KULTUROWA

PSYCHOLOGIA

RODZINY

Wykład drugi

KULTUROWE WZORY

MIŁOŚCI

1. Kolektywistyczne wzorce w dawnej Europie

i dzisiejszej Azji;

2. Formy i ujęcia miłości w kulturze Zachodu;
3. Czym jest romantyczna miłość?
4. Aprobata dla romantycznej miłosci.

Badania międzykulturowe;

5. Romantyczna miłość w Chinach

Ad.1. Kolektywistyczne

korzenie Zachodu

• Jeszcze pod koniec XIX wieku w Europie

występowało szereg zjawisk, zwyczajów i
zależności typowych dla społeczeństw
kolektywistycznych.

• Wbrew powszechnemu mniemaniu i

wcześniejszym założeniom naukowym
“nuklearyzacja” rodziny, a więc przejęcie od
rodziny wielopokoleniowej do modelu
nuklearnego oraz “indywidualizacja”
stosunków rodzinnych nastąpiły
prawdopodobnie nie wcześniej niż sto lat temu.

Ad.1. Kolektywistyczne

korzenie Zachodu

Wielkość gospodarstw domowych na Zachodzie

(1881)

USA

5.0 osób

Wielka Brytania

4.7 osób

Francja

3.7 osób

Ad.1. Kolektywistyczne

korzenie Zachodu

Wielkość gospodarstw domowych w Azji i na

Zachodzie (1972)

Indie

5.2 osoby

Japonia

4.9 osob

USA

2.9 osób

Wielka Brytania

2.7 osób

Francja

2.8 osób

Ad.1. Kolektywistyczne

korzenie Zachodu

Małżeństwo aranżowane w Europie

• Małżeństwo aranżowane nie jest

inwencją kultury Wschodu. W Europie
było dość powszechną formą zawierania
związkow małżeńskich aż do koñca XIX
wieku.

Ad.1. Kolektywistyczne

korzenie Zachodu

•

Jak pisze Jan Bystroń (1976, s. 134) w Dziejach

obyczajów w dawnej Polsce: „Małżeństwa

kojarzyli rodzice; długie rozmowy domowe i

pertraktacje rodzin doprowadzały do

postanowień, wobec których synowie, a zwłaszcza

córki musiały być posłuszne [...] Małżeństwa

kojarzono ze względów majątkowych i

koligacyjnych, dość mało zwracając uwagi na

wzajemne afekty młodych, zdarzało się często, że

narzeczeni przed ślubem prawie całkiem się nie

znali. Rezultatem było dość małżeństw

niedobranych, przede wszystkim co do wieku;

rodzice dla zawarcia sojuszu rodzinnego nie

wahali się poświęcić córki i oddawali je nierzadko

starcom czy też notorycznym hulakom”

Ad.1. Kolektywistyczne

korzenie Zachodu

Tradycja posagu

• Podobnie jak na Wschodzie, i w Europie istnieje

długa tradycja dawania kosztownych

małżeñskich posagów, rozpowszechniona aż do

koñca XIX w. Na posag mogły składać się

zarówno dobra ruchome jak nieruchomości.

• Dzięki posagowi kobieta miała większe szansę

zainteresować sobą mężczyznę z własnej klasy

społecznej. Posag stawał się częścią wspólnego

majątku, ale prawnie należał do żony, która

zatrzymywała go w wypadku śmierci męża.

Ad.1. Kolektywistyczne

korzenie Zachodu

• W przypadku, gdy rodzina była biedna

kobieta sama musiała zapracować na swój

posag, w tym celu już w wieku 12 lat

oddawana była “na służbę”.

• Jednak nawet zamożne rodziny nie mogły

pozwolić sobie na posagi w przypadku

dużej liczby córek. Stąd pomysł oddawania

dzieci do zakonu oraz charakterystyczna

dla Europy kontrola urodzin.

Ad.1. Kolektywistyczne

korzenie Zachodu

• Podobnie jak w niektórych kulturach

Wschodu np. w Indiach, wielkość
posagu budziła na Zachodzie duże
emocje i często prowadziła do
stosowania przemocy w małżeństwie,
gdy posag okazywał się mniejszy niż
oczekiwano.

