2012-02-08

1

1

POSTAWY OSÓB W WIEKU PODESZŁYM
WOBEC WŁASNEJ STAROŚCI

2

Próbę skonstruowania modeli będących

odzwierciedleniem typowych sposobów
rozwiązywania problemów przez osoby znajdujące
się w okresie późnej dorosłości podjęła
amerykańska psycholog

Suzanne Reichard.

Wyodrębniła pięć postaw psychologicznych
(stereotypów psychologicznych),
charakterystycznych dla sposobów rozwiązywania
własnych problemów życiowych przez osoby
starsze.

3

1. POSTAWA KONSTRUKTYWNA



We współczesnej cywilizacji postawa konstruktywna jest

najbardziej korzystnym typem przystosowania.



Jest charakterystyczna dla osoby o zintegrowanym

wnętrzu, wolnej od objawów oraz zaburzeń lękowych.



Cechą charakterystyczną ich osobowości są harmonijne

stosunki interpersonalne nacechowane empatią, ciepłymi

uczuciami i chęcią niesienia pomocy.



Dominują u nich:



zadowolenie z życia,



z własnych osiągnięć,



optymizm,



pozytywne nastawienie do życia, do przyszłości,



dodatni bilans życiowy,



duże poczucie humoru,



tolerancyjność oraz wysoka kultura osobista.

4

1. POSTAWA KONSTRUKTYWNA



Przedstawicieli postawy konstruktywnej wyróżnia ją:



adekwatna, głęboka umiejętność oceny sytuacji,



samokrytycyzm, zdolność świadomej oceny własnych

sukcesów i porażek,



silna konstrukcja psychiczna,



pewność siebie,



wysoka samoocena,



opanowywanie agresywnych odniesień,



zdolność przebaczania i właściwego wyrażania uczuć.



są to osoby samodzielne,



w miarę możliwości kierujące się własnymi zasadami



posiadające jasno wytyczoną hierarchię wartości.



Cechuje je umiejętność planowania, wytrwałość i

konsekwencja w realizacji wyznaczonych celów.

5

1. POSTAWA KONSTRUKTYWNA



Znamienna jest u nich łatwość cieszenia się z drobnych

rzeczy, takich jak smaczna potrawa, spacer, dobra książka.



Pielęgnują liczne zainteresowania, zwykle podtrzymywane

od młodości.



W ciągu życia osoby o konstruktywnym typie

przystosowania do starości wykazują stały rozwój osobowy.



Nie ma w nim gwałtownych zwrotów, ani okresów

stagnacji.



Dzieciństwo zazwyczaj przebiega spokojnie, szczęśliwie, a

dorosłość jest wolna od licznych sytuacji wywołujących

napięcie i silny stres.

6

1. POSTAWA KONSTRUKTYWNA



Takie osoby są właściwie przez całe życie wesołe, pogodne

i szczęśliwe.



Ich związek małżeński przeważnie jest udany, praca

zawodowa stabilna, dobrze radzą sobie z finansami.



Osoby w wieku podeszłym prezentujące konstruktywną

adaptację w pełni akceptują zjawisko starzenia się oraz

przejście na emeryturę.



Nie boją się śmierci, a jej ewentualność przyjmują

spokojnie, bez rozpaczy

2012-02-08

2

7

2. POSTAWA ZALEŻNOŚCI



Charakteryzuje się zależnym typem adaptacji.



Są to jednostki, u których przeważają cechy;



bierności,



uległości,



słabości,



zależności,



oczekiwania materialnego i emocjonalnego wsparcia

od otoczenia,



łatwo ulegające poczuciu krzywdy i pretensji, jeżeli

wsparcia tego nie otrzymują.



Wewnętrznie są to jednostki dobrze zintegrowane, w

miarę trafnie określające własne zasoby, jednak bez

wyraźnych celów i ambicji, stroniące od

odpowiedzialności, aktywności i wysiłku.

8

2. POSTAWA ZALEŻNOŚCI



Praca nie przynosi im satysfakcji, chętnie korzystają z
możliwości wcześniejszego przejścia w stan spoczynku
zawodowego.



Styl życia tych osób przesycony jest rozrywkami oraz
przyjemnościami, wykraczającymi często poza własne
możliwości finansowe.



Szybko się męczą, często i chętnie odpoczywają.

9

2. POSTAWA ZALEŻNOŚCI



W małżeństwie są uległe, podporządkowane.



W relacji z otoczeniem przejawiają oportunizm, względną

tolerancję, brak zaufania, podejrzliwość w stosunku do

nowych osób,



Postawa zależności zawiera w sobie zadowolenie z życia,

któremu towarzyszy nadmierny optymizm, brak realizmu,

niska zaradność życiowa

10

3. POSTAWA OBRONNA



Trzeci sposób adaptacji do starości odnosi się do jednostek

zwanych „opancerzonymi".



