1

BEZPOŚREDNIE

BEZPOŚREDNIE

INWESTYCJE

INWESTYCJE

ZAGRANICZNE:

ZAGRANICZNE:

Pojęcie,

Pojęcie,

determinanty, teoria

determinanty, teoria

i praktyka

i praktyka

 

 

dr Mieczysław SZOSTAK

Instytut Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych

2

GŁÓWNE ZAGADNIENIA

1.

Wieloznaczność pojęcia bezpośrednich inwestycji

zagranicznych (BIZ).

2.

BIZ a portfelowe inwestycje zagraniczne.

3.

Klasyfikacje bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

4.

Główne determinanty lokalizacji BIZ.

5.

Paradygmat OLI: Eklektyczna teoria J.H. Dunninga

wyjaśniająca przepływy BIZ i ekspansję KTN.

6.

Paradygmat OLI a nowy paradygmat rozwoju.

7.

Ewolucja zmian wielkości globalnych strumieni i zasobów

BIZ
w latach 1982-2006.

8.

Struktura geograficzna globalnego napływu BIZ.

9.

Rosnąca rola korporacji z KSR i KTT w odpływie BIZ w

skali globalnej.

10. Zmiany struktury sektorowej i gałęziowej globalnego

napływu BIZ w latach 1990-2005.

11. Perspektywy ewolucji globalnych przepływów BIZ w okresie

2007-2011 r.

3

3

1. Wieloznaczność pojęcia
bezpośrednich
inwestycji zagranicznych (BIZ)

• Pojęcie BIZ nie jest jednoznaczne

, o czym świadczą prawie 50-

letnie spory w literaturze zagranicznej i trochę krócej trwające

dyskusje w polskim piśmiennictwie nt. istoty i zasięgu tego terminu.

• Bardzo obszerny przegląd i dość udaną próbę

klasyfikacji definicji

BIZ

przedstawiła w 2001 r.

K. Przybylska

. Zaproponowała ona

podział całości definicji sformułowanych wcześniej przez

poszczególnych indywidualnych autorów na

siedem różnych

typów

.

Przy tym cztery pierwsze rodzaje określeń istoty BIZ stanowią

różne warianty ujęcia finansowego, które sprowadza się do

utożsamiania BIZ z transferem kapitału.

• Autorzy

piątej grupy definicji

– zdaniem K. Przybylskiej – próbują

łączyć podejście finansowe (kapitałowe) ze spojrzeniem od strony

realnej
na zagraniczną działalność inwestycyjną przedsiębiorstw. Dobrze

ilustruje
to niezwykle trafna opinia brytyjskiego ekonomisty J.E.S. Parkera
(z 1973 r.), który akcentował, że BIZ są nie tylko „transferem zasobów
kapitałowych, lecz

transplantacją

, która polega na

kombinacji

kapitału, technologii i zarządzania

”.

4

4

Definicje B I Z (c.d.)

• Szósta grupa definicji jest wyrazem czysto realnego ujęcia BIZ Za

typowy tego przykład uznać trzeba stanowisko Ch.P. Kindlebergera

(1969r.), według którego BIZ sprowadzają się do pionowego lub

poziomego rozszerzenia skali działalności firmy poza granice jej

macierzystego kraju. Oznacza to całkowite utożsamianie BIZ z

ekspansją KTN, co jest jednak zbyt daleko idącym uproszczeniem.

• Autorzy definicji, zaliczonych przez K. Przybylską do siódmej grupy,

przywiązują szczególną wagę na kwestii własności i kontroli

działalności filii KTN przez ich przedsiębiorstwa macierzyste.

Odwołuje się ona w tym kontekście do publikacji m.in. P.J. Buckleya

(1995 r.), S.P. Krugmana (1995r.) i C.A. Michaleta (1997 r.).

• W tej samej grupie należy również umieścić definicję podaną przez

A. Budnikowskiego, który określa BIZ „jako podejmowanie od podstaw

samodzielnej działalności gospodarczej za granicą lub też

przejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa”.

• Równocześnie trzeba podkreślić, że od szeregu już lat kwestia kontroli

i własności firm nabywanych lub od podstaw zakładanych za granicą

przez KTN jest uwzględniana przy analizie istoty BIZ przez niemal

wszystkich badaczy, zwłaszcza jeśli nawiązują oni do wzorcowych

definicji BIZ, opracowanych i oficjalnie przyjętych przez OECD i MFW.

5

5

Definicje B I Z (c.d.)

• Chociaż K. Przybylska - wzorem niektórych innych autorów -

przytacza odrębnie definicje MFW i OECD, to nie jest to słuszne, bo

obecnie obie te definicje pokrywają się niemal całkowicie. Nie należy

się temu dziwić, bo już od dość dawna eksperci obu tych organizacji

nie tylko ściśle ze sobą współdziałają, ale razem pracują nad dalszym

doskonaleniem definicji
i statystyk BIZ. Prym w tych pracach wiedzie OECD, z czego wynika, iż

można się ograniczyć do przytoczenia definicji BIZ w ujęciu OECD.

• W myśl

wzorcowej definicji -

ustalonej przez

OECD (w 1996

r.)

– pod pojęciem BIZ rozumie się inwestycje podejmowane przez

jednostkę-rezydenta jednej gospodarki (zwaną „bezpośrednim
inwestorem”) „celem uzyskania

trwałego wpływu (lasting

interest)

na jednostkę rezydującą

w innej gospodarce” ( określaną mianem „przedsiębiorstwo

bezpośredniego inwestowania”). Dalej OECD akcentuje, że „trwały
wpływ implikuje istnienie

długookresowych stosunków

między

bezpośrednim inwestorem i przedsiębiorstwem [bezpośredniego
inwestowania] oraz

znaczny stopień wpływu na zarządzanie

tym przedsiębiorstwem”.

