo rdzeniowym apolipoproteiny E-4

•

Spadek poziomu acetylotransferazy cholinowej w korze mózgowej i hipokampie,
prowadzący do zmniejszenia stężenia Ach

•

Spadek metabolizmu glukozy w komórkach płatów skroniowych kory mózgowej
powyżej 40%

Leczenie objawowe

•

Ma na celu nasilenie przekaźnictwa w układach cholinergicznym i glutaminergicznym

•

Inhibitory cholinoesterazy
-inhibitory odwracalne – wiążą się z Ach hamując tworzenie kompleksu enzym-Ach –

takryna, donepezil

-inhibitory pseudoodwracalne – nie hamują bezpośrednio powstawania kompleksu
enzym-ACh, lecz obniżają aktywność samego enzymu
-Tabela 17.1
-AChE znajduje się głównie w neuronach a BuChE w komórkach glejowych

•

Antagoniści receptorów NMDA
-

Memantyna

działa jako modulator neurotransmisji glutaminergicznej, blokuje

receptory NMDA

© Cube gr. V 2010/2011

10

10.

Leki stosowane w chorobie Parkinsona

Farmakoterapia

•

Hioscyamina - blokuje receptory muskarynowe dla acetylocholiny

- działania niepożądane: zaburzenia pamięci i ostrości widzenia

•

Leki zwiększające stężenie dopaminy
- Dopamina nie przenika przez barierę krew-mózg

- L-DOPA ma zdolność przenikania przez barierę krew-mózg
- Przemiana L-DOPA->DA pod wpływem dekarboksylazy aromatycznych L-
aminokwasów w OUN – pożądana szybka
- przemiana L-DOPA w AUN może być ograniczona przez równoczesne podawanie
inhibitorów dekarboksylazy – przemiana w AUN niepożądana
- Inhibitory dekarboksylazy L-DOPA o działaniu obwodowym są karbidopa i
benserazyd

- w lecznictwie stosuje się S-karbidopę i R/S-benserazyd

•

Inhibitory MAO-B

-Selegilina ((R)-deprenyl)

-mechanizm działania jest złożony i polega nie tylko
na selektywnym hamowaniu MAO-B, która rozkłada
dopaminę w astrocytach, ale także działaniu
ochronnym

- nasila działanie L-DOPA

- nie wywołuje tzw. efektu sera

•

Inhibitory COMT

-Entakapon

- dodany do terapii L-DOPA wraz z inhibitorami dekarboksylazy

L-aromatycznych aminokwasów podnosi i stabilizuje poziom

dopaminy w prążkowiu – wydłuża działanie L-DOPA

- przeciwwskazanie: niewydolność wątroby, ciąża

-Tolkapon

- wycofany

- terapia uzupełniająca

•

Agoniści receptorów dopaminergicznych

-Bromokryptyna jest klasycznym agonistą receptorów D2, natomiast na receptory D1
działa ona antagonistycznie w wyższych stężeniach

-

Lizuryd

-choroba Parkinsona

-leczenie migreny

-inhibitor prolaktyny

-

Pergolid

-agonista receptorów D1 i D2-dopaminowych

-

Kabergolina

-wiąże się z receptorami D2-dopaminowymi, słabiej z D1, 5-HT1 i

alfa1

-

Roprinol

-działa selektywnie na obwodowe i ośrodkowe receptory

D2-dopaminowe

- hamuje wydzielanie prolaktyny

-

Pramipeksol

- pełny agonista D3-receptorów

•

Leki antycholinergiczne
- selektywni antagoniście receptorów M1 i M4, przenikają barierę krew-mózg

•

Blokery receptorów NMDA

-

Amantadyna

-Memantyna
-Zahamowanie aktywności układu glutaminianergicznego
-Blokada receptorów NMDA przez antagonistów

-Hamują wychwyt serotoniny i dopaminy oraz stymulują uwalnianie dopaminy, ale w
znacznie wyższych stężeniach niż u ludzi

© Cube gr. V 2010/2011

11

•

Nie zaleca się spożywania bananów

11.

