Sądy dla nieletnich



1899 r. – w USA powstaje pierwszy w świecie sąd dla

nieletnich (w Chicago):

-

do jego kompetencji należało zajmowanie się sprawami dzieci

pozbawionych opieki, porzuconych, popełniających przestępstwa

-

posiedzenia sądu odbywały się w wyodrębnionych lokalach

-

sędzia rozpatrywał tylko sprawy nieletnich

-

pracownikami pomocniczymi byli specjalni kuratorzy sądowi

Pierwszy sędzia tego sądu Richard S. Tuthill objął stanowisko po
20 letniej praktyce. Powiedział:

„podczas swojego krótkiego,

kilkuletniego okresu istnienia sądu dla nieletnich w

Chicago zrobiłem więcej w celu zmniejszenia

przestępczości, niż wszystkie sądy powszechne w ciągu

20 lat, a kurator sądowy zapobiegł w ciągu roku

większej liczbie przestępstw niż prokurator w ciągu 5

lat”

/ cyt. Za M. Kalinowski, J.Pełka, Zarys..., s. 110/

Stany Zjednoczone



Sądy dla nieletnich w USA powstawały jako
instytucje nie związane z sądami powszechnymi
(ani lokalowo, ani ustrojowo, ani osobowo)



Sądy te dysponowały specjalnie przeszkolonym
personelem



Znaczne zasługi dla popularyzacji idei
sądownictwa dla nieletnich miały konkretne
osoby, jak Beniamin Lindsey (1869-1943) –
sędzia w Colorado, współautor książki
„Bestia” oraz Jane Addams i Julia Lathrop,
które poruszały opinie społeczną problematyką
przestępczości nieletnich.

Inne kraje:



Kanada

: pierwsza ustawa o ochronie młodzieży w tym

kraju pochodzi z 1893 r (Children Protection Act)



Podstawy prawne sądownictwa dla nieletnich zostały

zatwierdzone w 1908 r.(statut parlamentu federalnego)



Anglia

: pierwszy, specjalny sąd dla nieletnich

utworzono w 1905 r. w Birmingham. Sądy dla nieletnich

ustanowiono na mocy ustawy z 1908 r. (The Children Act)i

następnie na mocy ustawy o zapobieganiu przestępczości z

21 XII 1908 r.



Francja: od XII 1906 r. W 1912 r. wyszła specjalna ustawa

o sądach dla nieletnich i wolności nadzorowanej



Niemcy: od 1908 r. we Frankfurcie nad Menem. Specjalną

ustawę o sądownictwie dla nieletnich ogłoszono w 1923 r.

•

Rosja

: pierwszy sąd dla nieletnich rozpoczął pracę

w 1909 r., w Petersburgu. W 1912 r. powstał taki sąd
w Moskwie, a następnie w Charkowie, Kijowie i
Odessie.

- sądy dla nieletnich zniosła rewolucja
październikowa (1917)Utworzono wtedy komisje ds.
nieletnich.
- w 1924 r. zdecydowano, że wiek odpowiedzialności
karnej nieletnich określają poszczególne republiki
ZSRR (wahał się miedzy 13-16 lat)
- sprawy nieletnich rozpatrywały sądy powszechne i
komisje ds. przestępców nieletnich (te orzekały
m.in.: nadzór, umieszczenie w domu dziecka, w domu
dla dzieci trudnych do prowadzenia, w domu dla
upośledzonych)

Austro-Węgry

: od 1 IX 1903 r. opiekę nad dziećmi

opuszczonymi, zaniedbanymi moralnie i przestępcami
sprawował rząd. W 1907 r. przyjęto prawo na mocy,
którego dzieci wykolejone społecznie miały być - z
urzędu - umieszczane w przytułkach państwowych.
Pierwszy sąd dla nieletnich powstał w Budapeszcie w
1908 r.

Instytucja kuratora
sądowego



Instytucja kuratora sądowego (Probation officer)zrodziła

się z potrzeby zastosowania opieki (nadzoru nad

podsądnym), gdy sąd decydował się na

zawieszenie/odroczenie kary w okresie próbnym w stosunku

do nieletniego (ang. Probation - okres próbny) Tą droga

nadzór uznano jako samoistną sankcję sądową, a osoby

zajmujące się nadzorowaniem uzyskały prawny status

kuratorów sądowych.



