Klasyfikacja i Diagnostyka

Zaburzeń Lękowych

Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod

postacią somatyczną

Rozdział F4 według ICD-10

Epidemiologia

Zaburzenia lękowe należą do grupy

najczęściej występujących zaburzeń

psychicznych.

Rozpoznanie

% populacji

zespoły lękowe*

11.3

fobie 7.0
uzależnienia

6.4

zaburzenia afektywne 6.0
schizofrenia

1.0

osobowość antysocjalna

0.9

* napady paniki, agorafobia, zaburzenie lękowe uogólnione

Rozpowszechnienie zaburzeń

lękowych w podstawowej opiece

zdrowotnej

Rozpoznanie

%

Lęk uogólniony

7,9

Lęk napadowy

1,1

Agorafobia

1,5

z napadami paniki

1,0

bez napadów paniki

0,5

Sartorius et al., 1996

Waga problemu?

• Według danych epidemiologicznych, 20-50%

pacjentów w podstawowej opiece zdrowotnej ma

problemy dotyczące zdrowia psychicznego,

• Najczęściej są to: depresja, zaburzenia lękowe i

adaptacyjne,

• Depresja, występując u 6-17% pacjentów POZ,

jest zatem częstsza niż nadciśnienie tętnicze

(6%)

• Jednak lekarze POZ w Polsce

rozpoznają problemy psychiczne

jedynie u 4,9% swoich pacjentów,

• Skargi wielu pacjentów zostają zinterpretowane

jako objawy chorób somatycznych i jako takie są

nieskutecznie diagnozowane a następnie leczone

narażając pacjenta na niepotrzebne koszty i

ryzyko...

Zaburzenia lękowe

Klasyfikacja wg. ICD-10

F40 Zaburzenia lękowe w postaci fobii

F40.0 Agorafobia

F40.00 bez napadów paniki
F40.01 z napadami paniki

F40.1 Fobie społeczne
F40.2 Specyficzne postacie fobii
F40.8 Inne zaburzenia lękowe w postaci fobii
F40.9 Zaburzenia lękowe w postaci fobii BNO

1

Lęk – doznanie jak najbardziej

fizyczne

• Objawy autonomiczne:

– Bicie serca, tachykardia, uczucie ciężaru w okolicy serca
– Pocenie się
– Drżenie, dygotanie, zimne dreszcze
– Suchość w ustach (nie spowodowana odwodnieniem, lekami)
– Nagłe parcie na mocz
– Uderzenia gorąca

• Objawy oddechowe:

– Utrudnione oddychanie
– Uczucie dławienia się („kluska w gardle”)
– Ból, dyskomfort w klatce piersiowej
– Nudności, wymioty, nieprzyjemne doznania brzuszne

• Objawy neurologiczne:

– Zawroty głowy, poczucie braku równowagi
– Wrażenie omdlenia
– Mrowienia, drętwienia kończyn , twarzy

Doświadczany psychicznie lęk ma swoją ekspresję fizyczną, która

może w różnym stopniu towarzyszyć różnym postaciom lęku...

Agorafobia – kryteria

diagnostyczne

•

Lęk odczuwany w związku z byciem w miejscu lub sytuacji, z
której może nie być łatwej lub niekrępującej drogi ucieczki, bądź
też uzyskanie pomocy w przypadku niespodziewanego lub
wyzwolonego sytuacją ataku paniki może być niemożliwe (dotyczy
to konkretnych sytuacji np. bycie samemu poza domem, w tłumie,
podróżowanie jakimś środkiem lokomocji, przebywanie w
zamkniętej lub nieznanej przestrzeni).

•

Sytuacje lękorodne są unikane bądź pacjent poddaje się im z
dużymi obawami przed napadem paniki lub w towarzystwie kogoś
znajomego; swoje obawy chory ocenia jako irracjonalne.

•

Powyższe objawy oraz zachowania unikowe nie mogą być
rezultatem występowania innych zaburzeń psychicznych (np. fobii
społecznych czy specyficznych, OCD, PTSD, lęku separacyjnego)

•

Agorafobii może towarzyszyć, ale nie musi, napad lęku
panicznego.

•

Występują fizyczne objawy lęku

Fobie społeczne – kryteria

diagnostyczne

• Lęk przed znalezieniem się w centrum uwagi lub obawa

przed zachowaniem się w sposób, który może się okazać

kłopotliwy lub kompromitujący.