Leki stosowane w chorobie Huntingtona

•

Jest to dziedziczna choroba zwyrodnieniowa mózgu wywołana mutacją w krótkim
ramieniu chromosomu 4 polegająca na zwiększonej ilości powtórek CAG w genie

•

Triada CAG koduje glutaminę

•

Stężenie dopaminy w prążkowiu jest niezmienione

•

Zmniejszona aktywność dekarboksylazy glutaminowej

•

Leki dopaminergiczne oraz zwiększające stężenie dopaminy nasilają objawy pląsawicy

12.

Leki stosowane w stwardnieniu rozsianym i stwardnieniu zanikowym bocznym

•

SM
- demielinizacja włókien nerwowych – zwolnienie, a następnie zanik przewodnictwa
nerwowego

•

Leki stosowane w SM
-glikokortykosteroidy
-cytokiny

-interferon beta-1a – nawrotowo-remisyjna postać SM

-interferon beta-1b-ustepująco-nawracająca i wtórnie postępującej

postaci SM

-octan glatirameru

-wchodzi w reakcje krzyżową z białkiem zasadowym mieliny

na poziomie humoralnym i komórkowym

-wykazuje duże powinowactwo do cząsteczek antygenu

zgodności tkankowej MHC klasy II

- związanie leku z cząsteczka MHC II powoduje spowolnienie

postępu SM

-indukcja swoistych limfocytów T

supresorowych

-hamowanie swoistych limfocytów T

efektorowych

-stosowany podskórnie w nawrotowej postaci SM

•

Rehabilitacja i tryb życia-unikać dużych ilości mięsa zwierzęcego

- spożywać ryby, jarzyny zielone i czerwone

•

SLA
-ośrodkowe i obwodowe neurony ruchowe
-zmianami chorobowymi nie jest objęty układ czuciowy i mięśnie gałki ocznej
- wywołane przez nadmiar kwasu glutaminowego w OUN

•

Leki stosowane w SLA

-Riluzol

-hamuje uwalnianie glutaminianu

-przenika przez barierę krew-mózg

LEKI STOSOWANE W CHOROBACH UKŁADU ODDECHOWEGO

13.

Leki stosowane w przeziębieniu

•

Leki mukolityczne i wykrztuśne

•

Leki przeciwkaszlowe
-opioidowe leki przeciwkaszlowe
-nieopioidowe leki przeciwkaszlowe

© Cube gr. V 2010/2011

12

Okseladyna

– przeciwkaszlowo i wykrztuśnie

Pentoksyweryna

– antycholinergicznie i miejscowo-znieczulająco

Butamirat

-przeciwkaszlowo
-sekretolitycznie
-spazmolitycznie

Fominoben

– przeciwkaszlowo i analeptycznie

Eprazinon

-przeciwkaszlowo
-spazmolitycznie
-mukolitycznie i wykrztuśnie

Pseudoefedryna

– obkurcza naczynia krwionośne błony śluzowej a

tym samym udrażnia nos

14.

Leki przeciwastmatyczne

Leki Beta-adrenergiczne

•

Wodorowinian adrenaliny

– stosowany w celu przerwania skurczu oskrzeli

•

Efedryna

działa słabiej ale dłużej od adrenaliny

•

Nieselektywne leki beta1-,beta2-adrenolityczne (

izoprenalina

)

-pobudzenie receptorów beta1 warunkuje działania niepożądane: kołatanie serca,
zaburzenia rytmu, spadek ciśnienia krwi, bóle wieńcowe
-

ibuterol i bambuterol

- stanowią pro-leki

-nieselektywne leki beta-adrenergiczne stosuje się w ostrych napadach duszności
bronchospastycznej, ze względu na szybki początek działania, wysoką skuteczność i
możliwość podawania parenteralnego

•

Leki działające wybiórczo na receptory Beta2-adrenergiczne
-

Salmeterol

– największa selektywność

-

Reproterol

– złożone działanie -wybiórcze stymulujące Beat2-receptory

-hamujące fosfodiesterazę

-Rozwojowi tolerancji na Beta-mimetyki zapobiega łączne stosowanie ich z
glikokortykosteroidami, jak również stosowanie profilaktyczne

ketotifenu i

kromoglikanu disodowego

•

Mechanizm działania
Stymulacja receptora Beta2  ↑cAMP  aktywacja kinazy białkowej  ↓Ca2+ w
cytozolu ↑Ca2+ w retikulum hamowanie kinazy lekkich łańcuchów miozyny

