Platon (
), zm.
) (inne źródła podają, że żył
428-348 p.n.e.). Był twórcą systemu filozoficznego zwanego obecnie
platońskim. Zaciekle zwalczany przez jednych, broniony przez innych, system Platona w
ten czy inny sposób obecny jest stale w europejskiej tradycji filozoficznej.
Spis treści
•
•
•
•
•
3.2 Dusza i Demiurg – Budowniczy Świata
•
3.3 Teoria poznania – metoda dialektyczna
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Życie Platona
Właściwe imię Platona, otrzymane po dziadku, brzmi
. Według
najpopularniejszej hipotezy, przezwisko Platon (od gr. platos – szerokość, obszerność,
rozległość) zostało nadane przez jego nauczyciela gimnastyki Aristona z Agros lub
któregoś ze współuczniów na określenie jego masywnej budowy ciała. Inne koncepcje
mówią, że to przezwisko wywodzi się od obfitującego w słowa stylu pisarskiego Platona
lub też od szerokości jego czoła. Możliwe jest również tłumaczenie przydomku jako
"szerokoplecy" (atletycznej budowy).
Jego ojciec pochodził ze znakomitego, ateńskiego rodu Kodrosa, matka natomiast miała
wśród swoich przodków
. Pozycja społeczna rodziny Platona jest istotnym faktem
biograficznym, ukierunkowała bowiem jego zapatrywania polityczne.
Otrzymał staranne wykształcenie, które według zasad greckich polegało na kształtowaniu
harmonii ducha i ciała (tzw.
), a więc obejmowało zarówno naukę jak i rozwój
fizyczny. Studia filozoficzne rozpoczął najpierw pod kierunkiem Kratyla, zwolennika
. Rodzina kształciła go na kupca – w tym celu Platon odbył kilka podróży do
. W wieku 18 lat, w czasie jednej z podróży morskich został porwany
przez piratów i sprzedany jako niewolnik. Na targu niewolników rozpoznał go jednak jeden
z krewnych i wykupił. Przygoda ta musiała silnie wpłynąć na psychikę Platona. Zgodnie z
przekazem zawartym w jego pismach, w wieku 20 lat spotkał
najwierniejszym uczniem. Studiował u niego przez 8 lat. Wyrok śmierci wydany na
Sokratesa za wypowiadanie niepopularnych poglądów zniechęcił Platona do
demokratycznego systemu rządów. Po śmierci Sokratesa opuścił wraz z innymi
współuczniami Ateny i przez 12 lat podróżował po Grecji, Egipcie i Wielkiej Grecji.
Według pewnych opinii pierwszymi dziełami filozoficznymi Platona były dialogi Sokratesa
ze sceptykiem
. Do dziś jest przedmiotem sporu, czy Platon wkładał w usta
własne poglądy, czy też dialogi są faktyczną wykładnią poglądów Sokratesa.
. Miała ona wydać wykształconą klasę
"filozofów-władców", zgodnie z poglądami politycznymi Platona.
System Platona przechodził wielorakie zmiany, nigdy nie osiągnął stanu spójności i
konsekwencji. Filozof sam zdawał sobie sprawę z faktu, że rozum nie rozwiąże wszystkich
zagadek bytu, w jednym z listów napisał bowiem:
O tym, na czym naprawdę mi zależy (...) nie ma i nie będzie żadnego mego pisma,
bo nie jest to racjonalne, jak matematyka, i nie daje się ująć w słowa. Ale gdy długo
zmagałeś się z rzeczą, nagle zapala się w duszy jakby światło. Kto nie jest
wewnętrznie zrośnięty i spokrewniony z tym, co moralne i piękne, ten (...) nigdy nie
pozna prawdy o dobru i złu.
Filozofia Platona, zwłaszcza w postaci
została później zaadaptowana przez myśl chrześcijańską. Nurt
wciąż odwołuje się do tradycji platońskiej.