6

6

Definicje B I Z (c.d.)

• Odwołując się do cytowanej definicji OECD, NBP (2006 r.) formułuje

własną jej wersję: „Inwestycją bezpośrednią za granicą określana jest
inwestycja dokonana przez rezydenta jednej gospodarki (inwestora
bezpośredniego)
w celu osiągnięcia długotrwałej korzyści z kapitału zaangażowanego
w przedsiębiorstwo-rezydenta innej gospodarki (przedsiębiorstwo
bezpośredniego inwestowania).”

• Następnie NBP precyzuje, że „przedsiębiorstwem bezpośredniego

inwestowania jest przedsiębiorstwo, w którym inwestor bezpośredni
posiada co najmniej 10% akcji zwykłych (tzn. udziałów w kapitale)
albo uprawnienia do 10% głosów na walnym zgromadzeniu
akcjonariuszy albo udziałowców”.

• Dodać warto, iż z zakończonych niedawno prac nad nową (czwartą)

definicją wzorcową BIZ (która ma zostać opublikowana w br.) wynika,
że eksperci OECD uzgodnili już podniesienie wymaganego progu
akcji/głosów do 20%, zgodnie z nowymi Międzynarodowymi
Standardami Rachunkowości (IAS) oraz z praktyką USA. Odrzucono
natomiast propozycję uwzględnienia
w nowej definicji BIZ podwyższenia do 50% minimalnego udziału
bezpośredniego inwestora w kapitale zagranicznej firmy.

7

7

2. BIZ a portfelowe inwestycje
zagraniczne

• W nawiązaniu do przesstawionych spostrzeżeń podkreślić trzeba, że

do tej pory próg 10% akcji zwykłych (udziałów w kapitale) lub głosów

na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy (czy udziałowców) jest

powszechnie traktowany (także przez OECD i MDW) jako kryterium

rozgraniczania BIZ i portfelowych inwestycji zagranicznych (PIZ).

Oznacza to zatem, że posiadacz mniejszościowego pakietu udziałów

(poniżej 10%) jest uważany za inwestora portfelowego.

• Ale pojęcie PIZ jest znacznie szersze. Obejmuje ono nie tylko

mniejsze od 10% pakiety akcji (udziałów) przedsiębiorstw. Wzorując

się na definicjach OECD i MFW, w polskich statystykach finansowych

NBP (2006 r.) zalicza do PIZ dwie następujące grupy zagranicznych

papierów wartościowych:
a) udziałowe papiery wartościowe, tj. wszystkie typy zbywalnych

akcji
i udziałów, w tym certyfikaty inwestycyjne (akcje) funduszy

zbiorowego inwestowania, jednostki uczestnictwa w takich

funduszach i kwity depozytowe (ADR lub GDR);
b) dłużnicze papiery wartościowe, tj. wszystkie rodzaje

długoterminowych i krótkoterminowych papierów dłużnych, w tym

obligacje skarbowe, obligacje korporacyjne, bony skarbowe,

krótkoterminowe korporacyjne papiery dłużne i zbywalne certyfikaty

depozytowe.

8

8

BIZ a portfelowe inwestycje zagraniczne
(c.d.)

• Powracając do kwestii wspomnianego progu wielkości pakietu akcji

(udziałów lub głosów), uznawanego za podstawę rozróżniania PIZ i
BIZ, trzeba podkreślić, że jest to kryterium dość umowne i często
zawodne, bo
w praktyce posiadanie 10% akcji (lub udziałów) określonej firmy nie
zawsze wystarcza do wywierania wpływu na jej działalność.
Dlaczego?

• Po pierwsze, możliwe jest to tylko przy znacznym rozproszeniu

własności pozostałych akcji. Natomiast w przypadku koncentracji
akcji w rękach kilku dużych właścicieli, akcjonariusz (udziałowiec)
mający nawet 49% ogółu kapitału może nie być w stanie
przeforsować swoich decyzji bez zgody innych współwłaścicieli.

• Po drugie, posiadanie wiodącego pakietu akcji (udziałów) pozwala

na efektywne kontrolowanie działalności danej spółki jedynie wtedy,
gdy wszystkie jej akcje mają jednakowy charakter, tj. przy braku
akcji uprzywilejowanych, które umożliwiają ich dysponentom
blokowanie decyzji natury strategicznej (np. „złota akcja”
sprywatyzowanej firmy
w rękach państwa).

9

9

BIZ a portfelowe inwestycje zagraniczne
(c.d.)

• W odróżnieniu od BIZ - celem PIZ nie jest zapewnienie

inwestorowi trwałego wpływu na zarządzanie obcą firmą, lecz
dokonanie zagranicznej lokaty wolnych środków finansowych
dla uzyskania w przyszłości dochodów dzięki odprzedaży po
wyższej cenie zakupionych papierów wartościowych
(zakładając, że nastąpi wzrost wartości tych walorów)
oraz/lub z tytułu oprocentowania czy otrzymanej dywidendy.

• PIZ mają zazwyczaj charakter lokat krótkoterminowych i

ulegających sporym wahaniom, podczas gdy BIZ odznaczają
się stabilnością i długim horyzontem inwestowania.

• Ponadto różnice między BIZ i PIZ trzeba analizować nie tylko

według kryteriów ich charakteru, celu działania i wielkości
horyzontu czasowego, ale też pod kątem

procesu

podejmowania decyzji na szczeblu inwestującego
przedsiębiorstwa (czyli w mikroskali

), bo

w praktyce działania wielkich firm kto inny decyduje o każdej
z obu form inwestycji i inaczej wygląda sam proces decyzyjny.

10

10

BIZ a portfelowe inwestycje
zagraniczne (c.d.)