Pochodne ksantyny

•

Teofilina

prócz działania bronchodilatacyjnego działa stymulująco na serce i OUN,

jest antagonista receptorów adenozynowych
-Mniejsze wchłanianie teofiliny przy diecie wysokotłuszczowej i w nocy
-Stosowana w ostrych napadach astmy
-Większe dawki

-u dzieci

-palaczy tytoniu

-przy diecie bogatobiałkowej

-przy przyjmowaniu barbituranów

-Działanie niepożądane teofiliny zależy głównie od jej stężenia we krwi

- 15-30 µg/ml -drżenie mięśni

-nadkwaśność
-hipoglikemia,

-przyśpieszenie czynności i zaburzenia rytmu
serca
-niedotlenieniu OUN

© Cube gr. V 2010/2011

13

-10-20 mg/kg -relaksacja mięśni gładkich w szlaku

oskrzelowym

-<10mg/kg

-nie rozszerza oskrzeli

-Teofilina jest słabo rozpuszczalna w wodzie co uniemożliwia jej stosowanie
parenteralne
-

Diprofilina

– działanie o wiele słabsze – jako lek wspomagający

-Enprofilina działa 3-5 krotnie silniej bronchodilatacyjnieod teofiliny

•

Mechanizm działania metyloksantyn
-są inhibitorami fosfodiesterazy
-wykazują synergizm działania z Beat2-agonistami

Leki cholinolityczne

•

W porównaniu z lekami Beta-adrenergicznymi, leki cholinolityczne działają:
-słabiej rozkurczająco na oskrzela u chorych na astmę
-w równym stopniu lub silniej rozkurczająco na mięśnie gładkie w przewlekłym
nieżycie nosa
-później ale dłużej

•

Stopnień rozkurczu po cholinolitykach zależy od stopnia napięcia nerwu błędnego

•

Stosowane aktualnie cholinolityki nie są lekami selektywnymi

•

Jako lek rozkurczający oskrzela idealny byłby selektywny bloker receptorów M3

•

Ipratropium

-działa powoli i długo
-po podaniu w postaci inhalacji obserwuje się poprawę po 15 min i
utrzymuje się ona przez 3-4h
-zalecany w przewlekłych stanach skurczowych
- nie stosowany w skurczach napadowych

•

BERODUAL

-

bromek impratropium + fenoterol

•

Fenoterol

-działanie po 2 min

•

Tiotropium

-blokuje receptory M3-muskarynowe mięśni gładkich oskrzeli
-bardzo długi czas działania
-do leczenia COPD
-stosowany raz dziennie

Glikokortykosteroidy

•

Lipokortyna

jest białkiem hamującym aktywność fosfolipazy A2 i jako taka hamuje

uwalnianie kwasu arachidonowego i liso-PAF

•

Glikokortykosteroidy nie hamują uwalnianie mediatorów reakcji alergicznych z
komórek tucznych, ale zmniejszają liczbę tych komórek w drogach oddechowych

•

Dipropionian belkometazonu

działa 40-krotnie silniej miejscowo przeciwzapalnie,

przeciwalergicznie i przeciwproliferacyjnie w porównaniu z

hydrokortyzonem

,

-wskazany u dzieci

•

Powikłaniem wziewnego stosowania glikokortykosteroidów jest

-dysfonia
-kaszel
-grzybica jamy ustnej (kandydozy)

Leki stabilizujące komórki tuczne - profilaktycznie

•

Zapobiegają uwalnianiu mediatorów zapalenia z komórek tucznych

•

Nedokromil działa wielokrotnie silniej do kromoglikanu

•

Ketotyofen działa depresyjnie na OUN

© Cube gr. V 2010/2011

14

Inhibitory lipooksygenazy i antagoniści LT-receptorów

•

Peptydyloleukotrieny LTC4, LTD4, LTE4 działają niezwykle silnie bronchospastycznie,
100-1000 razy silniej niż histamina
-Działanie to rozwija się znacznie wolniej niż przy innych mediatorach
-Mieszanina leukotrienów LTC4-LTE4 zwiększa wydzielanie śluzu i powoduje obrzęk
nabłonka
-Antagoniści LT-receptorów

