2006/2007

Marlena Kossakowska

1

Marlena Kossakowska

Wykład 9. Relacja pacjent – klinicysta

(lekarz, psycholog, pielęgniarka)

2006/2007

Marlena Kossakowska

2

Dlaczego ważna jest efektywna

komunikacja między pacjentem a

lekarzem?



Jest istotną drogą do diagnozy (np.
wywiad)



Efektywna komunikacja czyni efektywną
terapię

Efektywne leczenie = efektywna

komunikacja + technologia +

2006/2007

Marlena Kossakowska

3

Perspektywy relacji P-L



Pacjent jako dewiant – lata 50, 60:
pacjent w centrum uwagi, to on czyni
komunikację zaburzoną, celem lekarza
było zbadać, co nie tak jest w pacjencie,
pacjent jest odpowiedzialny za swój stan
(kwestionariusze, analiza interakcji)

2006/2007

Marlena Kossakowska

4

Perspektywy relacji P-L cd



Lekarz autorytarny – lata 60, 70: za relację P-L
odpowiedzialny jest lekarz, style komunikacyjne u
lekarzy (Byrne, Long, 1976):

1/ skoncentrowany na pacjencie - lekarz korzysta z

wypowiedzi pacjenta słuchając go, nie
komunikując się z nim z własnej inicjatywy;

2/ skoncentrowany na lekarzu – lekarz przede

wszystkim zadaje pytania, bada pacjenta, korzysta
ze swojej wiedzy i umiejętności, aby postawić
diagnozę

2006/2007

Marlena Kossakowska

5

Perspektywy relacji P-L cd



Diada interaktywna – lata 80, 90, obecna
dekada: pacjent i lekarz uczestniczą w
konwersacji na równych prawach, są
wrażliwi nie tylko na komunikację
werbalną, ale także na niewerbalną, pod
uwagę bierze się aspekty różnic
kulturowych między rozmówcami, wspólnie
dochodzi się do tego samego celu.

2006/2007

Marlena Kossakowska

6

Błędy komunikacyjne ze strony

lekarzy i innych specjalistów

służby zdrowia (SZ)



Nie słuchanie

Rys. Marek Polański

23% przypadków
pacjent jest
wysłuchiwany
przez lekarza, w
69% przypadków
lekarz przerywa
pacjentowi po ok.
śr. 18 sek.
(Beckman,
Frankel, 1984)

2006/2007

Marlena Kossakowska

7

Błędy komunikacyjne ze strony

lekarzy i innych specjalistów SZ
cd.



Nadużywanie żargonu medycznego przez
lekarzy, powody:

1/ żeby pacjenci nie zadawali zbyt wielu pytań
2/ żeby ukryć, że lekarz czegoś nie rozumie
3/ brakuje nie medycznych sposobów

wyjaśnień (edukacja medyczna)

4/ niepewność z tego jak i co mówić

pacjentowi

2006/2007

Marlena Kossakowska

8

Błędy komunikacyjne ze strony

lekarzy i innych specjalistów SZ

cd.



Używanie zbytnich uogólnień lub
infantylizowanie, lekarze przeceniają
możliwości rozumienia przez pacjenta
języka, jakim komunikowana jest diagnoza,
czy sposoby leczenia (m.in. Waitzkin, 1985)



Depersonalizacja pacjenta – zanotowano
sporą liczbę komplikacji sercowych po
obchodzie (Jarvinen, 1955)

2006/2007

Marlena Kossakowska

9

Błędy komunikacyjne ze strony

lekarzy i innych specjalistów SZ

cd.



Komunikowanie się w określonym stanie

emocjonalnym (depresja, złość): kobiety,

które uzyskiwały informacje nt. swojego

wyniku badania mammograficznego od

lekarza smutnego: 1/ mniej zapamiętywały

informacji z tej rozmowy, 2/ spostrzegały

swoją sytuację bardziej poważną niż była w

rzeczywistości, 3/ miały wyższy poziom lęku,

4/ miały przyspieszony puls (Shapiro i in.,

1992).

2006/2007

Marlena Kossakowska

1
0

Błędy komunikacyjne ze strony

lekarzy i innych specjalistów SZ

cd.



Uprzedzanie się do pacjentów (ze
względu na płeć, rasę, status społeczny,
wiek itp.): lekarze wolą pacjentów –
mężczyzn, wolą tych bardziej zdrowych,
wolą chorych acute

2006/2007

Marlena Kossakowska

1
1

Błędy komunikacyjne ze

strony pacjentów

•Lęk

Rys. Marek Polański

2006/2007

Marlena Kossakowska

1
2

Błędy komunikacyjne ze strony

pacjentów cd



Niższa inteligencja



Uprzednie doświadczenie z chorobą (mniej

zniekształceń)



Inny punkt widzenia pacjenta (skupiony na

doznaniach)



Błędne wskazówki z powodu błędnych przekonań

np. nawet 2/3 wizyt u lekarza pacjenci umawiają

sądząc, że są chorzy na bardzo poważną

chorobę (Reader i in., 1957).

2006/2007

Marlena Kossakowska

1
3

Błędy komunikacyjne wynikające

z interakcji P-L



Brak informacji zwrotnych od pacjenta,
lekarz nie może nic poprawić, bo pacjent
się już nie pojawił w gabinecie.



Informacja zwrotna negatywna nie
sprzyja np. zmianie zachowań.