• W przypadku BIZ decyzje podejmowane są przez najwyższe

kierownictwo (zarząd) przedsiębiorstwa inwestującego (KTN) w

oparciu o analizy przedstawione przez pion odpowiedzialny za

strategię ekspansji
i umacniania pozycji rynkowej (lub przetrwania) korporacji. Decyzje

takie wymagają zawsze akceptacji właścicieli firmy (głównych

akcjonariuszy).

• Natomiast decyzje dotyczące PIZ podejmowane są przez menedżerów

pionu finansowego firmy, odpowiedzialnych za zagospodarowanie

wolnych środków kapitałowych (dokonują oni lokat bankowych,

zakupów akcji, obligacji itp.). Decyzje tego rodzaju nie mają

charakteru strategicznego dla KTN. Stąd też w ich podejmowaniu z

reguły nie uczestniczą ani członkowie ścisłego kierownictwa, ani

właściciele korporacji.

• Zupełne pomijanie w literaturze przedmiotu powyższych różnic

między BIZ i inwestycjami portfelowymi to fakt co najmniej

zaskakujący.

• Wydaje się, że obecnie do BIZ zaliczać trzeba zakupy kontrolnych

pakietów akcji obcych firm przez fundusze zbiorowego inwestowania

(dotąd niesłusznie uznawane za PIZ) oraz zagraniczne inwestycje

kapitałowe wysokiego ryzyka (venture capital), takie jakich -

przykładowo - dokonuje amerykański fundusz Enterprise Investors w

Polsce.

11

11

3. Klasyfikacje bezpośrednich
inwestycji
zagranicznych

• Podział BIZ według formy zaangażowania inwestycyjnego:

a) typu greenfield – utworzenie za granicą od podstaw nowej firmy

(np. budowa nowej fabryki),
b) typu brownfield - nabycie już istniejącego zakładu zagranicznego
i następnie dokonanie jego pełnej restrukturyzacji technicznej (np.

zainstalowanie wszystkich nowych urządzeń produkcyjnych w fabryce),
c) BIZ polegające na kontynuacji działalności nabytej firmy

zagranicznej bez większej jej restrukturyzacji.

• Typologia BIZ według zróżnicowania strategii działania inwestorów

w krajach goszczących:
a) horyzontalne (poziome) – prowadzenie takiej samej działalności jak
w kraju macierzystym (takie same metody wytwarzania i produkty, choć

możliwe zróżnicowanie asortymentowe),
b) wertykalne (pionowe) – firma macierzysta lokuje za granicą tylko

jedno ogniwo łańcucha wartości, przy czym:

12

12

Klasyfikacje BIZ (c.d.)

-- jeśli np. przedsiębiorstwo przemysłu przetwórczego inwestuje w

obce
kopalnie, jest to BIZ wertykalne wstecznie (backward vertical),
-- jeśli natomiast inwestuje w sieć zbytu, wtedy BIZ wertykalne
do przodu (forward vertical),
c) konglomeratowe – połączenie wertykalnych i horyzontalnych BIZ.

• Według kryterium powiązania BIZ ze strategią rozwoju kraju

goszczącego
I.A. Moosa (2002 r.) dzieli je na następujące 3 kategorie:
a) substytucyjne wobec importu (import-substituting),
b) proeksportowe (export-increasing),
c) zainicjowane przez rząd kraju przyjmującego (government-

initiated)
głównie dla poprawy sytuacji płatniczej.

• Klasyfikacja BIZ według strategii i pozycji rynkowej firmy

macierzystej:
a) ekspansywne (expansionary) – nastawione na zdobywanie przez KTN

nowych rynków zagranicznych, tj.na ekspansję zewnętrzną,
b) defensywne (defensive)– podejmowane dla obrony dotychczasowej

pozycji rynkowej firmy macierzystej KTN.

13

13

Klasyfikacje BIZ (c.d.)

• Z kolei, przyjmując za kryterium klasyfikacji zróżnicowanie motywów

inwestycyjnej ekspansji KTN, J. Dunning (w 1993 r.) wyodrębnił

cztery główne typy bezpośrednich inwestycji zagranicznych:
a) poszukujące zasobów (niedostępnych lub zbyt drogich w kraju

macierzystym KTN i w dotychczasowych krajach goszczących);
b) poszukujące rynków, tzn. nastawione głównie na zdobywanie przez

KTN nowych zagranicznych rynków zbytu,
c) podnoszące efektywność działania całej KTN (tj. zarówno firmy

macierzystej, jak też jej filii),
d) poszukujące nowych strategicznych aktywów lub zdolności, które

są niezbędne dla poprawy międzynarodowej pozycji konkurencyjnej

KTN.

• Powyższa, zaproponowana przez J. Dunninga klasyfikacja BIZ jest

do chwili obecnej powszechnie wykorzystywana w polskiej i

zagranicznej literaturze przedmiotu (m. in. w publikowanych

corocznie przez UNCTAD „Światowych raportach inwestycyjnych” -

„WIR”) do pogłębionej analizy uwarunkowań, zasięgu i efektów BIZ

w skali globalnej, w przekroju poszczególnych regionów świata i

konkretnych krajów.

14

4. Główne determinanty lokalizacji
BIZ

•

Lista uwarunkowań lub przesłanek decydujących o skali,

kierunkach
i skutkach ekspansji inwestycyjnej KTN w krajach goszczących

jest bardzo obszerna. W literaturze przedmiotu można znaleźć

szereg różnorodnych prób systematyzacji przyczyn

podejmowania BIZ.

•

Wydaje się, że determinanty BIZ należy podzielić na dwie

podstawowe grupy: ekonomiczne i prawno-instytucjonalne.

