KOMPARATYSTYKA

(wykład, prof. dr hab. M. Dąbrowski, rok akademicki 2013/2014)

K.Bandarzewska, I.Burek, I.Krukiel, K.Mężyk, N.Oleksiak, Donek Stonek, M.Zaborska, A.Zięba

I

01.10.13

Komparatystyka jest od tego, żeby pokazywać nam nasze miejsce, oczyścić literaturę narodową z mitów i ideałów,

Leśmian, Witkacy, Gombrowisz i Shulz - autorzy 20-lecia międzywojennego, którzy zasługują na miano autorów nowoczesnych bo wypracowali nową koncepcję języka. Witkacy w 20leciu był traktowany jak nieszkodliwy wariacik :D - jego sztuki traktowane były jako szalone głupstwa. Jednak jak się porównywało go z autorami zagranicznymi to był do przodu.

Komparatystyka - compare - porównywać (pocz. XIXw. we Francji), związany z naturą człowieka do szukania podobieństw, analizowania różnic, umiejętność odnajdywania się wśród innych, obcych

Jednoetniczność - charakterystyczna na Polski, (Jesteśmy jednoetniczni - słabo wyczuleni na inność), brak odmienności, a jeżeli jakaś się trafi, to słabo przebija się do ogólnej świadomości obywateli

Porównywanie jest naszą przyrodzoną cechą, ale może się dokonywać na różnych poziomach i polach. Wynika z tego pożytek, który pokazuje różnorodność, inność, że musimy się nauczyć żyć z innymi.

Przeciwieństwem mogą być kraje jak: Kanada, Francja, Włochy, USA

A pod względem literatury, kraje te różnią się od naszego tym, że świat przedstawiony w dziele musi być konstruowany zupełnie inaczej niż w przypadku Polski - ma pokazywać różnorodność, inność kulturową, obyczaje, czy inne tematy tabu.

Założenia współczesnej komparatystyki

(różnice między francuską a amerykańską)

1. Życie w świecie zglobalizowanym:

• przepływ informacji, ludzi i towarów - zasada społeczeństw liberalnych, świat jest otwarty na każdego

• globalizacja globalizacji nierówna (u nas mówi się prawie tylko o Polsce na powierzchni i Europie, ale są telewizje mówiące o tym, co się dzieje na całym świecie. Globalność oznacza świadomość, że jesteśmy w nieustannym centrum przemieszczania się tego wszystkiego.)

• świadomość bycia w nieustającym „tyglu” - informacja, która przekłada się na rynek, istnieją korporacje międzynarodowe, a co za tym idzie - enklawy wchodzące w korelacje z tym, co zastały na nowym miejscu, in. nowoczesne nomady

• całość ponadnarodowa, ogół ludzkości

• korzystanie z dorobków kulturalnych, innych narodów (filozofów, autorów, badaczy) poprzez tłumaczenie - rodzaj kolonizacji mentalnej, wciskanie się do innych miejsc niż naturalne. Nie wszystko to jest przydatne - Niemcy tłumaczą na swój język jedynie dzieła wybrane, uważane przez nich za najważniejsze

• odwrót od globalizacji - lokalność (cenienie tego, co nasze, własne, tutaj) - Ta wioska globalna (że się wszyscy znamy itd..) zaczyna się zmieniać, bo zaczynamy cenić to co jest obok nas, jest miejscowe. - Rodzaj przekory, bo globalizacja oznaczała otwarci na świat.

• Turystyka jest przemysłem

• geopoetyka - Kenneth Wild - badanie tekstu pod względem miejsca, w którym się znajduje/powstał, wykazuje jak bardzo pisarz jest związany z kulturą, czy nawet kulinariami danego miejsca

• Kategoria doświadczenia również odwraca się od globalizacji - chcemy opierać się na konkretach, przykładach.

2. Różnice kulturalne/kulturowe - podstawa analityki komparatystycznej (ja-ty, wy-my, moje-nie moje), wymaganie podstaw, by uporządkować nieuporządkowany świat, ustalić porządek - kto gdzie ma swoje miejsce. Wynikają z tego powodu konflikty. Porównując siebie do innych organizujemy swoje własne znaczenie:

• akulturacja/asymilacja

• kultywowanie etniczności, podkreślanie różnic kulturowych

3. Kulturowy (literatura nie jest czymś wyizolowanym) i kontekstowy (traktuje o czymś, o czym mowa w mediach, co krąży na językach, dzieje się/działo) charakter komparatystyki współczesnej:

• Brak możliwości oderwania od innych kultur w przypadku okoliczności wieloetnicznej

• Badanie poprzez porównywanie:

• Dwóch tekstów z dwóch różnych kultur

• Komparatystyka wewnętrzna (na przestrzeni jednej kultury)

dokonujemy analizy całości, a nie pojedynczych zjawisk. W zasadzie dzisiaj nie da się funkcjonować w jednym swoim środowisku, bez cywilizacji np. Trzeba uwzględniać środowisko antropologiczne, w którym dana rzecz ma miejsce.

Pojawiło się bardzo wiele sposobów analizowania tekstu literackiego. Istotą postępu i rozwoju jest to, że coraz więcej subobszarów jesteśmy w stanie wykreować.

Komparatystyka a literatura narodowa

- meta dyscyplina - znajomość dwóch różnych literatur, a następnie, po analizie, nadbudowanie na tym wniosku

- nastawienie na różnice pozwalające analizować odległe od siebie teksty

Musimy znaleźć wspólny mianownik, który pozwoli nam przeprowadzić sensownie tę analizę. Możemy szukać różnic. Postawienie na różnice pozwala nam analizować teksty z różnych „parafii”, kultur. Poszerza to współczesne horyzonty. Komparatystyka zajmuje się nie tylko badaniem literatur, ale także komparatystykę między artystyczną - korespondencja sztuk - pokrewieństwa między tekstem literackim a filmem, a obrazem, dziełem muzycznym itd.

Polska literatura uchodzi jednak za małą.. Poza kilkoma nazwiskami, w szerokim rozumieniu jest to literatura słabo obecna.

MEDIA NOWOCZESNA

reklama, blogi. One się rządzą swoimi prawami - połączenie obrazu z testem, linki itd. Jest to tzw. Komparatystyka mediów. Jest to stosunkowo młoda dyscyplina, ale bardzo prężna.

Zarzut: za dużo działań wewnętrznych.

Komparatystyka działaniem politycznym

jako pewna filozofia myślenia o sztuce domaga się pewnego ujścia na zewnątrz. Kształtowanie wyobrażenia o świecie - bardziej liberalnego, tolerancyjnego. Różnice kulturowe wymagają różny rodzaj widzenia. Jest działaniem politycznym, kiedy mówi o mniejszościach, otwartości, tolerancji, seksualności.

Kształtowanie edukacyjne różnice wymuszają

-||- polityczne = inny

-||- filozoficzne sposób widzenia

II

08.10.13

OŚWIECENIE

Literaturoznawstwo porównawcze (literatura porównawcza):

Rozpoczyna się z końcem Napoleona - oświecenie dawało podstawę do innego myślenia, myślenia o świecie, co dawało pytania o początek, zaciekawienie innymi narodowościami powstało pytanie: JAK JEST GDZIE INDZIEJ?

Jakiś niemiecki historyk w „Miniona przyszłość” mówi o kilku etapach modernizowania się świata. Z końcem XVIII wieku zaczynamy kształtować estetykę historyczną, czyli ukształtowaną przez historię. Do tej pory była ukształtowana przez greckie mity, bogów.

Wyróżnia:

• Radykalną zmianę w Europie,

• Wkroczenie myśli historycznej

• Projekcję przyszłości/życie przeszłością - wspomnieniami

• Zatracenie carpe diem

Estetyka historyczna - posiadająca element zmienności, obecność doświadczenia „tu i teraz”, posiadanie świadomości, że piękno jest zmienne.

