RODZINA, POKREWIEŃSTWO

PODSTAWOWE
POJĘCIA



MATRIARCHAT



STRUKTURA SPOŁ. I
POLITYCZNA OPARTA NA
WŁADZY KOBIET



PATRIARCHAT



STRUKTURA SPOŁ. I
POLITYCZNA OPARTA NA
WŁADZY MEŻCZYZN -
DZIEDZICZENIE W LINI
MĘSKIEJ , WŁADZA OJCA

KAZIRODZTWO



oznacza zakaz kontaktów seksualnych z określonymi
osobami:



rodzic - dziecko,



rodzeństwo różnej płci



w niektórych grupach dotyczy także osób które nie są
spokrewnione biologiczne np. bracia i siostry klanowe



kazirodztwo to POWSZECHNIK KULTUROWY

-

występuje w

niemal każdym ludzkim społeczeństwie

Podział ze względu na grupę

znalezienia partnera/ki



Egzogamia nakaz
szukania partnerów
poza swoją grupą –
różnie rozumianą -
najczęściej chodzi o
rodzinę rozgałęzioną,
klan,



Endogamia – nakaz
znalezienia partnera
w swojej grupie

(oczywiście nie

mówimy tu o
rodzinie
pierwiastkowej!)

Podział małżeństw ze względu na liczbę
członków związku małżeńskiego

Monogamia

związek jednego mężczyzny i

jednej kobiety

Poligamia:

Poligynia : – jeden mężczyzna i

więcej niż jedna kobieta,

poliandria – jedna kobieta i więcej

niż jeden mężczyzna



Poliandria braterska [fratrogamia,

poliandria adelificzna, klasyczna

- Kobieta w tym związku jest

małżonką co najmniej dwóch

braci)



Poliandria nie-braterska

tym przypadku mężowie nie

mogą w żaden sposób być ze

sobą spokrewnieni.

Podział zwyczajów małżeńskich ze względu na

miejsce zamieszkania po ślubie



Patrylokalizm



Matrylokalizm



Bilokalizm (raz z
rodzina żony, raz
męża)



Neolokalizm



Ambilokalizm

MAŁŻEŃSTWA PREFERENCYJNE



Małżeństwa kuzynów
równoległych (dzieci
sióstr lub braci) - częste
u Semitów i Arabów w
starożytności



Małżeństwa kuzynków
przeciwległych – dzieci
siostry i brata –
spotykane w Australii i
Melanezji



Sororat – poślubienie siostry
zmarłej zony, w
małżeństwie
monogamicznym lub
kolejnych sióstr w
małżeństwie poligamicznym



Lewirat – poślubienie
przez wdowę brata jej
zmarłego męża

Struktury oparte na

pokrewieństwie /



Rodzina nuklearna rodzice / rodzic +
dzieci/ dziecko



8 relacji



mąż- żona, ojciec- syn, ojciec – córka,
matjka – syn – matka – córka, brat-brat,
brat – siostra, siostra – siostra.

Struktury oparte na

pokrewieństwie /



Rodzina rozszerzona



składa się z pewnej ograniczonej liczby
rodzin indywidualnych zamieszkujących
wspólne terytorium i wspólnie
gospodarujących (pokrewieństwo,
terytorium, ekonomia)



Inne nazwy – r. wielka, r. złożona

Struktury oparte na

pokrewieństwie -rodzina

rozszerzona c.d.



Cechy: jest to grupa trwała, co umożliwia
wykształcenie pewnej specyfiki kulturowej
, posiada elementy kultu rodzinnego,
pozycja kierownicza nie zależy od roli
żony / męża, lecz wieku i płci.
Charakterystyka wiekowa – niezmienna
wskutek reprodukcji. Ważna rola starszego
pokolenia, konserwatyzm w wielu
wymiarach życia społ.

Struktury oparte na

pokrewieństwie - lineaż



grupa pochodzeniowa złożona z osób
wywodzących się od konkretnego i
realnego przodka, świadoma wspólnoty
genealogicznej,



także: zasada pokrewieństwa w
społeczeństwach obejmująca w linii prostej,
poprzez kolejne generacje, wszystkich
potomków rzeczywistego przodka

Struktury oparte na

pokrewieństwie - lineaż



Mężczyźni i kobiety wchodzące w skład lineażu są

jednostronnie połączeni zasadą pokrewieństwa



W wypadku mężczyzny - patrylineaż - męscy

potomkowie wywodzący się od jakiegoś przodka –

założyciela (potomstwo partylinearne),



W wypadku kobiety – matrylineaż obejmuje

potomkinie



najmniejszy lineaż. - mężczyzna i jego dzieci lub

kobieta i jej dzieci. – tzw. l. minimalny)

Klan

Inne pojęcia odnoszące się do klanu:



Moyetie /mojety – dwie połówki klanu,
egzogamiczne - m. z jednej moyetii nie
mogą brać za żony kobiet ze swojej



Większy zespół klanów to fratria



Struktura i funkcje klanów mogły być
skomplikowane – rady starszych, władza
sędziowska, możliwość karania winnych,
często – organizacja o char. politycznym i
wojennym

Struktury oparte na

pokrewieństwie ród/klan



Grupa szersza niż lineaż, egzogamiczna,
której członkowie uważają się za
spokrewnionych, pochodzących od
wspólnego przodka, często mitycznego,
nierzadko zwierzęcego lub roślinego
zasad solidarności, i poczucie wspólnoty
wzmacniane przez nazwę własną ( np.
Klan niedźwiedzia) i symbol (totem)

Klany c.d.