•

Determinanty ekonomiczne BIZ obejmują przede wszystkim

takie czynniki jak:
-- rozmiary i dynamika wzrostu rynku krajowego,
-- sytuacja gospodarcza i tempo rozwoju w makroskali,
-- koszty, podaż i kwalifikacje siły roboczej,
-- dostępność surowców i innych bogactw naturalnych,
-- stan infrastruktury transportowej, telekomunikacyjnej,

energetycznej oraz bankowej,

-- stosowanie zachęt finansowo-fiskalnych.

15

Główne determinanty lokalizacji
BIZ (c.d.)

•

Natomiast na determinanty prawno-instytucjonalne BIZ
składają się następujące czynniki:
-- warunki prawne i kwestia wolności prowadzenia
działalności

biznesowej,

-- polityka zmian strukturalnych (z prywatyzacją włącznie),

deregulacji i stabilizacji,

-- stopień przejrzystości funkcjonowania administracji

publicznej i skala korupcji urzędników,

-- przestrzeganie i egzekwowanie przepisów prawnych,
-- istnienie bilateralnych i multilateralnych porozumień
międzynarodowych dotyczących ochrony inwestycji
zagranicznych,
-- działalność promocyjna na rzecz przyciągnięcia BIZ itp.

16

Determinanty przewidywanej

lokalizacji BIZ według badań

UNCTAD

Komentarz:

Z badań ankietowych UNCTAD wynika, że

determinanty lokalizacji planowanych BIZ są poważnie
zróznicowane w przekroju głównych – poprzednio wyodrębnionych -
typów inwestycji. Podczas gdy wielkość i dynamika krajowego rynku
decyduje o podejmowaniu BIZ poszukujących nowych rynków zbytu,
to niskie koszty wynagrodzenia pracowników przesądzają o
likalizacji BIZ motywowanych chęcią poprawy efektywności.

17

Główne obecne atuty Polski jako
miejsca
lokaty BIZ

(według PAIiIZ)

18

Atrakcyjność potencjału
ekonomicznego
Polski dla BIZ

• Liczący się - w skali regionu EŚW - potencjał

gospodarczy Polski (mierzony PKB w wyrażeniu

absolutnym; w 2005 r.=530 mld USD wg parytetu siły

nabywczej; 2,5 raza>niż czeski).

• Wysokie tempo wzrostu PKB (w 2006 r.=5,8%, tzn. ok.

cztery razy wyższe od przeciętnego tempa w UE (1,5%).

• 1 miejsce Polski w rankingu planowanych na najbliższą

przyszłość BIZ w Europie (wg Ernst&Young, 2005 r.).

• 2 miejsce w Europie pod względem zaufania

inwestorów zagranicznych (wg AT Kearney z 2006 r.).

• 5 miejsce na świecie w rankingu najlepszych lokalizacji

dla BIZ (w opinii prezesów KTN - wg Ernst&Young, 2006r.)

• Relatywnie wysoka wydajność produkcji

w naszym kraju.

19

Atrakcyjność zasobów ludzkich
Polski dla inwestorów zagranicznych
(wg PAIiIZ)

• Wielkość zasobów kadrowych naszego kraju:

20 milionów młodych ludzi (wyedukowanych i

znających dość dobrze języki obce).

• Ważnym atutem struktura demograficzna:

50% społeczeństwa ma mniej niż 35 lat.

• Wysoka jakość kapitału ludzkiego: ponad 2

miliony osób kształci się w szkołach wyższych

(ponad 45% młodzieży w przedziale wieku 20-24 lat).

• 427 uczelni wyższych,z czego 126 państwowych i 301

uczelni prywatnych (100 tys. nauczycieli akademickich).

• Społeczeństwo polskie należy do najbardziej

pracowitych w krajach OECD. Przeciętnie Polak

przepracowuje 1957 godz. rocznie (Koreańczyk -2380

godz.; Niemiec i Francuz o 600 godz. mniej od Polaka).

20

5.

Paradygmat OLI: Eklektyczna teoria

J.H. Dunninga
wyjaśniająca przepływy BIZ i ekspansję
KTN

• Najbardziej popularną teorią, która wyjaśnia w miarę całościowo motywy

podejmowania BIZ i determinanty działalności KTN, jest bezsprzecznie

eklektyczna teoria produkji międzynarodowej, której autorem jest J.H.

Dunning. Pierwszą jej wersję przedstawił on w 1973 r. Od tej pory ciągle

ją modyfikuje, wzbogaca i rozszerza o nowe aspekty.

• Teoria Dunninga stanowiła od początku mistrzowską kompilację (lub

syntezę) i rozwinięcie dorobku trzech wcześniejszych teorii cząstkowych.
Wykorzystując je, Dunning zaprezentował własną teorię, która zwana jest

paradygmatem OLI, od pierwszych liter 3 angielskich słów: ownership

(O), location (L) oraz internalization (I), które określają źródła 3 grup

podstawowych przewag KTN wyodrębnionych przez autora.

• Pierwszą z nich są przewagi o charakterze oligopolistycznym, jakimi

odznaczają się poszczególne KTN z racji posiadanego przez nie prawa

własności szeroko pojętych aktywów. Dlatego też nazywane są one

specyficznymi przewagami własnościowymi (ownership specific

advantages).

• Drugą grupę tworzą przewagi KTN z tytułu specyfiki lokalizacji ich

działalności ekonomicznej (location specific advantages).

• Trzecia grupa to specyficzne przewagi związane z internalizacją KTN

(internalization incentive advantages).

21

Paradygmat OLI – przewagi

własnościowe

• Niepowtarzalne przewagi typu oligopolistycznego, które wynikają ze

specyfiki samej natury KTN, a zwłaszcza z własności unikalnych

aktywów, pozwalają poszczególnym korporacjom globalnym podejmować

BIZ i konkurować skutecznie z innymi firmami tego typu oraz z firmami

lokalnymi w krajach przyjmujących.