Przeważa tu postawa obronna, lękowa, asekuracyjna.



Jest to wyraźnie mniej korzystny rodzaj adaptacji od

prezentowanych powyżej.



Osoby o postawie obronnej, podobnie jak w postawie

konstruktywnej i zależnej, dostrajają się do dyktowanych

przez codzienne życie wymogów, jednak wkładają w ten

proces ogrom wysiłku, a rezultaty podejmowanych działań

nie zawsze są zadowalające.



Postrzegane są one jako osoby o sztywnej, mało elastycznej

osobowości, przesadnie kontrolujące własne zachowania,

mocno uwikłane w konwenanse i zwyczaje.

11

3. POSTAWA OBRONNA



Jednostki nad wyraz czynne, o obsesyjnie narzucanej sobie

aktywności, dobrze funkcjonujące na polu zawodowym,

których główną motywacją jest zabezpieczenie finansowe.



W sferze społecznej odrzucają proponowaną pomoc ze

strony otoczenia, stroniące od innych.



Dążące do bycia postrzeganymi jako osoby niezależne,

samodzielne, samowystarczalne.



Osoby te mają nastawienie lękowe, unikają wypowiadania

własnych poglądów, opinii, nie podejmują rozmów na

temat swego życia rodzinnego ani kontaktów społecznych,

nie ujawniają uczuć.

12

3. POSTAWA OBRONNA



Perspektywa starości budzi w nich obawę przed utratą

niezależności, koniecznością korzystania z pomocy,

bezradnością i biernością.



Osoby te podejmują wiele zajęć, dzięki którym uciekają od

rozważań dotyczących własnej starości



Uporczywie odsuwają w czasie moment zakończenia pracy

zawodowej.



Są pochłonięte osiąganiem zewnętrznych sukcesów, przez

co zaniedbują własną sferę intrapsychiczną (odczucia,

emocjonalność, wartości).



Osoby o typie obronnym niechętnie analizują własne

wnętrze, wystrzegają się dokonywania samooceny.

2012-02-08

3

13

3. POSTAWA OBRONNA



Starość postrzegają jako etap życia, który nie niesie
żadnych wartości, nie widzą pozytywnych aspektów tego
okresu życia.



Żywią zazdrość w stosunku do osób młodych.



Świadomość zbliżającej się śmierci, refleksje dotyczące
końcowej fazy życia tłumią skutecznie poprzez nieustanny
natłok zajęć, który sobie narzucają



Ludzie przejawiający wrogą postawę wobec starości
tłumaczą swoje postępowanie, w tym własne błędy,
działaniem czynników zewnętrznych.

14

4. POSTAWA WROGOŚCI



Obwiniają społeczeństwo i otoczenie za wszystkie

niepowodzenia pojawiające się na ich drodze życiowej.



Są to osoby o wysokim poziomie agresji, podejrzliwości,

nieufności wobec otaczającego świata, niezadowolone z

własnych relacji społecznych.



Wykazują tendencje do nieuzasadnionej rywalizacji,

zawiści.



Można by nadać im etykietę ludzi „gniewnych".

15

4. POSTAWA WROGOŚCI



W okresie dorosłości destrukcyjne właściwości tego

zachowania nie współwystępują jednak z objawami

depresyjnymi.



Osoby te, podobnie jak badani o postawie obronnej, nie

stronią od wypowiedzi stereotypowych, szablonowych,

trzymają się ściśle zrutynizowanych schematów

postępowania i nie odstępują od ogólnych dyrektyw

przyjętych przez siebie.



Ich ogólny światopogląd, a także postrzeganie własnych

zasobów, cechuje brak realizmu.



Przesadny brak zaufania do otoczenia wzmaga proces

separowania się, tworzenia własnego, odrębnego świata.

16

4. POSTAWA WROGOŚCI



Osobom o postawie wrogości starość jawi się jako etap

pełen wyrzeczeń, nędzy, niesprawności, zależności, utraty

sprawności psychofizycznej prowadzącej do śmierci.



Poruszanie tematów związanych ze starzeniem się budzi w

nich negatywne uczucia, takie jak pogarda i odraza.



Ludzie o wrogiej postawie jak najdłużej bronią się przed

przejściem na emeryturę i podobnie jak w poprzednio

omawianej grupie, nieustannie rzucają się w wir pracy.



Tok ich pracy zawodowej, w odróżnieniu od wcześniej

omawianych grup, pozbawiony jest ciągłości i stabilności.

