Początki i rozwój szpitali.

Od świątyni i przytułku do

nowoczesnego ośrodka

nauki i terapii.

Definicja

• Szpital; to jedna z najważniejszych

jednostek organizacyjnych w systemie
opieki zdrowotnej. W szpitalu udziela
się świadczeń zdrowotnych w
warunkach zamkniętych.
Najważniejszym zadaniem szpitali jest
leczenie pacjentów, ale oprócz tego
zajmują się opieką zdrowotną ludzi
zdrowych, np. szpitale położnicze.

Starożytność

• W starożytnym Egipcie rolą lecznic spełniały

świątynie bogów opiekujących się medycyną

(Imhopeta, Path, Re). Świątynie te były też

miejscami kształcenia kapłanów i lekarzy.

• W Grecji rolę tę pełniły początkowo świątynie Apolla

przemienione następnie w świątynie Asklepiosa.

Jednak początkowo nie miały one miejsc stałego

pobytu chorych. Dlatego w 399 r.p.n.e. powstały

pierwsze domy hotelowe dla poszukujących terapii

w Epidauros. Pomieszczenia do kilkudniowego

pobytu chorych w domach lekarzy greckich

(jaterejony) zaczęto tworzyć w miarę przejmowania

greckiej medycyny przez świeckich lekarzy.

Starożytność c.d.

• W Rzymie pierwszą świątynie urządzono

na wyspie tyberyjskiej około 300 r.p.n.e. W

tym samym czasie zbudowano słynna

świątynię Asklepiosa. Obie miały miejsca

przeznaczone dla chorych, których trzeba

było leczyć przez kilka dni.

• Pogańskie tradycje leczenia przejęło

wczesne chrześcijaństwo. Leczono snem

co wiązało się z przedłużeniem pobytu

chorego w świątyni. Praktyki te można

było obserwować do końca IV w.

Starożytność c.d.

• Pierwszymi znanymi obiektami o typowym

przeznaczeniu szpitalnym były valetudinaria

organizowane w obozowiskach rzymskich

legionów. Najstarsze zostało założone przez

cesarza Augusta 30 r.p.n.e. – 14 r.n.e. w

Alisow Westfalii.

• Warto zwrócić uwagę, że opiekę nad chorym

rzymskim patrycjuszem sprawowali

niewolnicy, a nad plebejuszem członkowie

jego rodziny, dlatego też potrzeba szpitala w

samym mieście nie była tak konieczna.

Średniowiecze

• W Bizancjum zaczęły powstawać przytułki służące różnym

grupom potrzebujących pomocy. Schronienia dla

podróżnych, starców, sierot, podrzutków wreszcie dla

chorych kalek i żebraków. Znane później pod wspólną

nazwą domus hospitalis (dom gościnny).

• Uchwały kolejnych synodów obarczały biskupów

obowiązkiem zakładania szpitali. To postępowanie

spowodowało naśladownictwo ze strony bogacz. Od około

325 r. zaczęły powstawać specjalne pomieszczenia

przeznaczone do tego celu, analogiczne do przytułków

bizantyjskich. Zaczęły powstawać szpitale przy kościołach

katedralnych i parafialnych, były to skromne izby dla trojga

nędzarzy (na pamiątkę Trójcy Świętej) lub dwanaściorga (na

pamiątkę 12. apostołów).

Średniowiecze c.d.

• Założyciel zakonu bazylianów – Bazyli Wielki, założył

w wioskę mnichów w której utworzył szpital będący

połączeniem funkcji wyżej wymienionych przytułków.

• Około 400 r. powstał w Persji przytułek który

prawdopodobnie miał aptekę Założony przez

nestorianów. Około 100 lat później powstał szpital

przy Kościele św. Zofii w Konstantynopolu. Kodeks

Justyniana z 534 r. przewidywał, że domy szpitalne

stanowią część ogólnego patrymonium Kościoła.

• Szpital założony w 1130 r. w Konstantynopolu w

klasztorze Wszechmogącego Zbawiciela miał trojakie

znaczenie. Jednym z nich było prowadzenie szpitala.

Klasztor był instytucją przeznaczoną głownie dla

chorych, liczył około 50 łóżek i dzielił się na 5 części:

dla zabiegów chirurgicznych, dla chorób o ostrym

przebiegu, dla mężczyzn, dla kobiet i dla kobiecych

narządów rodnych.

Średniowiecze c.d.

• Przy klasztorze benedyktynów utworzonym na

Monte Cassino powstała wewnętrzna infirmeria

dla chorych mnichów i przytułek dla chorych

pielgrzymów. Prócz obiektów przeznaczonych dla

mnichów dwa budynki spełniały funkcje

opiekuńcze; jeden z nich przeznaczony był dla

pielgrzymów, drugi dla nędzarzy i chorych. W

opactwie znajdował się ogród roślin leczniczych.

• Z benedyktynów wyłonił się odrębny zakon

cystersów którzy byli organizatorami szpitala w

Jędrzejowie – 1125r. (jednego z najstarszych

szpitali w Polsce).

Średniowiecze c.d.

• Głównym zadaniem średniowiecznego

szpitala było świadczenie aktów miłosierdzia

do ubogich i potrzebujących pomocy zgodnie

z zasadą res sacra miser (ubóstwo rzecz

święta) dla pozyskania zasługi u Boga.

• Już w XI – XII w. w miastach Niemieckich

pojawiła się tendencja przejmowania szpitali

przez zarząd miejski. Szpitale zakładano na

szlakach handlowych zwykle po za murami

miast, aby służyć mogły wędrowcom, a

jednocześnie oddalić obcy, nie zawsze

pożądany element od ludności miast.

Średniowiecze c.d.