• Najpierw Dunning dzielił te przewagi na trzy niezbyt precyzyjnie

rozgraniczone podgrupy, zaś w latach 90. oraz w obecnej dekadzie

systematyzuje je w dwie podgrupy (lub „wiązki”, jak określa to trafnie

Zorska):
1) przewagi wynikające z posiadania specyficznych zasobów i

umiejętności, 2) przewagi będące efektem wspólnego zarządzania przez

kierownictwo firmy macierzystej wszystkimi filiami wchodzącymi w

skład danej KTN.

• Na szczególna uwagę zasługują atuty oparte na wiedzy oraz tzw. aktywa

relacyjne (relational assets, co Zorska tłumaczy chyba niezbyt jasno jako

„atuty relacyjne”). Chodzi tu o gotowość i umiejętność KTN do

uzyskania dostępu, tworzenia, wykorzystania i koordynowania

wszelakich zasobów oraz zdolności, które są niezbędne celem

ustanowienia optymalnie korzystnych międzyludzkich powiązań

(stosunków czy relacji), jak też stałej poprawy jakości takich powiązań

wewnątrz samej korporacji oraz
w jej kontaktach z otoczeniem zewnętrznym.

22

Paradygmat OLI – przewagi

lokalizacyjne

• Przewagi lokalizacyjne to – według interpretacji Dunninga - zestaw

przesłanek decydujących o wyborze przez KTN konkretnego

goszczącego, a ściślej mówiąc – o wyborze nie tylko kraju, lecz także

konkretnej dziedziny (branży) i określonego przedsiębiorstwa

zagranicznego, które jest przejmowane przez firmę macierzystą lub

konkretnego miejsca lokalizacji nowo tworzonej filii zagranicznej, w

ramach ekspansji inwestycyjnej (BIZ).

• Zdaniem omawianego autora, o wyborze miejsca lokalizacji BIZ

decydują następujące determinanty: czynniki rynkowe, występowanie

barier rynkowych (lub brak takich barier), koszty pracy, kapitału i

technologii w miejsce przewidywanej lokalizacji, klimat inwestycyjny,

stopień rozwoju infrastruktury i inne okoliczności działania w kraju

przyjmujacym BIZ.

• W ostatnim okresie rozważania Dunninga dotyczące lokalizacji zostały

wzbogacone w szczególności o szerzej omówiony w podręczniku

Zorskiej „model geograficznie osadzonych źródeł działań, zasobów i

wiedzy”, który w skrócie określany jest mianem modelu ARK (A –

activities; R – resources, k - knowledge).

• „Geograficzne osadzenie” powyższych 3 czynników polega na ich 22

umiejscowieniu w konkretnym regionie geograficznym kraju lokaty BIZ

lub w skupisku branżowym (cluster), które nazywane jest też po polsku

klasterem, oznaczając zgrupowanie współpracujących ze sobą firm.

23

Paradygmat OLI – przewagi

internalizacyjne

• Zdaniem Dunninga, u źródeł internalizacji, tj. procesu zastępowania

przez KTN transakcji prowadzonych poprzez rynek zewnętrzny

operacjami wewnątrzkorporacyjnymi, leżą strukturalne i

endemiczne zniekształcenia mechanizmu rynkowego.

• Pierwsze wynikają bądź z monopolistycznego charakteru rynku,

bądź z interwencjonizmu ekonomicznego państwa. Natomiast

powodem zniekształceń endemicznych jest ryzyko i niepewność

działania, brak wystarczających informacji rynkowych, jak też

ograniczenia racjonalności zachowań podmiotów ekonomicznych.

• Przewagi wynikające z internalizacji działalności KTN polegają -

według Dunninga - nie tylko na wyeliminowaniu kosztów

transakcyjnych, ale również na takich korzyściach jak: właściwa

ochrona posiadanych technologii i marek produktów, zapewnienie

lepszej jakości wyrobów, uzyskiwanie pozytywnych efektów ze

wspólnego marketingu, planowania, kontroli i koordynacji

działalności filii przez firmę macierzystą itp.

• W ostatnim okresie do rozważań Dunninga nt. przewag

internalizacyjnych zostały włączone korzyści wiążące się z tzw.

ładem korporacyjnym (corporate governance) oraz efekty tworzenia

sieci (tzn. – jak definiuje Zorska - zbioru węzłów i łączących je

wzajemnych powiązań).

24

6. Paradygmat OLI a nowy
paradygmat rozwoju

• W artykule opublikowanym w kwietniu 2006 r. Dunning po raz kolejny

dość gruntownie zmodyfikował i wzbogacił własną eklektyczną teorię

produkcji międzynarodowej, w oparciu o opracowany przez siebie nowy

paradygmat rozwoju.

• Ten new development paradigm (NDP) został przez niego przygotowany

przy wykorzystaniu dorobku 3 laureatów Nobla w zakresie ekonomi z

ostatnich lat: koncepcji celów rozwoju według teorii ubóstwa A. Sena,

roli instytucji w ujęciu D. Northa (tj. ekonomii instytucjonalnej) oraz

koncepcji transformacji (w kontekście procesu globalizacji) wg

podejścia J. Stiglitza.

• Zaproponowany przez Duninga model nowego paradygmatu

rozwojowego jest przejawem kompleksowego, multidyscyplinarnego i

niezmiernie szerokiego podejścia, zarówno do finalnych cełów (ends),

jak też do środków (means) rozwoju.

• Przy tym autor systematyzuje wszystkie cele i środki rozwoju,

wyodrębniając 3 sfery działania: ekonomiczną (economics),

socjologiczną (sociology) oraz religijną, czyli - ekologii

moralnej(religion: moral ecology).