Emmanuel Kant - krytyka czystego rozumu. Proponuje:

• odejście od oglądu realistycznego na rzecz umysłu konstruktywnego (schematycznego, uporządkowanego)

• podmiotowość działania (Komparatystyka jest nauką ukształtowaną na doświadczeniu podmiotowości. Podmiotowość - nie podlegamy żadnym paradygmatom, ale także próba jej konstruowania. Jest to METADYSCYPLINA, która łączy się z koniecznością szukania nowych pól badawczych, rozwiązań, języków itd.):

• tekst literacki - nie całość sama w sobie, a zbiór/pole działania inicjatyw, nurtów, historii realnych

• studia kulturowe - badanie literatury inaczej. Tekst literacki był polem doświadczalnym rozpisywanym na konkret, np. jeden tekst napisany na obchody/tradycje kulturowe (język, specyfika obrzędów). Tekst literacki nie jest bezwzględnie traktowany, jako wartość sama w sobie.

KOMPARATYSTYKA

1. Wewnętrzna - w tym samym państwie i pod tą samą władzą, ale w innym języku, np. Grochowiak „Rok polski”, Bryl - jego odpowiedź na tekst Grochowiaka

2. Zewnętrzna - właściwa, porównywanie tekstów z dwóch różnych literatur narodowych, co pozwala na ukazanie różnic, np. Vandelvels „Obcy” (lepsze ujrzenie siebie i otaczających nas ludzi)

ROMANTYZM - komparatystyka FRANCUSKA

W początkach XIX wieku zaczynają się pojawiać pierwsze przejawy zainteresowania innością.

Madame deStael (1810) „O Niemcach”, w której próbuje wydać jakieś sądy, oceny, dlaczego są oni tacy, a nie inni (por. Stasiuk też o Niemcach - ocenia ich, jako naród, który nie znosi chaosu, pewien rodzaj choroby, ograniczenia). Tę pracę cechuje imagologia - autorka wydaje osąd zza miedzy.

Herder - indywidualna tożsamość człowieka, nad którą on sam pracuje, nie jest zależna od majątku, pochodzenia, myślenie perspektywiczne - kim jesteśmy jako naród?

Goethe - autor pojęcia „literatura światowa” - kanonu lektur, które powinniśmy przeczytać.

1976 - pierwsza katedra komparatystyki w Anglii, dobrze rozwinięte studia kulturowe

1879 - pierwsze czasopismo komparatystyczne, założone przez jakiegoś Hugona, badacz powinien znać 10 języków (m.in.: węgierski i islamski)

LATA '20 i '30 - komparatystyka AMERYKAŃSKA

Odejście od komparatystyki francuskiej, gdyż nosi ona niedobry znak pozytywizmu, bada wpływy, zajmuje się tylko literaturą, mówi o zależnościach, wpływach. A dzisiaj używanie słów wpływ itd. w komparatystyce jest niepolityczne, mówi się o współpracy, wspólnych wątkach, ale nie o wpływach, bo wpływ wprowadza hierarchię.

Komparatystyka amerykańska - szerszy oddech, badanie większej ilości dzieł niż w XIXw., odejście od polityki pozytywistycznej.

`55r. - pierwszy kongres komparatystyczny

'58r. - drugi -||-

H. Fremak ('61r) - badanie związków oraz różnych świadomości (polityka, religia, gospodarka, muzyka, platyka) - a nie tylko obiekty literackie, i, przynajmniej dwa obiekty badania.

Komparatystyka niemiecka. Łączy na ogół na dwa działy komparatystykę ogólną , czyli teorię literatury.

Tłumacz jest komparatystą.

III

15.10.13

Obszary komparatystyki:

1. Komparatystyka literacka - macierz wszelkich badań komparatystycznych

2. Komparatystyka interdyscyplinarna - próby badania między różnymi rodzajami sztuki

3. Komparatystyka intermedialna - badania mediów, sposób komunikowania się, reklamowania

KOMPARATYSTYKA LITERACKA

1878 - Hugo Delonice - założenie czasopisma komparatystycznego, które nastawione było na znaczenie języka

1879 - wypowiedź Goethego - „literatura światowa”:

• Różne formy mediacji między literaturami narodowymi (np. narodowy folklor w romantyzmie)

• Osiąganie i rozumienie literatur obcych (spotkania literackie, studia literackie, wieczorki poetyckie)

• Budowanie obszaru literackiego (czyli: rozmowy z wydawcami, krytykami, przekonywanie ludzi do „swojej wielkości”) = brak obiektywizmu w rozumienia dzieła literackiego

Pascal Cazanowa - dzieło lit. nie jest ważne samo w sobie, ważne jest miejsce, w którym powstaje (naród, czas, klasa społeczna) oraz miejsca literatury w literaturze

Frank Morentio - „czytanie z dystansu” - kształtowanie opinii na podst. streszczeń innych wydawców (nie - krytyków).

Obiektywna wartość tekstu nie istnieje - powstaje podczas dyskusji

Recepcja własnych tekstów (Goethe) - miał „wyrobioną” markę, interesował się tym, w jaki sposób funkcjonowały jego teksty w innych kulturach

Ludwik Ońciski - pierwszy polski komparatysta

Auerbach (XIX) - zjawisko MIMESIS (np. stylu, języka. Z samą kategorią dzieją się różne rzeczy, wspomniany „REALIZM” Brocka) - od starożytności do czasów współczesnych, zwrócenie uwagi na łamanie jednolitości stylu („Ulisses”), rozwój pojęcia mimesis - jakimi drogami, realizm podobny do mimesis, lecz nie zawsze

Kurcjusz - „Literatura europejska i łacińskie średniowiecze” (`52r) - związanie literatury z j. łacińskim, latynizacja kultury, prawa - przetrwał ten język dłużej niż starożytna Grecja, jako wspólny mianownik wielu kultur europejskich.

TEMATOLOGIA - w literaturach funkcjonują różne, ale te same motywy, tematy, mity, krążące imiona, postacie, schematy postępowania, słowa

Kultura:

• Stała - oparta na nurtach rzymskich, starożytności

• Zmienna - nowożytna, od oświecenia

Francois Jost - rozróżnienie TEMATU i MOTYWU (koniecznie!)

|| ||

zagadnienie konkretyzacja

RECEPCJA TWÓRCY OBCEGO - co to znaczy, że obcy twórca funkcjonuje w naszej kulturze? Szekspir w tłumaczeniu Barańczaka - na współczesny język polski, używany w teatrach (leksyka, formy językowe). Twórca nie jest żelazną belką, a wciąż interpretowalnym tworem. Do TŁUMACZA należy część funkcji kreacyjnej:

• Tekst jest świadomie budowany

• Literatura jest wyborem jednej z wielu dróg

• Odejście od kategorii mimesis w temacie życia, podejmowania decyzji, cofania się

• Literatura jako partytura - czytelnik dopełnia tekst, realizuje go, sens jest zawsze dla czytelnika

INTERTEKSTUALNOŚĆ (dawna wpływologia) - teksty ze sobą rozmawiają, literatura bierze się z literatury, lit. żyje w kontakcie z innymi tekstami lit. - KOMPARATYSTYKA LITERACKA

Anna Burzydzka (?) - badaczka krakowska, wprowadziła reguły poststrukturalizmu, współczesne badania, żartobliwy sposób rozpoczęcia pisania powieści.

