Wpływ hormonów

Wpływ hormonów

płciowych na przebieg

płciowych na przebieg

cyklu płciowego

cyklu płciowego

Cykl płciowy u zwierząt

Cykl płciowy u zwierząt

gospodarskich

gospodarskich

Dojrzałość płciowa: zwierząt gospodarskich oznacza czas, w

Dojrzałość płciowa: zwierząt gospodarskich oznacza czas, w

którym:

którym:

-

samce uzyskują zdolność zapłodnienia

samce uzyskują zdolność zapłodnienia

-

samice uzyskują zdolność zajścia w ciążę

samice uzyskują zdolność zajścia w ciążę

Dojrzałość płciowa zwierząt poprzedza dojrzałość somatyczną

Dojrzałość płciowa zwierząt poprzedza dojrzałość somatyczną

(związaną z ich wzrostem i rozwojem), która gwarantuje pełną

(związaną z ich wzrostem i rozwojem), która gwarantuje pełną

sprawność fizjologiczną organizmu

sprawność fizjologiczną organizmu

Dojrzewanie endokrynologiczne jest to okres, w którym gonady

Dojrzewanie endokrynologiczne jest to okres, w którym gonady

zaczynają produkować wystarczającą ilość hormonów

zaczynają produkować wystarczającą ilość hormonów

potrzebnych do:

potrzebnych do:

-

rozwoju narządów rodnych

rozwoju narządów rodnych

-

wystąpienia drugorzędnych cech płciowych

wystąpienia drugorzędnych cech płciowych

-

wystąpienia cyklu płciowego

wystąpienia cyklu płciowego

Cykl płciowy u zwierząt

Cykl płciowy u zwierząt

gospodarskich

gospodarskich

Wiek uzyskania dojrzałośći płciowej jest na ogół stały:

Wiek uzyskania dojrzałośći płciowej jest na ogół stały:

samce

samce

samice

samice

Koń

Koń

23-27

23-27

12-18 m-cy

12-18 m-cy

Bydło

Bydło

6-10

6-10

6-12

6-12

Owce

Owce

6-8

6-8

6-8

6-8

Świnie

Świnie

7-10

7-10

6-7

6-7

Przygotowanie dorosłej samicy do rozrodu (kopulacji, ciąży),

Przygotowanie dorosłej samicy do rozrodu (kopulacji, ciąży),

przejawiające się wystąpieniem

przejawiające się wystąpieniem

rui (estrous)

rui (estrous)

jest cykliczne w

jest cykliczne w

ciągu roku, zależne od gatunku i warunków w jakich zwierzę

ciągu roku, zależne od gatunku i warunków w jakich zwierzę

przebywa

przebywa

Cykl rujowy (estrous cycle)

Cykl rujowy (estrous cycle)

– zwany także cyklem płciowym to

– zwany także cyklem płciowym to

okres między jedną a kolejną rują. Na podstawie częstotliwości

okres między jedną a kolejną rują. Na podstawie częstotliwości

występowania cyklów płciowych samice są zróżnicowane na

występowania cyklów płciowych samice są zróżnicowane na

kilka grup:

kilka grup:

Cykl płciowy u zwierząt

Cykl płciowy u zwierząt

gospodarskich

gospodarskich

Grupa

Grupa

długość cyklu (dni)

długość cyklu (dni)

-

poliestralne:

poliestralne:

regularne cykle płciowe

regularne cykle płciowe

Krowa

Krowa

21

21

Świnia

Świnia

21

21

Mysz

Mysz

4

4

-

poliestralne sezonowo:

poliestralne sezonowo:

Klacz

Klacz

21

21

Owca

Owca

17 jesień

17 jesień

Łania

Łania

21 jesień

21 jesień

Kotka

Kotka

14-21 wiosna lato

14-21 wiosna lato

-

Monoestralne

Monoestralne

Suka

Suka

1-2 sezonów aktywności w roku zależnie od rasy

1-2 sezonów aktywności w roku zależnie od rasy

Zwierzęta dzikie

Zwierzęta dzikie

Jajnik u dojrzałych płciowo samic zwierząt poliestralnych ulega

Jajnik u dojrzałych płciowo samic zwierząt poliestralnych ulega

periodycznie zmianom anatomicznym i czynnościowym

periodycznie zmianom anatomicznym i czynnościowym

Istotą zmian czynnościowych jest uwolnienie komórki jajowej

Istotą zmian czynnościowych jest uwolnienie komórki jajowej

(owulacja) i substancji hormonalnych, które na przemian

(owulacja) i substancji hormonalnych, które na przemian

wywołują ruję i przygotowują błonę śluzową macicy do przyjęcia

wywołują ruję i przygotowują błonę śluzową macicy do przyjęcia

zapłodnionej komórki jajowej.

zapłodnionej komórki jajowej.