-hamują skurcz oskrzeli

-hamują reakcje zapalne
-tłumią migrację limfocytów T w drogach
oddechowych
-hamują aktywność makrofagów

Antagoniści PAF i inhibitory TX-syntazy

•

Ozagrel

– antagonista syntazy TXA2

Inne leki o potencjalnym działaniu przeciwastmatycznym

•

Analogi i antagoniści neuropeptydów
-Zaliczamy:

-substancję P

-neurokininę A

-CGRP

-Powstają w wyniku uszkodzenia nabłonka oskrzeli przez czynniki egzogenne i
endogenne

•

Leki wpływające na wewnątrzkomórkową homeostazę wapnia
-Środki hamujące uwalnianie jonów Ca2+ z ich wewnątrzkomórkowych magazynów
mogą działać bronchodilatacyjnie i przeciwzapalnie
-Nietolerancja aspiryny, NLPZ i innych analgetyków dotyczy 25-30% chorych na astmę
-Nadwrażliwość na inhibitory ACE
-Nie przyjmować leków Beta-adrenolitycznych

Leki działające na układ mięśniowo-szkieletowy

15.

Leki przeciwreumatyczne

Niesteroideowe leki przeciwzapalne

•

Przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, przeciwbólowe, I generacja także
przeciwagregacyjne

•

Mechanizm działania
-Różne izoenzymy

-konstytutywna COX-1 – prawidłowe funkcje przewodu

pokarmowego i nerek
-konstytutywna COX-2 – występuje w mózgu, rdzeniu
kręgowym, pęcherzu i nerkach (w śródbłonku naczyń
występuje COX-2 indukowana przepływem krwi

-indukowana COX-2 – komórki zapalne, np. makrofagi,
odpowiedzialna za syntezę subpopulacji prostaglandyn
będących induktorami odczynu zapalnego

-COX-3 – przeciwbólowe działanie nieopioidowych leków
przeciwbólowych na poziomie rdzenia kręgowego

-NLPZ mogą hamować COX

-kompetytywnie – większość o budowie kwasowej i enolowej

-nieodwracalnie – ASA

•

Klasyczne I-COX (I generacja)

© Cube gr. V 2010/2011

15

-Salicylany – drażniące działanie na śluzówkę żołądka

-Pochodne kwasy arylooctowego

indometacyna i acemetacyna – pochodne kwasu indolooctowego

przedstawicielem pochodnych kwasu indenooctowego jest sulindak

-jest pro-lekiem
-redukacja do sulfidu
-utlenienie do sulfonu (nieodwracalne)
-sulfid jest silnym inhibitorem syntezy prostaglandyn
-Sulindak (Exisulind) – działa jako SAAND

-punkt uchwytu w komórkach

neoplazmatycznych

-inhibitor fosfodiesterazy cGMP

(zwiększa cGMP i aktywuje apoptozę)

-Profeny

-pochodne kwasu alfa-metylo-alfa-fenylooctowego
-Zawierają centrum chiralne – dwa enancjomery – prawo S(+) i
lewosrętny R(-)
-przeciwzapalnie S(+)>>>R(-) –in vitro (in vivo – inwersja R(-) do S(+))

-

Flurbiprofen

– hamuje syntezę PG na poziomie rdzenia

-Oksymy

-działanie lecznicze uwarunkowe jest obecnością podstawnika
heteroarylowego przy atomie azotu grupy amidowej

-Pochodne pirazolidynoidu – dają reakcje uczuleniowe

•

Preferencyjne inhibitory COX-2
-

Nimesulid

-zmiejsza wytwarzanie i uwalnianie wolnych rodników

-jest zmiataczem wolnych rodników

-

Etodolak

-dodatkowo działanie urikozuryczne

-Meloksylam -selektywność działania na COX-2

-krótki okres półtrwania w stosunku do piroksykamu i tenoksykamu
(ok. 20h)