Dialogi Platona
Listy starożytni filologowie pogrupowali w dziewięć tetralogii. Obecnie jednak tylko część z
pism z poniższej listy uważa się za dzieła Platona:
II – Kratyl – Teajtet – Sofista – Polityk
III – Parmenides – Fileb –
IV – Alkibiades I – Alkibiades II – Hipparch – Rywale
V – Teages – Charmides – Laches – Lysis
VI – Eutydem –
VII – Hippiasz Większy – Hippiasz Mniejszy – Ion – Meneksenos
VIII – Klejtofon –
IX – Minos – Prawa – Epinomis – Listy
Uważa się, że cała filozofia Platona zawarta jest w dialogach. Według okresu powstawania
dzieli się je tradycyjnie na trzy grupy:
•
Dialogi wczesne – zwane także sokratycznymi, gdyż główną postacią w nich
występującą jest
, albo aporetycznymi (gr.aporia oznacza trudność
logiczną, niemożność rozwiązania problemu), gdyż Sokrates w trakcie dyskusji zbija
przekonania swoich oponentów, nie proponując w zamian konstruktywnych
wniosków. Należą tutaj: Laches, Charmides, Lyzis, Eutyfron,
, Gorgiasz,
, Hippiasz Mniejszy, Hippiasz Większy,
, Menon,
Eutydem i Meneksenos.
•
Dialogi średnie – konstruktywne, w których przedstawiona jest teoria idei. Grupa ta
obejmuje dialogi Menon, Fedon, Fajdros, Uczta, Państwo. W dialogach tych
również występuje postać Sokratesa, ale nie odgrywa już roli pierwszoplanowej, a
ogranicza się do przekazywania platońskiej nauki o ideach.
•
Dialogi późne, albo krytyczne, w których Platon zdaje się wycofywać z teorii idei
dostrzegając tkwiące w nich aporie. Do grupy tej zaliczamy dialogi: Parmenides,
Sofista, Polityk, Fileb, Timajos, Kritiasz i Prawa. Prawa są jedynym dialogiem, w
którym nie występuje postać ukochanego mistrza Platona.
Filozofia Platona
Platon – fragment fresku Szkoła ateńska
Ontologia
System Platona był próbą rozstrzygnięcia dylematu jaki dręczył filozofów przedplatońskich.
Dylemat ten wynikał z rozważań nad znaczeniem pojęcia
. Grecy mieli tradycję
rozumienia bytu w kategoriach absolutnych, tzn. przyjmowali od czasu
, że
coś, co naprawdę "jest" powinno być zawsze i powinno być niezmienne. Jak ujął to
Parmenides Byt jest, a niebytu nie ma, czyli coś co jest naprawdę, musi istnieć wiecznie i
musi być niezmienne, bo inaczej jest tylko jakimś "pseudobytem", który jest stale
zagrożony zmianą lub zniknięciem. Ten pogląd stał w sprzeczności z rzeczywistością
obserwowaną zmysłami, która jest pełna zmian i niestabilności.
Podstawą systemu Platona było przyjęcie, że prawdziwy wieczny byt to idee, a
rzeczywistość materialna jest jedynie odbiciem wiecznotrwałych, niezmiennych idei.
Zdaniem Platona, relacja między światem idei a światem rzeczywistym jest podobna do
relacji prawdziwych przedmiotów i ich odbić w mętnym świetle. Wymagało to przyjęcia
istnienia swoistego mechanizmu "emanacji" idei w przedmioty materialne. Mechanizm ten
jest – zdaniem Platona – niedoskonały; na drodze od idei do przedmiotów materialnych
następuje wiele przekłamań, podobnie jak to jest z odbiciem przedmiotów w migotliwym
świetle świecy. Wyjaśnia to niekompletność, zmienność i niedoskonałość świata
materialnego. Teorię zmiany zaczerpnął Platon od
. Zmiana była dla Platona
złem, ponieważ z każdą zmianą wszystkie rzeczy oddalają się coraz bardziej od
pierwotnych idei. Przeciwieństwem zmiany jest stałość, która wg Platona jest czymś
boskim. Dlatego świat materialny jest zły, a świat duchowy – jako niezmienny – jest dobry.