• Próbując ściśle powiązać środki działania z celami rozwoju, Dunning

wskazuje na konieczność wieloprzyczynowej (multicausal) i

wielopłaszczyznowej (multifaceted) analizy holistycznej oraz stosowania

modeli statycznych i dynamicznych typu porównawczego.

25

Nowy paradygmat rozwoju a OLI

(c.d.)

• Dalej omawiany autor przedstawia główne uczestników, czyli - podmioty

procesu rozwoju, określając je mianem udziałowców (stakeholders) lub

graczy (players).

• Według jego opinii, są to: rynki, rządy, organizacje społeczeństwa

obywatelskiego oraz jednostki ponadnarodowe (supranational entities).

• Ponadto Dunning podkreśla konieczność zapewnienia rosnącej

partycypacji (czynnego udziału) i większej lokalnej odpowiedzialności za

własne losy (local ownership), a także zagwarantowania kluczowej roli

instytucjom i organizacjom pozarynkowym (extra-market) w procesie

rozwoju.

• Następnie autor przedstawia kolejną zmodyfikowaną wersję teorii

eklektycznej, włączając do niej główne elementy NDP.

• Do przewag własnościowych dodał specyficzne instytucjonalne przewagi

komparatywne KTN, tj. zachęty wykorzystywane przez firmę dla

optymalnego wykorzystania jej działań, zasobów i wiedzy (ARK).

• Analizę przewag lokalizacyjnych na szczeblu kraju goszczącego łączy z

głównymi 4 typami BIZ (tj. poszukujące rynkowych, zasobów,

efektywności i aktywów), znacznie rozszerzając listę determinant

ekonomicznych i przyporządkowując poszczególne determinanty

określonym typom BIZ.

• W rozważaniach nt. przewag internalizacyjnych, uwzględnia skutki

globalizacji, różnicując analizę w odniesieniu do KWR i KSR.

26

7

.

Ewolucja zmian wielkości globalnych

strumieni
i zasobów BIZ w latach 1982-2006

•

Według danych UNCTAD ewolucja napływu rocznych strumieni BIZ (FDI

inflows) w skali całego świata w latach 1982-2006 (w mld USD) wyglądała

jak niżej:
------------------------------------------------------------------------
1982 1990

1995 2000

2004

2005

2006

-----------------------------------------------------------------------
59 202

315 1 411 730

972

1 306

-----------------------------------------------------------------------
Komentarz: Mimo dynamicznego wzrostu strumienia rocznego globalnego

napływu BIZ w ostatnich 3 latach, w 2006 r. był on wciąż nieco niższy od

rekordowego poziomu z roku 2000.

•

Natomiast skumulona wielkość globalnego napływu BIZ (tj. zasób

napływu BIZ - FDI inward stock) zmieniała się w okresie 1982-2006 r. (w

mld USD) następująco:
-------------------------------------------------------------------------------------
1982 1990

1995 2000 2004 2005 2006

-------------------------------------------------------------------------------------
647 1 789

2 660 6 314 9 981 10 455 11 999

-------------------------------------------------------------------------------------
Komentarz: W okresie 1990-2006 r. skumulowane BIZ wzrosły 6,7-

krotnie.

27

8. Struktura geograficzna globalnego
napływu BIZ

• Ewolucja struktury geograficznej globalnego napływu rocznych strumieni BIZ

(FDI inflows) - według danych UNCTAD - w latach 1984-2006 (w %;

świat=100%) wyglądała jak niżej:
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Grupa krajów

1984-1984 (śred.)

1995

2005

2006

--------------------------------------------------------------------------------------------------------
K W R (Triada)

81,1

63,8

59,2

65,1

K S R

15,1

28,1

36,5

29,9

K T T (= dawne KS)

3,8

8,1

6,3

5,0

-------------------------------------------------------------------------------------------------------
Komentarze: I) W analizowanym okresie występowały spore wahania udziału

poszczególnych grup krajów w całym globalnym strumienia rocznego napływu

BIZ, ale na KWR przypada ciągle od 3/5 do 4/5 całości strumienia

napływających BIZ.
II) W powyższych danych Chiny zaliczane są do KSR, a nie do KTT.

• Największe kraje przyjmujące BIZ (wg wartości strumienia w 2006 r.):

I) W grupie KWR: USA (177 mld USD i W. Brytania (170 mld USD). Natomiast

POLSKA=16,2 mld USD, Niemcy tylko=8,1 mld USD, zaś Japonia = -8,2 mld

USD!!!
II) W grupie KSR: Chiny (70 mld USD)+ Hongkong (41 mld USD) i Singapur

(32 mld USD). Natomiast Indie =tylko 9,5 mld USD.
III) W grupie KTT: Rosja (28 mld USD) i Kazachstan (6,5 mld USD).

28

Struktura geograficzna globalnego
napływu BIZ (c.d.)

• Zmiany struktury geograficznej globalnego zasobu napływu BIZ (FDI

inward stock) lub skumulowanych BIZ - według danych UNCTAD - w latach

1985-2006
(w %; świat=100%) wyglądała następująco:
-------------------------------------------------------------------------------
Grupa krajów

1985

1995

2006

-------------------------------------------------------------------------------
K W R (Triada)

70,7

71,2

69,7

K S R

23,9

22,0

27,8

K T T (=byłe KS) 5,4

6,8

2,5

----------------------------------------------------------------------------------------
Komentarze: a) W powyższym okresie na KWR przypadało ok. 7/10 całości

skumulowanego globalnego napływu BIZ, a na KSR ponas 1/4 ogółu zasobu

napływu BIZ. B) Wskutek uzyskania członkostwa w UE 10 europejskich KTT

awansowało do KWR, stąd udział grupy KTT w 2006 r. trzeba uznać za

zaniżony.