•

Selektywne inhibitory COX-2
-nie hamują agregacji płytek –

refokoksyb

działa wręcz odwrotnie (wycofany)

-

celekoksyb

– chroniczne zwyrodnienie stawów i reumatoidalne zapalenie stawów

•

Niesteroidowe leki przeciwzapalne uwalniające NO - nieselektywne inhibitory COX

•

Swoiste leki przeciwreumatyczne (LMPCh)
-preparaty złota

-tauredon i solganal

stosowane pozajelitowo

-

auranofina

– doustnie, hamuje uwalnianie IL-1 i TNF-alfa

-efekt terapeutyczny opóźniony, maksymalne działanie po 3-4

msc.

-

penicylamina

-zmniejsza wytwarzanie IL-1

-modyfikuje syntezę kolagenu

- w terapii cystynurii

-chlorochina

-powoduje remisje rzs

-leczenie tocznia rumieniowatego

-działanie przeciwmalaryczne

-

sulfasalazyna

-pro-lek – redukcja w jelicie grubym do

mesalazyny

(p/zapalne) i

sulfapirydyny

(p/bakteryjne)

-reemisja czynnego rzs

-leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

-

metotreksat

-w onkologii

-rzs

-w goścu postępującym

-działanie niepożądane – zwłóknienie płuc

© Cube gr. V 2010/2011

16

-

Cyklosporyna A

-zapobieganie reakcji odrzucania przeszczepu

-w atopowym zapaleniu skóry

-w łuszczycy

-Leflunomid

-odwracalny inhibitor dehydrogenazy dihydroorotonianu
(DHODH)

-hamuje kinazę tyrozyny

-przeciwskazany u kobiet w ciąży i karmiących – działa
teratogennie

-Kwas mykofenolowy -silny, nieodwracalny, niekompetytywny inhibitor

dehydrogenazy IMP

-

Ifliximib

-ludzko-mysie monoklonalne przeciwciało cIgGk

-

Adalimubab

-ludzkie przeciwciało monoklonalne przeciwko TNF-alfa

•

Inne leki przeciwreumatyczne
-

Glukozamina

-pobudza biosyntezę proteoglikanów

-stosowana z zmianach zwyrodnieniowych stawów

-W chorobach reumatycznych stosuje się również preparaty roślinne i zwierzęce

-maść z koziego masła

-maść z sadła świstaka

-preparaty kapsaicyny

-maść borowinowa

-

amol

-inne preparaty ziołowe

16.

Leki stosowane w leczeniu dny

•

Leki przerywające napady dny
-

Kolchicyna

-hamuje fagocytozę kryształków moczanu przez leukotrieny
-nie obniża poziomu moczanu w osoczu – stosowana razem z

probenecidem

•

Leki hamujące syntezę kwasu moczowego

-Allopurinol

-zmniejsza wytwarzanie ksantyny i kwasu moczowego
-oksydaza ksantynowa przyjmuje allopurynol za substrat dla swojej
oksydatywnej aktywności
-Rycina 35.2

-Zapobiega odkładaniu się moczanów w mięśniach, tkance
śródmiąższowej nerki
-Hamuje powstawanie kamieni szczawianowapniowych w drogach
moczowych

•

Leki urikozuryczne
-Salicylany neutralizują działanie urikozuryczne

probenecidu

-

Sulfinpirazon

-silnym, odwracalnym inhibitorem cyklooksygenazy

-hamuje agregację płytek
-działanie hamowane przez salicylany i probenecid

-Oksydaza moczanowa rozkłada kwas moczowy do allantoiny

-Rasburikaza stosowana jest w tzw. zespole TLS (tumor lysis syndrome)

17.