• Zachowanie unikowe – unikanie bycia w centrum uwagi lub

sytuacji mogących prowadzić do kompromitujących lub

kłopotliwych zachowań.

• Przykładowe sytuacje to: publiczne jedzenie, korzystanie z

publicznych toalet, publiczne zabieranie głosu, spotykanie

znajomych w publicznych miejscach, wchodzenie do małych

grup ludzi bądź przebywanie w nich itp.)

• Może występować drżenie ciała, czerwienienie się, obawa

przed wymiotowaniem, oddaniem moczu lub stolca.

• Pacjent jest świadom absurdalności i irracjonalności doznań.
• Występują fizyczne objawy lęku.
• Wykluczono inne przyczyny objawów np. urojenia, omamy,

OCD itp.

Fobie specyficzne – kryteria

diagnostyczne

• Znaczna obawa przed specyficznym przedmiotem lub

sytuacją (nie uznaną wcześniej za przejaw agorafobii lub
fobii społecznej).

• Zachowanie unikowe – nasilone unikanie przedmiotów lub

sytuacji związanych z fobią specyficzną.

• Objawy pacjent postrzega jako irracjonalne i absurdalne.
• Mogą występować fizyczne objawy lęku.
• Przykładowe fobie:

– Achluophobia - lęk przed ciemnością
– Agyrophobia - lęk przed przechodzeniem przez ulicę
– Caligynephobia - lęk przed pięknymi kobietami
– Dextrophobia - lęk prze przedmiotami po prawej stronie ciała
– Equinophobia - lęk przed końmi
– Phasmophobia - lęk przed duchami

Lista fobii dostępna jest pod adresem:

www.phobialist.com

Zaburzenia lękowe

Klasyfikacja wg. ICD-10

F41 Inne zaburzenia lękowe

F41.0 Zaburzenia lękowe z napadami lęku panicznego
F41.1 Zaburzenie lękowe uogólnione (GAD)
F41.2 Zaburzenia depresyjne i lękowe mieszane
F41.3 Inne mieszane zaburzenia lękowe
F41.8 Inne określone zaburzenia lękowe

F41.9

Zaburzenia lękowe, nie określone

2

Lęk paniczny (epizodyczny lęk

napadowy) kryteria diagnostyczne

• Nawracające napady panicznego lęku pojawiające się w sposób

nieoczekiwany i najczęściej bez związku z jakąś konkretną sytuacją

czy przedmiotem.

• Napady paniki mogą być jednak wyzwalane agorafobią, fobią

specyficzną czy społeczną.

• W okresach pomiędzy napadami występuje stała obawa przed

powtórzeniem się ataku oraz konsekwencjami jego pojawienia się.

• Sam atak jest nagły, w kilka minut osiąga swe maksimum i trwa

również co najmniej kilka minut.

• Zawsze obecne są nasilone fizyczne objawy lęku w różnej wzajemnej

konfiguracji.

• Występuje często uczucie nierelaności i depersonalizacji.
• Występuje intensywny lęk przed śmiercią i/lub szaleństwem bądź

utratą kontroli nad sobą.

• Wykluczono podłoże somatyczne objawów (np. choroby serca czy

tarczycy dają podobne objawy fizyczne) oraz inne choroby psychiczne

(schizofrenię, organiczne uszkodzenie CUN, choroby afektywne).

Zaburzenie lękowe uogólnione –

GAD (Generalized Anxiety

Disorder)

• Jest najczęstszą postacią zaburzeń lękowych. Jest niezależną

jednostką chorobową i może występować jako postać

„izolowana” lub w skojarzeniu z innym zaburzeniem

psychicznym, głównie zaburzeniami nastroju (depresją).

• Występując jednocześnie z innym zaburzeniem psychicznym,

jest najczęściej „chorobą pierwotną” i ma wpływ na

pojawienie się i przebieg współwystępującego zaburzenia

(rozpoznanie GAD u pacjenta może sugerować, że w

niedalekiej przyszłości pojawi się u niego depresja bądź inne

zaburzenie lękowe).

• Pytanie, czy wczesne leczenie GAD może zapobiec rozwojowi

wtórnej depresji, pozostaje nadal otwarte.