System ten powstał najpierw w Anglii i USA



W 1895 r. (na kongresie w Paryżu) uznano, iż zawieszenie

wykonania kary, zwłaszcza przy pierwszym skazaniu, jest

bardziej zasadne niż jej wykonanie. Z czasem francuskie (i

belgijskie) osiągnięcia w tej dziedzinie stały się

wzorcowe dla innych państwa europejskich



Skandynawia: sprawami nieletnich przestępców zajmowały się

specjalne organy administracyjno-społeczne (komisje, rady,

komitety opieki nad dziećmi i młodzieżą)Organa takie

powstały w Norwegii (od 1896), Szwecji (od 1902) i Danii

(od 1905)

Sądy dla nieletnich w II Rzeczypospolitej



Próby ustanowienia tego typu sądów

podjęto w 1915 r., zaraz po ewakuacji

władz carskich z Królestwa Polskiego.

Władze niemieckie rozwiązały jednak

sądy obywatelskie.



7 II 1919 r.- dekretem Naczelnika Państwa

Józefa Piłsudskiego ustanowiono pierwsze

sądy dla nieletnich (

w Lublinie, Warszawie, Łodzi)

Zgodnie z rozporządzeniem Ministerstwa

Sprawiedliwości sądy te rozpatrywały

wszystkie sprawy karne o ile dotyczyły

nieletnich do 17 lat i osób starszych

oskarżonych o czyny przestępcze

popełnione względem nieletnich do 17 r.

życia (kolejne próby regulacji prawnych

podjęto w 1928 r.)

Do 1 IX 1932 r. obowiązywały w

Polsce 3 kodeksy karne (austriacki z
1852, niemiecki z 1876 i rosyjski z
1903 r.)

1 IX 1932 r. – wchodzi w życie

polski kodeks karny (XI rozdział
dotyczył odpowiedzialności karnej
nieletnich)

polski kodeks karny z 1932 r.:

Wobec nieletnich do 13 r. życia i

nieletnich od 13 do 17 lat (jeśli popełnili
czyn zabroniony pod groźbą kary bez
rozeznania czynu) stosowano wyłącznie środki
wychowawcze (upomnienie, oddanie pod dozór
rodzicielski lub opiekuńczy, umieszczenie w
zakładzie wychowawczym)

Jeżeli nieletni (13-17 lat) popełnili

czyn zabroniony karą z rozeznaniem to
środkiem karnym było umieszczenie ich w
zakładzie wychowawczo-poprawczym.

W II RP powstawały

:

- izby zatrzymań dla nieletnich (48 h)
- schroniska przy sądach dla nieletnich (max 2 miesiące)
do 1939 r. utworzono zaledwie 2 takie schroniska w
Warszawie i w Łodzi. W innych miejscowościach kierowano
nieletnich do schronisk prywatnych (np. Siostry Magdalenki
przy. Ul. Żytniej w Warszawie, w Krakowie (Towarzystwo
Patronatu nad Więźniami)lub schronisk przy zakładach
wychowawczych (działały tam szkoły)
- zainicjowano badania psychologiczne nieletnich (poradnie
pedologiczne)
- kuratorzy prowadzili wywiady środowiskowe (utworzono
Centralę Wywiadów Środowiskowych i Centrala Badań
Psychologicznych- prof.Stefan Baley)
- problematyką resocjalizacji zajmowało się państwo (w tym
resorty: Sprawiedliwości, Pracy i Opieki Społecznej,MSW,
MWRiOP), instytucje społeczne, samorządy, zgromadzenia
zakonne, gminy wyznaniowe.

- Rozprawa w sądzie dla nieletnich przebiegała
przy drzwiach zamkniętych. Prowadził ją 1
sędzia przy udziale rzeczoznawców (krytyka
środowisk nauczycielskich) Janusz Korczak
pisał w tej sprawie, że:
„Jeśli wyrok nie ma być zemstą, jeśli więzienie chce
być uczelnią- pragnę towarzyszyć memu
wychowańcowi w ostatecznym egzaminie, nie tylko by
wesprzeć, ale i skontrolować siebie: popełniłem błędy,
że nie umiałem przewidzieć bądź przewidując
zapobiec”

/ cyt. Za W. Gasik, Praca wychowawcza z moralnie

zaniedbanymi... w S. Mauersberg (red.), Dzieje.... , s. 222/

- czas pobytu w zakładzie wychowawczo-poprawczym nie
był określany przez sąd (w praktyce było to najkrócej
6 miesięcy, najdłużej do 21 lat)
- dopuszczano możliwość zawieszenia kary na okres od 1
do 3 lat.

