Determinizm

Determinizm

technologiczny

technologiczny

Harold Adam Innis

Harold Adam Innis

(1894 – 1952)

(1894 – 1952)



Profesor



ekonomii politycznej



The Fur Trade in Canada



Empire and Communicalion (1950)



The Bias of Communication (1951),

Bóbr jako „medium” i „aktor”

Bóbr jako „medium” i „aktor”

historii Kanady

historii Kanady



Opisując kanadyjską historię nie

skupił

się

na

zmaganiach

„heroicznych” Europejczyków z
nieprzyjaznym kontynentem



Innis

podkreśla

związek

wzajemny:



geografii



technologii,



ekonomii,

Komunikacja a władza

Komunikacja a władza



Założenie:



dystrybucja wiedzy i informacji

jest uzależniona od dystrybucji
władzy,



klasa rządząca posługuję się

kolejno pojawiającymi się
środkami przekazu



komunikowanie rozumie bardzo

szeroko

tzn.

obejmuje

ono

zasoby:



materialne,



symboliczne etc,



wyzyskuje

do

granic

ową

dwuznaczność

w

słowie

komunikowanie np. bóbr

Ważne media przełomy w

Ważne media przełomy w

historii komunikacji

historii komunikacji



- gliniana tabliczka,



-piórko,



-papirus



- biblioteki



-druk



problem

determinizmu

technologicznego to opisywanie

złożonych

procesów

współzależności pomiędzy budową

społeczeństwa a typem komunikacji

Typologia społeczeństw

Typologia społeczeństw



1. Cywilizacja Mezopotamii



3000 -700 pne – tabliczka

gliniana, piórko pismo klinowe



2. Epoka imperium greko –

romańskiego -700pne -410 ne,



papirus, pędzelek, zaostrzona

trzcinka, pismo hieratyczne, i
hierograficzne, alfabet,



3. czasy końca imperium do

późnego średniowiecza



– do X wieku,



pergamin, papier atrament,



4. późne średniowiecze



–renesans –X-XVI,



papier atrament, pędzelek, druk



5. Reformacja do Rewolucji

francuskiej,



- prasa mechaniczna, druk



6. współczesność od pocz. XIX do poł.

XX wieku, radio celuloid, nowe media

 

Bias of communication

Bias of communication

/nachylenie komunikacyjne/

/nachylenie komunikacyjne/



A. Kłoskowska tłumaczy je jako

wypaczenie, oznacza ono tendencję,
skłonność, inklinację,



ideę biasu konstytuują dwa pojęcia:



władza przestrzeni i władza

czasu



kontrolę nad obu typami sprawuje

władza

polityczna

i

jest

to

uzależnione

od

typu

medium

dominującego.

Władza czasu i przestrzeni

Władza czasu i przestrzeni

Herbert Marshall McLuhan

Herbert Marshall McLuhan

(1911 – 1980)

(1911 – 1980)



Mechaniczna narzeczona - The

Mechanical Bride (1951)



Galaktyka Gutenberga - The

Gutenberg Galaxy (1962)



Zrozumieć media -

Understanding Media (1964)

Determinizm technologiczny/

Determinizm technologiczny/

komunikacyjny

komunikacyjny



był przekonany, że wynalazki

techniczne

nieodmiennie

prowadzą do zmiany kulturowej;



Marks zakłada, że zmiany w typie

produkcji określają zmianę w
historii,



McLuhan zakłada, że zmiany w

typie

komunikacji

warunkują

zmianę społeczną i kulturową

Historia mediów

Historia mediów

The medium is the

The medium is the

message

message



Przekazem jest sam przekaźnik.



Każdy nowy jego nowy typ jest

„przedłużeniem” nas samych



Wszelka nowa technika, wpływa

na

życie

jednostki

i

społeczeństwa w ten sposób, że
rozszerza skalę naszego życia i
działania



Treścią danego przekaźnika jest

inny przekaźnik.



Treścią pisma jest mowa, a

wszelkie słowo pisane jest treścią
druku, podobnie jak druk jest
zawartością telegrafu.



samo medium zmienia ludzi

bardziej niż suma wszystkich
wyrażonych w nim komunikatów;



treść, które niesie ze sobą samo

medium nie jest ważna jako coś
autonomicznego

Media zimne i gorące

Media zimne i gorące



McLuhan podzielił media na dwie
kategorie:



Gorące



Silnie oddziałują na społeczeństwo



-nie pozostawiają odbiorcy wiele do
uzupełnienia



Zimne



Słabo zmieniają społeczeństwo



zmuszają do zaangażowania i do
uzupełniania



„Istnieje podstawowa zasada, zgodnie z którą

odróżniamy środek gorący, jak radio, od środka

zimnego, jak telefon lub środek gorący, jak film, od

środka zimnego, jak telewizja. Środkiem gorącym

jest taki środek, który oddziałuje na jeden zmysł z

wysoką wyrazistością. Wysoka wyrazistość jest to

stan posiadania dużej liczby konkretnych danych.