INTERSEMIOTYCZNOŚĆ - opera (używane w niej stroje, muzyka, słowo śpiewane, gra aktorska - czyli zbiór znaków) - KOMPARATYSTYKA KULTUROWA

IV

22.10.13

Przekład artystyczny/ przekład dokładny -

|| ||

ma przekazać sens dzieła, tekst pisany przez tłumacza przysięgłego

nie jest dokładny

Tłumaczenie artystyczne: napisanie tekstu od nowa

Filologiczne tłumaczenie tekstu:

• nadinterpretacja - zbyt dalekie odejście od tekstu właściwego i zgubienie jego sensu;

• wydanie tłumaczenia bywa drugim życiem książki oryginalnej;

• poeci często tłumaczą teksty innych poetów, ze względu na swoje zdolności językowe

Dokumenty unijne - przekładane na język polski, aby można było z nich korzystać.
Emancypacja przekładu.

W XIXw. nie ujawniano nazwiska tłumacza, teraz tłumacz jest wpisywany do bibliografii.

Świadomość feministyczna w tłumaczeniach.

kategoria oryginalności/ ściąganie nieoryginalne

oryginał - traktowany jako mąż, przekład - żona niewierna, feministki wyśmiewały to - atmosfera niechęci wobec przekładu

Ameryka Łacińska - ludożercza metaforyka związana z przekładem, ,,transfuzja”, ,,pożeranie tekstu źródłowego”

Lata '70 - odejście od strukturalizmu; poststrukturalizm - świadomość luzu, rozpasania; ustanowienie sposobów myślenia o przekładzie, zmiana za sprawą badaczy - Angielka, Francuz, Amerykanka - współpracują ze sobą, pierwsze przeświadczenie - przekład jest równy oryginałowi

dekonstrukcjonizm - czy nie mamy do czynienia z procesem dekretacji języka - słowa zaczynają wyrażać inny sens

refleksyjność - powstają miejsca w tekście, które nie są dla nas oczywiste - recepcja - opór - aktywne czytanie

closereading - bliskie trzymanie się tekstu

serie przekładowe - pewne teksty powracają w tłumaczeniach

Zastrzeżenia dotyczące przekładu: uprawnione:

• każdy rodzaj tłumaczenia zawiera w sobie element kolonizacji -nieznana literatura w obiegu międzynarodowym

• przyswajanie tekstu - zagrożenia wtórnie kolonizacyjne

• nie da się zachować w przekładzie wszystkiego, co jest w oryginale - selektywność, konkretne dyskursy

tłumaczenie - okradanie tekstu oryginalnego, rodzaj pewnej adaptacji (Boy-Żeleński)

XVIII wiek - literatura stanisławowska - teksty z literatury francuskiej, dostosowywane do polskich warunków - chęć zmiany społeczeństwa

Evan Zochar - co i dlaczego powinniśmy tłumaczyć, to literatura decyduje, co jest tłumaczone

Tadeusz Boy-Żeleński - tłumaczył literaturę francuską, niektóre rzeczy opuszczał, odbieranie tekstu poprzez całość kulturową, badania zorientowane wokół przekładu

translatologia - doceniony język i mowa - teraz w XX wieku najbardziej doceniona przez

badaczy

V

29.10.13

Komparatystyka interdyscyplinarna, korespondencja sztuk (Ut pictura poesis).

1968 - istotna cezura; bunt młodzieży, fala dzieci kwiatów, burdy studenckie - rok wyzwalania uniwersytetów z hierarchicznego „kostiumu”, walka o większą swobodę w studiowaniu; we Francji, w Polsce III 1968,

Horacy (23r. n.e) „Poemat niczym obraz”

(6r. n.e) - „Obraz jest milczącą poezją”

Lering - głos sceptyczny w komparatystyce

9. kongres komparatystyczny - Innsbruck -recepcja literatury (Jaus).

Ulrich von Vienstein

* Malarstwo sztuką przestrzenną; poezja - sztuka czasowa

* Korespondencja sztuk polega na badaniu funkcjonowania systemu semiotycznego prześledzenie realizowania danego kodu w sztuce (tj. w jej danej dziedzinie).

Korespondencja sztuk nie polega na wykorzystaniu tego samego tematu, motywu - jest to niewystarczające. realizacji danego dzieła przez autora (np. obrazu a wiersza), a nie na powtarzaniu jednego motywu np. Ikara. Czyli bada się kody danego dzieła i sprawdza się w jaki sposób realizują one funkcje.

* Seweryna Wysłouch: bada się funkcjonowanie pewnych systemów semiotycznych; należy zachować elastyczność - oczywiście każda ze sztuk operuje innym systemem; świadomość pewnej ogólnej koncepcji filozoficznej wokół której dokonujemy namysłu nad dwoma obiektami

* Dopiero świadomość, że operujemy w obrębie pewnego systemu, sprawia, że nasze wnioski mogą być widziane, oceniane

* Węgierski badacz (Vajda): uwzględnianie stylu epoki; różne doświadczenia w modernizowaniu sztuki; różne rodzaje sztuki spotykają się ze sobą w stylu epoki

Andrzej Mejny - polski komparatysta rozważa, np. muzykę w literaturze

IX Symfonia Beethovena - wszyscy w Unii szczęśliwi -> przeciwko temay „Lamento Doctoris Fanstis” - utwór o złu świata i doświadczeniach muzycznych

Dario Proza (Włoch) - 1970 - o powinowactwie literatury i plastyki

„Czarny romantyzm” - pocz. XIXw. - buntowniczy, schyłkowy romantyzm

Korzyści z konfrontacji rożnych dyscyplin:

• Wychodzimy z ciasnego podwórka na zewnątrz - K. Wyka

• Film korzysta z gotowych rzeczy, dzieł

• Rozszerzenie horyzontu poznawczego - nowe perspektywy

Intwartystyczna (?) - b. ważna część badań komparatystycznych - niewystarczalność badań, wymagają inwencji badawczej, możemy jedynie podpatrywać, jak zrobili to inni

Przykładowe relacje między słowem a obrazem:

• Ekfraza - wiersze o sztuce, motyw Ikara w malarstwie, intertekstualność -> tekst kultury

• Emblemat - obraz i tekst - ikonologia

• Symbol - ryba oznacza nie rybę

• Alegoria - specjalizacja symbolu

• Malarstwo historyczne - doświadczenie życia - Matejko

• Cudzoziemka - występuje zapis nutowy

VI

05.11.13

Przekład kulturowy - impulsem do badania przekładów kulturowych stały się społeczeństwa wielokulturowe, udział przedstawicielu różnych peryferii świata w kulturze czy nauce kraju, do którego wyemigrowali - ostatnie pięć lat

„Akt przekładu nie pozostawia żadnego partnera…” - Bahman

Aspekty negocjacji:

• Aspekt przekłamywania niektóre elementy MUSZĄ ulec

• Aspekt oporu => dekompletyzacji, najlepszy przekład

• Aspekt dostosowywania to taki, który zawiera najmniej zmian

Tekst osadzony jest w danym dyskursie (dyskursach), który go kształtuje - tekst zostaje włączony w dyskurs, nie istnieje samodzielnie, dlatego tłumacz, nie przekłada wyizolowanego tekstu, ale wszystkie dyskursy, w które tekst jest wpisany.

Przekład jest częścią procesu kolonizacji - czynnik spychający jakąś grupę społeczną na margines (grupa skolonizowana nie ma własnego języka, a jeżeli nawet ma, to i tak nie jest sluchana). Podobnie jak kobiety w niektórych krajach wciąż nie mają prawa głosu.

Tłumacz jest komparatystą:

• Określa miejsce sporne

• Znajduje odpowiedniki kulturowe

• Rozumie tekst w języku oryginału

• Stara się jak najmniej zmienić znaczenie oryginału

KULTURA TO ZJAWISKO PRECESUALNE, tworzone w czasie tłumaczenia, konstytuowane dwubiegowo (znaczenie oryginału i tłumaczenia) - hybrydowość kultury.

Glokalność - łączenie tego co lokalne z globalnym, zjawisko obecne w wielu miejscach na kuli ziemskiej.

POCZĄTKI KOMPARATYSTYKI POLSKIEJ

Początki XIXw.