Ad. 2. Wzory miłości w

kulturze Zachodu

• W tradycji europejskiej począwszy od

wczesnego Średniowiecza można
wyróżnić dwa podstawowe typy
pojmowania miłości:

• wzór miłości idealnej
• wzór miłości zmysłowej

Ad. 2. Wzory miłości w

kulturze Zachodu

• Typ miłości idealnej rozpoznać można

po raz pierwszy w średniowiecznej
konwencji dworskiej. Miłość dworska
(opisana m.in. w Legendzie o Tristanie i
Izoldzie) sprowadza się do gloryfikacji
niezaspokojonego pożądania.

• Celem miłości staje się osiągnięcie

“absolutnej [duchowej] jedności
kochanków” .

Ad. 2. Wzory miłości w

kulturze Zachodu

• Jak pisze Krystyna Starczewska (1975):
• “Miłość dworska wymaga pełnej

wyłączności emocjonalnej, prowadzącej
do podporządkowania sprawom miłości
wszystkich innych spraw życia”, jak
również “idealizuje i uświęca
przedmiot miłości”.

Ad. 2. Wzory miłości w

kulturze Zachodu

• Charakterystyczne, że miłość idealna silnie

dystansuje się od instytucji małżeñstwa.

• “Miłość nie może rozciągać swych praw na

osoby zaślubione. Albowiem kochankowie
wzajemnie i bez przymusu, nie zniewoleni
żadną koniecznością użyczają sobie
wszystkiego, podczas gdy małżonkowie
powinni z obowiązku cierpieć wzajem swą
wolę...”

Ad. 2. Wzory miłości w

kulturze Zachodu

• Wzor miłości zmysłowej, reprezentowany

w tradycji Średniowiecznej przez “Roman
de la Rose”, a w Renesansie przez
„Dekameron” utożsamia w zasadzie miłość
z seksualnym pożądaniem.

• Nie ma tu jednak mowy o idealizowaniu

przedmiotu miłości. Jest on jedynie
zdobywany.

Ad. 2. Wzory miłości w

kulturze Zachodu

• Podobnie jak poprzedni typ miłości, miłość

zmysłowa może realizować się tylko poza sferą
małżeństwa. Tak więc bohater kocha namiętnie
nie tę jedną, jedyną i niepowtarzalną, lecz
wiele różnych... Za każdym razem “jedynych” i
“niepowtarzalnych” . Jak pisze Starczewska
(1975) “ jego losy będą wędrówką od jednej
kochanki do drugiej, a śmierć z miłości i
niewysłowiona tęsknota, staną się udziałem nie
jego samego, lecz kochających go kobiet”

Ad. 2. Wzory miłości w

kulturze Zachodu

• Wzór miłości romantycznej, która

charakteryzuje się zarówno idealizacją

przedmiotu miłości jak i namiętnością, w

sposób wyraźniejszy pojawia się w tradycji

europejskiej póżno, bo dopiero w połowie

XIX wieku. Wtedy dopiero możliwe stało się

jak pisze Starczewska (1975)

przeciwstawienie małżeñstwa z rozsądku,

nowemu typowi małżeñstwa “z

romantycznej miłości”.

Ad. 2. Wzory miłości w

kulturze Zachodu

• Czy mimo wszystko uznać można, że

miłość romantyczna to wynalazek

Zachodu? Czy naprawdę, jak głosił

wybitny myśliciel szwajcarski Denis de

Rougemont w dziele “Miłość a świat

kultury Zachodniej”(1969):

• “Dla Chińczyków problem miłości po

prostu nie istnieje. Ich potrzeby są

natury cielesnej, nie emocjonalnej...”

Ad 3.

Czym jest romantyczna

miłość?

• “Romantyczna miłość to namiętny,

emocjonalny związek dwóch osób, który
charakteryzuje się poczuciem duchowej
wspólnoty i wzajemnym szacunkiem”.

•

Nathaniel Branden (1988)

Ad 3.

Czym jest romantyczna

miłość?

• “Na romantyczną miłość składają się

moim zdaniem trzy elementy: 1)
idealizacja kochanej osoby, 2)
erotyczny kontekst, 3) przekonanie, że
miłość przetrwa próbę czasu”.

•

William Jankowiak (1995)

Ad 3.

Czym jest romantyczna

miłość?