• Pacjenci zgłaszający się do lekarza POZ częściej będą

prezentować objawy GAD łącznie z objawami dodatkowymi,

np. depresyjnymi, ponieważ chorzy z „czystą” postacią GAD

rzadziej poszukują pomocy lekarskiej, gdyż nie uświadamiają

sobie, że stan, w jakim się znajdują, jest patologiczny.

GAD – stopień upośledzenia pacjentów POZ

w USA (dane w %)

Parametr

Czysta postać

GAD

GAD +

zaburzenie

współistniejące

Upośledzenie z powodu

dolegliwości

somatycznych

47,3

57,1

Upośledzenie z powodu

dolegliwości

psychicznych

66,7

81,1

> 4 wizyty u lekarza POZ

w ostatnich 12

miesiącach

67,8

73

Częste myśli samobójcze

25,4

64

Nigdy nie leczony

41,4

29,9

Obecnie nie leczony

19,8

22

Cyt. za D. Nutt, K. Rickels, D. J. Stein: „Generalized Anxiety Disorder – symptomatology,
pathogenesis and management”, 2002

GAD – najczęstsze, obok depresji,

zaburzenie psychiczne występujące u

pacjentów POZ

• Poza tym, że jest najczęstszą postacią zaburzeń

lękowych, GAD jest także najczęstszą przyczyną

szukania pomocy u lekarza ogólnego (poza depresją).

• Jest także najczęściej diagnozowanym przez lekarzy

POZ zaburzeniem lękowym w USA i na świecie.

• Jednak tylko mały odsetek pacjentów otrzymuje

właściwe leczenie celowane na GAD. Wynika to z:

– faktu, iż zaburzenie rozwija się we wczesnym okresie życia i

jest maskowane chorobami współistniejącymi,

– faktu, iż początek jest na tyle nieostry, że pacjenci próbują

sobie radzić sami i nie pojawiają się przez długi czas u

lekarza,

– faktu, iż wielu pacjentów nie uświadamia sobie, że choruje i

potrzebuje pomocy (dopóki dopóty nie rozwinie się

dodatkowe zaburzenie psychiczne pogłębiające objawy GAD),

– faktu, iż lekarze POZ nie posiadają wystarczającej wiedzy na

temat diagnostyki i leczenia GAD.

GAD - etiologia

Ustalono, że wzajemna interakcja czynników

genetycznych i środowiskowych sprzyja

rozwojowi GAD i innych zab. lękowych

Związane z lękiem

cechy osobnicze

-negatywna emocjonalność

- reaktywność na stres

Genetycznie warunkowana podatność

Specyficzne modyfikacje

w strukturze

i/lub ekspresji genów

Tło

genetyczne

Stres

psychospołeczny

GAD

Lęk

paniczny

Fobie

specyficzne

społeczne

Zaburzenia

nastroju

Dystymia

Depresja

Według D. Nutt, K. Rickels, D. J. Stein: „Generalized Anxiety Disorder – symptomatology,

pathogenesis and management”, 2002

GAD – kryteria

diagnostyczne

• Lęk jest uporczywy, uogólniony („wolno płynący”) i

nieproporcjonalny,

• Obserwowane objawy są bardzo zmienne w czasie,
• Występuje zamartwianie się, lękliwe oczekiwanie na

wydarzenie się czegoś („złe przeczucia”),

• Objawy utrzymują się przynajmniej kilka miesięcy (pół

roku),

• Ponadto występuje:

– martwienie się o przyszłość, kłopoty z koncentracją, uczucie bycia „na

krawędzi”,

– niepokój ruchowy (niemożność usiedzenia na miejscu),
– napięciowe bóle głowy,
– niemożność odprężenia się
– drżenie ciała
– nadaktywność autonomiczna (poty, tachykardia, niepokój w nadbrzuszu,

zawroty głowy, wysychanie w ustach, uczucie lekkości w nogach)

GAD – kryteria diagnostyczne,

c.d.

• Objawy dodatkowe (wg. DSM IV):

– napięcie mięśniowe, pobolewania mięśni
– objawy somatyczne (fizyczne objawy lęku)
– objawy depresyjne
– reagowanie przestrachem z błahych powodów
– upośledzenie funkcjonowania

•

Brak pełnych przesłanek do rozpoznania:

– depresji,
– lęku panicznego,
– fobii,
– OCD,
– choroby tarczycy lub uzależnienia od substancji

psychoaktywnych,

– psychozy.

