1

BANKOWOŚĆ WYKŁAD 2 20.10.2012

NARODOWY BANK POLSKI

340 mld złotych – suma bilansowa NBP

NBP

wywodzi się z Banku Polskiego, powstały w 1924 roku, funkcjonował w formie spółki akcyjnej, nie

był bankiem państwowym, powołany przez Grabskiego. Po wojnie został znacjonalizowany – NBP, miał
monopol na kredyty inwestycyjne – 90% wszystkich kredytów gospodarczych udzielał BC - monobank.
Przełomowym był rok 1989 w którym podzielił się na 2 części – 9 banków komercyjnych i druga część –
pełniąca funkcję banku centralnego i pełniącego funkcję nadzoru bankowego.
II ważny moment - 1998 nowa ustawa bankowa :

1) Nadzór bankowy

przeszedł do instytucji kolegialnej ( do tej pory zarząd NBP stanowił nadzór) –

teraz Komisja Nadzoru Bankowego

2) Rozpoczęła działalność RPP

– kolegialny organ NBP, wprowadzona ustawą z 1997 roku, zaczęła

działalność 1998 ( 9 osób wybieranych na 6 lat, po 3 osoby + prezes NBP)

III ważny moment -

1 stycznia 2008 roku powstał skonsolidowany system

(przestała działać komisja

nadzoru bankowego) (wcześniej były 3 nadzory: nad bankami, ubezpieczeniami, giełdą i papierami
wartościowymi) – w różnych krajach jest różnie, albo skonsolidowany jak w Polsce lub nie.

W Polsce funkcjonuje Komisja Nadzoru Finansowego

– 7 członków, przewodniczący powołany przez

Prezesa Rady Ministrów na 5 lat, jest tam wyodrębniony pion nadzoru bankowego.

Funkcje NBP:

1) Jest bankiem państwa

– prowadzi rachunki instytucji finansowych, gromadzi rezerwy walutowe(nie

udziela kredytów państwu), nie jest bankiem instytucji samorządowych, podatki wpłacamy również
do NBP

2) Emisyjna

–

ma wyłączność

na emisję pieniądza gotówkowego

3) Jest bankiem banków



prowadzi działalność rozliczeniową między bankami, każdy bank jest zobligowany do
prowadzenia rachunków w NBP. To nie są rozliczenia brutto, tylko netto – kompensaty,
tylko salda są przeksięgowywane.



funkcja kredytowa – jest instytucją kredytową ostatniej instancji, jeśli bank ma problem z
płynnością, ma nie spłacone kredyty, to aby nie upaść, zwraca się do BC, aby wziąć kredyt i
zwiększyć płynność banku. Są zwolennicy i przeciwnicy. Jedni uważają, że to stabilizuje
system i przeciwdziała systemowi domina, drudzy, że banki wiedząc, że mają za sobą BC
mogą prowadzić „hazard”, bo wiedzą, że jest ktoś, kto go uratuje.

Kredyty:

- refinansowy –

- redyskontowy -

- lombardowy – pod zastaw aktywów

( BC jest instytucją kredytującą wyłącznie dla banków)

4) BC pełni ważną rolę w stabilizacji rynku finansowego:

- stabilizuje poziomu cen
- zapobiega nadmiernej zmienności kursów walutowych

CELE I NARZĘDZIA POLITYKI PIENIĘŻNEJ

Są 2 modele polityki pieniężnej(monetarnej):
1)

Działania BC są częścią polityki gospodarczej,

powinny być nakierowane na realizację jej

celów – wzrostu gospodarczego, zapewnienie równowagi wewnętrznej i zewnętrznej (jest to
model eklektyczny)

2)

Nie jest elementem polityki gospodarczej

jej głównym celem jest wyłącznie tylko stabilizacja

cen i siły nabywczej pieniądza - w Polsce jest stosowany ten model, prowadzenie polityki która
dusi inflację, cel antyinflacyjny – nie oznacza, żeby była inflacja na poziomie 0,
RPP określiła cel inflacyjny na poziomie 2,5% liczony miesiąc do miesiąca – wskaźnikiem
inflacji jest CPI – poziom cen dóbr i usług konsumpcyjnych (Consument Price Index)

2

Realizacja celu inflacyjnego:

Do 2004 roku ten cel, był ustalany indywidualnie do każdego roku, ale w praktyce inflacja
rzeczywista była niższa od założonej – to było nadmiernie restrykcyjne, hamowało gospodarkę.
Od 2004 roku mamy zmianę, RPP – organ NBP – przyjął dokument „średniookresowa strategia
polityki pieniężnej” – zapisano tam, przyjęto zasadę stałego bezpośredniego celu inflacyjnego ( nie
zmienianego co roku).

