Barbara Lubas

Finansowanie funkcjonowania Unii

Europejskiej jest dokonywane z budżetu

ogólnego (ang. general budget) oraz pięciu

źródeł pozabudżetowych:

1) Europejskiego Funduszu Rozwoju (EFR,

ang. EDF),

2) Europejskiego Banku Inwestycyjnego

(EBI, ang. ElB),

3) Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego

(EFI, ang. ElF),

4) operacji kredytowych i pożyczkowych na

rynkach finansowych oraz

5) Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju

(EBOiR, ang. EBRD).

Budżet ogólny powstał w 1965 roku jako

rezultat stopniowego integrowania
budżetów trzech wspólnot: budżetów
Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali
(EWWiS, ang. ECSC), budżetu
Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej
(EWG, ang. EEC) oraz budżetów
Europejskiej Wspólnoty Energii
Atomowej (Euratom).

Ostateczną unifikację budżetów

rozpoczęto 24 lipca 2002 roku po
wygaśnięciu traktatu o EWWiS. Rada
Unii podjęła decyzję o rozwiązaniu tej
wspólnoty oraz włączeniu jej majątku
do Wspólnoty Europejskiej z
przeznaczeniem jednak na dalsze
finansowanie badań w przemyśle
węglowym i stalowym.

Europejski Fundusz Rozwoju (EFR)

jest instrumentem finansowym Unii
Europejskiej wspierania rozwoju
gospodarczego i społecznego tzw.
krajów i terytoriów zamorskich (krajów
afrykańskich, wysp karaibskich i
Pacyfiku — ang. ACP). W większości
przypadków są to byłe kolonie, terytoria
powiernicze lub inne obszary
historycznie związane z krajami
należącymi do UE.

W pierwszym rzędzie z tego

funduszu są finansowane
długookresowe przedsięwzięcia
w sferze modernizacji rolnictwa,
rozwoju infrastruktury i
przemysłu oraz finansuje się
rozwój edukacji.

Główne źródło środków finansowych dla

tego funduszu pochodzi z wkładów państw

Unii a nie z budżetu ogólnego. Cechą

charakterystyczną omawianego funduszu

jest jego odrębność finansowa od budżetu

ogólnego oraz okresowość. Odrębność

finansowa funduszu wynika z tego, że jest

on zasilany głównie wkładami państw UE

a nie środkami z budżetu ogólnego.

Fundusz ten tworzony jest na określony

czas decyzją Rady UE na podstawie

wcześniej zawartego porozumienia z

krajami i terytoriami zamorskimi.

jest instytucją finansową UE wspierającą

realizację wspólnego wewnętrznego rynku.
Pomoc finansową z EBI mogą otrzymać nie
tylko podmioty publiczne, ale i prywatne.
Priorytet mają inwestycje wspierające
równomierny rozwój regionalny,
powstawanie ogólnoeuropejskich sieci
transportowych, komunikacyjnych i
energetycznych, ochronę środowiska
naturalnego oraz rozwój ochrony zdrowia i
edukacji. W wyżej wymienionym zakresie
pomoc ze środków EBI może być udzielona
również podmiotom spoza UE.

EBI pozyskuje środki poprzez

zaciąganie kredytów i pożyczek, a
zgromadzone w ten sposób fundusze
wykorzystuje na udzielanie własnych
kredytów i pożyczek finansujących
realizację celów Unii. Posiadany przez
EBI kapitał zakładowy służy
zabezpieczeniu spłaty zaciąganych
przez ten bank kredytów i pożyczek.

Głównym celem działania

Europejskiego Funduszu
Inwestycyjnego jest pośrednie
stymulowanie rozwoju małych i
średnich przedsiębiorstw (MSP, ang.
SMEs) w drodze udzielania poręczeń i
gwarancji kredytowych, inwestowania
w fundusze typu venture-capital oraz
inwestowania w tzw. inkubatory
przedsiębiorczości promujące rozwój
nowoczesnych technologii.