Świat idei Platon wyobrażał sobie niemal "namacalnie". Świat ten składał się z
nieskończonej liczby idealnych i doskonałych obiektów, takich jak np.
które są bardziej "realne" i "rzeczywiste" od przedmiotów materialnych. Obiekty te są
"wieczne", co znaczy, że nie były nigdy stworzone, ani nie mogą ulec zniszczeniu. Idee
tworzą hierarchię – najwyższą ideą jest idea dobra, obdarzająca inne idee bytem i
poznawalnością.
Naczelnymi ideami u Platona były:
. Idea była dla Platona piątym i
ostatnim etapem, który należy przejść, żeby osiągnąć
. Pozostałe to kolejno:
nazwa, definicja, obraz i wiedza.
Dusza i Demiurg – Budowniczy Świata
Oba światy – świat idei i świat materialny są według Platona odseparowane i nawzajem
się nie przenikają. Jedynymi odstępstwami od tej reguły jest ludzka
Według Platona ludzi od reszty świata materialnego odróżnia to, że mają duszę, która
pochodzi wprost ze świata idei. Podobnie jak inne idee jest więc ona wieczna,
niestworzona i niezniszczalna. Dusza, należąc do świata idei może poznawać idee. Inną
cechą duszy jest zdolność do poruszania się samej z siebie. Z ideą
: istniała ona przed narodzeniem i została uwięziona w
ciele, które jest jej grobem. Jej celem jest zatem odrzucenie ciała przez śmierć i powrót do
świata idei. Platon dzielił duszę na trzy części: na boski rozum oraz należące częściowo
do świata postrzeżeń szlachetniejsza popędliwość i niższa pożądliwość.
Świat materialny jest bezrozumny, ale zdaniem Platona w przyrodzie istnieje harmonia i
ład. Jest to zrozumiałe jedynie, gdy przyjmiemy celowość świata, a zatem jego stworzenie.
Istotą, która zbudowała świat materialny jest właśnie Demiurg. Z jednej strony wzorował
się on na ideach, co powoduje pewne zbliżanie się rzeczy materialnych do doskonałości. Z
drugiej strony zbudował świat z odwiecznie istniejącej materii, czy też bezrozumnego
tworzywa (dechomenon) co powoduje, że odbicie idei jest niedoskonałe.
Teoria poznania – metoda dialektyczna
Z koncepcji istnienia świata idei i rozumienia duszy wynikała platońska teoria poznania.
Zdaniem Platona dusze posiadały doskonałą wiedzę o świecie idei, w nim preegzystując,
ale na drodze ze świata idei do ciała człowieka tę wiedzę traciły. Zapominanie to jednak
nie było zupełne i człowiek ma możliwość przypomnieć sobie znane niegdyś idee. Uczenie
się jest więc w istocie nie poznawaniem nowych rzeczy, lecz "przypominaniem"
(anamnezą) świata idei. Tęsknotę wobec świata idei, będącą motorem poznania
rozumowego Platon nazywa Erosem. Wierzył w reinkarnację (gr.
), którą
pojmował w ten sposób, że człowiek ma się odradzać dopóty, dopóki nie nastąpi pełne
przypomnienie.
Aby dusza nie zbłądziła, proces uczenia musi być właściwie przeprowadzony. Nauczanie
umiejętności praktycznych jest tylko pomocą w radzeniu sobie w świecie materialnym.
Dużo istotniejsze dla Platona jest studiowanie "samego siebie" w poszukiwaniu pamięci o
prawdziwych ideach. Pomocny w tym miał być system edukacji oparty na dialektyce.
Polegał on na dochodzeniu do prawdy poprzez dialog ucznia z nauczycielem, analizę i
syntezę pojęć, tworzenie tez i antytez, ich przyjmowanie lub odrzucanie.