2006/2007

Marlena Kossakowska

1
4

Skutki złej komunikacji L-P

Nie respektowanie zaleceń lekarskich:

15-93% pacjentów nie podporządkowuje
się zaleceniom medycznym !! (m.in.
Kaplan, Simon, 1990), Matter i in. (1975)
wskazują, że tylko 5% rodziców poddaje
planowanemu leczeniu infekcje uszu
swoich u dzieci

2006/2007

Marlena Kossakowska

1
5

Korzyści z efektywnej

komunikacji pacjent -

klinicysta



Wzrasta zadowolenie pacjenta z opieki medycznej



Chętne respektowanie zaleceń lekarskich, co

czyni leczenie skutecznym



Zmniejszenie lęku i stresu związanego z

chorowaniem i leczeniem



Lepsze zdrowie psychiczne wśród lekarzy



Prewencja chorób



Szybszy powrót do zdrowia po zabiegach

chirurgicznych



Krótszy pobyt w szpitalu

2006/2007

Marlena Kossakowska

1
6

Bariery w promowaniu zdrowych

relacji P-L



Przekonanie, że umiejętności komunikacyjne są wrodzone, a

nie nabyte w procesie treningu



Przekonanie, że efektywna komunikacja (zwłaszcza aktywne

słuchanie) może osłabiać zasoby lekarza do radzenia sobie z

trudnymi sytuacjami (tragedią ludzką), bo skupia się



Przekonanie, że kompetencje społeczne nie są skorelowane

z kompetencjami technicznymi lekarza



Cynizm lekarzy nabyty w trakcie studiowania



Konieczność ciągłego medycznego doskonalenia się lekarzy

nie pozwala im skupić się nad rozwijaniem się kompetencji

komunikacyjnych (brak siły, czasu, pieniędzy).

2006/2007

Marlena Kossakowska

1
7

Poprawianie komunikacji P-L

Szkolenie lekarzy w kompetencjach

komunikacyjnych powinno być: łatwe, szybkie,
automatycznie wdrażane, koniecznie w miejscu
pracy (coaching), ze sprzężeniami zwrotnymi
(przy użyciu video), pokazy właściwej i
niewłaściwej komunikacji, ćwiczyć aspekty
komunikacji niewerbalnej, trenować przykłady
konkretnych przypadków (praca z pacjentem,
milczącym, nieśmiałym, z poczuciem winy itd.).

2006/2007

Marlena Kossakowska

1
8

Co powoduje, że pacjent

będzie współpracował z

lekarzem?



Podejmie decyzję o podjęciu zaleconego leczenia: OK, zażyję

to lekarstwo.



Zrozumie działanie leku, konieczność zabiegu: Na co to jest?

Jak to działa?



Będzie zadowolony z kontaktu z lekarzem: On/ona jest w

porządku, mogę mu/jej zaufać.



Zauważa pozytywny rezultat leczenia: To mi pomaga!



Zaangażuje się w leczenie (także ekonomicznie): Zapłaciłem

mu, muszę zażyć to lekarstwo, szkoda byłoby to zmarnować.



Jestem kobietą, jestem biała, jestem już stara (czynniki

demograficzne)



Nie unika informacji o zagrożeniu: Widzę, że jestem chory,

muszę coś z tym zrobić.

2006/2007

Marlena Kossakowska

1
9

Jak wpłynąć na pacjenta, aby respektował

zalecenia lekarza (pacjent współpracujący) ?

Wskazówki dla lekarza (za: Taylor, 1995)



Efektywna komunikacja werbalna (prostota,
klarowność, unikanie żargonu…)



Dostrojona komunikacja niewerbalna (postawa ciała,
uśmiech, modulacja głosu…)



Pomoc w zapamiętywaniu form leczenia
(zapisywanie, ulotki, pojemniczki, budziki,
powtarzanie…)



Wzmacniaj pozytywnie wysiłki pacjenta



Zaangażuj rodzinę w kontrolę zaleceń lekarskich
przez pacjenta

2006/2007

Marlena Kossakowska

2
0

Jak wpłynąć na pacjenta, aby

respektował zalecenia lekarza

(pacjent współpracujący) ?

Wskazówki dla lekarza.

Rys. Marek Polański

2006/2007

Marlena Kossakowska

2
1

Miejsce psychologa wśród

innych specjalistów



Model laboranta



Model technika



Model konsultanta



Model członka teamu

(Obuchowski, 1973)

2006/2007

Marlena Kossakowska

2
2

Obecne trendy w badaniach nad

relacją L-P

1. Badania nad różnicami płciowymi w

zakresie komunikowania:

Lekarki chętniej koncentrują się na

pacjentach, ich koledzy natomiast są
bardziej dyrektywni i kontrolujący (van der
Brink-Muinen i in., 2002)

Pacjenci (obojga płci) chętniej komunikują się

z lekarzami – kobietami (Hall, Roter, 2002)

2006/2007

Marlena Kossakowska

2
3

Obecne trendy w badaniach

nad relacją L-P cd

2. Różnice kulturowe w komunikacji P-L
Lekarzom trudniej się komunikuje z

osobami, które pochodzą z innej kultury,
zazwyczaj uzyskują mniej informacji od
takich pacjentów, trudniej im podjąć
decyzje, prezentują gorsze umiejętności
społeczne (Ashton i in., 2003).

2006/2007

Marlena Kossakowska

2
4

Obecne trendy w badaniach

nad relacją L-P cd

3. Komunikacja między lekarzem i osobą

niepełnosprawną.

4. Badania nad zgodnością zachowań

pacjenta z zaleceniami lekarza

(concordance) zamiast badań nad

uległością (compliance).

5. Rola komunikacji niewerbalnej.
6. Rola komunikacji L-P w radzeniu sobie z

chorobą przewlekłą.

2006/2007

Marlena Kossakowska

2
5

Obecne trendy w badaniach

nad relacją L-P cd

7. Wpływ technologii komputerowej na

komunikację L-P

Rys. Julian Bogdanowicz