[…] W przeciwieństwie do środków zimnych,

środki gorące nie pozostawiają odbiorcom wiele do

uzupełnienia. Dlatego też powodują one małe

współuczestnictwo odbiorcy, podczas gdy środki

zimne

zmuszają

do

współuczestniczenia

i

uzupełniania. Wobec tego, oczywiście, taki gorący

środek, jak radio, wywiera na słuchaczu zupełnie

odmienny wpływ niż środek zimny – telefon”

Media zimne i gorące

Media zimne i gorące

Harold A. Innis

Marshall McLuhan

KONTEKST

Epoka

Lata pięćdziesiąte - czas badań i rozważań

nad problemem prze trwania demokracji

Lata sześćdziesiąte, odznaczające się euforią

konsumpcji i fascynacją mediami

Dyscyplina naukowa reprezentowana

przez badacza

Ekonomia polityczna

Literatura angielska, psychologia po pularna

Instytucja macierzysta badacza

Uniwersytet

Uniwersytet

Problematyka

Jak obronić demokrację?

Co tworzy świat współczesny

ISTOTA TEORII

Organizacja społeczna

Wszystkie formy społeczne konstytuowane są

przez oddziaływa nie mediów i walkę

interesów klas posiadających władzę

Etapami rozwoju organizacji ludzkie są:

plemię-państwo narodowe globalna wioska

Perspektywa ludzka

Media kreują określoną perspekty wę

odpowiadającą danej formie społecznej

Odmienne percepcje jednostki ŻYJĄCEJ we

wspólnocie plemiennej, izolowanej (epoka

mechaniczna). Żyjącej w erze elektronicznej

Media

Zasoby komunikowania zoriento wane według

władzy czasu i przestrzeni

Zimne i gorące

Władza

Jako główny organizator społecz ny

Przechwytywana na poziomie global nego i

kulturowego oddziaływania Mediów

Strategie teoretyczne

Analiza ekonomiczno-historyczna przy

powoływaniu się na doku menty oryginalne

Spekulacja oparta na wiedzy z zakresu

literatury i psychologii

Główny akcent teorii

Monopol wiedzy

Środek przekazu jest przekazem

Za: Katarzyna Wiejak, Determinizm technologiczny. Nowe spojrzenie na media, [w:] Nauka o

komunikowaniu. Podstawowe orientacje teoretyczne, red. Bogusława Dobek – Ostrowska,

Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2001, s. 221.

Historia wg. świata mediów

Historia wg. świata mediów



epoka plemienna –akustyczna

faza historii –oralność



I Rewolucja,



Wielka teoria Piśmienności



Epoka pisma – perspektywa

wizualna



Epoka druku

epoka pisma

epoka pisma



na świat oralny niczym kataklizm

spada

odkrycie

alfabetu

fonetycznego, w odróżnieniu od

hieroglifów które nie zrobiły aż takiej

rewolucji.



ludzie zamienili ucho na oko,



to oko zaczęło dyktować sens przykład

rysunek od lewa do prawa i odwrotnie.



wraz z alfabetem pojawia się linia jako

metafora życia społecznego, jego

porządku,



ponadto alfabet rozbija

wieloznaczność i
polikontekstowowość świata oralnego.
przykładem jednoznaczność nakazów
Mojżesza kiedy schodzi z góry wraz z
tablicami, i symboliczna śmierć
kultury, oralnej –złoty cielec.



alfabet poprzez swoją oczywistość i

dużą większa wyrazistość przeorał
kultury oralne



komunikacja piśmienna staje się

władza, to dzięki alfabetowi i
piśmiennictwu

możliwe

jest

powstanie tak państw jak i
rozległych sieci handlowych



książka

pozwala

upakować

kulturę w poręczny element,



daje władzę tym którzy mają

zdolność czytania i pisania



pismo pozwala tworzyć sieci

władzy opierające się na jego
pisma autorytecie



Komunikacja z a pomocą alfabetu

niesie za sobą nieuniknione
zamknięcie się w sobie połączone
z

osobistym

i

społecznym

nieprzystosowaniem



to pismo pozwoliło na stworzenie

filozofii i logiki, Sokrates jak
pamiętamy nic nie napisał, a
dopiero długie tomiszcza Platona
pozwoliły na stworzenie
konsekwentnego dużego systemu
filozoficznego.



pismo a etyka i religia



upadek Rzymu a utrata Egiptu jako

źródła papirusu

pismo a u/odcieleśnienie I

pismo a u/odcieleśnienie I

pismo a u/odcieleśnienie II

pismo a u/odcieleśnienie II

epoka druku

epoka druku



czcionka

drukarska

walnie

przyczyniła się do rozwoju państw
narodowych, a więc również do
rozwoju nacjonalizmu.