• 1818r. - utworzenie I Katedry literatury porównawczej, dużo miejsca zajmowała kultura grecka i rzymska (postacie, pojęcia), ale dalej to, co wprowadziło oświecenie - zwrócenie ku teraźniejszości, pojęcie piękna zmiennego, kształtującego się wraz z wydarzeniami kulturalno-historycznymi.

• 1818r. - „O duchu poezji polskiej” i „O romantyzmie”

• Metodologia postkolonialna Polski

Pozytywizm

• dwie nogi (barwinowska i popowstaniowa) tej epoki,

• włączenie w nurt europejski powieści realistycznej

• Mario Franzo - książka, w której autor mówi o XIXw. jako o czasie romantyzmu, ale jego koniec to czarny romantyzm/romantyzm dekadencki

Młoda Polska

• Ignacy Matuszewski - „Diabeł postaci…”, „Czarnoksięstwo i mediumizm” i inne teksty, które w tytule mają inne słowa klucze, jak: studia porównawcze, badania nad źródłami, impulsy narodzin (jakiejś kultury), itd.

• T. Boy Zieleński - jako tłumacz tekstów francuskich, który uznał, że kultura polska jest uboga, dlatego stos ksiąg większy od siebie, mimo że „grupa czytająca” tamtych czasów znała język francuski. Tłumacz znany z ucinania niektórych elementów albo z intensywnych zmian, ingerencji w tekst, która obecnie jest uważana za nierzetelność. Teksty swoje opatrywał bogatymi esejowatymi wstępami historycznymi.

• Mieczysław Brhamer - komparatysta, obecny w wielu pracach, głównie włoskich: „Powinowactwa polsko-włoskie”, „Petrarkizm polski”.

XXw.

• Maria Janion - jej teksty ukształtowały „pewną” wersję rozumienia polskiej poezji romantycznej, określiła etapy lit. romantycznej: tyrtejska, psychologiczna, … . Uchodzi za matkę ruchu kobiecego.

• Henryk Markowski - po dziesięciu latach studiowania zrobił karierę na uniwerku w Krakowie, zainteresowany pozytywizmem, jego antologię krytyki literackiej, starannie przygotowane, ujmują wiele w myśli komparatystycznej. (Do `89r. dostęp do literatury zagranicznej był praktycznie niemożliwy. Markowski ze względu na dobrą opcję polityczną i tytuły uniwersyteckie miał do niej dostęp.)

• H. Iwaniczkowa - profesor na uniwersytecie śląskim, uczestniczka kongresów komparatystycznych, autorka „O współczesnej komparatystyce”.

VI

19.11.13

Komparatystyka kulturowa wciąż literacka

Tekst literacki miejscem przecinania się dyskursów - „Kulturowy zwrot historii:

• Antypozytywistyczny - 1916r.

• Lingwistyczny (strukturalizm) - 1920r.

IMAGOLOGIA (image + mirage) - wyobrażenie o sobie, nauka związana z socjologią, etnologią, polityką i ideologią, mówi o spotkaniu z kimś obcym, nowym, czymś nieznanym, co może wpłynąć na zmianę światopoglądu. Socjologia jako pewny model ogarniania rzeczywistości.

Polityka i ideologia - niebezpieczna. Element podporządkowania. Wykorzystują wyobrażenia wobec innego (ideologia nazistowska). Imagologia to pojęcie, które bywa wykorzystywane w sposób niecny!! Imagologia mówi o spotkaniu z innym, z czymś, obcym (osobą ,narodem, terytorium - to zależy od tego, co chcemy opisać.) Z polskich autorów - Ryszard Kapuściński - objechał cały świat, zatrzymując się w różnych zapalnych miejscach. Za tą fasadą kryją się uprzedzenia etniczne. Żadna kultura nie jest czysta!! Wyczyszczenie jakiegoś terytorium z jakichkolwiek wpływów jest niemożliwe - zwłaszcza w Europie, która jest ciasna, przeludniona. Kiedy mówimy o spotkaniu z innym, mamy na myśli spotkanie z radykalnym innym, który zmusza nas do nowej reakcji, przekwalifikowania, zmiany swojego systemu wartościowania. My jako jednostki jesteśmy zawsze ciekawi OBCYCH, INNYCH - dlatego imagologia nas wciąga.

Stereotypy w imagologii bardzo dużo znaczą, rozpoznanie tego, co obce, korygowane (auto-, hetero stereotypy).

Interkulturowość - przyzwyczajeni do siebie, często komunikujemy się z innymi w odniesieniu do własnej kultury. Mamy poczucie, skąd się wzięliśmy, a to, że funkcjonujemy później w kulturach różnych to konsekwencja tego wszystkiego Miłosz, Ewa Hofman

Transkulturowość - rodzaj kultury współczesnej, która wykształciła się wskutek wielokulturowości. Przyjmujemy nowe doświadczenia z pewnym dobrodziejstwem inwentarza, nie kłopocząc się tym :D Kultura kulinarna, modowa, artystyczna czy muzyka, która przenika wszystkie warstwy i kultury światowe - różni ludzie znają te same piosenki. Wytwarza się coś takiego, co może o tej trans kulturowości świadczyć. Oznacza dyspozycję mentalną, społeczną, aby przyjmować stosunkowo łatwo obce kultury.

W społeczeństwach bardzo mobilnych, kulturowo wymieszanych jest to ważne.

Kultura amerykańska - „Ameryka” Jean Bocośtam. Przestrzenność wartością.

Miron Białoszewski

VII

26.11.13

GEOPOETYKA - drugi dział komparatystyki kulturowej - lata 80-te, druga fala poststrukturalizmu. Metoda, która stara się silnie wiązać miejsce, przestrzeń oraz autora z danym tekstem.

Odpowiedź na szerzące się niezadowolenie, że tekst żyje osobno i nie jest powiązany z naszym życiem - w `81r. ogłoszono koniec takiego myślenia. Związana z drugą falą postkomunistycznej refleksji.

DZIAŁANIE ADDYLNE - Nie jest tak, że jedna metodologia zastępują inną - one istnieją obok siebie. Współdziałanie metodologii, działanie równoczesne, żadna metodologia nie otwiera tekstu w pełni, pozwala jedynie odczytać tekst z jednego aspektu, metodologie są kompatybilne - uzupełniają się.

Geopoetyka nie jest nowa. Kochanowski informował o tym, że pisze w Czarnolesie pod lipą. Mickiewicz także informował o miejscu pobytu. Tego typu myślenie zawsze się jakoś w literaturze przejawiało.

Kenneth Wide - „Elementy” - próbuje uzasadnić dlaczego, mamy wrócić do ziemi (analiza „z lotu ptaka” literatury pod względem miejsca powstania. Przytacza różne okoliczności współczesne, w której literaturę się czyta - dekonstrukcjonizm, zwrot lingwistyczny. Żadna z tych metod nie pozwala tak naprawdę związać się z tekstem (autor>miejsce>tekst).

Pisarze to dysponenci pewnych dyskursów społecznych, a nie szczególne, indywidualne jednostki używające słowa.

Podkreślenie podmiotowości i podrzędności odbiorców - „Źródła podmiotowości” - W II poł. XIXw. podmiot został zmarginalizowany, dlatego też ruszono na walkę z uszczerbkiem, deprecjonowaniem podmiotowości autora.

W. Kolaga "Mgławice dyskursu” - jesteśmy nadrzędni przez dyskurs

A. Bielik-Robson - podmiotowość jest konieczna

Pierre Burge - ustalenie „pola literackiego”, płaszczyzny, w którą należy się wpisać, by dobrze sprzedać książkę - mainstreamowy charakter literatury niewnoszący niczego nowego do kultury,

Przybosz, Karpowicz - twórczość wymagająca głębokiej interpretacji, nie jest to łatwa poezja/proza, nie rzadko narażona na brak sukcesu za życia autora.