Zaburzenia depresyjne i lękowe

mieszane – kryteria diagnostyczne

• Są rozpoznawane tylko wtedy gdy obecne są zarówno

objawy leku jak i depresji, żadna grupa objawów nie jest

jednak wystarczająco dominująca i nasilona by uzasadnić

samodzielne rozpoznanie lęku lub depresji.

• Do rozpoznania niezbędne jest stwierdzenie, choćby słabych,

autonomicznych objawów lęku, które towarzyszą licznym

obawom i zmartwieniom jakie pacjent relacjonuje w trakcie

rozmowy.

• Jeśli objawy tak lękowe jak i depresyjne są bardzo nasilone,

rozpoznaje się współistnienie dwóch jednostek chorobowych:

zaburzenia lękowego i zaburzenia depresyjnego, zaś

omawiana kategoria nie znajduje zastosowania.

• Jeśli objawy dają się powiązać ze stresującymi wydarzeniami

życiowymi, zamiast mieszanych zaburzeń depresyjnych i

lękowych rozpoznaje się zaburzenia adaptacyjne

• Chorzy z tym rozpoznaniem są bardzo często pacjentami

POZ

Zaburzenia lękowe

Klasyfikacja wg. ICD-10

F42 Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD)

F42.0 Zaburzenia z przewagą myśli czy ruminacji natrętnych
F42.1 Zaburzenia z przewagą czynności natrętnych (rytuały)
F42.2 Myśli i czynności natrętne, mieszane
F42.8 Inne zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
F42.9 Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, nie określone

3

Zaburzenia obsesyjno-

kompulsyjne – Obsessive-

Compulsive Disorder (OCD)

Pod

postacią

somatyczną

Dysocjacyjne

Zab.

odżywiania

Schizo –

obsesyjne

Tiki

Neurolo-

giczne

Zaburzenia kontroli

impulsów

Spektrum chorób:

1

Zab.

osobowości

„impulsywne”

2

3

5

4

6

7

8

9

10

10

12

11

13

14

15

16

17

18

19

20

1- osobowość borderline
2- osobowość
antyspołeczna
3- hipochondria
4- dysomorfofobia
5- depersonalizacja
6- anorexia nervosa
7- napady żarłoczności

8- OCD urojeniowe
9- OCD schizotypowe
10- zesp. Tourette’a
11- chor. Huntingtona
12- autyzm

13- padaczka
14- pląsawica Sydenhama
15- impulsywne
kupowanie
16- kleptomania
17- samouszkodzenia
18- kompulsje seksualne
19- trichotillomania
20- hazard patologiczny

Wg. J. A. Den Boer: „Obsessive-Compulsive Spectrum Disorders”

Spektrum OCD – swego rodzaju

kontinuum

OCD

Dysmorfofob

ia

Anorexi

a

nervosa

Kompulsje

Impulsy

Depersonaliza

cja

Hipochondria

Zesp.

Tourette’a

Trichotilloman

ia

Napadow

a

żarłoczno

ść

Kompulsywne

kupowanie

Kleptomani

a

Hazard

patologiczny

Samouszkodzen

ia

Kompulsje

sexualne

Osobowoś

antyspoółeczn

a

Osob.

borderline

Unikanie ryzyka
(przecenianie możliwości doznania
krzywdy)

Szukanie ryzyka

(niedocenianie możliwości doznania

krzywdy)

Wg. J. A. Den Boer: „Obsessive-Compulsive Spectrum Disorders”

Hiperfrontalność i ↑ 5-HT wrażliwości

Hipofrontalność i ↓ 5-HT wrażliwości

OCD - epidemiologia

• Choroba dotyka ok. 10% ogólnej populacji,
• Początek zachorowania w wieku kilkunastu lat

(może się również rozpocząć w wieku 2 lat),

• Dodatni wywiad rodzinny pod względem

zaburzeń z kręgu OCD i zaburzeń afektywnych,

• Pewne zróżnicowanie zaburzeń OCD względem

płci (

♀

częściej doświadczają dysmorfofobii,

kompulsywnego kupowania i kleptomanii,

♂

częściej doświadczają patologicznego

hazardu, piromanii i hipochondrii)

OCD - etiologia

• Czynniki genetyczne
• Czynniki środowiskowe (infekcje wirusowe i bakteryjne

np. β-hemolitycznym Streptococcus A, toksyny),

• Czynniki immunologiczne (nieprawidłowe reakcje

odporności komórkowej zależnej od limfocytów B i

humoralnej związanej z przeciwciałami monoklonalnymi)

Mechanizm powstawania objawów OCD związany jest z

nieprawidłowościami w układach serotoninergicznych

CUN oraz endokrynologicznych (prolaktyna)

Badania obrazowe PET wskazują na nadaktywność

metaboliczną płatów czołowych (hiperfrontalność) i jądra

ogoniastego (jedną z metod terapii jest chirurgiczne

przecięcie dróg łączących te obszary ze sobą).