• “Pożywką dla romantycznej miłości są

bariery, rozstania i wyrzeczenia.
Usuńcie te przeszkody i zastąpcie je
codziennością małżeńskiego życia, a
ekstatyczna namiętność zaraz
wygaśnie”.

•

Arnold Lazarus (1985)

Ad.3

Kwestionariusze

romantycznej miłości

• Kwestionariusz Knoxa-

Sporakowskiego (1968)

• Zakochanie to stan oszołomienia.
• Miłość od pierwszego wejrzenia jest często
najgłębsza i najtrwalsza
• Im bardziej jesteś zakochany, tym bardziej

zazdrosny.

• Rodzice nie powinni doradzać dzieciom, z kim się
maja umawiać.

ad 4. Aprobata dla romantycznej

miłości. Badania

międzykulturowe

• Pierwszej psychologicznej analizy zagadnienia

romantycznej miłości z perspektywy

międzykulturowej dokonali Kenneth i Karen

Dion (1988). Posługując się wymiarem

indywidualizmu-kolektywizmu stwierdzili, że w

kulturach indywidualistycznych miłość

romantyczna stanowi częściej podstawę

małżeństwa.

• Jednak miłość romantyczna nie jest

charakterystyczna ani dla kolektywizmu, ani dla

indywidualizmu. W obu kulturach występują

zarówno elementy sprzyjające rozwojowi tego

rodzaju miłości, jak i elementy niekorzystne.

ad 4. Aprobata dla romantycznej

miłości. Badania

międzykulturowe

• W kulturach kolektywistycznych elementem

sprzyjającym jest nastawienie na pozytywną
współzależność z drugim człowiekiem i
głęboko zakorzeniona troska o jego dobro.
Zdaniem Takeo Doi (1973, s.118) “amae jest
nierozłącznym elementem miłości”.
Problem stanowić ma nakazywana w
kulturach Dalekiego Wschodu,
powściągliwość w wyrażaniu namiętności i
czułości, szczególnie w obecności innych.

ad 4. Aprobata dla romantycznej

miłości. Badania

międzykulturowe

W kulturach indywidualistycznych z kolei,
choć dopuszczalne jest publiczne wyrażanie
czułości, koncentracja na własnym ja i
strach przed utratą osobistej autonomii na
rzecz innej osoby, powoduje, że stworzenie
głębokiej i szczerej więzi z drugim
człowiekiem okazuje się bardzo trudne. Jak
ujęła to Ann Swidler (1985): “Miłość...
stwarza dla Amerykanow poważny dylemat”.

ad 4. Aprobata dla romantycznej

miłości. Badania

międzykulturowe

• Jak jednak romantyczna miłość oceniana jest

przez ludzi pochodzących z odmiennych kultur?

Odpowiedź przynoszą badania Simmons, Kolke i

Shimizu (1986). Badani byli japońscy, niemieccy i

amerykanscy studenci.

• Wbrew przewidywaniom stwierdzono wiele

podobieństw pomiędzy odpowiedziami osób

pochodzących z różnych kultur. Japończycy

podobnie jak Amerykanie kojarzyli miłość z

oszołomieniem i uczuciem zazdrości, wierzyli

także, że prawdziwa miłość trwa wiecznie.

• Jednak biorąc pod uwagę ogólnie wskaźniki dla

aprobaty dla miłości romantycznej Japończycy

pozostawali w tyle za Amerykanami, a zwłaszcza

za bardzo romantycznymi Niemcami.

ad 4. Aprobata dla romantycznej

miłości. Badania

międzykulturowe

• W najnowszych badaniach tego rodzaju Moore i

Leung (2001) analizowali postawy wobec
romantycznej miłości wśrod Australijczykow z trzech
różnych grup etnicznych: Anglo-australijskiej,
chińsko-australijskiej oraz potomków przybyszów z
Europy południowej.

• Stwierdzili brak istotnych różnic w akceptacji miłości

romantycznej. Wszyscy twierdzili, ze idealna miłość
powinna dawać poczucie emocjonalnego ciepła,
jednosci oraz bezpieczenstwa. Chińczycy w
większym stopniu niż inni podkreślali znaczenie
bliskości i byli gotowi do ograniczenie swojej
niezależności w ramach związku.

ad 4. Aprobata dla romantycznej

miłości. Badania

międzykulturowe

• Fred Rothbaum i Bill Yuk-Piu Tsang (1998)

dokonali analizy treści piosenek miłosnych

popularnych w USA i w Chinach; doszli do

wniosku, że w obu przypadkach mowa jest o

romantycznej miłości, choć trochę inaczej...