• Według stanu na koniec 2006 r. zasób BIZ ulokowanych w grupie KWR

wyniósł ponad 8 454 mld USD

, z czego w USA= 1 789 mld USD, w W. Brytanii=1

136 mld, we Francji=783 mld, w Belgii = 603 mld, w Niemczech=502 mld, a w

Japonii=107 mld USD,
a w POLSCE = 104 mld USD.

• Wielkość napływu skumulowanych BIZ w grupie KSR w 2006 r. osiągnęła 3

156 ml d USD

, w tym w Hongkongu=769 mld, w Chinach= 292 mld, w Brazylii=222

mld, a w Singapurze =210 mld USD, natomiast w Indiach tylko 51 mld USD.

• W grupie KTT napływ skumulowanych BIZ ogółem= tylko 389 mld USD

, z

czego
w Rosji=198 mld USD, w Kazachstanie=32 mld USD, a na Ukrainie=22 mld USD.

29

9. Rosnąca rola korporacji z KSR i KTT w
odpływie
BIZ w globalnej skali

• Struktura geograficzna globalnego zasobu odpływu BIZ (FDI outward

stock) lub skumulowanego odpływu BIZ w latach 1985-2006 - według

danych UNCTAD (w %; świat=100%) - wyglądała następująco:
------------------------------------------------------------------------------
Grupa krajów

1985 1995 2006

-------------------------------------------------------------------------------
K W R (Triada) 96,0 94,8 86,7
K S R

2,4 2,9 11,9

K T T (=byłe KS)

1,6 2,3 1,4

---------------------------------------------------------------------------------------
Komentarze: a) W okresie 1985-1995 r. na KWR przypadało aż 95-96%

całości skumulowanego globalnego odpływu BIZ, a na KSR mniej niż

3% całego zasobu odpływu BIZ. Ale w latach 1995-2006 r. udział grupy

KWR spadł o 8 pkt proc., podczas gdy udział KSR podniósł się do ok.

12% ogółu zasobu. b) Grupa KTT odgrywała w przeszłości i wciąż

odgrywa minimalną rolę w światowym odpływie skumulowanych BIZ.

• Według stanu na koniec 2006 r. zasób BIZ pochodzących z KWR

wyniósł
10 710 mld USD, w tym z USA=2 384 mld USD, z W. Brytanii=1 487

mld,
z Francji=1 080 mld, z Niem.=1 005 mld, a z Niderland.=653 mld USD.

30

Rosnąca rola korporacji z KSR i KTT w
odpływie
BIZ w globalnej skali (c.d.)

• Wielkość skumulowanego odpływu BIZ z KSR w 2006 r. osiągnęła

1 600 mld USD, z czego 163 mld stanowiły inwestycje pochodzące

z 2 karaibskich centrów finansowych typu offshore (tj. z

Brytyjskich Wysp Dziewiczych -123 mld oraz z Kajmanów - 40 mld

USD).

• Pomijając te ostatnie, w skład czołowej dziesiątki KSR

wywożących BIZ (wg wielkości zasobu odpływu) w roku 2005

wchodziły: Hongkong – 689 mld USD, Singapur - 118 mld, Tajwan

- 114 mld, Brazylia -87 mld, Chiny - 73 mld USD, Republika Korei

– 47 mld, RPA – 43 mld, Meksyk – 35 mld, Malezja – 28 mld, oraz

Chile – 27 mld USD.

• Na kraje azjatyckie przypadało w 2006 r. 62% łącznego zasobu

odpływu BIZ z KSR i KTT, podczas gdy w 1990 r. udział Azji=46%,

a w roku 1980 =zaledwie 23% całego wspomnianego zasobu.

Natomiast pozycja grupy krajów Ameryki Łacińskiej i Karaibów

jako „eksporterów” BIZ uległa wyraźnemu osłabieniu, bo ich

udział spadł z 67% ogółu skumulowanych BIZ pochodzących z

KSR i KTT w 1980 r. do 25% w 2006 r. Z kolei
spośród państw afrykańskich jedynym relatywnie ważnym krajem

prowadzącym zagraniczną ekspansję inwestycyjną głównie w skali

tego kontynentu była RPA.

31

Rosnąca rola korporacji z KSR i KTT w
odpływie
BIZ w globalnej skali (c.d.)

• Zasób odpływu BIZ z KTT w 2006 r. był 10 razy mniejszy w

porównaniu
z wysokością skumulowanych BIZ pochodzących z KSR, wynosząc

tylko 164 mld USD. Ale wielkość tego zasobu zwiększyła się 7,5 razy

w stosunku do 2000 r., kiedy osiągnęła 22 mld USD (w 1990

r.=zaledwie 0,2 mld USD).

• W grupie KTT jedynym liczącym się w skali globalnej w 2006 r.

krajem macierzystym skumulowanych BIZ była Rosja, skąd pochodził

zasób równy 157 mld USD (w 2005 r.=120 mld).

Drugą pozycję na -

obejmującej KTT - liście krajów pochodzenia BIZ znajdował się Azerbejdżan

(z kwotą =tylko ok. 4 mld USD).

• Natomiast strumień odpływu BIZ z KTT zwiększył się w latach 2003-

2006
o 90%, tj. z 10 mld do 19 mld USD. W tym samym okresie w grupie

KSR nastąpił „skokowy” wzrost tego strumienia – prawie 5 razy: z 36

mld w roku 2003 do 174 mld USD w 2006 r.

(z czego ok. 5 mld

przypadało na dwa poprzednio wymienione karaibskie centra finansowe

offshore).