Inne cechy klanu - genealogia sięgająca wiele
pokoleń wstecz, często mityczna, wspólny kult,
mitologia, zwierzęce i roślinne totemy, regulują
sposób zawierania małżeństw, osoby należące
do jednego klanu są uważani za siostry i bracia
klanowi, co wyklucza możliwość ich
poślubienia,



Występują nie tylko w społ. pierwotnym, ale i
w innych, bardziej współczesnych formach życia
społ. ( Szkocja, Japonia)

Rodzina rozszerzona, klan,

lineaż



RODZINA ROZSZERZONA



Jednostka ekonomiczna – musi żywic dzieci



Jest zawsze grupą lokalną



Obejmuje krewnych i powinowatych



Więź genealogiczna da się określić od strony
matki i ojca



Nie posiada własnych mitów i totemów, może
spełniac obowiązki kultowe, ale inne niż klan , jej
częścią skłądową jest rodzina nuklearna



KLAN



Nie zawsze jest jedn. ekonomiczna



nie musi być grupą lokalną



zasada unilateralnego pokrewieństwa, ale osoby
poślubione tez są zaliczane do rodu



Wspólne pochodzenie może być wywiedzione od
mitycznego przodka



posiada własne mitów i totemy



Spełnia obowiązki kultowe



Nie ma części składowych



LINEAŻ



Jest jedn. ekonomiczna, Jest grupa lokalną



nie obejmuje

powinowatych - liczy

się zasada unilateralnego pokrewieństwa



Więź genealogiczna jest określana w jednej linii pokrewieństwa



Nie posiada własnych mitów i totemów, spełnia obowiązki kultowe, niektóre funkcje mogą
być przekazywane w ramach lineażu, jest złożona strukturą, składa się z mniejszych lineaży

Przykład: ZADRUGA



Zadruga (z serbsko-chorwackiego kućna zadruga - duża rodzina),

patriarchalna wspólnota rodzinna, występująca u Słowian południowych,

na terenach byłej Jugosławii i Bułgarii. Tworzyła ją przeważnie ludność

rolnicza, a także rzemieślnicza, a nawet pasterska. Składała się

przeważnie z 20-30, czasami 50-100 osób - synów jednego ojca wraz ze

swoimi żonami, dziećmi, którzy żyli i pracowali w jednym gospodarstwie.

W zadrudze występował podział pracy wg płci i specjalizacji.

Na jej czele stał naczelnik zwany m.in. damacinem, gospodarjem.

Niekiedy po śmierci naczelnika jego funkcje przejmował jego brat,

rzadziej matka-wdowa. Faktyczną władzę sprawowała rada, składająca

się ze wszystkich dorosłych członków płci męskiej danej zadrugi.

Początkowo w zadrudze nie było własności prywatnej, jej członkowie mieli

jednakowe prawa i obowiązki. Termin zadruga po raz pierwszy pojawił się

w 1818. Istnienie zadrug poświadczają źródła pisane z 1177. Rozkwit

instytucji zadrug przypada na okres panowania tureckiego. W XIX w. wraz

z rozwojem kapitalizmu nastąpił jej rozkład na samodzielne rodziny.

Oficjalne źródła potwierdzają jej istnienie jeszcze po 1945 na obszarach

byłej Jugosławii i Bułgarii.

Klany szkockie



Klany szkockie ;



Społeczność klanowa dzieli się zwykle na trzy grupy - ród naczelnika, członków

klanu o tym samym nazwisku co naczelnik, zachowujących tradycje wspólnego,

często legendarnego pochodzenia i tzw. "ludzi złączonych" - dawnych

mieszkańców ziem zajętych przez klan, członków dawnych podbitych klanów,

noszących różne nazwiska, ale uznawanych za współklanowców.



wyróżnikami przynależności klanowej były - i są nadal przy uroczystych

okazjach - tartan, zawołanie, godło i marsz klanowy, grany na dudach

szkockich. Tradycyjnie członków klanu wiąże przywiązanie i szacunek do rodu

naczelnika klanu. Z klejnotu jego herbu pochodzi najczęściej godło klanu.

Funkcja ta jest dziedziczna z prawem primogenitury. Dawniej naczelnicy byli

często wybierani, ale w obrębie jednego, wodzowskiego rodu. Na skutek

budowania struktury feudalnej w oparciu o strukturę klanową przez królów

szkockich większość naczelników klanów posiada jednocześnie tytuły

arystokratyczne (m.in. książęta Argyll w klanie Campbell, książęta Montrose w

klanie Graham, baron Slate w klanie Macdonald) lub jest lokalnymi

posiadaczami ziemskimi (laird). Naczelnicy klanów nie posiadający tytułów

arystokratycznych nazywani są tradycyjnie według schematu MacX of MacX

(MacDonald of MacDonald, Murray of Murray itp.) lub MacX of that Ilk (np.

Macgregor of that Ilk, Cameron of that Ilk).

Inne segmenty struktury społ.



Grupy wieku - przynależność w
zależności od etapu życia, przejście z
jednej do kolejnej – opatrzone
szeregiem rytuałów tzw. rytuały
przejścia. W każdej grupie jej członek
uczy się zachowań społ., norm i funkcji
społ. Przecinają one strukturę
pokrewieństwa

Plemię



Plemię, grupa spokrewnionych rodów

zamieszkujących jeden obszar i połączona

wspólnymi związkami ekonomicznymi. Ma ono

świadomość bliskiego pokrewieństwa, posługuje

się tym samym dialektem i jest połączone

wyznawaniem tego samego kultu religijnego.

Był to rodzaj przedpaństwowej formy organizacji

społeczeństw.

W wielu częściach świata świadomość

przynależności plemiennej jest do dziś bardzo silna

i zastępuje nieistniejącą lub słabo wykształconą

przynależność narodową