Cel

ten określony jest na wysokości

2,5%

z możliwością odchylania w górę

lub w dół o jeden punkt procentowy. W tym paśmie wahań powinien kształtować się ten cel
inflacyjny. Obecnie stopa inflacji wynosi 3,8 %.

Podstawowe stopy procentowe NBP:

Maj - Październik 2012



stopa referencyjna

(stopa otwartego rynku – oferuje swoje papiery dłużne – daje rentowność

bankom, stopa zwrotu ją banki uzyskają sprzedając moje papiery) – 4,75%



stopa lombardowa

– 6,25% - BC oferuje taką stopę pod zastaw papierów



stopa depozytowa

– 3,25% - jednodniowe, nadwyżki banki lokują na 1 dzień



stopa redyskonta

-5% - powtórne dyskonto, BC zakupuje od banków komercyjnych weksle.

Narzędzia polityki pieniężnych:
1) Instrumenty bezpośrednie

– limity, pułapy kredytowe - platony kredytowe, rzadko stosowane –

głównie w latach 90

2) Instrumenty pośrednie:



rezerwy obowiązkowe

– część uzyskanych depozytów musi być utrzymywana na

rachunkach – 3,5% ( ogranicza to kredyty)



operacje otwartego rynku

– operacje BC z bankami komercyjnymi mające na celu

regulowanie płynności banków komercyjnych – w Polsce prowadzone na bonach
pieniężnych:

o

operacje skupowania papierów wartościowych od banków komercyjnych,
krótkoterminowa kredytowa– operacje repo – są narzędziem zwiększania
płynności banków (stosuje EBC)

o

sprzedaży bankom papierów wartościowych – bonów pieniężnych z
zadeklarowanym terminie ich wykupienia , krótkoterminowa lokata bankowa –
operacja rewers – repo, służy ograniczaniu płynności baków ( w Polsce banki
mają nadpłynność, więc żeby nie dopuścić do nadmiernej kreacji pieniądza –
BC chce to ograniczyć i dlatego sprzedaje bony pieniężne

3) operacje kredytowo – depozytowe ( depozyt dnia) kredyty wcześniej opisane

Cele pośrednie mogą być oparte na:



stopach procentowych

czyli wzrostów ceny pieniądza – wyhamowuje gospodarkę – reguluje stopy,

aby osiągnąć założone cele



drugie są

agregaty pieniężne.

BANKI KOMERCYJNE I SPÓŁDZIELCZE

Najważniejszą częścią sektora bankowego drugiego poziomu są banki komercyjne – przypada na nie
94% depozytów i kredytów udzielonych klientom. Liczba banków ulega ciągłym zmianom, zarysowała się
jednak wyraźna tendencja ich konsolidacji. Na początku lat 90 ich liczba wynosiła 85, na koniec 2011 roku
działalność operacyjną prowadziło 47 banków i 19 instytucji kredytowych – są to z reguły oddziały banków
zagranicznych. Skarb państwa kontrolował 4 banki, w tym 2 bezpośrednio reprezentujące 22% (te 4 banki)
łącznych aktywów sektora bankowego.

Do zagranicznych instytucji finansowych należało 37 banków i 19

oddziałów instytucji kredytujących, posiadających 65% aktywów sektora.

6 banków prywatnych z

przewagą kapitału polskiego.

Na koniec 2011 roku 574 banki spółdzielcze, zrzeszone w:

 Bank Polskiej Spółdzielczości s.a.– 366 banków
 Spółdzielcza Grupa Bankowa Banku S.A w Poznaniu – 207 banków

 Bank Krakowski – nie zrzeszony

3

Struktura własnościowa sektora bankowego w Polsce:

 banki z przewaga kapitałów polskich – 23%
 banki z przewagą kapitałów zagranicznych – 72%
 banki spółdzielcze – 5%

15 banków komercyjnych notowanych jest na giełdzie papierów wartościowych. Ich aktywa stanowią
ponad 70% całego sektora.

