WYKŁAD 2

MOTTO:

PSYCHOLOGIA ZAJMUJE SIĘ ŚWIATEM NIE TAKIM JAKI JEST,

ALE TAKIM JAK GO ODBIERAMY

„NIE MA CZEGOŚ TAKIEGO JAK FAKTY, SĄ TYLKO INTERPRETACJE” Fryderyk Nietzsche

CZY NIETZSCHE MIAŁ RACJĘ? 



Czym jest poznanie społeczne.

 Pułapki percepcyjne w spostrzeganiu świata.

 Teoria naiwnego realizmu.

 Od czego zależy spostrzeganie osób?

 Jakie struktury wiedzy wchodzą w obszar społecznej percepcji (schematy, skrypty,

atrybucje, ukryte teorie osobowości, heurystyki).

 Tendencyjności procesu atrybucyjnego:



podstawowy błąd atrybucji,



asymetria aktor – obserwator,



egotyzm atrybucyjny,



egocentryzm atrybucyjny,



efekt fałszywej powszechności.

 Heurystyki wydawania sądów

POZNANIE SPOŁECZNE

 Świat społeczny jest światem interpretowanym

 Sytuacje, zachowania społeczne nie są z góry i obiektywnie dane

 To co wokół nas się dzieje jest na bieżąco interpretowane przez tych, którzy w tym

uczestniczą

 To dążenie do nadania znaczenia nazywane jest spostrzeganiem społecznym

(choć polega ono raczej na myśleniu i interpretacjach, a nie na spostrzeganiu przy
użyciu zmysłów).

 Poznanie społeczne to proces myślenia o sobie i innych. Poznanie determinuje

zachowanie.

 Często więcej niż jedna struktura wiedzy pasują do nadchodzących informacji.

Dlatego sytuacje społeczne są z reguły wieloznaczne. Ta sama sytuacja może być na
różne sposoby interpretowana przez różnych ludzi, a nawet przez tych samych ludzi
w różnych sytuacjach, gdyż stosują do jej odczytania odmienne struktury wiedzy. Te
struktury to: schematy, skrypty, naiwne teorie.

 Ta sama sytuacja może być na różne sposoby interpretowana przez różnych ludzi, a

nawet przez tych samych ludzi w różnych sytuacjach!

 TEORIA NAIWNEGO REALIZMU ROSS I WARD (1995)

1. Ja widzę sprawy takimi, jakimi one w rzeczywistości są; moje opinie i preferencje są
„naturalne” i wynikają z obiektywnego, nietendencyjnego oglądu faktów i dowodów

2. Inne racjonalne osoby będą podzielać moje opinie pod warunkiem dostępu do tych
samych faktów i rozpoznania ich w sposób równie obiektywny jak ja

3. Jeżeli inni nie widzą spraw w taki sam sposób jak ja, to dlatego, że:

 a) nie mają dostępu do wszystkich faktów, które są mi znane (jak je poznają, to

podzielą moje opinie)

 b) są zapewne leniwi, irracjonalni, niechętni lub niezdolni do obiektywnej analizy

faktów

 c) są tendencyjni, zaślepieni własnym interesem, ideologią

4. Konsekwencja naiwnego realizmu wobec innych: ludzie są naiwni co do subiektywnej
natury własnych spostrzeżeń, są oni aż nazbyt świadomi i gotowi do rozpoznania tego
typu subiektywnej tendencyjności u innych. Badania Pronina, Lina i Rossa (2002) inni są
bardzo podatni na stronniczość, ja nie.

DLACZEGO TEORIA NAIWNEGO REALIZMU „DZIALA”?

SCHEMAT POZNAWCZY – organizacja uprzednich doświadczeń z jakimś rodzajem
zdarzeń, osób czy obiektów (Bartlett).

SCHEMATY - to uproszczone struktury umysłowe służące ludziom w organizowaniu

wiedzy o świecie (sytuacjach, przedmiotach, innych ludziach).

• Schematy silnie wpływają na to co z napływających informacji zauważymy, o czym

myślimy i co zapamiętamy

• Kategorie aktywizowane niedawno lub często mają większa tendencję do

przejmowania kontroli nad procesem interpretacji świata. Psychiatrzy widzą więcej
paranoików, policjanci więcej złodziei itd.

• Uniwersalną zasadą budowy schematów jest prototypowość, zgodnie z którą

rdzeniem znaczeniowym schematu jest prototyp czyli egzemplarz najbardziej
typowy, najlepiej spełniający schemat

• Najczęściej prototyp jest jakimś wypośrodkowaniem czy uśrednieniem wiedzy o

wszystkich napotkanych – w szczególności niedawno – egzemplarzach schematu.

Modele procesu kategoryzacji:



Prototypowy (Posner i wsp.) – oparty na podobieństwie do prototypu kategorii.
Rdzeniem znaczeniowym schematu jest prototyp, czyli egzemplarz najbardziej
typowy, najlepiej spełniający schemat, najbardziej idealny.