W

W

jajniku noworodka

jajniku noworodka

występują komórki rozrodcze (oocyty),

występują komórki rozrodcze (oocyty),

każdy

każdy

oocyt tworzy pierwotny pęcherzyk jajnikowy

oocyt tworzy pierwotny pęcherzyk jajnikowy

. Część

. Część

pęcherzyków

pęcherzyków

pierwotnych ulega przekształceniu w

pierwotnych ulega przekształceniu w

pęcherzyki rosnące.

pęcherzyki rosnące.

PĘCHERZYK JAJNIKOWY W CZASIE CYKLU PŁCIOWEGO KROWY:

PĘCHERZYK JAJNIKOWY W CZASIE CYKLU PŁCIOWEGO KROWY:

Rozwój pęcherzyków pierwotnych nie jest sterowany

Rozwój pęcherzyków pierwotnych nie jest sterowany

gonadotropinami.

gonadotropinami.

Gonadotropiny (FSH, LH, PRL) zaczynają kontrolować rozwój

Gonadotropiny (FSH, LH, PRL) zaczynają kontrolować rozwój

pęcherzyków od chwili pojawienia się płynu w pęcherzyku

pęcherzyków od chwili pojawienia się płynu w pęcherzyku

jajnikowym.

jajnikowym.

Receptory – lokalizacja

Receptory – lokalizacja

Dla

Dla

FSH

FSH

– komórki warstwy ziarnistej

– komórki warstwy ziarnistej

Dla

Dla

LH

LH

– komórki błony wewnętrznej i zewnętrznej warstwy

– komórki błony wewnętrznej i zewnętrznej warstwy

komórek warstwy ziarnistej.

komórek warstwy ziarnistej.

W małych pęcherzykach jest wyższa koncentracja androgenów

W małych pęcherzykach jest wyższa koncentracja androgenów

niż estrogenów. W późniejszej fazie sytuacja się odwraca.

niż estrogenów. W późniejszej fazie sytuacja się odwraca.

Pod wpływem

Pod wpływem

LH komórki warstwy wewnętrzej wytwarzają

LH komórki warstwy wewnętrzej wytwarzają

z cholesterolu hormony androgenne

z cholesterolu hormony androgenne

(testosteron,

(testosteron,

androstendion), hormony te przenikają do warstwy komórek

androstendion), hormony te przenikają do warstwy komórek

ziarnistych.

ziarnistych.

.

.

Obecność

Obecność

receptorów FSH

receptorów FSH

wpływa na uczynnienie

wpływa na uczynnienie

zespołu

zespołu

enzymów (aromatazy) zdolnych do przekształcenia

enzymów (aromatazy) zdolnych do przekształcenia

testosteronu

testosteronu

, wnikającego do komórek ziarnistych

, wnikającego do komórek ziarnistych

pęcherzyka jajnika

pęcherzyka jajnika

w 17-beta estradiol.

w 17-beta estradiol.

Tak

Tak

kierowany

kierowany

rozwój pęcherzyka doprowadza do owulacji

rozwój pęcherzyka doprowadza do owulacji

Brak receptorów dla FSH

Brak receptorów dla FSH

w pęcherzyku wpływa na gromadzenie

w pęcherzyku wpływa na gromadzenie

testosteronu w płynie pęcherzykowym, prowadzi do

testosteronu w płynie pęcherzykowym, prowadzi do

rozpadu i zaniku

rozpadu i zaniku

pęcherzyka wraz z oocytem

pęcherzyka wraz z oocytem

(atrezji). Dzięki atrezji niewielka liczba

(atrezji). Dzięki atrezji niewielka liczba

pęcherzyków jajnika osiąga stan rozwoju przedowulacyjnego.

pęcherzyków jajnika osiąga stan rozwoju przedowulacyjnego.