Etyka i Teoria Państwa
Dobro jest w tym systemie pamięcią o świecie idei, w którym panują "idealne" stosunki, a
zło jest brakiem tej pamięci. Zło wynika więc z niewiedzy; pogląd ten wywodzi się od
. Dążenie do dobra zostanie po śmierci
wynagrodzone poprzez powrót duszy do świata idei, podczas gdy dusze nierozumne
zostaną ukarane ponowną utratą życia i wcieleniem.
Ta koncepcja etyczna została uzupełniona przez nawiązującą do podziału duszy na trzy
części teorię cnoty. Każdej części duszy odpowiada właściwe jej dobro. Zadaniem części
rozumnej jest osiągnięcie mądrości, zadaniem niższych części jest podporządkowanie się
rozumowi: popędliwość osiąga to poprzez męstwo (stałość), a pożądliwość poprzez
umiarkowanie (panowanie nad sobą). Harmonię między częściami duszy gwarantuje
cnota sprawiedliwości. Koncepcja ta została przyjęta przez chrześcijaństwo pod nazwą
czterech cnót kardynalnych.
Idealne państwo polega na podziale zadań i tak jak trzem częściom duszy odpowiadają
trzy cnoty, tak samo powinny odpowiadać im trzy stany społeczeństwa: stan uczonych
(władców-filozofów) dbających o rozumne kierowanie państwem i umożliwiających
prowadzenie przez pozostałych obywateli rozumnego i cnotliwego życia; stan strażników
(wojskowych) dbających o wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz stan
żywicieli, zapewniających zaopatrzenie wspólnoty w potrzebne dobra materialne. Platon
kładł ogromny nacisk na hierarchię społeczeństwa. Utożsamiał losy państwa z losem klasy
rządzącej. Aby państwo było trwałe, potrzebna jest mu silna pozycja arystokracji.
Osiągnąć ją należy przez swoisty kolektywizm. Jego istota polega na tym, że arystokraci
muszą być względem siebie równi, aby nie zazdrościli sobie wzajemnie i nie dzielili się w
ramach grupy. Każdy podział jest zmianą a tej oczywiście wg Platona należy unikać. Głosił
tzw. mit o krwi i ziemi, według którego ludzie z poszczególnych grup społecznych
posiadają w sobie pewien metal. I tak filozofowie – złoto, strażnicy – brąz, a żywiciele –
żelazo. Platon uważa, że klasa najwyższa musi pozostać "czysta". Nie dopuszcza
mieszania się różnych metali, ponieważ każda mieszanka jest zmianą i prowadzi do
degeneracji.
Państwem powinni rządzić najmądrzejsi, a więc filozofowie, ponieważ jedynie oni
posiadają prawdziwą wiedzę. Tylko oni potrafią odtworzyć w umyśle wizję idealnego
państwa, do którego realizacji będą dążyć. Warto tu zaznaczyć istotną różnicę między tym
co przez miano filozofa rozumiał Sokrates i Platon. Dla Sokratesa filozof to osoba
poszukująca wiedzy, dla Platona to dumny posiadacz wiedzy.
Nadrzędną wartością dla Platona jest sprawiedliwość. Aczkolwiek pojęcie to jest
rozumiane całkiem inaczej niż to przez nas obecnie. Dla Platona najważniejsze było
państwo i jego dobro. Wszystko co prowadzi do dobra państwa jest dobre. Nawet
kłamstwo rządzących jest pozytywne, jeśli służy wyższemu celowi, czyli dobru państwa.
Sprawiedliwe dla Platona jest to, aby każdy robił to co do niego należy. Każdy ma pewne
zdolności i powinien je realizować.
Podstawę państwowości stanowi wychowanie. Najzdolniejsi powinni kontynuować
edukację przechodząc kolejne szczeble "wtajemniczenia" odpowiadające kolejnym
etapom przypominania sobie świata idei. Stan filozofów powinien być produktem
kształcenia oraz starannego doboru. Nauka ta obejmować winna 10. letnie studia w
zakresie
i teorii harmonii (muzyki), 5. letnie studia dialektyki oraz
15. letni okres praktycznej działalności politycznej. Dwa wyższe stany powinny całkowicie
poświęcić się dobru wspólnoty, wyrzec egoizmu i własności prywatnej (także kobiet i
dzieci). Platon nie chciał wtajemniczać zbyt młodych ludzi, ponieważ uważał, że mają zbyt
wiele zapału i są skłonni reformom. A każda reforma jest zmianą, a więc czymś złym.