Kuratela sądowa dla nieletnich w Polsce



Na mocy rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 20 VII 1919

r. w przedmiocie ustanowienia sądów dla nieletnich (Warszawa,

Łódź, Lublin)ustanowiono także powołanie tzw. opiekunów

sądowych.



Opiekunowie sądowi zbierali informacje o nieletnim, sprawowali

opiekę z polecenia sadu nad nieletnimi, pobierali wynagrodzenie

stałe z funduszów sądowych

(listę opiekunów płatnych określał Minister

Sprawiedliwości)istnieli też opiekunowie społeczni.



1 VII 1929 r. przekształcenie instytucji opiekunów sądowych na

kuratorów nieletnich przy sądach grodzkich.W przypadku

utworzenia w sądach okręgowych sądów dla nieletnich mieli być

mianowani przy nich kuratorzy nieletnich.



23 VI 1935 r. (rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości)

pozbawiło kuratorów stałego wynagrodzenia ze skarbu państwa.

Instytucja kuratora miała znamiona pracy społecznej. Kuratorzy

powoływani byli i odwoływani przez prezesa sądu apelacyjnego

moralnie zaniedbani i nieletni przestępcy
w II RP



W II RP nie znano pojęcia resocjalizacji. Na
określenie dzieci sprawiających trudności
wychowawcze używano terminologii:

„dziecko moralnie zaniedbane”, moralnie upośledzone”,

„ dziecko z trudnościami wychowawczymi”, „młodzież
trudna do prowadzenia”, „dzieci specjalnej troski”.



Dzieci i młodzież wchodzące w konflikt z prawem
określano terminem: „nieletnich przestępców”



W latach 1924-1928 na 100 skazanych przestępców
przypadało przeciętnie 22 przestępców
nieletnich i młodocianych (skazano w tym
okresie 40 tys. młodocianych)

Szkoły i zakłady dla nieletnich w Polsce



Na ziemiach polskich do 1918 r. powstały zakłady

dla nieletnich przestępców i młodzieży moralnie

zaniedbanej w: Warszawie (Mokotowski Instytut

Moralnie zaniedbanych Dzieci), w Studzieńcu (od

1876 r. z inicjatywy Towarzystwa osad Rolnych i

Przytułków Rzemieślniczych), w Puszczy Mariańskiej

(od 1891), w Przędzielnicy k. Przemyśla (od 1913

r.), w Cerekwicy, Szubinie, Pleszewie, Antoniewie,

Chojnicach.



W 1922 r. uruchomiono zakład wychowawczo-poprawczy

w Głazie k. Kalisza i Wielucianach k. Wilna,

upaństwowiono zakład w Przędzielnicy.



W roku szkolnym 1927/28 istniało prawdopodobnie 27

zakładów wychowawczych i wychowawczo-poprawczych

(dane ze „Szkoły Specjalnej” i art. Michała

Wawrzynowskiego)

W 1936 r. działały w Polsce 33 zakłady (w

nich 17 szkół) dla „dzieci trudnych do
prowadzenia” z 2250 wychowankami.

Do 1939 r. (dane ze „Szkoły Specjalnej”)

zorganizowano 47 szkół, zakładów, schronisk,
domów opieki dla dzieci i młodzieży moralnie
zaniedbanych i przestępczych (w tym Centrala
Badań Psychologicznych Ministerstwa
Sprawiedliwości, Oddziały Neuropsychiatrii
Dziecięcej i Pedagogiki Leczniczej Instytutu
Higieny Psychicznej)

- W 1939 r. funkcjonowało w Polsce 21 placówek
dla dzieci i młodzieży kierowanej przez sądy
dla nieletnich.

Państwowe zakłady wychowawczo-poprawcze

zorganizowano w: w Głazie, Koźminie,
Klewaniu, Kcyni, Przędzelnicy, Studzieńcu.
Samorządowe i prywatne zakłady wychowawczo-
poprawcze: Szubin, Kamień Gdański (siostry
Elżbietanki), Częstochowie (ss. Magdalenki)
Zakłady wychowawcze (samorządowe i prywatne):
Wejherowo, Antoniew, Lwów.