Miejsce tworzy kontekst dla danych utworów - dlatego też nie jesteśmy w stanie zrozumieć niektórych tekstów, pewne zachowania są dla nas obce, niezrozumiałe.

Tekst jest kulturowością - jest związany ze szczególnym typem myślenia, wyobraźnią, wrażliwości, z danym autorem, jego doświadczeniem.

OKO - instrument służący do zapamiętywania, umożliwiający magazynowanie wspomnień z dzieciństwa - mała ojczyzna - (centrum życia dziecka) przez pryzmat, którego poznaje następnie resztę świata Mała ojczyzna - lata 50 , 60 i 70 - heimat literature - która weszła w kulturę, a także w LITERATURĘ KRESÓW POLSKICH, do tego czasu trudno było mówić o tym problemie, np. „Austria feniks”.

Polska literatura kresowa w XIX/XX (Iwaszkiewcz, Miłosz, Konwicki, Kuśniewicz i inni) - autorzy naznaczeni miejscem urodzenia, swoistym doświadczeniem klimatu, przestrzeni.

Z "okiem" zawsze związana jest pamięć kulturowe, np. Iwaszkiewicz "Ogrody", M.Białoszewski - jego teksty zapisują konkret.

Literatura małych ojczyzn - weszło to do katalogu terminów interpretacyjnych. Zaczęła się kształtować po wojnie. Dolina Miłosza była impulsem o mówieniu o tym (Paryż, bo w Polsce do 1956 r. nie można było o tym spokojnie mówić, o odejściu z kresów wschodnich)

PAMIĘĆ KULTUROWA - to, co zapamiętujemy z dzieciństwa, by później spoglądać na to z pewnego rodzaju refleksją czy zadumą.

JĘZYK - umiejscowienie wydarzeń w danej kulturze, danym miejscu, środowisku, inny charakterystyczny kod językowy dla danych grup środowiskowych. (A. Holland - „W ciemności”, Kuśniewicz, Buczkowski).

SŁOWO DOŚWIADCZALNE - żyjemy dzięki tekstom, nie dzięki życiu :/

• E.Hoffman - „Zagubiona w przekładzie” - Kraków zapamiętany jako raj, a język angielski był dla niej językiem w cudzysłowie.

• M.Druce - „W poszukiwaniu straconego czasu” - tekst próbujący odczytać minione, refleksja nad własnym życiem.

• Białoszewski - „Dziennik” - oglądanie filmów porno w Stanach, kupowanie fajnych gazet, sposób i miejsce do życia, o prostytutkach, które stoją na ul. Poznańskiej, o przystankach autobusowych, itd.

DOŚWIADCZENIE - materiał wspominany, który urasta do refleksji. Obserwujemy coś i doświadczamy czegoś, co staje się materią naszego wspominania, pamięci. Doświadczenie łączy się z przestrzenią - konkretnym miejscem. Nie przyjmujemy wiedzy z drugiej ręki. My ją przeżywamy i o tym się pisze. (M.Gray „Pieśń doświadczenia” - sposób rozumienia doświadczenia w kulturze europejskiej).

REGUŁA PODMIOTOWOŚCI - ważny jest ten, kto pisze, jego punkt widzenia, jego przestrzeń doświadczania, przeżycia i pamięć.

MIASTO - Rybnicka - zaczyna od badania miasta, wielkiego, zmiennego organizmu, można „przeżyć Wenecję” - Miasto dla geopoetyka czymś bardzo istotnym! - URBAN STUDIES

Geopoetyka to jednak nie tylko Urban studies. Zajmuje się miastem jako organizmem, ale jest też czymś szerszym. Może dotyczyć mniejszości. Geopoetyka to związanie tekstu z miejscem, a nie tekst o miejscu!

Literatura gdańska - pisarzy gdańscy (w mieście portowym, gdzie można było zauważyć zjawiska wielokulturowości i wielojęzykowości)

G. Grass „Trylogia gdańska”: „Blaszany bębenek”, nagrodzony nagrodą Nobla - tekst dotyczący Gdańska i Kaszub, podkreślenie wartości kultury za pomocą „babki kaszubskiej” w poczwórnej spódnicy, siedzącej na kartoflisku i pieczącej ziemniaki - uosobienie geomatki rodzącej.

GEOKULTUROLOGIA - wprowadzenie geopoetyki w dyskurs, dyskursywizacja geopoetyki, rozmowa o wspomnieniach, badanie różnic i cech danych kultur związanych z konkretnym miejscem Stefan Chwin - związany z Gdańskiem, mówi o polsko-niemieckim, powojennym Gdańsku.

VIII

03.12.13

Postkolonializm - uwalnia kulturę i pozwala jej mówić

E. Said, K.Bałbach - pracujący na uniwerku w Stanach, pochodzący kolejno z Egiptu i Indii

E. Said „Orientalizm” (1978) - zaczyna od refleksji nad swoim życiem, tubylcach i przybyszach w jego ojczystych rejonach, autobiografizacja poszczególnych dyskursów -badanie przez pryzmat samego siebie, podmiotowe „ja”.

K.Bałbach „Literatura na świecie” - czasopismo komparatystyczne w postkolonializmie, „Mimika i ludzie. O dwuznaczności…” - tekst o Saidzie - mimika stanowi kompromis, dyskurs mimiczny tworzy się w sytuacji nieokreśloności pomiędzy dwoma, gdzie nie można zgodzić się na żaden w 100% - dwuznaczność oparta na „nie całkiem”.

Postkolonializm jest dziś inaczej rozumiany - jako nowoczesna metodologia, która opisuje np. murzynów, czyli społeczności, narody skolonizowane, które nie były brane pod uwagę w dyskursie.

Studia subalternowi - w Ameryce silnie rozwinięte.

dyskurs kolonizatora dyskurs kolonizowanych

dyskurs wyższy mimika ||

\/

Udaje, że jest podobne do dyskursu wyższego, dyskurs mniejszości

W dyskursie kolonialnym istnieją dwie strony - dyskurs strony dominującej (kolonizatora) i dominowanej (skolonizowanej). Niektórzy skolonizowani próbują się buntować, ale najczęściej uprawiają mimikrę - dostosowują się do rządzącego dyskursu - specyficzny, ironiczny aspekt - udaje, że jest taki, ale nie jest taki. Prawie taki sam, ale nie całkiem. Przyczynek do tworzenia koła mniejszości. W społeczności z konfliktem dyskursu dochodzi do tworzenia kół mniejszości. Udajemy, że robimy tak samo, ale nie jest to tak samo.

PREKOLONIALIZM - jakoś od XIVw., nim Portugalczycy, Anglicy i Hiszpanie zaczęli kolonizować.

Comi baba - na różnych poziomach abstrakcji próbuje mówić o postkolonialiźmie.

POSTSTRUKTURALIZM >POSTKOLONIALIZM - dopuszczenie do głosu tych, którzy poddani zostali procesowi kolonizacji, ale także uciśnionych pod względem języka czy orientacji seksualnej.

RZECZYWISTOŚĆ

DYSKURS

- liczne historyczne dowody, potwierdzające podporządkowanie państw słabszych sobie przez państwa silniejsze oraz ich wyzyskiwanie - Januszkiewicz pisze o wyzyskiwaniu ludzi i ziemi

- narzucić system myślenia, kultury, rozumowania świata - wdrążyć przekonanie o niższości podbitego świata i otwarcie bram do świata lepszego, poprzez kolonizację - Anglikom udało się np zawładnąć Indiami. Francji udało się to w Algierii, Maroko i inne, kultura francuska weszła tak głęboko, że ich język stał się jezykiem narodowym, tubylczym językiem posługują się tylko stany najniższe, niewykształcone. Indie w 49 roku uzyskały niepodległość - Gandi-. Hinduska literatura anglojęzyczna. Dążenie do tego żeby skolonizowani chcieli się akulturować.