Platon przeprowadzał krytykę istniejących ustrojów państwowych. Jego zdaniem rządy
najlepszych (arystokracja) wyradza się w rządy najdzielniejszych (timokrację), następnie
w rządy bogatych (oligarchię), zmienionego w wyniku przewrotu przez demokrację,
torującą drogę rządom jednostki (tyranii). Przejście od arystokracji do timokracji
spowodowane jest niewiedzą strażników. Dalsza degeneracja powodowana jest już przez
zepsucie moralne obywateli. Dopiero po doświadczeniu najgorszego ustroju obywatel jest
w stanie dostrzec i docenić doskonałość arystokracji. Sam Platon bezskutecznie próbował
wcielić w życie swoje idee na
. Następnie jego idee państwa stanowego stały się
podstawą koncepcji średniowiecznych, w których filozofów zastąpili duchowni, a
strażników – rycerze. Późniejsza krytyka uznawała Platona za prekursora
względu na postulowaną całkowitą reglamentację wszystkich aspektów życia (zob. niżej o
muzyce).
Niepisana nauka Platona
W dialogu Fajdros Platon przytacza mit o królu Egiptu Tamuzie i bogu Teucie – Tenut
zachwala wynalazek pisma (wszystkie cytaty w tłum.
Królu, ta nauka uczyni Egipcjan mądrzejszymi i sprawniejszymi w pamiętaniu;
wynalazek ten jest lekarstwem na pamięć i mądrość. (LIX 274 E)
Na to Tamuz:
Ten wynalazek niepamięć w duszach ludzkich posieje, bo człowiek, który się tego
wyuczy przestanie ćwiczyć pamięć... Więc to nie jest lekarstwo na pamięć, tylko
środek na przypominanie sobie... Uczniom swoim dasz tylko pozór mądrości, a nie
mądrość prawdziwą. Posiądą bowiem wielkie oczytanie bez nauki i będzie się im
zdawało, że wiele umieją, a po większej części nie będą umieli nic i tylko obcować z
nimi będzie trudno; to będą mędrcy z pozoru, a nie ludzie mądrzy naprawdę. (LIX
275 B)
Dalej Platon wkłada w usta Sokratesa słowa:
Coś strasznie dziwnego ma do siebie pismo, Fajdrosie. (...) Zdaje ci się nieraz, że on
(słowa pisane) myślą i mówią. A jeśli ich zapytasz o coś z tego, o czym mowa (...)
one wciąż tylko jedno wskazują; zawsze jedno i to samo. (LX E)
I jeszcze:
A cóż ten, który posiada wiedzę o tym, co sprawiedliwe i piękne i dobre (...) i on nie
będzie serio pisał tych rzeczy na płynącej wodzie, nie będzie piórem i atramentem
siał słów, które za sobą słowa przemówić nie potrafią i prawdy nauczyć, jak należy.
(LXI C)
Te krótkie ustępy nasunęły niektórym komentatorom Platona myśl, że prawdziwa jego
nauka nie została nigdy spisana – są to tak zwane γραφα δόγματα,
ἄ
nauki niespisane – i
należy ją dopiero zrekonstruować. Same Dialogi zaś byłyby w tej interpretacji jedynie
zbiorem pewnych tez, służących przypominaniu sobie przez uczniów nauki niespisanej.
Badacze ci skupieni są w tak zwanej szkole tybińskiej, założonej przez
działającej na uniwersytecie w
. Obecnie głównymi jej przedstawicielami są
. Część głoszonych przez nich tez jest
obecnie rozważana coraz poważniej również przez oponentów idących ścieżką
klasycznych interpretacji.