EFI został powołany w 1994 roku w formie

spółki akcyjnej. Od czerwca 2000 roku
głównym akcjonariuszem EFI stał się EBI
(posiada 60,75% akcji funduszu), natomiast
Komisja Europejska posiada 30% akcji, a
instytucje finansowe z UE — 9,25% akcji. Z
tą chwilą EBI oraz EFI zostały objęte
wspólną nazwą „Grupa EBI”. W
odróżnieniu od swojego dominującego
akcjonariusza, czyli EBI, Europejski
Fundusz Inwestycyjny kieruje się w swej
działalności maksymalizacją zysku.

powstał w 1990 roku z zadaniem

wspierania reform społeczno-
gospodarczych w krajach byłego bloku
państw socjalistycznych. EBOiR nie jest
instytucją UE, ale wymienia się go przy
prezentacji źródeł finansowania Unii,
gdyż oprócz 40 rozwiniętych
gospodarczo państw z całego świata,
jego założycielami był EBI oraz obecna
Unia Europejska.

Największymi udziałowcami EBOiR-u są Stany

Zjednoczone, Francja, Włochy, Niemcy i
Japonia. Instytucje i kraje Unii posiadają
łącznie ponad 51% udziałów w tym banku,
znacząco oddziałując na jego politykę i
kierunki finansowania. UE wykorzystuje EBOiR
do finansowania programów wspierających
kraje Europy Środkowowschodniej w
przechodzeniu z gospodarki planowej do
gospodarki rynkowej, takich jak Phare
(program przebudowy ekonomicznej Europy
Wschodniej) i Tasic (pomoc techniczna dla
krajów byłego Związku Radzieckiego).

Obecna konstrukcja prawna budżetu

ogólnego UE wskazuje na dążność do
spełnienia zasady szczegółowości.
Wyróżnia się poziomą i pionową
strukturę tego budżetu. Do elementów
struktury poziomej budżetu można
zaliczyć ogólne zestawienie dochodów
oraz osiem tzw. sekcji zawierających
dochody i wydatki głównych organów
UE.



Sekcja I — Parlamentu,



Sekcja II — Rady,



Sekcja III — Komisji,



Sekcja IV — Trybunału Sprawiedliwości,



Sekcja V — Trybunału Obrachunkowego,



Sekcja VI — Komitetu Społeczno-
Ekonomicznego,



Sekcja VII — Komitetu Regionów oraz



Sekcja VIII — Rzecznika Praw
Obywatelskich i Nadzorcy Ochrony
Danych Europejskich

Z wyjątkiem Sekcji III, wszystkie wyżej

wymienione wydatki, mają charakter
wyłącznie administracyjny. Największa,
bo obejmująca ponad 95% wydatków
UE Sekcja III (Komisja), jest podzielona
na część A zawierającą wydatki
administracyjne oraz część B, w której
ujęto tzw. wydatki operacyjne.
Poszczególne części kończą się
aneksami dotyczącymi na przykład
dochodów i wydatków szczególnych
podmiotów składowych.

Odzwierciedlenie klasycznej klasyfikacji

budżetu jest zawarte w pionowej
klasyfikacji budżetu. Wydatki
budżetowe są uporządkowane w
ramach subsekcji, tytułów,
rozdziałów, artykułów i punktów, a
dochody budżetowe według tytułów,
rozdziałów, artykułów i punktów,
odzwierciedlających przede wszystkim
rodzajowy charakter tych wydatków i
dochodów.

Większość wydatków operacyjnych, ze

szczególnym uwzględnieniem wydatków
na rolnictwo i na operacje strukturalne,
jest dokonywanych z różnych
funduszów celowych czyli utworzonych
dla realizacji ściśle określonych zadań
UE. Zarząd administrujący funduszem
ma w swym składzie przedstawicieli
Komisji Europejskiej, oraz państw
członkowskich.

Cechą charakterystyczną tych funduszy

jest brak odrębnej osobowości prawnej

oraz własnych źródeł funduszy i stanowią

one integralną część budżetu ogólnego

UE, przez co ich wydatki podlegają

corocznej autoryzacji parlamentu.

Fundusze celowe obejmują dominującą

część budżetu ogólnego, a najważniejsze z

nich to: Europejski Fundusz Orientacji i

Gwarancji Rolnictwa, Europejski Fundusz

Rozwoju Regionalnego, Europejski

Fundusz Socjalny, instrument Finansowy

Orientacji Rybołówstwa oraz Fundusz

Spójności.