Do wyłonienia się indywidualizmu

i dominacji, racjonalizmu,



mechanizacji metody naukowej, a

w konsekwencji do uniformizacji i
standaryzacji kultury



po raz pierwszy wraz z drukiem
dochodzi do produkcji takich samych
przedmiotów to prototyp rewolucji
przemysłowej



po drugie pojawienie się nacjonalizmu i
zmiana języka –Benedict Anderson i
wspólnoty wyobrażone –gazeta poranna
jako modlitwa codzienna -Hegel



liniowość myślenia



liniowość czasu, linearność.



druk jest także przyczyną powstania
liniowego, monochronicznego poczucia
czasu w -społeczeństwach zachodnich,



druk

powoduje

pojawienie

się

indywidualizm, druk powoduje, że
istnieje wolność wyalienowania się
jednostek,



druk a protestantyzm



-Żakowski –gazety pozwalają mieć
punkt widzenia,



druk pozwala tworzyć kulturę

ekspercką

–nowoczesne

pokawałkowane role społeczne



dzięki korzystaniu ze źródeł

drukowanych

następuje

automatyczne zamknięcie się w
sobie, ponieważ czytanie i pisanie
jest

procesem

budowania

monologu wewnętrznego.



czytanie powoduje osłabienie

uwagi na to, co mówią inni oraz
powoduje mechanizm zakłócenia
pamięci werbalnej.



McLuhan uważał, że druk

zwielokrotnił liczbę uczonych
pomniejszając zarazem ich rolę.
To samo dotyczy książek.



Druk

niespodziewanie

pobudził

nacjonalizm

i

zaszkodził

komunikacji

międzynarodowej,

ponieważ wydawcy stwierdzili że
rodzima publiczność jest większa i
bardziej dochodowa.



Alexisa de Tocqeville’a - zwracał

uwagę

jak

druk

zintegrował

społeczeństwo francuskie podczas
Rewolucji Francuskiej.

Pojęcie wspólnoty

Pojęcie wspólnoty

wyobrażonej Benedict

wyobrażonej Benedict

Anderson

Anderson



zdaniem

tego

autora

ma

państwo

narodowe

charakter

wspólnoty

wyobrażonej,

jest

ona

taką

gdyż

członkowie narodu nawet najmniejszego

nigdy się nie potkają nie znają etc, nie

tworzą żadnej realnej więzi społecznej,



pamiętać musimy iż mimo Anderson użył

sformułowania „wyobrażona wspólnota”

nie oznacza to efemeryczności albo

sztuczności,



owa

wyobrażeniowość

jest

bowiem

kluczowa dla stworzenia więzi solidarności

danego narodu.



Anderson pojęcie narodu ścisłe

związał z wynalazkiem druku i
kapitalizmu, oraz ściśle z tym
związanym wynalazkiem języka
narodowego,



synergicznie

połączenie

tych

elementów pozwoliło na stworzenie
bazy dla tożsamości która jest w
stanie

objąć

grupę

o

takiej

liczebności jak naród,



Dla Andersona kluczowe było, iż z wraz z
rozwojem druku, pojawiła się możliwość
równoczesnego uczestnictwa poprzez
fenomen

(kapitalistycznej)

gazety

(później radia –McLuhann -Hitler) ,



ta „modlitwa codzienna” mieszczanina;
ścisłe

się

z

tym

wiąż

pojęcie

„wynalezionych

tradycji”

Erica

Hobsbawma - zaleta tej koncepcji jest iż
łączy formy komunikacji z formami
wspólnot o nie opartych,



Anderson wskazuje na rolę jaką w

pojmowaniu narodu mają takie

czynniki symboliczne jak mapa

terytorium jako pewien symbol,

instytucje muzeów narodowych,

nauczanie historii generalnie proces

edukacji.



krytyka opiera się na braku

dokładniejszego

przedstawienia

mechanizmów

funkcjonowania

owego zapośredniczenia,

Wtórna oralność a

Wtórna oralność a

globalna wioska

globalna wioska



Media elektroniczne – nowa

oralność



Globalna wioska to paradoksalny

powrót ciała i oralności



Globalna

wioska

to

powrót

bezpośredniości

Władza a „miejsce króla”,

Władza a „miejsce króla”,

które nie jest puste

które nie jest puste



Oralność – ciało i władza są

sprzężone



Pismo – odcieleśnienie władzy –

Foucault



Media elektroniczne – powrót

władzy ucieleśnionej

Wtórna oralność, ciało,

Wtórna oralność, ciało,

władza

władza



Czy powrót ciała to powrót

władzy ucieleśnionej? Czy Foucalt
to łabędzi śpiew epoki pisma?



Czy

wiedza

cząstkowa,

perspektywiczna,

ulokowana,

ucieleśniona to owoc nowych
technologii intelektu/ interfejsów
łączących nas ze światem?

Paradoks

Paradoks



czy śniąc sny o wirtualnej

rzeczywistości nie przegapiliśmy
nadejścia epoki ciała?



czy odkrywając władzę

symboliczną, kapilarną etc. nie
przegapiliśmy nadejścia powrotu
„nagiej” władzy