Dla moralnie zaniedbanych dzieci

upośledzonych umysłowo zorganizowano placówkę
w Gniewie.

trudności w systemie resocjalizacji
nieletnich



Niedomagania w obsadzie kadrowej zakładów

wychowawczych (w PIPS prowadzono dział

przygotowujący do pracy z dziećmi moralnie

zaniedbanymi, ale do 1939 r. dyplom uzyskało 50

wychowawców)



Surowe regulaminy zakładów wychowawczych,

wzorowane na więziennych



Rozbicie nadzoru nad pomiędzy różne ministerstwa

(wniosek o podporządkowanie wszystkich zakładów

wychowawczych i wychowawczo-poprawczych zgłoszono

w 1925 r na I zjeździe nauczycieli szkół

specjalnych) w 1928 r. wszystkie zakłady

wychowawczo -poprawcze oddano pod nadzór

Ministerstwu Sprawiedliwości



Słabość działań profilaktycznych („wychowania

zapobiegawczego”- w ówczesnej terminologii)

• Maria Grzegorzewska uważała, że wśród
nieletnich przestępców większość stanowiły „ofiary
złych warunków układu życia społecznego, złych
warunków ekonomicznych i środowiska, z którego wyszli”.
Według niej w zakładach wychowawczo-poprawczych
zasadniczą część wychowanków stanowiły „jednostki
bezdomne w dosłownym i przenośnym tego słowa
znaczeniu” /

cyt. Za W. Gasik, Praca wychowawcza...s. 228

/

Spośród wszystkich subdyscyplin pedagogiki

specjalnej w II RP (niewidomi, głusi,
upośledzeni umysłowo, moralnie
zaniedbani)pedagogika moralnie zaniedbanych była
dziedziną najsłabiej rozwiniętą teoretycznie.

Prace badawcze w zakresie moralnie

zaniedbanych prowadzili: Władysław Sterling
(„Dziecko moralnie upośledzone”) i Witold Łuniewski
(„Wykłady z dziedziny psychopatologii kryminalnej i
psychologii sądowej”).

• Resort oświaty kierował nielicznymi placówkami
dla młodzieży moralnie zaniedbanej(tzw. szkoły-
internaty) Uruchomiono je m.in. w Łodzi(1922r.),
Warszawie i Wilnie (do 1939 r. utworzono łącznie 7
takich placówek)

W szkołach- internatach przebywali chłopcy

i dziewczęta,umieszczeni tam za drobne
kradzieże, włóczęgostwo, nagminne wagarowanie.
Działalność tych placówek cieszyła się uznaniem
społecznym i była też dobrze oceniana przez
pedagogów.
Natalia Han-Ilgiewicz(kierowała taką szkołą w
Warszawie i Wilnie)W jej ocenie:
„Placówki tego typu nie stanowiły jakiegoś przewrotu w
szkolnictwie ani też nie przykuwały od pierwszej chwili
uwagi całego społeczeństwa. Ledwie dostrzegalne na
początku swego istnienia, wykazywały one zdolność do
egzystencji i dalszego rozwoju”

/cyt. Za W. Gasik, Praca wychowawcza... S. 227/

„Sprawa

studzieniecka

”



Dotyczy opisywanych przez prasę od 1926 r. („Kurier

Poranny”) nadużyć personelu wychowawczego wobec

podopiecznych w zakładzie w Studzieńcu



W liście otwartym do Ministra Sprawiedliwości

(podpisanym m.in. przez L. Staffa, J. Tuwima, A.

Słonimskiego) pisano:

„toczący się obecnie proces przeciwko wychowawcom zakładu

poprawczego w Studzieńcu odsłonił fakty tak ohydne, że

wstrząsnęło to całym społeczeństwem. Dowiedzieliśmy się, że w

zakładzie tym torturowano i katowano w potworny sposób nieletnie

dzieci, że morzono je głodem, męczono hańbiącymi pracami,

dopuszczano się na nich czynów tak okrutnych i wyrafinowanych,

jakie wymyśleć może tylko najbardziej zwyrodniała wyobraźnia”



Zakłady poprawcze nie zostały podporządkowane resortowi

oświaty (MWRiOP)



W Europie takie rozwiązania zastosowano tylko w Norwegii

i na Łotwie. W Finlandii nadzór nad zakładami

wychowawczymi sprawował resort opieki społecznej

Przed II wojną światową szkoły specjalne

dla dzieci i młodzieży moralnie zaniedbanej
zaspokajały około 10% potrzeb.

W ciągu dwudziestolecia liczba szkół

specjalnych dla moralnie zaniedbanych wzrosła
trzykrotnie, z 6 szkół - w roku szk. 1918/19
(dla 359 uczniów)- do 17 szkół(dla 2271 dzieci
i młodzieży).