Klasyfikacja dochodów budżetu ogólnego

Unii Europejskiej według tytułów

Tytuł Źródło dochodów



Tytuł 1 Własne źródła



Tytuł 2 Wpłaty finansowe



Tytuł 3 Dostępne nadwyżki



Tytuł 4 Pozostałe podatki, opłaty i należności



Tytuł 5 Dochody z działalności

administracyjnej instytucji



Tytuł 6 Wpłaty z programów, zwroty

wydatków i dochody z usług



Tytuł 7 Odsetki od zaległych płatności



Tytuł 8 Operacje pożyczkowe



Tytuł 9 Pozostałe dochody

Tytuł Wydatki



Tytuł 1 Wydatki związane z osobami

pracującymi w instytucji



Tytuł 2 Budynki, wyposażenie i pozostałe

wydatki operacyjne



Tytuł 3 Wydatki związane ze specjalnymi

funkcjami pełnionymi przez instytucję



Tytuł 4 Współpraca międzynarodowa,

międzynarodowe usługi i operacje



Tytuł 5 Przetwarzanie informacji



Tytuł 6 Obsługa i wydatki administracyjne

związane z delegacjami



Tytuł 7 Wydatki na obsługę kadry pracowniczej

i administracji



Tytuł 10 Pozostałe wydatki



Subsekcja Bl Europejski Fundusz Gwarancji i Orientacji

Rolnictwa, Sekcja Gwarancji



Subsekcja B2 Operacje strukturalne, wydatki

strukturalne i wydatki spójno ści, mechanizm finansowy,

inne



operacje regionalne i rolnicze, transport i rybołówstwo



Subsekcja B3 Szkolenia, młodzież, kultura, media

audiowizualne, informacja, wymiar socjalny i

zatrudnienie



Subsekcja B4 Energia, bezpieczeństwo nuklearne

Euratomu i środowisko



Subsekcja B5 Ochrona konsumenta, rynek wewnętrzny,

przemysł i sieci transeuropejskie



Subsekcja B6 Badania i rozwój technologii



Subsekcja B7 Operacje zewnętrzne



Subsekcja B8 Wspólna polityka zagraniczna i

bezpieczeństwa



Subsekcja BO Gwarancje i rezerwy

Do własnych źródeł dochodów zalicza

się podatki, cła, opłaty oraz inne
świadczenia na rzecz UE, przysługujące
im bez dodatkowych decyzji organów
państw członkowskich. Lista własnych
źródeł dochodów ulegała z biegiem
czasu rozszerzeniu.

Dwa pierwsze z obecnych czterech źródeł

są nazywane źródłami tradycyjnymi, a
zalicza się do nich cła rolne i opłaty
cukrowe oraz cła handlowe.

Na dwa pozostałe źródła składają się

podatek od wartości dodanej oraz
tzw. „czwarte źródło”, czyli wpłaty
państw członkowskich uzależnione
od ich udziałów w PKB.

Cła rolne obejmują produkty rolne

sprowadzane z krajów nie należących do

UE, jeśli ceny tych produktów są niższe od cen

na wspólnym rynku UE. Ceny wspólnorynkowe

ustalane są na podstawie decyzji Rady w

porozumieniu z Komisją i Parlamentem, a ich

poziom jest przeważnie wyższy od poziomu

światowych cen produktów rolnych. UE

tłumaczy to zjawisko znacznie wyższymi

dopłatami państwowymi do rolnictwa w

większości państw spoza UE, co stanowi

nieuczciwą i niebezpieczną konkurencję dla

produktów unijnych. Cła rolne stanowią

mechanizm wyrównywania szans rynkowych

produktów rolnych z UE i spoza niej.

Opłaty cukrowe pobiera się od

producentów cukru, izoglukozy i nuliny i

należą do nich opłaty od produkcji w

wysokości zależnej od osiągniętego poziomu

produkcji, opłaty od zapasów w wysokości

zależnej od wielkości tych zapasów oraz

opłaty dodatkowe. Są to opłaty o charakterze

celowym, skoro wydatkowanie tych dochodów

odbywa się w całości na rzecz sektora

cukrowego. Opłaty obciążające produkcję

cukru przeznacza się na dofinansowanie

systemu organizacji rynku cukrowego UE,

opłaty od zapasów służą dofinansowaniu

utrzymania zapasów zapewniających stałe

zaopatrzenie rynku w cukier.

Do ceł handlowych stosowanych

przez UE w stosunkach handlowych
z krajami trzecimi należy zaliczyć cła
konwencyjne, autonomiczne,
antydumpingowe, antysubwencyjne
oraz specjalne cła na produkty stalowe i
węgiel.