Platon a matematyka
Działalność Platona odcisnęła także piętno na koncepcji uprawiania geometrii jak w jego
czasach zwano matematykę. Wobec kryzysu pojęciowego wywołanego
niewspółmiernością przekątnej i boku kwadratu (porównaj
) Platon
wprowadził do matematyki, z powodów estetycznych, ścisły kanon metodologiczny. W
myśl jego doktryny dozwolone konstrukcje geometryczne mogły być prowadzone tylko
przy użyciu cyrkla i linijki, co uzasadniał tym, że jedynie linia prosta i okrąg mogą ślizgać
się samo po sobie. Do dziś taki rodzaj konstrukcji nosi nazwę konstrukcji platońskich. W
rozważaniach bardziej abstrakcyjnej natury Platon i platoniści zwalczali wszelkie użycie
aktualnej dopuszczając jedynie nieskończoność potencjalną. Najlepiej ów
Platon umieścił napis "Nie wchodź, jeśli nie znasz reguł geometrii" (czyli matematyki). Ten,
kto nie radził sobie z tą dziedziną (ścisłość, logika, umiejętność wyciągania właściwych
wniosków ) nie powinien wg Platona zaczynać z filozofią.
Platon a muzyka
Platon, świadomy siły emocjonalnego oddziaływania muzyki, gdyż rytm i harmonia
"najmocniej się czepia duszy przynosząc piękny wygląd; potem się człowiek pięknie
trzyma, jeżeli go dobrze wychowano. A jeżeli nie, to przeciwnie".
poddania jej pełnej kontroli państwa. Zalecał pozostawienie "męskiej" tonacji
(od dźwięku e), a usunięcie pozostałych, takich
(od dźwięku f). Radził stosować tylko "rytmy porządne i nacechowane
męstwem". Przede wszystkim jednak zalecał kontrolowanie artystów, aby nie naruszali
tradycji.
Trzeba się wystrzegać przełomów i nowości w muzyce, bo to w ogóle rzecz
niebezpieczna. Nigdy nie zmienia się styl w muzyce bez przewrotu w zasadniczych
sprawach politycznych.
Platońska idea traktowania muzyki jako środka dyscyplinującego emocjonalnie i służącego
podtrzymywaniu więzi społecznych i z tego powodu kontrolowanego przez państwo miała
wielu zwolenników. Podobnie wyobrażali sobie jej rolę twórcy renesansowych utopii
literackich
. Podczas wielkiego festiwalu muzyki
niemieckiej w 1938 roku w Düsseldorfie "muzykolodzy, którzy debatowali nad
powiązaniem "Państwa i muzyki", oczywiście powoływali się na Platona; stwierdzając zaś,
że w minionych wiekach muzyka bardzo oddaliła się od społeczeństwa deklarowali, iż
zadaniem władz
winno być zwalczanie przesadnego indywidualizmu w sztuce i
popieranie twórczości adresowanej do szerszych warstw"
Ciekawostki
•
Platon był zagorzałym kibicem sportowym. Potrafił przez wiele dni mieszkać z
obcymi ludźmi w małym namiocie, oczekując na występ swoich ulubionych
zawodników na
].
Document Outline
- Spis treści
- Życie Platona [edytuj]
- Dialogi Platona [edytuj]
- Filozofia Platona
- Niepisana nauka Platona [edytuj]
- Platon a matematyka [edytuj]
- Platon a muzyka [edytuj]
- Ciekawostki [edytuj]
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
1
1
X~1
SEM18 ~1
1
1
1
1
1
1
14 gal~1
1
11-nkb~1, wisisz, wydzial informatyki, studia zaoczne inzynierskie, podstawy programowania, l2
2-eukl~1, wisisz, wydzial informatyki, studia zaoczne inzynierskie, podstawy programowania, l2
1-algo~1, wisisz, wydzial informatyki, studia zaoczne inzynierskie, podstawy programowania, l2
1
więcej podobnych podstron