Leki stosowane w terapii osteoporozy

•

Estrogenowa terapia zastępcza (ETZ)

-Estrogeny

-naturalne inhibitory resorpcji kości- łączą się ze swoimi receptorami
w osteoblastach przedłużają czas ich życia i aktywność oraz
przyśpieszają apoptozę osteoklastów

© Cube gr. V 2010/2011

17

-chronią kości przez PTH

•

Antyestrogeny

-

Raloksyfen

-w stosunku do kości, lipidów osocza i błony śluzowej macicy działają jak estrogeny

•

Kalcytonina

-podaje się donosowo, domięśniowo lub podskórnie
-Kalcytonina łososiowa działa -50-razy silniej niż ludzka

-30-razy silniej niż wieprzowa

-wskazaniem do stosowania jest

-osteoporoza starcza

-osteoporoza postmenopauzalna

-choroba Pageta

-choroba Sudeck’a

-zapobieganie wapniowej kamicy nerkowej

-leczenie destrukcji tkanki kostnej
spowodowanej przerzutami nowotworowymi

•

Witamina D

-w trakcie leczenia powinno się raz w tygodniu oznaczać poziom wapnia w osoczu
(toksyczność z przedawkowania)

•

Bisfosfoniany
-analogi pirofosforanu
-Podstawnik hydroksylowy(R1) zwiększa maksymalnie powinowactwo do
hydroksyapatytu oraz poprawia antyresorpcyjny charakter związku
-Podstawnik R2 ma wpływ na aktywność
-Działanie bisfosfonianów osłabia mewalonian, nasila L-DOPA

-wskazania do stosowania bisfosfonianów:

Osteoporoza pomenopauzalna i posteroidowa

Choroba Pageta

Leczenie hiperkalcemii w przebiegu choroby nowotworowej

Leczenie stanów związanych ze zwiększoną aktywnością
osteoklastów: przerzuty nowotworowe do kości, szpiczak mnogi

Profilaktyka i leczenie heteroatopowych ognisk kostnienia
spowodowanych uszkodzeniem rdzenia kręgowego lub chirurgiczną
wymiana stawu skokowego

-Bisfosfoniany działają niekorzystnie na śluzówkę przewodu pokarmowego –
zapalenie śluzówki, owrzodzenia przełyku – alendronian, pamidronian

•

Inne leki stosowane w osteoporozie
-

Fluorek sodu (NaF)

– pobudza proliferację i aktywność osteoblastów

18.

Leki blokujące przekaźnictwo nerwowe

•

Leki o polaryzacyjnym mechanizmie działania
-wiążą się z receptorem płytki ruchowej i uniemożliwiają dostęp do niej ACh
-

Tubokuraryna

– silne działanie wykazuje jedynie forma prawoskrętna o konfiguracji

1R,1’S
-

Vecuronium

– tylko jedno IV-rzędowe ugrupowanie aminowe

-Związkami o silnym działaniu zwiotczającym mięśnie, bez wpływu na uwalnianie
histaminy, są pochodne 3,17-androstandiolu –

pankuronium i pipekuronium

-Stosowane w zabiegach chirurgicznych w obrębie jamy brzusznej, klatki piersiowej i
kończyn
-Pomocne w usuwaniu skurczów spastycznych towarzyszących tężcowi i w przypadku
zatruć strychniną

•

Leki o depolaryzacyjnym mechanizmie działania

© Cube gr. V 2010/2011

18

-Środki wywołujące blok depolaryzacyjny, podobnie jak ACh, depolaryzują błonę
postsynaptyczną, jednakże czas trwania depolaryzacji jest znacznie dłuższy, gdyż
związki te nie rozkładają się tak szybko jak ACh

-najpierw drżenie potem zwiotczenie mięśni

-Suksametonium

-krótkodziałający

-podanie inhibitorów AChE wydłuża działanie

-podany dożylnie powoduje depolaryzację płytek po 30s

-utrzymuje się przez 3-5min
-Podobnie jak tubokuraryna – krótkie zabiegi chirurgiczne,
ułatwienie intubacji tchawicy

•

Leki zwiotczające mięsnie szkieletowe o działaniu ośrodkowym
-zwiotczenie utrzymuje się dłużej niż w przypadku leków działających na płytkę
ruchową

-tolperizon – działa także słabo nasennie
-Wskazania do stosowania dantrolenu -spastyczne skurcze mięśni spowodowane

uszkodzeniem górnego neuronu ruchowego

-zapobieganie hipertermii złośliwej