KOLONIZACJA - była spoko, dopóki podbijanym był „kolorowy”, w sytuacji, gdy „biały” zaczął podbijać „białego”, było to już niegrzeczne. Kolonializm był prostą sprawą dopóki był myślany opozycji biały kolonizator - kolorowy kolonizowany - przypadek tradycyjnej kolonizacji, czysta formuła kolonizowania. Pewne kraje kolonizują swoich sąsiadów - bliźnich - przypadek Szkocji zależnej od Wielkiej Brytanii i do dzisiaj jej to pamięta, kraje z okolic Rosji (republiki nadbałtyckie) - Ukrainy, Białoruś. Mówi się, że Polska była skolonizowana przez Rosję po wojnie, a Polska była kolonizatorem tych Ukrain itd.

Chodzi o to, żeby zawłaszczyć symboliczną sferę danego narodu - nie chodzi tylko o bogactwa naturalne, fizyczne, które można ukraść i przewieźć (np. muzea - eksponaty). Zawłaszczenie sfery symbolicznej - opanowanie świadomości danego ludu, narodu, wejście w jego język, wyobrażenia, myślenie, narzucenie ludowi naszego - kolonizatorów - myślenia. Kolonizatorom na tym zależy najbardziej - jeśli obejmą kulturę jest szansa, że jego panowanie tak szybko się nie skończy.

Prekolonializm - Kolonializm -Postkolonializm

• Nie jest to takie proste wynikanie z siebie,

• Postkolonializm jest dzisiaj zupełnie inaczej rozumiany - jako kompletnie nowoczesna metodologia, która podejmuje się opisania różnych grup (murzynów, kobiety, mniejszości seksualne) - możliwe dopiero w postkolonializmie,

„Postkolonialny transfer na Europę Południowo-Wschodnią” - postkolonializm pewną metodologią - odnosi się do rzeczywistości i dostrzega pewne zaszłości historyczne i zaprzeszłe. Rozwinęło się to w osobną dziedzinę badań akademickich - szerszą niż dotyczącą byłych kolonialnych krajów. To jest coś innego, coś więcej.

• Zmieniona optyka - można kolonizować nie tylko kolorowych, ale i tych zza miedzy. Spowodowało to wielki ruch myślowy, konieczność przeformułowania stwierdzeń, też, które w odniesieniu do tego modelu było proste.

• O białej kolonizacji opowiada książka Ewy Thomson „ Trubadurzy..” - zajęła się wielką literaturą rosyjską i pokazywała jak literatura wspomagała władzę carską. Mówi się o tym, że Polska była skolonizowana przez Rosję po wojnie, a sama stała się kolonizatorem krajów ukraińskich.

Zawsze przy kolonizowaniu chodzi o przemoc - tą militarna, czysto fizyczną.

Przemoc podporządkowanie zniewolenie wyzysk

Pokazuje w jaki sposób literatura wspierała zakusy władzy carskiej, bardzo dobrze przyjęta w Polsce. Ma podrozdział "Literatura rosyjska i cośtam o Polsce i kolonizacji". Przemoc jest nieodłącznym elementem kolonializmu. Np. Angliki w Pekinie w 29 zburzyli Pałac Zimowy, Chińczycy zostawili te ruiny w spokoju. Gdzie indziej postawili nowy. Chińczycy chociaż wynaleźli proch, nie umieli długo go zastosować i zostali pokonani przez oddziały Anglików.

• System postkolonialny musi uwzględnią doświadczenie kolonialne - bez tego nie da się sensownie funkcjonować w tym obszarze. Jeśli myślimy o głębokim kolonializmie (ze sferą symboliczną) to ogłoszenie niepodległości tak naprawdę niczego od razu nie zmienia - musza minąć lata.

Teza Appadurai'a- hindus. Dialog z przeszłością jest cały czas jeśli mówimy o postkolonializmie. Jeżeli mówimy o kolonializmie to np. ogłoszenie niepodległości niczego nie zmienia, bo ta sfera symboliczna została zawładnięta i musi trochę minąć, żeby zmienić świadomość.

• Transfer kulturowy - infiltracja kulturowa - połączenie obu kultur: kolonizatora i kolonizowanego, kolonizator nie tylko narzuca, ale też bierze (polski szlachecki strój wzorowany na tatarskich - kolonizatorach).

POLSKA WOBEC DYSKURSU KOLONIALNEGO

• „Teksty Drugie” (2003) C.Kawanah - amerykańska tłumaczka - Polska jako biała plama pod względem kolonizacji, co wywołało lawinę tekstów o: Litwie, Białorusi, Ukrainie w czasach Jagiełły i Jadwigi, dalej o tatarach, kozakach - walka o tereny, by osadzić na nich możnych panów i zasłużonych wodzów. „Polski dwór - ruska wieś” - powiedzenie modne na określenie wydarzeń tamtego okresu.

• J.Sowa „Fantowe ciało króla” - sposób w jaki Polska zachowywała się w XVIw. Przypomina działanie np. Anglików, czyli w pełni świadome podbijanie ziem i ludności, tyle że na płaszczyźnie biały-biały, symboliczne zawłaszczanie w stylu brytyjskim.

• 1795r. - czas zaborów - spełnione są warunki kolonizacyjne

• 1918r. - ze względu na odrzucenie kolonizacji (reform, możliwości) opóźnienie gospodarki polskiej i jej rozbicie

• Po II wojnie światowej - (1950) Borkowska - o kolonizacyjnych aspektach II wojny światowej oczami sceptyka, wielojakoś i różnorodność ziem polskich (żydowskie dzielnice w Warszawie, dworki kresowe, polski robotnik albo urzędnik).

UDANA KOLONIZACJA TO TAKA, KTÓRA PRZENIKA DO SFERY SYMBOLU - ta rosyjska w PL udana nie była. Rodacy skutecznie bronili się przez kulturą rosyjską, walcząc o ojczysty język z cenzurą.

ZNAKI POSTKOLONIALIZMU:

• E.Thomson „Trubadurzy Imperium” dzieła tych Dorota Kołodziejczyk (anglista na

• C.Kawanah = uniwerku wrocławskim uważa za najważniej-

• B.Pakuła sze w tematyce dyskursu postkolonializmu

• M.Janion - „Niesamowita słowiańszczyzna” - wielu w PL, przyjmując chrzest, wyparło się swoich słowiańskich korzeni, „Teoria. Dyskurs. Metodologia” (2013)

• Dariusz Skurczewski napisał książkę na temat pejzażu postkolonialnego Polski (2013). Etyka katolicka ma być panaceum na wszystko, lekiem na całe zło. Polemizuje z niesamowitą słowiańszczyzną.

CIEKAWOSTKA NA KONIEC <3 : Bardzo zabawne, ale prawdziwe jest przekonanie, że sami zainteresowani czyli byli skolonizowani są najmniej zainteresowani dyskursem. To się dzieje obok i poza nimi.

IX

10.12.13

Studia etniczne - wynikają z procesu kolonizacyjnego, plemię zadaje sobie pytanie: kim my jesteśmy jako naród?, stara się o wyzwolenie. Pytanie: o co walczymy?

Studia spokrewnione ze studiami postkolonialnymi. Zwracają uwagę na odbudowanie własnego języka symbolicznego. Studia podejmowane z zewnątrz: przez badaczy, instytucje, w każdym kraju postkolonialnym istnieją różne środki kulturowe (kolonizatorów i etniczne), dlatego też stosuje się dwa rodzaje działania:

• Kultura hybrydyczna - przyjęcie tego, co obce, z równoczesnym kształtowaniem kultury etnicznej, co niesie ze sobą więcej tajemnic, zapowiedzi.