OCD – kryteria

diagnostyczne

• Przez co najmniej dwa tygodnie występują natrętne myśli (obsesje)

i/lub czynności (kompulsje).

• Obecne są wszystkie z poniższych cech natręctw:

– Są identyfikowane przez pacjenta jako własne, wytwór własnego

umysłu, nie jako obce, narzucone z zewnątrz,

– Są powtarzające się, nieprzyjemne i uznawane przez pacjenta za

przesadne, nieracjonalne,

– Pacjent próbuje się im w różnym stopniu przeciwstawiać jednak

przynajmniej jedno z natręctw pozbawione jest jakiegokolwiek oporu,

– Przeżywanie myśli natrętnych lub wykonywanie kompulsji nie jest

źródłem przyjemności dla pacjenta (poza tym, że przynosi spadek lęku i

napięcia emocjonalnego towarzyszącego konieczności wykonania

kompulsji),

• Obsesje i kompulsje w poważny sposób zakłócają codzienne

funkcjonowanie pacjenta i powodują bardzo znaczną stratę czasu,

• Wykluczono rozpoznanie innych chorób psychicznych (np.

schizofrenii, zaburzeń nastroju).

• Zależnie od stopnia dominowania obsesji lub kompulsji w obrazie

klinicznym, rozpoznaje się odpowiednią kategorię OCD.

Zaburzenia lękowe

Klasyfikacja wg. ICD-10

F43 Reakcja na ciężki stres i zaburzenia

adaptacyjne

F43.0 Ostra reakcja na stres
F43.1 Zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD)
F43.2 Zaburzenia adaptacyjne
F43.20 Krótka reakcja depresyjna
F43.21 Reakcja depresyjna przedłużona
F43.22 Reakcja mieszana lękowo-depresyjna
F43.23 Głównie z zaburzeniami innych emocji
F43.24 Głównie z zaburzeniami zachowania
F43.25 Z mieszanymi zaburzeniami zachowania i emocji
F43.28 Z innymi określonymi objawami

dominującymi

F43.8 Inne reakcje na ciężki stres
F43.9 Reakcja na ciężki stres, nie określona

4

Ostra reakcja na stres – kryteria

diagnostyczne

• Pacjent został narażony na działanie stresora psychicznego o

wyjątkowej sile,

• Objawy pojawiły się natychmiast po zadziałaniu stresora (do 1

godziny po wydarzeniu),

• Występują objawy:

– wycofanie się z oczekiwanej interakcji społecznej,

– wyraźna dezorientacja,

– zawężenie uwagi,

– gniew lub agresja słowna,

– rozpacz lub poczucie braku nadziei,

– aktywność niedostosowana lub bezcelowa,

– żałoba wymykająca się kontroli lub nadmierna,

• Jeśli stresor jest przemijający lub został wyeliminowany,

objawy powinny zanikać nie później niż po 8 godzinach od

wydarzenia,

• Jeśli stresor nadal działa, objawy powinny zanikać nie później

niż po 48 godzinach.

• Reakcja nie może współistnieć z innym zaburzeniem

psychicznym i nie może pojawić się w ciągu 3 miesięcy od

jego zakończenia (nie dotyczy GAD i zaburzenia osobowości).

Zaburzenie stresowe pourazowe –

Postraumatic Stress Disorder

(PTSD)

• Z badań epidemiologicznych Breslau et al.

przeprowadzonych w USA wynika, że ryzyko

wystąpienia PTSD (diagnozowanego wg. DSM

IV) po przeżyciu traumatycznego wydarzenia

życiowego wynosi ok. 9,2%. Ryzyko to jest

większe jeśli odniesie się je do całego życia

pacjentów, nie tylko pewnego okresu po

zaistnieniu zdarzenia traumatyzującego.