Z 17 szkół: 4 podlegały samorządom, 7-

Ministerstwu Wyznań Religijnych i Oświecenia
Publicznego, 6 - Ministerstwu Sprawiedliwości
(zakłady zamknięte).

I wojna światowa



Z 400 ochron istniejących przed 1914 r. w Królestwie Polskim (KP) w

czasie wojny blisko połowa wstrzymała działalność



W KP blisko 30 różnych instytucji zajmowało się opieką na dziećmi.

Największe osiągnięcia miała Rada Główna Opiekuńcza (RGO), obejmująca w

1918 r. ponad 1400 placówek dla 120 tys. dzieci.



W zaborze pruskim prowadził działalność Poznański Komitet Pomocy



W Galicji Książęco-Biskupi Komitet Pomocy (Kraków) pod patronatem

ks.biskupa A. Sapiehy



W akcję ratownictwa i pomocy dzieciom włączały się ośrodki zagraniczne.

Na emigracji aktywnie działali I.J.Paderewski i H. Sienkiewicz.



W czasie I wojny światowej (1914-1918)na ziemiach polskich uległo

zniszczeniu 18% zabudowań, a 85% obszaru objętych było działaniami

wojennymi.



W 1916 r. Władysław Szenajch (lekarz, pediatra) ogłasza apel „W sprawie

ratownictwa Dzieci”- domaga się działań systemowych a nie tylko

filantropijnych.

/

dane za M. Balcerek, Dzieje opieki na dzieckiem w Polsce, Warszawa 1977/

Potrzeby w zakresie opieki nad dzieckiem
niepełnosprawnym u progu niepodległości



Według wyliczeń Jana Hellmanna (pierwszego naczelnika
Wydziału Szkół Specjalnych w WRiOP)w Polsce należało
objąć opieką:

a)

75 tys. dzieci upośledzonych umysłowo

b)

4 tys. dzieci głuchych

c)

3 tys. niewidomych

d)

6 tys. kalek i dzieci chorych
Opracowany przez Hellmanna projekt rozbudowy
szkolnictwa specjalnego wymagał kolosalnych nakładów
finansowych i zakładał utworzenie: ponad 40 instytutów
dla niewidomych, głuchoniemych i upośledzonych umysłowo
oraz 1827 klas specjalnych (pomocniczych) przy szkołach
powszechnych dla 36 tys. uczniów opóźnionych w rozwoju
umysłowym lub zaniedbanych wychowawczo.



Powstałe w okresie zaborów placówki (szkoły i zakłady)
zapewniały opiekę dla około

2-2,5%

ogółu dzieci i młodzieży

specjalnej troski.

Jan Hellmann, podobnie jak Maria

Grzegorzewska, która została pierwszą
referentką szkolnictwa specjalnego w MWRiOP,
postulowali wprowadzenie ustawowego obowiązku
szkolnego dla wszystkich dzieci
niepełnosprawnych w Polsce.

Potrzebę strukturalnych działań na rzecz

dzieci niepełnosprawnych zgłaszali lekarze,
prawnicy, działacze społeczni, m.in. :
wspomniany wcześniej Władysław Szenajch,
Aleksander Mogilnicki (prezes Sądu
Najwyższego), Władysław Jarecki i Stanisław
Kopczyński (uczestniczyli w I Ogólnopolskim
Zjeździe Nauczycielskim w IV 1919 r. w
Warszawie)

Dekret z 7 II 1919 r. „o obowiązku szkolnym”



Na mocy dekretu J. Piłsudskiego z 7 II 1919 r.
ustanowiono 7-letni obowiązek szkolny w
Rzeczypospolitej. W odniesieniu do
niepełnosprawnych napisano w nim:

„od obowiązku szkolnego mogą być uwolnione dzieci chore

fizycznie (szczególnie z gruźlica otwartą) lub umysłowo
oraz dzieci niedorozwinięte, jeśli ich ułomności wyłączają
je od pobierania nauki w szkole powszechnej. Jeśli w danej
miejscowości istnieje zakład kształcenia chorych, kalek,
ciemnych, głuchoniemych i niedorozwiniętych, obowiązek
szkolny rozciąga się na te dzieci”



Z obowiązku szkolnego wyłączono dzieci
niepełnosprawne, które mieszkały dalej niż 3 km od
szkoły

/

cyt. Za M. Pęcherski, M. Świątek, Organizacja oświaty w Polsce w

latach 1917-1977, Warszawa 1978/

I Ogólnopolski Zjazd Nauczycielski 14-17 IV
1919 r.