Cło konwencyjne - inaczej umowne,jako
przedmiot umów dwustronnych i
wielostronnych, jest elementem stosunków
międzynarodowych. Cła konwencyjne mogą
mieć formę tzw. ceł skonsolidowanych,
czyli takich, w odniesieniu do których
państwo zobowiązuje się w umowie
międzynarodowej, że ich nie podwyższy, ale
zachowuje prawo do ich obniżenia. Cła
konwencyjne mogą być również ustalane w
ramach unii celnych zawieranych przez
dwa lub więcej państw



Cło autonomiczne jest wprowadzane z
nikim nieuzgadnianą decyzją jednego
państwa.

Cła konwencyjne i autonomiczne wynikają

z

tzw. Wspólnej Taryfy Celnej. Wysokość

stawek ceł konwencyjnych wynika z
porozumień UE ze Światową Organizacją
Handlu (ŚOH, ang. WTO) i są stosowane
wobec krajów należących do ŚOH, z
którymi wspólnoty europejskie podpisały
stosowne umowy.

Cła autonomiczne są ustalane przez UE

samodzielnie. Obejmują produkty i
usługi, wobec których nie ustalono ceł
konwencyjnych. Jako uzupełniające
sposoby ochrony wewnętrznego rynku
UE służą cła antydumpingowe i
antysubwencyjne.

Cła antydumpingowe nakładane są na

tzw. produkty dumpingowe, czyli o
cenie przy eksporcie do UE, która jest
niższa od ceny podobnego produktu
stosowanej przez kraj eksportujący w
pozostałych transakcjach.

Cła antysubwencyjne nakładane są na

produkty i usługi subsydiowane w celu
zniwelowania skutków subsydiów
rządowych, zaniżających sztucznie
eksportowe ceny produktów spoza UE.

Podatek od wartości dodanej (ang.

VAT) dzięki daleko idącemu
ujednoliceniu w skali UE jego
elementów konstrukcyjnych, takich jak
np. podmiot podatku, przedmiot i
podstawa opodatkowania, katalog
zwolnień podatkowych, stał się dobrze
funkcjonującym źródłem dochodów
budżetu ogólnego UE.

Pierwotnie prosty sposób obliczania

podstawy opodatkowania został
skomplikowany przez wprowadzenie
decyzją Rady Europejskiej
maksymalnego procentu podstawy
opodatkowania do naliczania VAT
przekazywanego do budżetu ogólnego.
Po okresie odrębnego traktowania
Grecji, Hiszpanii, Portugalii i Irlandii w
latach 1995-1999, od 2000 roku jest to
50% produktu narodowego brutto dla
wszystkich krajów.

Podstawa opodatkowania ustalana jest za

pomocą tzw. metody dochodowej. Polega

ona na ustaleniu wpływów z omawianego

podatku i podzieleniu uzyskanej kwoty

przez stawkę przeciętną podatku w danym

kraju. Ciekawą konstrukcją jest

ujednolicona stawka podatku będąca

różnicą między stawką maksymalną (w

roku 2006 było to 0,50%) a tzw. stawką

„zamrożoną”. Stawka „zamrożona”

odpowiada udziałowi rekompensaty (tzw.

korekty) dla Wielkiej Brytanii w sumie

podstaw opodatkowania wszystkich

państw członkowskich UE.

Tak zwane „czwarte źródło”,

obejmujące wpłaty państw
członkowskich proporcjonalne do ich
wkładu w wytworzenie PNB Unii
pozwala zapobiec utracie równowagi
budżetowej. Ma ono charakter
uzupełniający, gdyż stosuje się je w
przypadku gdy na pokrycie wydatków
budżetowych nie wystarcza dochodów z
tak zwanych innych źródeł, ze źródeł
tradycyjnych oraz z podatku od wartości
dodanej.

Wysokość wpłat z tytułu „czwartego

źródła” zależy od rozmiarów różnicy
między wielkością zatwierdzonych na
dany rok wydatków a zaplanowanymi
dochodami ogółem z wyżej wskazanych
źródeł. Różnica ta jest pokrywana przez
wpłaty państw członkowskich w oparciu
o jednolitą stawkę, w proporcji do
udziału każdego z nich w tworzeniu
PNB Unii jako całości.

Do tzw. innych źródeł, z których

Wspólnoty Europejskie mogą
dodatkowo czerpać dochody zalicza się
m.in. podatki i składki od wynagrodzeń
osób zatrudnionych w instytucjach Unii,
oprocentowanie od zaległych płatności,
nadwyżki budżetowe z lat poprzednich,
dochody z działalności instytucji Unii i
inne. Poziom dochodów z innych źródeł
jest niestabilny, co powoduje ich
ograniczone znaczenie dla budżetu Unii.