• Kultura etnocentryczna - chęć usunięcia efektów kolonizacji - na ogół się nie udaje.

„Szatańskie wersety” - została wyklęta, jako książka obrażająca islamistów, tak jak wszyscy tłumacze, którzy z tego powodu byli atakowani, książka o:

• Warstwie religijnej

• Warstwie dot. problematyki emigracji

Sprawcza moc innego - bohater zamienia się w kozła i trafia do szpitala: „-Jak to się dzieje, że zamieniamy się w zwierzęta?, - Oni nas tak opisują.” Kulturowy język innego, będący językiem mocy sprawczej.

Miłosz - „Rodzinna Europa” napisana z punktu widzenia etnicznego wschodniego europejczyka. Mówi na swoim przykładzie kim jest, skąd pochodzi jak się odnosi do zachodniej kultury. Pisze, bo wie, że francuzi mało wiedzą o tym jego miejscu. Określa typ modelu doświadczenia i kultury europejczyka ze wschodu.

Hipermnezja - zajmowanie się czymś odległym w czasie, z uwzględnieniem naszych obecnych doświadczeń i możliwości

STUDIA NAD EMIGACJĄ:

• Emigranci - z perspektywy kraju, który opuścili. Nie interesuje nas co tam robi, jak żyją, ale to w jakiej relacji pozostają z krajem z którego się wywodzą. Pojęcie obarczone semantycznie negatywnie - kiedyś nazywany zdrajcą, dzisiaj to słowo nie jest aż tak obciążone, choć lekko negatywnie nacechowanie jest, zwłaszcza w kręgach krajów socjalistycznych. Relacja jednostki do kraju.

• Imigrant - zainteresowanie jednostką z punktu widzenia kraju, do którego przybywa. Zajmują się nim instytucje. Jednostka postrzegana poprzez systemy przyjmujące. Bardziej podmiotowe pojęcie, skupia się na jej problemie, czym na jest, czego doświadcza. Wyjście spoza zewnętrznych okoliczności. Współcześnie bardzo ważne przesunięcie - dawniej emigracje miały charakter polityczny etc., a dzisiaj jest to zjawisko masowe - powody społeczno, materialne.

• Ekspatriota - osoba z przymusu opuszczająca kraj, obecnie duża liczba osób bez państwa, którzy są przerzucani przez korporacje. Często funkcjonują w kosmopolii.

• Migrant - słowo neutralne, oznacza po prostu człowieka, który wyjechał z jednego kraju do innego, podmiotowe określenie, z uwzględnieniem potrzeb osoby, jego perspektyw, ma charakter ekonomiczno-kulturowy.

Imigrant = komparatysta

Wciąż dopasowuje, tłumaczy, dostosowuje swoje przyzwyczajenia kulturowe, dopóki tego nie zrobi, nie będzie posiadał siły interpretacyjnej, język jego nie jest automatyczny, jeżeli nie rozumie pewnych zachowań, gestykulacji, intonacji.

Imigrant = ironista

Czujny i krytyczny, bo zawsze pozostaje z boku, nie umie zachowywać się automatycznie, dlatego wciąż analizuje, rozumuje, „dziś” w nim zanika, gdyż skupia się na „wczoraj”, dyskomfort psychiczny.

Antropologiczne znaczenie „granicy”:

- kulturowej dlatego np. w USA, Kanadzie powstają dzielnice

- językowej => danych narodów, ludzie chcą ułatwić sobie życie

- symbolicznej

Granica jako przejście, radykalna zmiana, wyjście - U Żydów wyjście z getta, było wyjściem do śmierci.

Zwraca się uwagę na dwa aspekty tej obcości:

1. obcość społeczna, wewnętrzna, kiedy dla emigranta wszystko jest inne - „topografia obcego”

2. obcość psychologiczna - jesteśmy dwoiści (Freud).

X

17.12.13

• Pocz. XIXw., Freud, feminizacja

• gender

• Kultury monoteistyczne były związane z dominacją mężczyzn w życiu społecznym i kulturowym ( także na tę dominację miała wpływ filozofia, ponieważ filozofami byli głównie sami mężczyźni - Nietzsche, Schopenhauer; np. Freud swój każdy wykład zaczynał słowami: „Panie i Panowie”, a później zwracał się jedynie do mężczyzn.

• Początkowo kobiety w pisarstwie się nie liczyły. Pisały pod dyktando mężczyzn. Z czasem do głosu dochodziły kobiety poprzez pisarstwo. Kobiety starały się pisać jak mężczyźni np. Orzeszkowa, Dąbrowska.

• James Austin ( znana m.in. z powieści „Rozważna i romantyczna”) pisze o stosunkach społecznych w Anglii, o degradacji kobiet, o tym, że kobieta nie mogła funkcjonować bez mężczyzny.

• Simone de Beauvoir- przełom wojny, refleksja na temat kobiet

• Feminizm proponuje napisanie historii kultury od nowa, z punktu widzenia „ jej” (kobiety)

Trzy fale feminizmu:

1.Związana z oświeceniem, tzw. projekt oświeceniowy: (kończy się w połowie XX wieku)

-pojawiają się głosy związane z feminizmem; kobiecy głos zdominowany przez męski;

-kobieta w mężczyźnie chce widzieć przyjaciela, nie mistrza;

-kobiety żywią przekonanie o wyższości mężczyzn;

-RUCH SUFRAŻYSTEK: domagały się równouprawnienia - walka o godność ludzką kobiety;

-Virginia Woolf „Własny pokój” - w książce tej porusza temat ubezwłasnowolnienia majątkowego kobiety (mąż rządzi budżetem). Kobieta powinna mieć swój „własny pokój”. stosunki społeczne, kobieta nie funkcjonuje bez decyzji mężczyzny, społeczna segregacja (dostęp do dóbr), kobieta nie może iść sama do biblioteki, totalne ubezwłasnowolnienie, dwie potrzeby: własny pokój i pieniądze, V.W. została zaproszona do żeńskiego college'u, książka powstała na podstawie głoszonych przez nią wykładów

2.Druga fala feminizmu (lata 40. XX wieku) łączy się z utworem „Druga płeć” Simone de Beauvoir z 1949 r. Jedno z czołowych dzieł filozofii feministycznej, szczególnie dla feminizmu egzystencjalnego. Dzieło wymienia i analizuje przyczyny podrzędnego traktowania kobiety w prawie wszystkich dziedzinach życia społecznego. De Beauvoir podkreśla, że to mężczyźni rządzą światem, podczas gdy kobiety mają tendencję do całkowitego poświęcania się małżeństwu i dzieciom, aż do znacznego ograniczenia swojej wolności. Sytuacja ta wynika z faktu, że kobiety nie czują się na siłach albo nie chcą pozostać niezamężne, głównie z powodów ekonomicznych lub społecznych.

-Inne utwory związane z falą to: „Polityka seksualności” Kate Milet

„Śmiech meduzy” Hélène Cixous

„Ciało w ciało z matką” Luce Irigaray (interesuje się cielesnością kobiety, jej usytuowaniem w społeczeństwie)

3.Trzecia fala feminizmu: kobieta kolorowa lata 80. XX wieku -Trzecia fala feminizmu była odpowiedzią na porażkę drugofalowych strategii równouprawnienia oraz konsekwencją rosnącej świadomości znaczenia rasy, etniczności, wyznania religijnego czy podziałów ekonomicznych dla równouprawnienia kobiet.

-zakazanie praktyk kastracyjnych;

-Julia Kristeva: (francuska językoznawczyni, psychoanalityczka i filozof): każdy człowiek niezależnie od płci przechodzi dwie fazy: fazę matki (faza przedwerbalna: dziecko funkcjonuje w porządku zmysłowym), fazę ojca (dziecko uczy się logiki, porządku, zakazów, nakazów.)