• Ryzyko wystąpienia PTSD krótko po zaistnieniu

traumy jest uzależnione od jej rodzaju: w USA

jest najwyższe dla ataku na tle seksualnym

(14%), fizycznego zagrożenia (13%) i wypadku

drogowego (12%), nieco mniejsze dla takich

wydarzeń jak: rabunek, udział w walkach,

pożar, inne katastrofy.

Zaburzenie stresowe pourazowe –

Postraumatic Stress Disorder

(PTSD)

• Kobiety, z racji bycia częstym przedmiotem

ataków fizycznych (również na tle
seksualnym), są w sposób szczególny objęte
ryzykiem PTSD.

– Wg. badań Kilpatrica, w USA niemal ¾ kobiet było

narażonych na traumy o charakterze kryminalnym
zaś 7,5% z nich miało bieżący epizod PTSD,

– Wg. badań Winfielda 7% kobiet w wieku 18-44 lata

było w przeszłości przedmiotem przestępstwa na
tle seksualnym, które okazało się być przy tym
istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju różnych
zaburzeń psychicznych, w tym PTSD (3,7%).

PTSD – współistnienie z innymi

zaburzeniami psychicznymi

• Większość (62-80%) pacjentów cierpiących na

PTSD spełnia jednocześnie kryteria diagnostyczne

innych zaburzeń psychicznych. Jednoczesne

występowanie dwóch lub więcej zaburzeń

psychicznych zdarza się zatem znamiennie

częściej u osób z PTSD niż u pozostałych!

• Zaburzeniami psychicznymi kojarzącymi się

często z PTSD występującym w ciągu życia po

wydarzeniu traumatycznym są:

DLA MĘŻCZYZN:
Nadużywanie alkoholu lub uzależnienie
Depresja
Zaburzenia zachowania
Nadużywanie narkotyków i narkomania

DLA KOBIET:

Depresja

Fobia specyficzna (prosta)

Fobia społeczna

Nadużywanie alkoholu lub uzależnienie

Czynniki ryzyka PTSD

• Płeć żeńska,
• Wcześniejsze przeżycia traumatyczne

(łącznie z molestowaniem z dzieciństwie),

• Neurotyczność,
• Obecność wcześniejszych zaburzeń lękowych

lub depresji,

• Niski status społeczno-ekonomiczny,
• Zawód umożliwiający bliski kontakt z

tragediami i traumatycznymi wydarzeniami

(strażacy, żołnierze itp.)

PTSD – kryteria

diagnostyczne

• Narażenie na stresujące wydarzenie lub sytuację

(oddziałujące krótko lub długotrwale) o cechach

wyjątkowo zagrażających lub katastroficznych, które

mogłoby spowodować przenikliwe odczuwanie cierpienia

u niemal każdego.

• Występuje uporczywe przypominanie sobie lub

„odżywanie” stresora w postaci zakłócających

przebłysków (flashbacks), żywych wspomnień lub

powracających snów, albo w postaci gorszego

samopoczucia w sytuacji zetknięcia się z okolicznościami

przypominającymi stresor lub związanymi z nim.

• Pacjent unika lub preferuje unikanie okoliczności

przypominających stresor lub związanych z nim, co nie

miało miejsca przed zetknięciem się z działaniem

stresora.

PTSD – kryteria diagnostyczne,

c.d.

• Występują którekolwiek z poniższych:

– Częściowa lub całkowita niezdolność do odtworzenia

pewnych ważnych okoliczności zdarzenia

traumatycznego,

– Uporczywie utrzymujące się objawy zwiększonej

psychologicznej wrażliwości i stanu wzbudzenia (co

nie miało miejsca przed wydarzeniem) pod postacią:

• Trudności w zasypianiu lub podtrzymywaniu snu,
• Drażliwości lub wybuchów gniewu,
• Trudności w koncentracji uwagi,
• Nadmiernej czujności,
• Nadmiernej reakcji reagowania przestrachem na błahe

pobudki.

• Wszystkie kryteria diagnostyczne powinny

zaistnieć w ciągu 6 miesięcy od

traumatyzującego wydarzenia.