Statystyczny (Fried i Holyoak) – reprezentatywność danych cech. Uśrednienie wiedzy
o wszystkich napotkanych egzemplarzach schematu.



Egzemplarzowy (Medin i Schaffer) – oparty na egzemplarzach (rzeczywistych
obiektach). Sytuacja w której prototyp pozostaje pod silnym wpływem jakiegoś
egzemplarza. Np. prototypem kobiety dla mężczyzny jest własna matka.

SKRYPT jest umysłową reprezentacją zdarzeń, działań lub ich ciągów takich jak np.: wizyta u
znajomych, msza w kościele, wizyta w restauracji, egzamin.



Skrypt reprezentuje, nie jakiś konkretny ciąg zdarzeń (np. wizytę Nowaków w
niedzielne popołudnie), lecz typowe elementy i okoliczności charakterystyczne dla
danego zdarzenia i powtarzające się w większości jego wykonań



Skrypty (w przeciwieństwie do innych schematów) charakteryzują się czasową
organizacją scenek. Niektóre scenki cechują się zwykle typowym następstwem w
czasie.



Skrypt jest zarówno poznawczy jak i wykonawczy to znaczy jest jednoczesnie
narzędziem przetwarzania informacji (służy do interpretacji i zapamiętywania
zdarzeń) oraz stanowi gotowy program działania dla jednostki, która wystąpi w roli
jednego z aktorów skryptu.



SCHEMATY NIE ODZWIERCIEDLAJĄ ANI „CAŁYCH” LUDZI, ANI CAŁYCH ZDARZEŃ,
LECZ JEDYNIE PEWNE RODZAJE ICH ZMIENNOŚCI.

POTOCZNE TEORIE RZECZYWISTOŚCI:



Wiara w sprawiedliwy świat (Lerner)



Wiara w niesprawiedliwy świat społeczny (makiawelizm)



Carol Dweck (1996): teoria rozwoju kompetencji - ukryte założenia na temat natury
kompetencji: teoria stałości – zdolności są dane i człowiek nie ma na nie wpływu,
teoria wzrostu (zmienności) – zdolności to coś, co można kształtować.

JAK SPOSTRZEGAMY INNYCH?

Spostrzegając innych wychodzimy daleko „poza dostarczone informacje”, a
wiec poza to co widać (wygląd i zachowanie). Wykorzystujemy wiedzę o
współwystępowaniu ludzkich cech.

UKRYTE TEORIE OSOBOWOŚCI

Ukryte teorie osobowości – sieć powiązań między poszczególnymi cechami spostrzeganymi u
innych

Wymiary UTO w ujęciu Rosenberga:

1) Dobroci intelektualnej

2) Dobroci funkcjonowania społecznego

• Poszczególne cechy są w naszym umyśle powiązane, tworzą asocjacje

• Pewne cechy skojarzone są z innymi, dzięki czemu na podstawie faktycznie

zaobserwowanych cech wnioskujemy o innych, współwystępujących z nimi
właściwościach poznawczych

• Jeżeli zauważamy, ze ktoś jest nietowarzyski to inne cechy kojarzone z tą cechą

zaczynamy przypisywać naszemu obserwowanemu: smutny, nielubiany,
pesymistyczny, pozbawiony poczucia humoru

• Czynimy takie powiązania nawet jeśli nie mamy żadnych bezpośrednich dowodów na

ich istnienie

• Badania nad UTO Solomon Asch (1946) – podawał badanym zbiory cech

charakteryzujące osoby spostrzegane i prosił o wskazanie jakie jeszcze inne
występują u tych osób

• Wynik: Pewne cechy mają centralne znaczenie dla wyciągania wniosków o innym

człowieku a inne stanowią słabą podstawę wnioskowania np. ciepły – zimny vs
grzeczny – niegrzeczny. Jeżeli wśród cech, które spostrzegamy jest tylko jedna cecha
natury społecznej (funkcjonowanie społeczne) w kontekście pozostałych cech
dotyczących jedynie sprawności w działaniu; to cecha społeczna jest zdecydowanie
silniejszą podstawą do wnioskowania o innych cechach społecznych.

WYZNACZNIKI FORMUŁOWANIA SĄDÓW SPOŁECZNYCH - WYRAZISTOŚĆ OCENIANEGO
OBIEKTU

Wyrazistość a formułowanie sądów:

- Obiekty wyraziste mają zdolność przyciągania uwagi (intensywne, aktywne, nieoczekiwane,
wyróżniające się z ogółu poprzez niską liczebność)

- Obiekty wyraziste oceniane są bardziej skrajnie

- Obiektom wyrazistym przypisuje się większy wpływ na sytuację społeczną

- Wyrazistość wpływa na kategoryzację osoby kategoryzowanej

WYZNACZNIKI FORMUŁOWANIA SĄDÓW SPOŁECZNYCH: KONTEKST

 Efekt kontrastu – „odsunięcie” informacji od informacji kontekstowej (wyłączanie
informacji z kategorii umysłowej)

 Efekt asymilacji – informacja wieloznaczna zostaje „upodobniona” do schematu lub
przesunięta w kierunku informacji kontekstowej (włączanie informacji do kategorii
umysłowej)

Wyznaczniki włączania – wyłączania informacji:

-

Wielkość różnicy m. obiektem ocenianym a obiektem kontekstowym

-

Kategoryzacja obiektu ocenianego i kontekstowego: wspólna/rozdzielna

JAK SPOSTRZEGAMY INNYCH?