Podczas tego zjazdu (802 delegatów z całej

Polski) na temat szkolnictwa specjalnego

wypowiadali się: Stanisław Kopczyński (lekarz,

higienista) Tadeusz Jaroszyński (lekarz), dr

Władysław Jarecki, Albin Gawlik (kierownik

szkoły specjalnej dla dzieci upośledzonych

umysłowo)



Jarecki wygłosił referat „Obowiązek

społeczeństwa i państwa względem dzieci

upośledzonych”- od władz państwowych domagał

się otwierania klas przy szkołach powszechnych

dla dzieci mniej zdolnych i dla dzieci umysłowo

upośledzonych, ustawowych uregulowań płac

nauczycielskich, utworzenia studium wychowania

pedagogiczno-leczniczego w Warszawie,

przygotowującego nauczycieli oraz osobnej

placówki kształcącej nauczycieli dla szkół

specjalnych

•Albin Gawlik (w referacie: „Organizacja
szkół dla dzieci upośledzonych umysłowo i
leczenie jąkalstwa” – domagał się by
zastosować europejską terminologię podziału
dzieci upośledzonych umysłowo na 3 stopnie:
debile, imbecyle, idioci (ciężkie
upośledzenie)

Uważał, że dla dzieci lekko

upośledzonych umysłowo należy tworzyć
szkoły w każdym mieście pow. 20 tys.
mieszkańców.

Omawiał sprawy placowe, metodyczne.

Wnioskował o wprowadzenie obowiązku
szkolnego dla wszystkich dzieci
niepełnosprawnych.

Delegaci reprezentujący szkolnictwo specjalne
(na zjeździe oświatowym) byli zgodni w tym, że
państwo winno sfinansować budowę sieci szkół
specjalnych dla głuchych, niewidomych i
upośledzonych umysłowo na terenie całego kraju.

W rezolucjach pozjazdowych zapisano, iż:

„dzieci umysłowo lub fizycznie niemoralne lub
upośledzone (mało zdolne, głuchonieme,
ociemniałe, z zaburzeniami mowy, z wadami
charakteru) powinny być kształcone oddzielnie
pod kierunkiem specjalnie wykształconych
kierowników”

/ patrz: O Szkołę Polską. Pierwszy Ogólnopolski Wielki
Zjazd Nauczycielski, Lwów-Warszawa 1919, s. 241. /

Stanowisko Polskiego Towarzystwa
Pediatrycznego.
I Zjazd Psychiatrów Polskich w1920 r.



Polskie Towarzystwo Pediatryczne opracowało

własny, rzetelny, perspektywiczny program

rozbudowy szkolnictwa specjalnego. Witold

Chodźko (Minister Zdrowia) - pozytywnie

zaopiniował ten program i przedstawił go na

posiedzeniu rządu. Rada Ministrów odrzuciła

jednak projekt w całości (bark funduszy)



Na I zjeździe Psychiatrów Polskich wnioskowano

o: rozbudowę szkół i oddziałów specjalnych przy

szkołach powszechnych, budowę szkół i

przytułków dla dzieci z objawami głuptactwa i

idiotyzmu, zakładanie oddziałów dziecięcych

przy zakładach psychiatrycznych

/patrz W. Sterling, Opieka lecznicza nad dzieckiem anormalnym, Warszawa

1935

./

Konstytucja z 17 III 1921 r.



W konstytucji tej wszystkim dzieciom przyznano

prawa do bezpłatnej nauki w publicznych szkołach

powszechnych (7-14 lat)



Art. 103 konstytucji stanowił, że dzieci:

„Bez dostatecznej opieki rodzicielskiej, zaniedbane

pod względem wychowawczym, maja prawo do opieki i

pomocy Państwa w zakresie oznaczonym ustawą”.

Zapowiadanej ustawy nie wydano. Ukazała się (16 VIII 1923)

ustawa ramowa o opiece społecznej, w której pominięto

dziecko niepełnosprawne.



w 1925 r. Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej

(MPiOS) przygotowało własny projekt ustawy, w

którym znalazł się zapis o potrzebie budowy 60

zakładów specjalnych w latach 1926-1930 oraz

objęcie opieką dzieci upośledzonych umysłowo,

fizycznie, zdemoralizowanych, osieroconych,

zaniedbanych.