TWORZENIE PIENIĄDZA W SYSTEMIE BANKOWYM

1) Istota i historyczny proces powstania banknotu.

Współcześnie mamy pieniądz gotówkowy i bezgotówkowy- na ogólną podaż się składa. Formą pieniądza
są banknoty. Pojawił się w historycznym rozwoju pieniądza, wcześniej był pieniądz kruszcowy –
w 7 w.p.n.e. w Azji Mniejszej. ( pekunia – w czasach antycznych pieniądzem było bydło – czyli pekus)

Banknot

– pieniądz papierowy

I etap

kwity depozytowe

–

był papierowym potwierdzeniem złożenia depozytu kruszcowego

- deponowano

pieniądz kruszcowy u osób, które cieszyły się zaufaniem i od nich dostawały potwierdzenia i one zaczęły
pełnić rolę środka płatniczego – obiegowego.

Kwity depozytowe nie zmieniły podaży pieniądza, w obiegu

zamiast monet były kwity.

Depozytariusze stwierdziły, że mają stałą nadwyżkę tych kruszców, w stosunku do wypłat, mieli duże
rezerwy, jako ludzie interesu przeznaczają te nadwyżki na kredyty.

II etap to kredyt kruszcowy

– pojawia się , gdy

depozytariusze przeznaczają nadwyżki na kredyty, które

są zabezpieczone wekslami handlowymi. Kredyty kruszcowe zwiększyły podaż pieniądza

. Nasi

depozytariusze stali się bankierami. Istotą działalności bankowej jest transferowanie (zamiana) pozyskanych
pod tytułem zwrotnym środków w inne aktywa, pożyczki.

III etap – dotychczasowa ekspansja ograniczona jest ilością kruszców, więc pojawiają

się kwity dłużne

(stają się pieniądzem, bo są na okaziciela), czyli

weksel bankiera – na którym zobowiązuje się, że zapłacę za

pana. Nota banku czyli zobowiązanie do wypłaty określonej ilości kruszcu okazicielowi tego weksla.

Pojawił się nowy instrument – nazywany banknotem, który jest wekslem dłużnika, w Polsce są to weksle
NBP, które w jego bilansie znajdują się na stornie pasywów. Dzisiejsze banknoty bardzo się zmieniły, nie
zapewniają uzyskania określonej ilości kruszcu – została tylko nazwa, banknot jest to znak pieniężny, który
pełni funkcję środka płatniczego z mocy prawa.

ZASADY REGULOWANIA PODAŻY BANKNOTÓW

Powstanie banknotów było wielką innowacją, najwcześniej rozwinęły się banki w Włoszech, wekslarze na
ławkach czyli bancach dokonywali wymian. Kolebką banków współczesnych jest Anglia. Banki nadmiernie
emitowały te weksle i był ich nadmiar. Na początku XIX wieku, miał miejsce wielki spór w teorii pieniądza
w dziedzinie pieniężnej – w dziedzinie regulowania emisji banknotów.

Powstały dwie teorie regulowania podaży pieniądz:

1) Teoria bankowa

– (banking school) –

twórca Teodor Took

szef banku Anglii, ta teoria stała na

stanowisku, że

najlepszym regulatorem emisji banknotów są potrzeby transakcyjne – handlowe.

Podaż banknotów powinna być dostosowana do wolumenu transakcji handlowej. Regulatorem emisji
jest mechanizm dyskonta weksla.