• Tymczasem w IX-XIII w. inaczej rozwijało się

szpitalnictwo arabskie. Już od zarania dziejów

przeznaczone było dla chorych i sprawowania nad

nimi opieki. Powstały okazałe szpitale w: Bagdadzie,

Damaszku, Jerozolimie, Mekkce, Medynie,

Aleksandrii, a następnie w kalifacie na Półwyspie

Iberyjskim . Najokazalszy szpital był w Kairze z

podziałem na oddziały wg objawów choroby, z jaką

zgłaszali się pacjenci. Chorobę uznawano za

jednakowy los wszystkich ludzi bez różnicy stanu.

• Szpitale te były także miejscem kształcenia lekarzy

arabskich, miały niekiedy biblioteki i sale wykładowe.

Renesans

• Idea szpitala przytułku służącego ubogim spotykała się z krytyką już

od XIV w. Potępiano ideę „kultu ubóstwa” i żebractwa jako sposobu
zdobycia środków utrzymania. Wraz z reformacją pojawił się nowy
sposób spojrzenia na instytucję przytułku, jakim nadal był szpital.

• Martin Luter, Urlich Zwingli i Jean Calvin stali na stanowisku, że

szpital powinien służyć wyłącznie chorym i niedołężnym którzy nie
są w stanie zapracować na swoje utrzymanie. Ideę tę realizowano
głównie na obszarach opanowanych reformacją, gdzie zakładano
szpitale świeckie

• W środowisku katolickim problematyce szpitalnej poświęcono wiele

miejsca na Soborze Trydenckim. Zalecano tam utrwalanie starych i
tworzenie nowych szpitali o charakterze wyznaniowym. Zaczęto
wprowadzać podziały na część przeznaczoną na przytułek i część dla
chorych. Od wieku XVII w większości szpitali zostali zatrudnieni
cyrulicy, którzy doglądali chorych. W okresie kontrreformacji Kościół
przejął rolę wiodącą, a katechizacja stała się znów naczelnym
zadaniem szpitala.

Renesans c.d.

• Na przełomie XV-XVI wieku powstała w Anglii idea szpitala

generalnego. Jej zwolennikiem był Henryk VII Tudor. Szpital
taki, jako instytucja opiekuńcza, charakteryzować się miał
wyższą formą zorganizowania, przewidując podział na różne
grupy podopiecznych, dając im zatrudnienie, a dzieciom
naukę. Idea ta nie doczekała się realizacji. Pod naciskiem
nędzarzy przywrócono szpitale św. Bartłomieja i św.
Tomasza, miały one nadal charakter przytułków.

• W roku 1531 powstał pierwszy szpital generalny w Lyonie,

przeznaczony dla żebraków i starców. Jego koncepcja
przewidywała podział na oddziały wg kategorii
podopiecznych, tworzenie warsztatów rękodzielniczych i
szkółek dla dzieci, rozdawanie straw ubogim, sprawowanie
opieki domowej nad ubogimi i organizowanie publicznej
apteki.

Oświecenie

• XVII-wieczne szpitale opierały często swoją działalność na

konstytucjach szpitalnych. Określały one zazwyczaj życie
wg reguł klasztornych. Wymagały od swoich podopiecznych
pracy na rzecz szpitala, bądź to osobistej, bądź prze
opłacanie najemników. Niektóre też warunkowały opiekę
nad starcami przekazaniem przez nich posiadanego
majątku na rzecz szpitala. W konstytucjach szpitalnych z
tego okresu nie można znaleźć zapisów o opiece nad
chorym, a jedynie stwierdzenie że obłożnie chorzy mogą
być zwolnieni z obowiązku udziału we mszy św.

• Wiek XVIII należał do schyłkowego okresu budowania

szpitali generalnych. Był to bowiem czas przekształcania
szpitali-przytułków w szpitale-lecznice

Oświecenie c.d.

• Kaznodzieja Kwakierski John Bellers nawoływał

społeczeństwo angielskie do stworzenia sieci szpitali

opiekujących się wszystkimi ubogimi chorymi w Anglii.

W roku 1720 otwarto Westminister Infirmary, a

dwadzieścia lat później London Infirmary.

Wprowadzono też stałą opiekę sprawowaną przez

starsze kobiety „nurses” i „watches”.

• Dzięki pracom John’a Howard’a szpitalnictwo

angielskie stało się wzorem dla pozostałych krajów

Europy.

• W 1712 roku zaproponowano pawilonową budowę

szpitali. Zaczęto też zwracać uwagę na higienę

(wietrzenie sal, likwidacja baldachimów i wspólnych

łóżek) oraz wprowadzono przepisy sanitarne.

Pozytywizm

• W XIX wieku nadal nie uważano szpitala za zakład leczniczy,

a tylko za opiekuńczy.

• Szpitale ogólne stanowiły główną bazę szkoleniową dla

studentów medycyny.

• Nowo wznoszone szpitale wzorowano na wiedeńskim

Szpitalu Powszechnym. Powszechnie jednak nie budowano

nowych szpitali, ale rozszerzano przytułki średniowieczne.

• Od lat 30-tych zaczęto przywiązywać uwagę do opieki

lekarskiej w zakładach szpitalnych. Ustalono obowiązek

codziennego przedpołudniowego obchodu lekarskiego.

• Pod koniec XIX wieku na skutek osiągnięć techniki, chemii i

fizyki oraz nauk lekarskich wprowadzono aseptykę i

antyseptykę, dzięki czemu szpitale przestały budzić odrazę

i lęk. Liczba łóżek wzrosła czterokrotrnie.

• W wyniku takiego rozwoju stworzyła się nowa gałąź

medycyny, nauka o szpitalnictwie – nozokomiologia.