Dr n. med. Barbara Kowalska

Okres latencji-

Okres latencji- proces powstawania nowotworu od
efektywnego zadziałania czynnika rakotwórczego
do klinicznego jego ujawnienia się.

Dla nowotwor

Dla nowotwor

ó

ó

w litych wynosi ok. 20 lat

w litych wynosi ok. 20 lat

Dla nowotworów układowych jest krótszy.

Dla nowotworów układowych jest krótszy.

Czynniki mające wpływ na rozw

Czynniki mające wpływ na rozw

ó

ó

j nowotworu:

j nowotworu:

 skażenie środowiska

 czynniki żywieniowe

 palenie tytoniu

 picie alkoholu

 czynniki prokreacyjne i seksualne

 czynniki geograficzne nadmierne nasłonecznienie)

 czynniki medyczne (badania radiologiczne, przewlekłe
przyjmowanie tych samych leków).

Grupa substancji

Źródło

Policykliczne węglowodory aromatyczne

emisje dymów przemysłowych

gazy z rur wydechowych. palenie w piecach

Nitrozoaminy

dym tytoniowy, wędzone produkty spożywcze,

zanieczyszczenia wody azotanami i azotynami

Substancje alkilujące

przemysł chemiczny, leki

Aminy aromatyczne

przemysł barwnikowy, środki ochrony roślin

Karcinogeny nieorganiczne: azbest, arsen, chrom,
nikiel, ołów

Przemysł samochodowy

Substancje z grzybów i bakterii: aflatoksyna

Pleśń z produktów spożywczych (orzech, zboże)

Substancje zawarte w roślinach: safral

Mydło, perfumy, przyprawy.

Tabela 1. Czynniki ryzyka

Tabela 1. Czynniki ryzyka

Lokalizacja

Lokalizacja

nowotworu

nowotworu

Czynniki ryzyka

Czynniki ryzyka

Pierś

Wczesne

rozpoczęcie

miesiączkowania,

późna

menopauza>55 lat, późny wiek pełno terminowej

ciąży>26 lat, niska dzietność, bezdzietność, wiek

ostatniego porodu>35lat, poronienie w 1-ym trymestrze,

hormonoterapia

zastępcza,

leczenie

estrogenami,

zachorowania u krewnych

Endometrium

Późna menopauza, wcześnie rozpoczęte miesiączkowanie,
hormonoterapia zastępcza, bezdzietność

Jajnik

Bezdzietność

Szyjka macicy

Duża liczba partnerów seksualnych, wczesne rozpoczęcie

życia płciowego, wysoka dzietność

Tabela 2. Czynniki ryzyka

Tabela 2. Czynniki ryzyka

Czynnik ryzyka

Czynnik ryzyka

Średni

procent

Średni

procent

nowotworów

nowotworów

Odżywianie

35

Palenie tytoniu

30

Picie alkoholu

3

Czynniki prokreacyjne i seksualne

7

Skażenie środowiska i czynniki zawodowe

7

Czynniki geograficzne

3

Czynniki medyczne

1

Inne

14

Tabela 3. Czynniki ryzyka a umieralność z powodu nowotwor

Tabela 3. Czynniki ryzyka a umieralność z powodu nowotwor

ó

ó

w

w

Profilaktyka nowotwor

Profilaktyka nowotwor

ó

ó

w:

w:

•

Profilaktyka wczesna

 zmniejszenie skażenia środowiska

prawidłowe odżywianie

 unikanie nadmiernego nasłonecznienia

unikanie przewlekłego przyjmowania tych samych leków

•Profilaktyka wtórna tzw. wczesne wykrywanie nowotworów.

wczesne wykrywanie nowotworów dotyczy osób, u których nie
występują objawy choroby.

•

Wczesna diagnostyka

Wczesna diagnostyka

–

–

szybkie działanie diagnostyczne dotyczące

szybkie działanie diagnostyczne dotyczące

os

os

ó

ó

b z objawami choroby

b z objawami choroby

SIEDEM ZNAKÓW OSTRZEGAWCZYCH

ZGŁOŚ SIĘ DO LEKARZA PO ZAUWAŻENIU

KTÓREGOKOLWIEK Z NASTĘPUJĄCYCH OBJAWÓW:

nietypowe krwawienie albo wydzieliny z naturalnych

otworów ciała lub brodawek sutkowych
guzka lub zgrubienia sutku lub innych miejscach np. na

skórze, wardze, języku
zmiany kształtu, wielkości lub koloru brodawek sutkowych,

znamion lub brodawek na skórze
owrzodzeń lub ran, które nie goją się w krótkim okresie

czasu
przedłużających się zaburzeń w oddawaniu stolca lub

moczu
przedłużających się zaburzeń trawienia (np. wzdęć,

odbijania, trudności w połykaniu)
chrypki lub kaszlu utrzymujących się bez widocznej

przyczyny.

Wczesne wykrywanie nowotwor

Wczesne wykrywanie nowotwor

ó

ó

w

w

•Rutynowe wczesne wykrywanie: samobadanie piersi lub szukanie 7
znaków ostrzegawczych (sygnałów alarmowyc

h).

•

Badania przesiewowe tzw. skryningowe.

Badania przesiewowe tzw. skryningowe.