Zaburzenia adaptacyjne – kryteria

diagnostyczne

• Początek objawów w ciągu 1 miesiąca od

zaistnienia stresora psychospołecznego
(pozbawionego jednak cech katastrofy lub
niezwykłego natężenia),

• Prezentowane objawy lub zaburzenia

zachowania są typowe dla innych kategorii
diagnostycznych: zaburzeń afektywnych (za
wyjątkiem urojeń i omamów), zaburzeń
lękowych (F40-F48) lub zaburzeń zachowania
(F91-) lecz nie spełniają pełnych kryteriów
diagnostycznych tych zaburzeń oraz istnieje
wspomniany czynnik stresorowy,

Zaburzenia adaptacyjne – krótka reakcja

depresyjna

kryteria diagnostyczne

• Przemijający łagodny stan depresyjny trwający nie

dłużej niż 1 miesiąc.

Zaburzenia adaptacyjne – reakcja depresyjna

przedłużona - kryteria diagnostyczne

• Łagodna depresja będąca reakcją na przedłużające

się narażenie na sytuację stresową trwająca nie
dłużej niż 2 lata.

Zaburzenia adaptacyjne – reakcja mieszana

lękowo-depresyjna - kryteria diagnostyczne

• Nasilenie objawów lękowych i depresyjnych jest

jednakowe, jednak nie osiąga poziomu
umożliwiającego rozpozanie zaburzenia lękowego i
depresyjnego mieszanego lub innego mieszanego
zaburzenia lękowego.

Zaburzenia adaptacyjne – głównie z

zaburzeniami innych emocji - kryteria

diagnostyczne

• Objawy obejmują kilka typów emocji: lęk, depresję,

martwienie się, napięcie, gniew. Nasilenie zaburzeń

nie uzasadnia rozpoznania innych mieszanych

zaburzeń lękowych.

Zaburzenia adaptacyjne – głównie z

zaburzeniami zachowania - kryteria

diagnostyczne

• Dominującym objawem jest zmiana zachowania (np.

reakcja żałoby prowadząca u nastolatka do agresji).

Zaburzenia adaptacyjne – z mieszanymi

zaburzeniami zachowania i emocji - kryteria

diagnostyczne

• Jednocześnie występują nasilone zaburzenia

emocjonalne i zachowania.

Zaburzenia dysocjacyjne (ICD-10)

(NIE OMAWIANE NA TYM WYKŁADZIE)

F44 Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

F44.0 Amnezja dysocjacyjna
F44.1 Fuga dysocjacyjna
F44.2 Osłupienie dysocjacyjne
F44.3 Trans i opętanie
F44.4 Dysocjacyjne zaburzenia ruchu
F44.5 Drgawki dysocjacyjne
F44.6 Dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia

zmysłowego
F44.7 Mieszane zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
F44.8 Inne zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

F44.9 Zaburzenia dysocjacyjne, nie określone

5

Zaburzenia lękowe

Klasyfikacja wg. ICD-10

F45 Zaburzenia występujące pod postacią

somatyczną

F45.0 Zaburzenia somatyzacyjne (z somatyzacją)
F45.1 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną,

niezróżnicowane
F45.2 Zaburzenia hipochondryczne
F45.3 Zaburzenia autonomiczne występ. pod postacią somatyczną
F45.30 Serce i układ krążenia
F45.31 Górny odcinek przewodu pokarmowego
F45.32 Dolny odcinek przewodu pokarmowego
F45.33 Układ oddechowy
F45.34 Układ moczowo-płciowy
F45.38 Inny narząd lub układ
F45.4 Uporczywe bóle psychogenne
F45.8 Inne zaburzenia występujące pod postacią somatyczną

F42.9 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, nie

określone

6

Zaburzenia występujące pod

postacią somatyczną – kryteria

diagnostyczne

• Utrzymujące się co najmniej przez 2 lata skargi na wielorakie i

zmienne objawy somatyczne, których nie udaje się wyjaśnić w

sposób przekonujący i adekwatny rozpoznaniem żadnej

wykrywalnej choroby fizycznej. Jeśli występują autonomiczne

objawy lęku, są ona marginalne i nie stanowią głównego trzonu

skarg pacjenta,

• Pacjent jest mocno skoncentrowany na swoich objawach co

prowadzi do wielokrotnych, bezowocnych wizyt u lekarzy POZ

lub specjalistów i jest przyczyną cierpienia, może też prowadzić

do samodzielnego leczenia się i nadużywania leków,

• Występuje uporczywe odrzucanie zapewnień lekarskich o braku

adekwatnej przyczyny somatycznej uzasadniającej doznawane

dolegliwości,

• Należy wykluczyć sytuacje kiedy dolegliwości występują

wyłącznie podczas epizodu schizofrenii, zaburzeń nastroju lub

napadów paniki,

• Należy wykluczyć wszelkie choroby somatyczne mogące być

przyczyną dolegliwości fizycznych,

Zaburzenia występujące pod

postacią somatyczną – kryteria

diagnostyczne, c.d.