17

4. POSTAWA WROGOŚCI



Często popadają w konflikty z innymi ludźmi, tracą

posiadane stanowiska zawodowe, wikłają się w trudne

sytuacje osobiste.



Na starość pojawiają się u nich zaburzenia lękowe, stany

depresyjne i przeważa pesymizm.



Odczuwają ciągły niepokój przed popełnieniem błędów,

dlatego też wystrzegają się sytuacji, które mogą prowadzić

do weryfikacji własnych możliwości.

18

4. POSTAWA WROGOŚCI



Zachowania o wrogiej postawie wobec starości są

kompilacją lęku przed możliwym nieszczęściem i żywionej

niechęci wobec starości.



Wrogi stosunek do młodego pokolenia podyktowany jest

silną zazdrością skierowaną do młodych osób.



Głównymi atrybutami osób zaliczonych do tej grupy są

brak akceptacji dla procesów starzenia się i własnej

starości, której nie przypisują żadnych pozytywów, a także

paraliżujący lęk przed śmiercią

2012-02-08

4

19

5. POSTAWA WROGOŚCI SKIEROWANEJ NA

SAMEGO SIEBIE



Są to jednostki o niskiej samoocenie i negatywnym bilansie

życiowym, krytycznie podchodzące do minionych

wydarzeń.



Podstawową cechą jest w tym przypadku wrogość

skierowana na samego siebie.



Charakterystyczne jest, że pomimo licznych niepowodzeń

życiowych, nie przejawiają wrogości wobec otoczenia.



Są to osoby bierne, zrezygnowane, niezdolne do

podejmowania inicjatywy, konstruktywnych działań, do

przyjęcia odpowiedzialności za własne postępowanie,

zapewnienia sobie niezbędnych do życia środków.

20

5. POSTAWA WROGOŚCI SKIEROWANEJ NA

SAMEGO SIEBIE



Brakuje im zainteresowań, pasji, nie mają sprecyzowanych

celów życiowych, do których mogliby zmierzać.



Osoby te mają obojętny stosunek do innych ludzi,

przejawiają deficyty w rozwoju uczuć społecznych.



Pojawiają się u nich rozmaite objawy depresyjne.



Pogodzone są z nieuchronnością starości, nie są jednak w

stanie podejść twórczo, z optymizmem, do tej fazy życia

21

5. POSTAWA WROGOŚCI SKIEROWANEJ NA

SAMEGO SIEBIE



Wykazują nieuzasadniony, nadmierny samokrytycyzm,

wyolbrzymiają własne niedoskonałości, są pesymistami

pozbawionymi wiary w możliwość kierowania własnym

życiem.



Postrzegają siebie jako ofiary losu, niekorzystnego zbiegu

okoliczności.



Czują się samotne i niepotrzebne. Mają świadomość

własnego starzenia się.

22

5. POSTAWA WROGOŚCI SKIEROWANEJ NA

SAMEGO SIEBIE



Dominuje u nich smutek, poczucie winy, żal.



Osoby te nie cieszą się życiem, nie czerpią z niego
zadowolenia, dlatego też nie zazdroszczą innym młodego
wieku.



Śmierć nie wywołuje niepokoju, paniki, gdyż jest dla nich
możliwością wyzwolenia się z pozbawionej sensu

i szczęścia egzystencji

23

PODSUMOWANIE



Przedstawione postawy osób w wieku podeszłym wobec
własnej starości stanowią bardzo ogólny opis, prezentując
jedynie podstawowe tendencje i mechanizmy adaptacyjne.



Scharakteryzowane powyżej cechy postaw psychicznych
wobec starości, mogą łączyć się ze sobą tworząc różnorodne
zestawienia.



W okresie starości struktura osobowości (cechy
temperamentalne, emocjonalność, motywacja, samoocena,
system wartości) nie ulega zasadniczym zmianom, z
wyjątkiem osób cierpiących z powodu zaburzeń psychicznych
pojawiających się w okresie starości.

24

PODSUMOWANIE



Postawa, którą prezentuje człowiek w tym okresie, jest

zazwyczaj kontynuacją wcześniejszego nastawienia,

budowanego w ciągu całego życia.



Jakość wcześniejszego życia w głównych zarysach

determinuje nasze funkcjonowanie na etapie późnej

dorosłości.



Na starość człowieka wpływają czynniki biologiczne,
psychologiczne i społeczne, do których można zaliczyć
m.in.:



uwarunkowania dziedziczne,



cechy osobowościowe,



uznawaną filozofię, a zwłaszcza poczucie celu i sensu istnienia,



wrodzone lub wypracowane w ciągu całej historii życia jednostki.