W cyklu płciowym wyróżniamy 2 fazy:

W cyklu płciowym wyróżniamy 2 fazy:

-

pęcherzykową

pęcherzykową

: przedrujowa – proestrous

: przedrujowa – proestrous

rujowa – estrous

rujowa – estrous

-

ciałka żółtego

ciałka żółtego

(lutealną): porujową – metaestrous

(lutealną): porujową – metaestrous

międzyrujową – anoestrous

międzyrujową – anoestrous

FAZA PĘCHERZYKOWA:

FAZA PĘCHERZYKOWA:

W podwzgórzu

W podwzgórzu

pod wpływem spadku stężenia progesteronu we krwi

pod wpływem spadku stężenia progesteronu we krwi

następuje

następuje

wzmożone wydzielanie gonadoliberyn.

wzmożone wydzielanie gonadoliberyn.

Gonadoliberyny

Gonadoliberyny

(FSH-RF, LH-RH) poprzez naczynia krwionośne

(FSH-RF, LH-RH) poprzez naczynia krwionośne

wrotnego układu przysadkowego docierają do części gruczołowej

wrotnego układu przysadkowego docierają do części gruczołowej

przysadki mózgowej, wpływając na zwiększone wydzielanie hormonu

przysadki mózgowej, wpływając na zwiększone wydzielanie hormonu

dojrzewania pechęrzyka

dojrzewania pechęrzyka

(FSH)

(FSH)

w tej części przysadki. Hormon

w tej części przysadki. Hormon

FSH

FSH

pobudza pęcherzyki Graafa w jajniku do wzrostu i produkcji

pobudza pęcherzyki Graafa w jajniku do wzrostu i produkcji

estrogenów

estrogenów

, wzrastająca produkcja estrogenów wpływa hamująco na

, wzrastająca produkcja estrogenów wpływa hamująco na

wydzielania hormonu FSH; w fazie przedrujowej nasila się także

wydzielania hormonu FSH; w fazie przedrujowej nasila się także

wydzielanie hormonu LH.

wydzielanie hormonu LH.

Hormony estrogenne

Hormony estrogenne

(krążące we krwi) powodują:

(krążące we krwi) powodują:

-

Dalszy wzrost i dojrzewanie pęcherzyków Graafa w jajniku

Dalszy wzrost i dojrzewanie pęcherzyków Graafa w jajniku

-

Wzrost ukrwienia wszystkich narządów rodnych

Wzrost ukrwienia wszystkich narządów rodnych

-

Rozplem i rozrost a także wykształcenie urzęsienia w

Rozplem i rozrost a także wykształcenie urzęsienia w

komórkach błony

komórkach błony

śluzowej macicy (endometrium)

śluzowej macicy (endometrium)

i

i

jajowodów

jajowodów

-

Rozrost komórek błony mięśniowej macicy i wytworzenie w

Rozrost komórek błony mięśniowej macicy i wytworzenie w

nich

nich

receptorów dla oksytocyny

receptorów dla oksytocyny

-

Wykształcenie w komórkach błony śluzowej i mięśniowej

Wykształcenie w komórkach błony śluzowej i mięśniowej

macicy i jajowodów

macicy i jajowodów

receptora dla progesteronu

receptora dla progesteronu

-

Zmiany w strukturze komórek nabłonka pochwy

Zmiany w strukturze komórek nabłonka pochwy

-

Rozrost przewodów mlecznych w gruczole mlekowym

Rozrost przewodów mlecznych w gruczole mlekowym

(pobudzenie metabolizmu białek, tłuszczów, Ca i P)

(pobudzenie metabolizmu białek, tłuszczów, Ca i P)

-

Zmiany w zachowaniu samicy (poszukiwanie samca,

Zmiany w zachowaniu samicy (poszukiwanie samca,

zezwolenie na kopulację)

zezwolenie na kopulację)

Estrogeny pobudzają układ nerwowy i wyzwalają popęd

Estrogeny pobudzają układ nerwowy i wyzwalają popęd

płciowy

płciowy

– maksymalny w okresie rui. Ruja występuje pod

– maksymalny w okresie rui. Ruja występuje pod

koniec fazy pęcherzykowej pod wpływem bodźców

koniec fazy pęcherzykowej pod wpływem bodźców

przekazanych do podwzgórza i przysadki mózgowej

przekazanych do podwzgórza i przysadki mózgowej

Czas trwania rui

Czas trwania rui

Pierwszy dzień rui – to dzień 0 cyklu płciowego.

Pierwszy dzień rui – to dzień 0 cyklu płciowego.