Przygotowanie zawodowe nauczycieli szkół i
zakładów specjalnych



W roku szkolnym 1919/20 Ministerstwo Zdrowia

Publicznego w porozumieniu z MWRiOP uruchomiło

roczny kurs seminaryjny dla przyszłych

nauczycieli dzieci niedorozwiniętych i z wadami

charakteru (kierownik kursu: Michalina

Stefanowska) Wśród wykładowców znaleźli się

m.in.: Czesław Babicki, Maria Grzegorzewska,

Józefa Joteyko, Janusz Korczak, Władysław

Sterling, Aniela Szycówna.



W roku szkolnym 1920/21 MWRiOP zorganizowało

jeszcze jeden półroczny kurs seminaryjny

pedagogiki specjalnej, a w roku szkolnym 1921/22

roczne Seminarium Pedagogiki Specjalnej.



6 V 1920 r. powstał w Warszawie Instytut

Fonetyczny (pod kierownictwem prof. fonetyki

Tytusa Benniego z UW)

Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej
(PIPS)



Powstał w połowie 1922 r. (jako jednoroczne studium)
w wyniku połączenia Seminarium Pedagogiki Specjalnej
i Instytutu Fonetycznego



12 VII 1922 r. MWRiOP zatwierdziło statut PIPS.
Zgodnie z nim Instytut zajmował się:

a)

kształceniem czynnych zawodowo nauczycieli-wychowawców
szkół powszechnych i szkół średnich

b)

doskonaleniem i dokształcaniem nauczycieli zatrudnionych w
szkołach specjalnych

c)

prowadził badania naukowe:

„w różnych dziedzinach

szkolnictwa specjalnego, a w szczególności
nad ulepszaniem metod nauczania i wychowania
dzieci anormalnych”



W PIPS zajmowano się szkolnictwem specjalnym
dla: „głuchych, niewidomych, upośledzonych
umysłowo, upośledzonych moralnie i kalekich”

-PIPS (do 1958 r.) był jedyną placówka w Polsce zajmującą
się przygotowaniem zawodowym nauczycieli szkół i zakładów
specjalnych,
- nie było formalnego egzaminu na studia w Instytucie. O
przyjęciu decydowała rozmowa kwalifikacyjna kandydata z
dyrektor PIPS- Marią Grzegorzewską,
- W roku szkolnym 1922/23 było 26 słuchaczy,
- po ukończeniu 1-rocznych studiów absolwent otrzymywał
tymczasowe zaświadczenie przy czym w ciągu następnego roku
(warunkowo do 3 lat) musiał przygotować i złożyć pracę
dyplomową,
- przyjęcie pracy dyplomowej uprawniało do dyplomu
nauczyciela szkoły specjalnej.
- W PIPS (do 1939 r.) uruchomiono:
a) Poradnię Ortofoniczną (od 1922 r.)
b) Poradnię Psychopedagogiczną (geneza: seminarium
pedagogiki specjalnej z 1920 r.)
c) Poradnię Pedagogiki leczniczej (od 1924)
c) Muzeum Szkolnictwa Specjalnego
przy ul. Złotej 24 istniała szkoła ćwiczeń (badania eksperymentalne
nad możliwościami edukacji upośledzonych umysłowo)

I Zjazd Nauczycieli Szkół Specjalnych w
1925 r.



W grudniu 1925 r., z inicjatywy Sekcji

Szkolnictwa Specjalnego ZNP, w Warszawie odbył

się pierwszy zjazd nauczycieli szkół

specjalnych, w tym przedstawicieli

ministerstwa, działaczy oświatowych (ok. 400

osób)



Dyskutowano na temat:

- metod nauczania w szkołach specjalnych,
- domagano się wydania osobnej ustawy o systemie

kształcenia specjalnego,

-

przygotowania przez władze Państwa

perspektywicznego programu rozwoju sieci szkół

specjalnych

-

problemów w realizacji obowiązku szkolnego

przez dzieci niepełnosprawne

Osiągnięcia Sekcji Szkolnictwa Specjalnego

W 1924 r. ukazał się pierwszy numer „Szkoły
Specjalnej”- jedynego czasopisma
branżowego nauczycieli szkół i zakładów
specjalnych(dziś redaguje je APS)
Od 1925 r. do 1939 r. – w ramach tzw.
„Biblioteki leczniczej” - wydano 20
publikacji dotyczących metod pracy i
generalnie ujmując rehabilitacji dziecka
niepełnosprawnego.
/ Uwaga „Szkoła Specjalna” dostępna jest w czytelni
APS/

Ustawa z 11 III 1932 r.