1a (T) - przypływ towaru od przedsiębiorcy do
kupca
1 b (W) – zapłata wekslem prostym
2a (W) – weksel trafia do banku
2b (B) – zamiana na banknoty
3a (P) – gospodarstwa domowe pracują

3b (W) – za wykonaną pracę otrzymują
wynagrodzenie
4a (B) – gospodarstwa domowe kupują za
banknoty
4b (T) – otrzymują towary
5a(B) – kupiec płaci
5b (W) – wykupując weksel

4

(B) (W) 2a (W) indosowanie

2b (B

)

1a (T) 3a (P) 3b (W)

1b (W)

5b (W) 5a (B)

4a (B)

4b (T)

Zwolennicy mówią, że jest w pełni bezpieczny i dostosowany do potrzeb handlowych, tak kreowany
pieniądz jest w pełni sprawdzony.
Weksel

to sporządzone pisemnie bezwarunkowe zobowiązanie do wypłacenia określonej osobie lub

okazicielowi pewnej sumy pieniężnej w oznaczonym terminie przez osoby na nim wskazane

Trasant

– wystawca weksla

Trasat

– osoba, która ma zapłacić sumę pieniężną oznaczoną na wekslu, czyli dłużnik wekslowy

Remitent

– osoba wskazana na wekslu, której ma być wypłacona suma wekslowa (pierwszy

posiadacz weksla), pierwszy uprawniony wierzyciel wekslowy.

Akceptant

– trasat po przyjęciu (zaakceptowaniu) weksla, czyli osoba, która zobowiązała się do

dokonania zapłaty kwoty oznaczonej na wekslu.

Domicyliant –

osoba, u której ustanowiono miejsce zapłaty weksla (może nim być tylko bank)

Front –

pierwsza strona weksla, gdzie wypisana jest jego treść

Grzbiet –

odwrotna strona weksla, służąca do zamieszczenia na niej różnych notatek, np.

dotyczących poręczeń za wystawcę weksla

Inkaso

weksla – przedstawienie weksla do zapłaty

Posiadacz weksla może nadać mu bieg, przekazując do innej osobie. Przekazanie to nazwane jest
indosem. Osoba odstępująca swe prawa do weksla zwana jest

indosantem.

Indos –

przeniesienie praw do zapłaty uwidocznionej na wekslu na inną osobę pod warunkiem, że

osoba, na której rzecz weksel został wystawiony, wpisuje na frncie lub grzbiecie weksla formułę:
„Ustępuję na zlecenie” i wymienia tu pełną nazwę z adresem osoby, na rzecz której ustępuj.

2) Teoria kruszcowa

–

przedstawicielem jest Dawid Ricardo

– wpływ na teorię pieniądza i zasady

tworzenia pieniądza, wprowadził do bankowości ilościową teorię pieniądza - wg,

której poziom cen

jest określony przez podaż pieniądza w obiegu, przyczyną wzrostu cen, inflacji jest nadwyżkowa
podaż pieniądza

. Jeżeli chcę walczyć z inflacją muszę ograniczyć podaż pieniądza – czyli

restrykcyjna polityka – polityka drogiego pieniądza. Jej tezy są bardzo aktualne dzisiaj. Stoją na
gruncie na ilościowej teorii - podaż pieniądza powinna być ograniczona zasobami kruszcu.

Krytyka teorii bankowej – skrytykowano schemat, słabości teorii bankowej:
1) Może występować wiele ogniw bankowych
2) Weksle mogą być

indosowane

– czyli pełnić rolę środka pieniężnego

Dlatego należy wrócić do teorii kruszcowej.

W 1844 roku parlament brytyjski przyjął ustawę pod

nazwa Peel Act, która wprowadziła ograniczenia w emisji banknotów:

 podstawą emisji banknotów jest ilość kruszców
 ograniczenie emisji banków prowincjonalnych na rzecz banku centralnego Anglii, czyli

powiększenie roli banku centralnego.

Dopuszczono emisję fiducjarną

–

emisja nie pokryta zasobami kruszcu, ale obligacjami państwowymi .

Wprowadzenie peel aktu wprowadziło restrykcję emisję banknotów, znacznie ograniczyło ilość
pieniądza na rynku. Z jednej strony było ograniczenie pieniędzy ( o 1/3) przy jednoczesnym rozwoju
gospodarczym nie spowodowało zatoru pieniężnego. Pojawiła się nowa forma pieniądza – wielkie
odkrycie bankowości, będący podstawą , rozwiązaniem tej sprzeczności jest pojawienie się nowego
pieniądza bezgotówkowego (kruszcowy, banknot, bezgotówkowy – przejaw pieniądza
zdematerializowanego)

BANK

PRZEDSIĘBIORCA

DOSTAWCY

KUPIEC

BANK

CENTRALNY

GOSPODARSTWO

DOMOWE