Definicja: rodzaj strategicznego badania, które przeprowadza się
wśród osób nie posiadających objawów choroby, którą dany test
mógłby wykryć.
Zamiarem tych badań jest wykrycie choroby we wczesnej fazie, co
umożliwia wczesną interwencję, która z kolei redukuje wczesną
śmiertelność jak i cierpienie pacjentów.

Warunki, kt

Warunki, kt

ó

ó

re musi spełniać badanie skryningowe:

re musi spełniać badanie skryningowe:

badanie jest łatwo dostępne i tanie.

choroba, którą chcemy wykryć może być wyleczona.

wczesne rozpoznanie ma decydujące znaczenie dla wyników
leczenia.

I OKRES

II OKRES

II OKRES

III OKRES

Podstawa planowania badań skryningowych to

znajomość przebiegu choroby nowotworowej.

W okresie latencji wyróżnia się 3 okresy:

wczesny gdy nowotwór jest niewykrywalny

 przedkliniczny gdy nie ma objawów klinicznych

kliniczny gdy występują objawy.

NIEWYKRYWALNY

SKRYNING

SKRYNING DIAGNOSTYKA

Czas wyprzedzenia-

Czas wyprzedzenia- czas między wystąpieniem objawów nowotworu a
rozpoczęciem badań skryningowych.
Im ten czas dłuższy tym większy prognozowany sukces badań
skryningowych.

Nowotwory, w kt

Nowotwory, w kt

ó

ó

rych badania przesiewowe

rych badania przesiewowe

mają uzasadnienie

mają uzasadnienie

:

:



rak piersi

 rak szyjki macicy

 rak gruczołu krokowego

 rak jelita grubego

Rak piersi

Najczęściej występujący nowotwór złośliwy u kobiet w Polsce.
Podstawowe badania przesiewowe to:

 samobadanie

 kliniczne badanie palpacyjne

 mammografia

Wiek kobiety

Samobadanie Badanie

lekarskie

Mammografia

20-40 lat

co 1 miesiąc

co 36 miesięcy

nie

powyżej 40 lat

co 1 miesiąc

co 12 miesięcy co 12 miesięcy

W razie potrzeby mammografia powinna być uzupełniona badaniem USG z
BAC.
U kobiet, u których stwierdza się rodzinne występowanie raka sutka zaleca
się wykonanie badań genetycznych (3-5% przypadków).
U chorych tych stwierdza się wrodzoną mutację genów BRCA1(40-
50%chorych) i BRCA2 (30-40% chorych).

Rak szyjki macicy

Pobranie wymazu z szyjki macicy z badaniem cytologicznym lub
histopatologicznym tzw. test Papanicolaou (PAP test).
Wymaz pobierany jest w miejscu przejścia nabłonka gruczołowego
(kanał szyjki macicy) w nabłonek wielowarstwowy płaski (tarcz części
pochwowej szyjki macicy).

W miejscu tym zlokalizowana jest większość stanów przedrakowych i
wczesnych postaci raka płaskonabłonkowego 9Stanowi on ok. 95%
wszystkich raków).

Test stosuje się u wszystkich kobiet aktywnych seksualnie od 18 roku
życia 3krotnie co 12 miesięcy , a następnie co1-2 lata.
Od 16-18 roku życia co 1-2lata u kobiet z grupy zwiększonego ryzyka
(wczesne rozpoczęcie życia seksualnego, duża ilość partnerów,
zakażenie wirusem HPV, palenie tytoniu, immunosupresja).
Zalecenia American Cancer Society.

Wprowadzenie szczepionki przeciwko rakowi szyjki macicy-
szczepionka przeciw wirusowi HPV. Szczepieniu poddaje się kobiety 16-
26 roku życia.

Rak gruczołu krokowego

 badanie per rectum, które w 75% przypadków daje możliwość
stwierdzenia zmian guzowatych w obrębie prostaty

 badanie poziomu PSA, swoistego antygenu sterczowego (pobranego
z krwi).

Jest to białko wytwarzane przez stercz i jego obecność w

surowicy nie świadczy o rozroście nowotworowym.

Podwyższenie poziomu PSA w surowicy powyżej 4ng/l sugeruje
obecność raka.

 transrektalna przezodbytnicza ultrasonografia z biopsją gruczołu
krokowego i oceną histopatologiczną pobranego materiału.

Badania stosuje się u wszystkich mężczyzn po 50 roku życia.
Corocznie wykonuje się badanie per rectum i badanie poziomu PSA.
U osób obciążonych większym ryzykiem badania rozpoczyna się przed
50r.ż.

Rak jelita grubego

 test na obecność krwi utajonej w kale (wykrywa się 10%
przypadków raka inwazyjnego).

 sigmoidoskopia (pozwala wykryć 25-35% przypadków polipów przy
użyciu endoskopu sztywnego i 65-75% przy użyciu

fiberoskopu).

 kolonoskopia.

Cel badań- wykrycie raka we wczesnym stadium zaawansowania jak
i usuwaniu polipów gruczołowych uznawanych za stany przedrakowe.

Badania wykonuje się u osób, które ukończyły 50r.ż.
Badanie na krew utajoną corocznie, sigmoidoskopię co 5lat,
kolonoskopię co 10lat.
U osób rodzinnie obciążonych badania wykonuje się od 40r.ż.