Klacz

Klacz

4-14 dni

4-14 dni

Krowa

Krowa

3-30 h

3-30 h

Owca

Owca

29-36 h

29-36 h

Locha

Locha

2-3 dni

2-3 dni

Okres rui to czas krycia lub inseminacji, praca hodowlana jest

Okres rui to czas krycia lub inseminacji, praca hodowlana jest

utrudniona jeżeli występują tzw.

utrudniona jeżeli występują tzw.

ciche ruje.

ciche ruje.

Do

Do

wykrywania cichych rui

wykrywania cichych rui

u niektórych zwierząt wykorzystuje

u niektórych zwierząt wykorzystuje

się feromony.

się feromony.

Feromony

Feromony

to hormony socjalne wytwarzane w

to hormony socjalne wytwarzane w

organizmie ale działające na zewnątrz. Oddziałując na

organizmie ale działające na zewnątrz. Oddziałując na

określone receptory feromony wywołują łańcuch reakcji

określone receptory feromony wywołują łańcuch reakcji

fizjologicznych, modyfikujących zachowanie zwierząt. U loch

fizjologicznych, modyfikujących zachowanie zwierząt. U loch

wykorzystuję się feromon wydzielany przez gruczoły ślinowe

wykorzystuję się feromon wydzielany przez gruczoły ślinowe

knura, związek ten (produkt przemian androgenów) ma

knura, związek ten (produkt przemian androgenów) ma

swoistą woń, może być używany do wykrywania rui u loch.

swoistą woń, może być używany do wykrywania rui u loch.

Owulacja

Owulacja

Podczas rui i owulacji

Podczas rui i owulacji

we krwi występuje

we krwi występuje

najwyższe stężenie

najwyższe stężenie

hormonów

hormonów

estrogennych.

estrogennych.

W fazie owulacji dochodzi do

W fazie owulacji dochodzi do

spontanicznego i gwałtownego uwolnienia z przysadki

spontanicznego i gwałtownego uwolnienia z przysadki

gruczołowej hormonu

gruczołowej hormonu

LH do krwi (wylew owulacyjny).

LH do krwi (wylew owulacyjny).

Następstwem

Następstwem

wylewu LH jest owulacja (jajeczkowanie)

wylewu LH jest owulacja (jajeczkowanie)

czyli

czyli

pęknięcie pęcherzyków Graafa i uwolnienie oocytu do lejka

pęknięcie pęcherzyków Graafa i uwolnienie oocytu do lejka

jajowodu.

jajowodu.

Wylewowi LH towarzyszy wysokie stężenie we

Wylewowi LH towarzyszy wysokie stężenie we

krwi hormonów FSH i PRL.

krwi hormonów FSH i PRL.

CZAS TRWANIA OWULACJI:

CZAS TRWANIA OWULACJI:

Klacz

Klacz

1 doba przed, w czasie lub po rui

1 doba przed, w czasie lub po rui

Krowa

Krowa

12-15 h po rui

12-15 h po rui

Owca

Owca

18-26 h po rui

18-26 h po rui

Locha

Locha

30-40 h od rozpoczęcia rui

30-40 h od rozpoczęcia rui

Owulacja

Owulacja

-

spontaniczna

spontaniczna

- tylko pod wpływem wzrostu we krwi LH

- tylko pod wpływem wzrostu we krwi LH

-

prowokowana

prowokowana

- poza wzrostem LH potrzebny dodatkowy bodziec

- poza wzrostem LH potrzebny dodatkowy bodziec

(norka, kotka)

(norka, kotka)

FAZA CIAŁKA ŻÓŁTEGO (LUTEALNA)

FAZA CIAŁKA ŻÓŁTEGO (LUTEALNA)

W miejscu pęknięcia pęcherzyka Graafa rozwijają się

W miejscu pęknięcia pęcherzyka Graafa rozwijają się

ciałka żółte,

ciałka żółte,

które wydzielają

które wydzielają

progestron (hormon ciążowy)

progestron (hormon ciążowy)

– hormon z

– hormon z

grupy gestagenów.

grupy gestagenów.

Wydzielanie progesteronu jest

Wydzielanie progesteronu jest

podtrzymywane przez prolaktynę.

podtrzymywane przez prolaktynę.