W ustawie z 11 marca 1932 r. „O ustroju

szkolnictwa” przyjęto (art.8), iż :

„czas trwania obowiązku szkolnego dzieci

anormalnych określa Minister WRiOP. Dzieci te

mogą być zwolnione od obowiązku szkolnego, o ile

nie ma dla nich zorganizowanej szkoły specjalnej”



W art. 13 ustawy zapisano, że:

„wychowanie i kształcenie dzieci anormalnych

odbywa się w zakładach i szkołach powszechnych

specjalnych, bądź w oddziałach specjalnych”



w art. 33 określono zasady na których

opierało się przygotowanie zawodowe

nauczycieli szkół i zakładów specjalnych

- w 1933 r. decyzją MWRiOP wynagrodzenie
nauczycieli szkół specjalnych zrównano z
pensją nauczycieli szkół powszechnych.
Zwiększono jednocześnie tygodniowy wymiar
pracy nauczyciela szkoły specjalnej z 26 do 29
godzin
- w 1936 r. Minister WRiOP wydał zarządzenie w
sprawie selekcji dzieci upośledzonych
umysłowo. Napisano w nim, że: „selekcja dzieci
upośledzonych ma na celu wyodrębnienie z pośród
dzieci w wieku obowiązku szkolnego (...) tych dzieci,
które ze względu na niedorozwój umysłowy nie mogą
pobierać nauki w szkołach powszechnych i
zakwalifikowanie ich do zakładów, szkół lub oddziałów
specjalnych”.

Badania selekcyjne odbywały się pod

kierownictwem Pracowni Psychopedagogicznej
PIPS lub przeszkolonych ( w PIPS) nauczycieli
szkół specjalnych.

II Zjazd Nauczycieli szkół Specjalnych



Odbył się pod patronatem Sekcji Szkolnictwa

Specjalnego ZNP, w dniach od 4 do 6

października 1934 r., w Warszawie.



Wzięło w nim udział 600 osób, w tym 450

nauczycieli szkół i zakładów specjalnych



Krytycznie odniesiono się do ustawy szkolnej

(Jędrzejewiczowskiej) z 1932 r.



W rezolucjach pozjazdowych znalazły się o:

-

konieczności rozbudowy szkół specjalnych

-

wydaniu ustawy o ustroju szkolnictwa

specjalnego

-

rozszerzeniu akcji profilaktycznej

(rozbudowa pracowni psychopedagogicznych na

terenie kraju)

I Ogólnopolski Kongres Dziecka (2-4 X
1938)



Wzięło w nim udział 1500 przedstawicieli świata

nauki, kultury i oświaty, działaczy samorządowych

i społecznych z 60 organizacji i instytucji

społecznych



Maria Grzegorzewska prezentowała stan i

perspektywy rozwoju szkolnictwa specjalnego (dla

niewidomych, głuchych, upośledzonych, moralnie

zaniedbanych) Domagała się:

-

faktycznej realizacji i przedłużenia obowiązku

szkolnego dzieci „anormalnych”

-

opracowanie dopasowanej do potrzeb dzieci

niepełnosprawnych sieci szkolnej (w woj.

wschodnich uczyło się niespełna 10 % dzieci, w

centralnych ponad 50%, zachodnich - 30%)

-

utworzenia zakładów dla dzieci kalekich (powstają

po II wojnie światowej)

-

rozbudowy burs, internatów, szkół i zakładów

specjalnych

Bilans dwudziestolecia międzywojennego



Do wybuchu II wojny światowej utworzono 104

szkoły podstawowe specjalne dla 12076 dzieci.

W tym dla:

niewidomych - 8 szkół (678 uczniów)
głuchoniemych - 16 szkół (1311 uczniów)
upośledzonych umysłowo - 64 szkoły (8265

uczniów)

moralnie zaniedbanych - 16 szkół(1822 uczniów)



Nie tworzono przedszkoli, szkół zawodowych i

szkół średnich ogólnokształcących (w Szkole

Ćwiczeń PIPS przy ul. Złotej 24 podjęto w

latach trzydziestych pierwsze próby

kształcenia zawodowego oraz w 20 szkołach

prowadzono akcję przysposobienia zawodowego)



Spośród wszystkich kategorii niepełnosprawnych do

wybuchu II wojny światowej łącznie nauczaniem

objętych było około 10-15 % dzieci w wieku szkolnym