ATRYBUCJE – przypisywane przyczyny zachowania,

próba zrozumienia zachowania

własnego i innych

Spostrzeganie przyczyn sukcesu lub porażki – rodzaje atrybucji (wymiary wg Weinera):

• wewnętrzne lub zewnętrzne;

• stałe lub zmienne;

• kontrolowalne lub niekontrolowane

DEFORMACJE PROCESU ATRYBUCJI

• podstawowy błąd atrybucji – przypisywanie cudzych zachowań czynnikom

wewnętrznym a niedocenianie czynników zewnętrznych; Skłonność do atrybucji
dyspozycyjnych: słabsza u dzieci i w kulturach kolektywistycznych. Słabnie gdy
obserwator musi swoje sądy uzasadnić i wyjaśnić.

• różnica perspektywy aktor- obserwator -

cudze zachowanie wyjaśniamy czynnikami

wewnętrznymi, zachowania własne czynnikami zewnętrznymi

Powody:

• Ukierunkowanie uwagi: uwaga obserwatora jest skierowana na osobę aktora,

natomiast działający aktor kieruje uwagę na sytuację

• Odmienność wiedzy aktor wie dobrze o zmienności swoich zachowań w przeszłości

(długość znajomości)

• Zróżnicowany język (własne zachowania – konkretne czasowniki; cudze zachowania –

bardziej abstrakcyjnie (przymiotniki) (fakty vs interpetacje)

• Różnica ta zanika w odniesieniu do partnerów bliskiego związku (badania Semin,

Fiedler, 1995) . Im dłuższy związek tym opis zachowań partnera bardziej konkretny a
nie abstrakcyjny (skłonność ta koreluje z satysfakcją ze związku).

• egotyzm atrybucyjny – wyjaśnianie własnych zachowań w sposób dla siebie

przychylny;

• egocentryzm atrybucyjny – przecenianie własnego wkładu w wynik osiągany

wspólnie z innymi;

• efekt fałszywej powszechności – przecenianie rozpowszechnienia własnych

poglądów w populacji. Wyjaśnienie: Stosowanie własnego ja jako symulatora
ludzkiej psychiki (heurystyka zakotwiczenia-dostosowania, ja = zakotwiczenie).
Wybiórczo nasilona dostępność informacji o poglądach podobnych wskutek częstych
kontaktów z osobami podobnymi (getto informacyjne). Przekonanie o dużym
rozpowszechnieniu własnych opinii jest subiektywnym świadectwem ich słuszności
(przecenianie pojawia się głównie u osób wyznających poglądy mniejszościowe, które
bardziej muszą bronić trafności własnych poglądów).

HEURYSTYKI

• Heurystyki = uproszczone reguły myślenia pozwalające na formułowanie sądów bez

analizy większości informacji, na których sąd powinien się opierać (nieświadomie
stosowane drogi na skróty). David Kahneman i Amos Tversky

• w znaczeniu ogólnym:

• ALGORYTM = niezawodna metoda uzyskiwania rozwiązań zadania (jak tabliczka

mnożenia)

HEURYSTYKA = metoda zawodna, skuteczna często, ale nie zawsze

• Heurystyka zakotwiczenia/dostosowania = oceniając jakąś wartość liczbową (liczba

przypadków, częstość, cena) bierzemy za punkt wyjścia jakąś łatwo dostępną liczbę, a
następnie modyfikujemy ją stosownie do swej wiedzy. Modyfikacja jest zwykle
niewystarczająca – sąd jest przesunięty w kierunku zakotwiczenia.

• Heurystyka dostępności = ocena częstości lub prawdopodobieństwa zdarzeń w

oparciu o łatwość, z jaką przychodzą na myśl (czy są łatwo dostępne pamięciowo).
zwykle trafna, ponieważ zdarzenia częste są łatwo dostępne; czasami myląca,
ponieważ nie wszystkie informacje dostępne pamięciowo dotyczą zdarzeń częstych.
Heurystyka dostępności prowadzi do wzrostu ważności informacji o zdarzeniach
łatwiej przypominanych, a więc:

• dramatycznych

• konkretnych i wyrazistych

• niedawnych

• często omawianych (np. w mass-mediach)

• lokalnie dominujących (zjawisko fałszywej powszechności)

DO ZOBACZENIA I PRZECZYTANIA  NA WYKŁADZIE 3

Polecana książka dla chętnych i głodnych wiedzy: „Pułapki myślenia” – autorstwa Daniela
Kahnemana