Rola progestronu:

Rola progestronu:

-

Hamuje dalsze wydzielanie LH

Hamuje dalsze wydzielanie LH

-

Przygotowuje macicę do przyjęcia zapłodnionego jaja i implantacji

Przygotowuje macicę do przyjęcia zapłodnionego jaja i implantacji

zarodka

zarodka

-

Pogłębia w drogach rodnych zmiany wywołane w fazie

Pogłębia w drogach rodnych zmiany wywołane w fazie

pęcherzykowej przez estrogeny (powoduje rozrost gruczołów

pęcherzykowej przez estrogeny (powoduje rozrost gruczołów

wydzielniczych i komórek sekrecyjnych błony śluzowej macicy i

wydzielniczych i komórek sekrecyjnych błony śluzowej macicy i

jajowodów)

jajowodów)

-

Znosi wrażliwość mięśniówki macicy na oksytocynę

Znosi wrażliwość mięśniówki macicy na oksytocynę

-

Hamuje

Hamuje

wytwarzanie w przysadce FSH

wytwarzanie w przysadce FSH

Losy ciałka żółtego

Losy ciałka żółtego

Ciałko żółte cyklu ulega przekształceniu w

Ciałko żółte cyklu ulega przekształceniu w

ciałko żółte ciążowe

ciałko żółte ciążowe

(jeżeli dochodzi do zapłodnienia), u większości ssaków

(jeżeli dochodzi do zapłodnienia), u większości ssaków

progesteron jest wydzielany także przez łożysko.

progesteron jest wydzielany także przez łożysko.

Ciałko żółte cyklu ulega

Ciałko żółte cyklu ulega

zmianom atroficznym

zmianom atroficznym

, jeżeli nie

, jeżeli nie

dochodzi do zapłodnienia.

dochodzi do zapłodnienia.

Następuje jego

Następuje jego

luteoliza czyli

luteoliza czyli

rozwija się jego

rozwija się jego

zwyrodnienie

zwyrodnienie

tłuszczowe.

tłuszczowe.

U zwierząt gospodarskich w procesie luteolizy

U zwierząt gospodarskich w procesie luteolizy

bierze aktywny udział hormon

bierze aktywny udział hormon

prostaglandyna PGF2 alfa

prostaglandyna PGF2 alfa

,

,

wytwarzana w komórkach błony śluzowej macicy.

wytwarzana w komórkach błony śluzowej macicy.

Luteoliza ciałka żółtego

Luteoliza ciałka żółtego

prowadzi do gwałtownego

prowadzi do gwałtownego

spadku

spadku

stężenia progesteronu we krwi

stężenia progesteronu we krwi

i zmian w ukrwieniu błony

i zmian w ukrwieniu błony

śluzowej macicy.

śluzowej macicy.

Następuje

Następuje

obumieranie rozbudowanej błony

obumieranie rozbudowanej błony

i rozwijają się

i rozwijają się

procesy resorpcji. U

procesy resorpcji. U

naczelnych

naczelnych

złuszczaniu błony towarzyszy

złuszczaniu błony towarzyszy

pękanie drobnych naczyń krwionośnych

pękanie drobnych naczyń krwionośnych

(krwawienie

(krwawienie

menstruacyjne).

menstruacyjne).

Niski poziom estrogenów i progesteronu we krwi po

Niski poziom estrogenów i progesteronu we krwi po

luteolizie jest sygnałem dla podwzgórza do zwiększenia

luteolizie jest sygnałem dla podwzgórza do zwiększenia

częstotliwości uwalniania gonadoliberyny.

częstotliwości uwalniania gonadoliberyny.

Losy ciałka

Losy ciałka

Pęcherzyki jajnikowe rosną i dojrzewają w całym okresie fazy

Pęcherzyki jajnikowe rosną i dojrzewają w całym okresie fazy

ciałka żółtego ale ich rozwój jest zwolniony.

ciałka żółtego ale ich rozwój jest zwolniony.

Wolno rozwijające się pęcherzyki Graafa

Wolno rozwijające się pęcherzyki Graafa

w okresie krótkiej

w okresie krótkiej

fazy pęcherzykowej są pobudzane przez hormony

fazy pęcherzykowej są pobudzane przez hormony

przysadki mózgowej (FSH, LH) i w ciągu kilku dni

przysadki mózgowej (FSH, LH) i w ciągu kilku dni

dojrzały pęcherzyk osiąga stadium przedowulacyjne.

dojrzały pęcherzyk osiąga stadium przedowulacyjne.