• Przodowały pod tym względem w 2006 r.:

Hongkong (43 mld USD),

Brazylia (28 mld), Chiny (16 mld), Singapur ( 9 mld), Kuwejt (8 mld), Tajwan
i Korea Płd (po 7 mld) oraz Meksyk i Malezja (po 6 mld USD).

Natomiast

strumień rosyjskich BIZ przekroczył w 2006 r. kwotę 18 mld USD.

32

10. Zmiany struktury sektorowej i

gałęziowej
globalnego napływu BIZ w latach
1990-2005

• Struktura sektorowa globalnego zasobu napływu BIZ (FDI inward

stock) lub skumulowanego napływu BIZ

- według danych UNCTAD (w %;

świat=100%) -

w latach 1990-2005

wyglądała następująco:

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Sektor

1990

2005

mld USD %

mld USD %

---------------------------------------------------------------------------------------------------
I. Górnictwo i rolnictwo 167

9,5 790

7,9

II. Przemysł przetwórczy 729

41,1 2 975

29,6

III. Usługi 878

49,4 6 276

62,5

----------------------------------------------------------------------------------------------------
Razem zasób napływu BIZ 1 774

100,0 10 041

100,0

-

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Komentarz

: W latach 1990-2005 wzrosła rola usług jako dominującego sektora,

do którego napływały BIZ. Natomiast atrakcyjność przemysłu przetwórczego

oraz sektora pierwszego dla inwestorów zagranicznych w tym okresie znacznie

spadła. Ale dzięki ostatnio systematycznie zwiększanym nakładom inwestycyjnym

KTN
na rozwój górnictwa udział sektora I w całości skumulowanych BIZ podniósł się

skokowo z 4,4% w 2004 r. do 7,9% w 2005 r. (tzn. o 3,5 pkt procentowego).

33

Zmiany struktury sektorowej i

gałęziowej
globalnego napływu BIZ w latach
1990-2005 (c.d.)

• Podobieństwo struktury sektorowej skumulowanego napływu

BIZ do krajów wysoko i słabo rozwinietych

(wg stanu na rok

2005):
-------------------------------------------------------------------------------
Sektor

KWR

KSR

------------------------------------------------------------------------------
I. Górnictwo i rolnictwo 7,3% 8,7%
II. Przemysł przetwórczy 29,2% 31,1%
III. Usługi 63,5% 60,2%
------------------------------------------------------------------------------

• Spośród

głównych gałęzi przetwórstwa przemysłowego

najwięcej

skumulowanych BIZ – wg stanu na 2005 r. –przyciągnęły

w skali

globalnej

: przemysł chemiczny (572 mld USD), samochodowy (310

mld), elektromaszynowy (284 mld) i spożywczy (273 mld USD).

• Natomiast

najbardziej atrakcyjnymi dla inwestorów

zagranicznych gałęziami sektora usług

były w okresie do 2005 r.:

finanse (BIZ=1 877 mld USD), usługi biznesowe (1 609 mld) oraz

handel wewnętrzny (1 071 mld USD).Na te 3 dziedziny przypadało w

2005 r. ok. 73% całości skumulowanych BIZ dokonanych
w światowym sektorze usług.

34

11. Perspektywy ewolucji globalnych

przepływów
BIZ w okresie 2007-2011 r.

• Prognoza zmian napływu BIZ w skali ogólnoświatowej

w latach 2007-2011

(w mld USD, według danych zaczerpnietych

z raportu:„World investment prospects to 2011”, The Economist

Intelligence
Unit, London 2007)
----------------------------------------------------------------------------- -----
Wyszczególnienie 2007 2009 2011

-----------------------------------------------------------------------------------
Roczny strumień napływu BIZ

1 474 1 470 1 604

Skumulowany napływ BIZ 12 216 16 347 19 307
------------------------------------------------------------------------------------

• Z przytoczonej prognozy EIU wynika, że strumień napływu BIZ w

latach 2007-2009 utrzyma się na niezmienionym poziomie.
Natomiast w następnych 2 latach powinien wzrastać (do 1,6 bln USD
w 2011 r.).

• Natomiast skumulowana wielkość światowego napływu BIZ w

analizowanym okresie powinna zwiększyć się o prawie 2/3, tj. z 12,2
bln USD w 2007 r. do 19,3 bln USD w roku 2011.

35

Perspektywy ewolucji globalnych

przepłyów BIZ
w okresie 2007-2011 r. (c.d.)

• Przewidywana ewolucja struktury geograficznej skumulowanego

globalnego napływu BIZ w latach 2007-2011

(według danych

zaczerpnietych
z raportu:„World investment prospects to 2011”, London 2007)

----------------------------------------------------------------------------- -----
Grupa krajów

2007 2009 2 011

-----------------------------------------------------------------------------------
K W R

69,3% 68,6% 68,2%

KSR i KTT (łącznie) 30,7%

31,4% 31,8%

------------------------------------------------------------------------------------

• Przytoczone wyżej dane dowodzą, że w latach 2007-2011 nie należy

oczekiwać większych zmian w strukturze geograficznej skumulowanego

globalnego napływu BIZ. Oznacza to, że KWR utrzymają swą

dotychczasową dominującą pozycję w tym zakresie (mimo wsrostu

atrakcyjności niektórych KSR i KTT jako miejsca nowych lokat BIZ).

• Według prognozy EIU, w latach 2007-2011 do czołowej dziesiątki

najbardziej atrakcyjnych dla inwestorów zagranicznych państw

przyjmująych wejdą kolejno: USA (średnioroczny strumień napływu

BIZ=251 mld USD), Wlk Brytania ((112 mld), CHINY (87 mld USD),

Francja, Belgia, Niemcy, Kanada, Hong Kong, Hiszpania i Włochy.

POLSKA powinna uplasować się na 24-tym miejscu
(z napływem BIZ=12,6 mld USD rocznie).