• Zarówno piosenki chińskie, jak i amerykańskie

podkreślały intensywność przeżyć emocjonalnych;

• W piosenkach chińskich częściej mowa była o

cierpieniu i problemach, które powoduje miłość;

• W piosenkach chińskich częściej niż w

amerykańskich miłość uwikłana była w system

relacji społecznych (np. lojalność wobec

przyjaciela czy posluszeństwo wobec rodziców)

Ad. 5. Romantyczna miłość w

Chinach

• William Jankowiak (1995) zwraca uwagę, że choć

romantyczna miłość nie jest obecna jako temat w
tradycyjnej chińskiej literaturze wysokiej, inaczej
jest w przypadku starochinskiej literatury
popularnej tworzonej w języku potocznym.
Utwory tego rodzaju odnależć można już w IX w.

• Podobnie jak w tradycji europejskiej w typowej

chińskiej love story intryga piętrzy przed
bohaterami trudności i stawia przed dylematem:
powinność rodzinna czy osobiste szczęście?

ad 5. Romantyczna miłość w

Chinach

• Część historii opiewa namiętne uczucie

pomiędzy żonatym mężczyzną a
konkubiną. Tego rodzaju miłość
intensywnością przewyższała często
uczucie okazywane poślubionej z wyboru
rodziny małżonce. Romantyczna miłość
uważana była bowiem za zbyt krucha
podstawę małżeństwa i oceniana jako
zagrożenie dla społecznego ładu.

ad 5. Romantyczna miłość w

Chinach

• Surowa tradycja aranżowanych małżeństw nie

dająca młodym żadnej okazji do weta stała się
przedmiotem ataków już na początku ubiegłego
wieku. Mao Zedong poświęcił zagadnieniu serię
artykułów prasowych w

1919 r. 30 lat później po dojściu komunistow do

władzy uchwalone zostało nowe prawo rodzinne
(1950) odrzucające “feudalny system małżeński”.

• „Małżeństwo powinno opierać się na

całkowitej dobrowolności obu stron. Trzecia
strona nie powinna wywierać żadnej presji”.

ad 5. Romantyczna miłość w

Chinach

• Komunistom zależało jednak przede

wszystkim na rozbiciu tradycyjnej

wielopokoleniowej rodziny i powiązań

klanowych na rzecz rodziny nuklearnej,

która miała być ostoją nowego porządku.

• W późniejszym czasie (okres Wielkiego

Skoku) próbowano także zdestabilizować

rodzinę nuklearną rozdzielając małżonków,

którzy mieli mieszkać i pracować osobno

widując się tylko kilka razy w roku. Ten

szalony pomysł został jednak zarzucony.

ad 5. Romantyczna miłość w

Chinach

• Nie ulega jednak wątpliwości, że w dużym

stopniu wykorzeniona została w Chinach

tradycja małżeństw aranżowanych.

• Badania Whyte’a (1990) wskazują, że odsetek

małżeństw, o których kształcie decydują

wyłącznie rodzice zmniejszył się z 70% w

latach 30. do 10% w koncu lat 80. Obecnie,

młodsze pokolenie Chińczykow, zwłaszcza ci

wychowani w wielkich aglomeracjach uznaje,

że podstawę małżeństwa stanowić powinna

miłość, nie chłodna kalkulacja. Tym niemniej

zdanie rodziców z reguły brane jest pod

uwagę.

ad 5. Romantyczna miłość w

Chinach

• Małżeństwo przestało być postrzegane

jedynie jako instytucja służąca prokreacji i
rozbudowie guanxi, lecz jako związek, w
którym dwoje ludzi powinno osiągnąć
szczęście i emocjonalne spełnienie (Wu,
1987).

• Dużą rolę odegrała w tym kultura masowa.

Wzory romantycznej miłości obecne są
wyraźnie w popularnych magazynach,
filmie i telewizji (Jankowiak, 1995).