Kobieta jest pomiędzy fazą przedwerbalną, więc nie ma jakby swojego miejsca.

• Gender

- kategoria biologiczna - jacy się rodzimy (płeć)

- gender- płeć kulturowa- niezależnie jakiej jesteśmy płci, to kultura wyznacza naszą tożsamość ( czy mężczyzna jest męski czy nie; czy kobieta staje się chłopczycą czy kobietą)

- Juliet Butlier mówi, że płeć jest perfomatywna: to zależy jaki jest nasz stosunek do naszej płci (kształtowanie płci, ludzie niejako odgrywają płeć)

-Polska: Inga Iwasiuk

-Gender w polskiej kulturze: Katarzyna Kozyra, Ewa Kuryło,

XI

07.01.14

Mniejszości etniczne.

- pojawia się kategoria odmienności kulturowej (prof. Tomaszewski dużo pisał o dyskryminacji tych mniejszości)

- konflikty religijne (historia Anglii, katolicyzm kontra prawosławie - konflikt wygasł, jednak nie do końca)

- mniejszości seksualne (do wojny nie były tak istotne, powoli ta sprawa narasta)

- skejterzy

- kultura rapu

- na mniejszości kulturowe wpływa sąsiedztwo z innymi kulturami, różnice religijne, czy seksualne.

mniejszości kulturowe - subkultury wytworzone w danych środowiskach; w różnych państwach różne mniejszości.

Idea państwa narodowego - narodziła się II poł. XIXw, wcześniej nie było spójnej narodowości; państwo było systemem otwartym, np. w XV w. Polskę zamieszkiwali Żydzi, Tatarzy, Holendrzy, Niemcy. - w sensie etnicznym „My, Naród”, np.:

• Bismarck i Rzesza Niemiecka -> połączył księstwa niemieckie w Rzeszę Niemiecką (1871), w jedno wielkie europejskie państwo.

• Monarchia Austrio-węgierska - amalgamat narodowy (wiele mniejszości narodowych łączy się), język jest mieszany, wielokulturowość i wielonarodowość, Trzon monarchii europejskiej, który skupiał wiele państw. Utrzymywana była równowaga społeczna, co było trudnym i wielkim zadaniem, np. rekrutów do wojska wysyłano w inne miejsca niż miejsca pochodzenia ( by jednoczyć różnorodność), 4 główne języki: węgierski, niemiecki, serbski, polski, cesarz Franciszek (ceniony przez Żydów) zwracał się: „do moich ludów”.

• Rzeczpospolita Polska - XVI, XVII i XVIIIw. - również wielokulturowa, związana z komparatystyką wewnętrzną ( z różnych pozycji etnicznych)

Nastąpił rozłam: państwo a naród, np. język niemiecki obowiązuje urzędowe nie tylko w Niemczech, Chiny a Tajwan- kiedyś razem, teraz osobno.

Komparatystyka wewnętrzna - badanie tekstów kultury, wypracowanych w danym okresie, z różnych pozycji etnicznych, np. z wielkiego organizmu kulturowego I RP.

Państwo (?) - Niemcy i Austria - panuje j. niemiecki, ale dwa różne mechanizmy rządów.

Klasyfikacje Mansa Colla:

MODEL ZACHODNI	MODEL NIEMIECKI
Francja	Niemcy
„chcę być (np. francuzem)!” - akceptuję prawo, terytorium kulturę Wolny wybór przynależności państwowej Ważny jest obywatel a nie grupa.	„jestem stąd” - to jest moje miejsce, którego nie wybrałem Związana z ziemią Częste migracje (np. do Hiszpanii).

Pogranicza kulturowe:

• interkulturowość - wiem, że obok są inne kultury, a wybieram swoją

• transkulturowość - wychodzę ze swojej kultury, ale kształtuję się dzięki innym, które na mnie wpływają

Państwo narodowe - Holi Baba? - państwo narodowe zaczęło sie w momencie, gdy nie dało się retorycznie zamazywać wielokulturowości; XIXw. -

• państwa pękały od wewnątrz ze względu na te mniejszości narodowej

• państwa narodowe były przykrywką dla innych mniejszości

• ta idea była zafałszowana od samego początku

Elizabeth Bronheth - mówi o wyobrażonych społeczeństwach (o koherencjach, jedności, itd., co przecież było mitem, nie można było mówić o jednorodności.

Peter Fux:

• mówił o wieokontekstualności, nie żyjemy w społeczeństwie jednorodnym

• hierarchiczność - brak wyraźnego centrum, społeczeństwa płasko ukształtowane

• hiperkompleksowość

Mussolini:

• „Nic poza państwem, wszystko dla państwa, nic przeciw niemu”

• Wszystko podporządkowane idei państwa

• System faszystowski - przy pomocy policji wcielał idee państwa narodowego

CECHY PAŃSTWA NARODOWEGO:

1. Państwo realizuje porządek (porządek vs chaos):

- bez różnic kulturowych, które prowadzą do chaosu

- mniejszości musiały się asymilować (w przestrzeni publicznej musieli ukazywać się jako Niemcy)

- Żydów 0,8% w Niemczech, 11% w Polsce

- po wojnie mir społeczny zachowały Kanada i Holandia

2. Państwo dąży do jednorodności (dla rządu jest to dość istotna sprawa, gdyż inność wprowadza chaos)

- „Tylko my i nikt inny”

- Polska stanowi monolit kulturowo-religijny

- Polak = katolik - tak jesteśmy postrzegani za granicą

Dyskurs utajony mniejszości narodowych , np.:

• Polska PRL-owska: dyskurs opozycji

• Historia Żydów hiszpańskich i maranizm (XVw.) - Żydzi musieli się ukrywać

Nigdy nie można pozbyć się wszystkich obcych.

Obecnie nowoczesność charakteryzuje heterarchiczność - to społeczeństwo płaskie, opisywane tylko fragmentarycznie, odsłania pewien aspekt rzeczywistości.

Mniejszości zdrowotne, np. chorzy na AIDS.

XI

14.01.14

Komparatystyka mediów - podszyte komercją; wszelkiego rodzaju gry, reklamy, programy. Wszelkie aspekty intertekstualności w mediach podszyte są nie moralnością - jak w przypadku literatury - a kasą.

Podstawowe założenia UE -> wolność przepływu: towaru, ludzi i treści.

Reklama - produkt kultury, w którym łączą się wszystkie podstawy przepływu treści, wielopoziomowa intertekstualność

Studia przypadku - case studies - np. „Fredro w produkcjach filmowych”; wejście w wydarzenie i dokładne przyjrzenie się sytuacji, przeniesienie z „co mówią” na „jak mówią” - badanie całego komunikatu wraz z jego otoczeniem.

Przekazy zmediatyzowane - takie, które są jakoś ukazane, skomentowane, opisane, są w pewien sposób przetworzone (zmanipulowane), odbiorca nie dostaje surowego komunikatu.

Estetyka intermedialności - mechanizm estetyczny, sposób przetwarzania osobowości, manipulacja wizerunkiem

Zwrot intermedialności - Internet, smart fony - nowa jakoś odbioru mediów, a co za tym idzie - nowa konstrukcja mediów, zjawisko samo w sobie, podstawa funkcjonowania w świecie codziennym

Kultura obrazu - zjawisko, które nas ogarnia, funkcja telewizora, ekranów, ikonizacja kultury, mija rozumienie piękna - katharsis - gdyż na ogół żyjemy w świecie, który stara się być ładny

Mediokracja - świat, w którym rządzą media, chociażby zachowanie czołowych dziennikarzy - są na usługach jakiejś partii

Teatralizacja - sztuczność, schematyczność, granie, media zastępują sztukę, a są ogłupiające

Tekst intermedialny - pojedynczy badany komunikat

Literatura intermedialna - zbiór komunikatów

---