• Występuje sześć lub więcej spośród

następujących dolegliwości:

– Ból brzucha,

– Nudności,

– Uczucie wzdęcia lub wypełnienia gazami,

– Niesmak w ustach lub obłożony język,

– Skargi na wymioty lub odbijanie się pokarmów,

– Skargi na częste lub luźne stolce albo na płynną wydzielinę z

odbytu,

– Krótki oddech mimo braku wysiłku,

– Bóle w klatce piersiowej,

– Dyzuria lub skargi na częste oddawanie moczu,

– Nieprzyjemne wrażenia w obrębie lub okolicy narządów

płciowych,

– Skargi na niezwykłą lub obfitą wydzielinę z pochwy,

– Plamistość lub zmiana zabarwienia skóry,

– Pobolewania kończyn, rąk lub stóp, stawów,

– Nieprzyjemne wrażenia drętwienia lub swędzenia.

Zaburzenia hipochondryczne –

kryteria diagnostyczne

• Utrwalone, utrzymujące się co najmniej 6 miesięcy

przekonanie o występowaniu maksimum dwóch
poważnych chorób somatycznych, z których co
najmniej jedną pacjent nazywa po imieniu, bądź:

• Pacjent koncentruje się na domniemanej zmianie

postaci lub kształtu własnego ciała (dysmorfofobia),

• Występują pozostałe cechy typowe dla zaburzeń

pod postacią somatyczną (np. odrzucanie
zapewnień lekarskich o braku choroby, cierpienie
psychiczne, wykluczono istnienie rzeczywistej
choroby fizycznej itp.).

Zaburzenia autonomiczne występujące pod

postacią somatyczną – kryteria

diagnostyczne

•

Odczuwane objawy stymulacji autonomicznej pacjent przypisuje

konkretnej chorobie somatycznej dotyczącej jednego z układów:

– Sercowo-naczyniowego lub serca,

– Górnego odcinka przewodu pokarmowego,

– Dolnego odcinka przewodu pokarmowego,

– Układu oddechowego,

– Układu moczowo-płciowego

•

Dolegliwości fizykalne obejmują:

– Bicie serca, poty gorące lub zimne, suchość w jamie ustnej,

– Rumienienie się lub wypieki,

– Dyskomfort w nadbrzuszu, gniecenie w żołądku,

– Pobolewanie lub dyskomfort w klatce piersiowej, dołku

podsercowym,

– Utrudnione oddychanie, hiperwentylacja,

– Nadmierna męczliwośc przy niewielkim wysiłku,

– Aerofagia, czkawka, zgaga,

– Skargi na przyspieszoną pracę jelit,

– Poliuria, dyzuria,

– Wzdęcia, rozpieranie, ciężkość

Uporczywe bóle psychogenne –

kryteria diagnostyczne

• Uporczywy, ciężki i sprawiający

cierpienie ból (trwający co najmniej 6
miesięcy i przez większość dni w
sposób ciągły) jakiejkolwiek części
ciała, którego istnienie nie wyjaśniają
żadne procesy fizjologiczne lub
choroby somatyczne, a który stale
skupia uwagę pacjenta

F48 Inne zaburzenia nerwicowe

F48.0 Neurastenia
F48.1 Zespół depersonalizacji-derealizacji
F48.8 Inne określone zaburzenia nerwicowe
F48.9 Zaburzenia nerwicowe, nie określone

Inne zaburzenia nerwicowe (ICD-

10)

(NIE OMAWIANE NA TYM WYKŁADZIE)

7

Zaburzenia lękowe a depresja

Jedna choroba czy dwie?

Lęk uogólniony

Depresja

Współzachorowalność

lęku i

depresji

Lęk podprogowy

+ depresja

Depresja

podprogowa

Lęk

podprogo

wy

Mieszane

zespoły lękowo-

depresyjne

Depresja

podprogowa +

lęk

Sartorius et al., 1996