dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

1

08.11.2012
Dziś będzie min. o…



Jak doszło do powstania państwa?



Kto, jak i dlaczego rządzi?
Czyli o:
- władzy i trochę o polityce
- micie równości i elitach



Kiedy jednostka może oprzeć się władzy?

Czyli o:
- prawie do oporu

- obywatelskim nieposłuszeństwie

… i być może o…



torturach w państwie prawa

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

2

władza



Władza jako rodzaj zależności pomiędzy ludźmi, rodzaj stosunku
społecznego (Pałecki, Eston, Partridge, Lasswell, Lang).



Władza jako zdolność wywoływania określonych rezultatów, jako
sposób skutecznego działania (Russel, Dahl).



Władza jako specyficzny rodzaj przeżycia , podmiot władczy
odczuwa „prawo do decydowania”, a podmiot podporządkowany
odczuwa „obowiązek posłuszeństwa”. (Ossowski).
„Tam gdzie zaczyna się przymus, kończy się władza”
- S. Czarnowski

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

3

władza



„…władza to potencjalny przymus” R. Bierstedt



Władza jako rodzaj zależności – „zachowania C powodują
zachowania R” (Dahl)



Władza jako zjawisko „sytuacji komunikacyjnej”, w której
dochodzi do konsensualnej decyzji wiążącej uczestników
dyskursu (Habermas).



Władza jako „sytuacja ukierunkowanego wyboru”
(Bachrach, Baratz)

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

4

władza



Władza jako następstwo stratyfikacji
społecznej, opartej na nierównej ważności
poszczególnych funkcji spełnianych przez
poszczególne podmioty (instytucje) na rzecz
całego systemu społecznego – funkcjonalna
teoria społeczeństwa



Normatywna koncepcja władzy.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

5

Normatywna koncepcja władzy



Władza jako następstwo organizowania się
zbiorowości ludzkich w specyficzny porządek
społeczny.



Polega na specjalizowaniu się określonych
ludźmi w określonych czynnościach, których
wykonanie wymaga świadomego wchodzenia z
innymi ludźmi w zależności względnie
symetryczne („poziome”) lub względnie
asymetryczne („pionowe”).

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

6

Normatywna koncepcja władzy



Podmiotowość społeczna to normatywne

przyznanie podmiotowi uprawnienia do

swobodnego działania w określony sposób,

w określonym zakresie, we własnym

imieniu i ze skutkiem dla siebie.



Podmiotowość (cechy):
- nie jest cechą naturalną,
- jej podstawą są normy społeczne (r.

szerokie)
- jej zakres jest zmienny.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

7

Normatywna koncepcja władzy



Podmiotowość potencjalna i realna.



Procesy:
- formalizacji podmiotowości
- ufaktycznienie podmiotowości społecznej
- integrowania podmiotowości
- upodmiotowiania (poszerzenie zakresu

podmiotowośći)
- uprzedmiotowania (zawężenie zakresu

podmiotowości)



Stosunek społeczny jako zależność

pomiędzy ludźmi.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

8

Normatywna koncepcja władzy



Władza jako rodzaj zależności normatywnie

uregulowanej.



Władza jako stosunek społeczny

asymetryczny (podmiot władzy i podmiot

podporządkowany).



Władza jako stosunek społeczny, który

umożliwia jednemu podmiotowi osiąganie

celów poprze kształtowanie podmiotowości

drugiego podmiotu.



Władza ma charakter stosunku normatywno

- realnego

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

9

władza



Władza – znaczenia: przedmiotowe (substancjonalne) –
sposób być dysponentem władzy, relacjonalne -
oddziaływania podmiotu na podmiot, podmiotowe
(instytucjonalne), proces decyzyjny



Władza uwarunkowana biologicznie, społecznie, czy
socjobiologiczne (darwinizm społeczny i F. Nietzche)?



Władza jako zjawisko kulturowe – władza w ramach
określonych norm postępowania opartych o przekonania
aksjologiczne

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

10

władza



Sprawowanie władzy:
- faktycznie – siła, potęga
- na podstawie norm społecznych –

legitymizowana normami
- władza akceptowana społecznie



Pojęcie polityki – „życie publiczne”, „władza

publiczna”



Relacje pojęć: władza – władza polityczna –

władza publiczna – władza państwowa

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

11

władza



władza polityczna – realizowana w dużych grupach
społecznych, może mieć charakter faktyczny lub być
sprawowana na podstawie norm pozaprawnych;



władza publiczna – jest oparta na normach prawnych,
realizowana przez państwo i przez inne ograny, np.
samorządy;



władza państwowa - jest oparta na normach prawnych,
realizowana przez państwo



Władza spersonalizwana i zinstytucjonalizowana
(M. Weber)

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

12

Funkcje władzy



Rozdział dóbr i wartości, których zasoby są
ograniczone.



Funkcja stratyfikacyjna – podział społeczeństwa
na podgrupy (klasy), określenie stopnia ich
udziału w sprawowaniu władzy.



zjawisko uwarstwienia – podział społeczeństwa
ze względu na dostęp do wiedzy, informacji, ect.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

13

Funkcje władzy



Oddziaływanie strukturotwórcze – pojawienie
się wielowarstwowej struktury społecznej.



Funkcja zapewniania bezpieczeństwa
(wspólnota zaliczenia – przestrzeń wykluczenia)



Funkcja wprowadzenia ładu za pomocą reguł
zachowań

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

14

Funkcje władzy

Środki sprawowania władzy (funkcja dystrybucji):



dystrybucja dóbr



sankcje prawne



manipulowanie dobrami (gratyfikacje)



manipulowanie informacjami
- „wiedza jako władza”, „technokracja” „społeczeństwo
informacyjne”



przemoc, groźba przemocy



hard law, soft law

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

15

Władza a wpływ



pojęcia imperium i lobbing



Władza faktyczna: Who governs?



Teoria elit (V. Pareto, G. Mosca)



Teorie klasy panującej i panowania
ideologicznego



Teoria demokratycznego władztwa

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

16

Teoria elit Pareto



Zaprzeczenie twierdzenia o powszechnej
równości (pobudki emocjonalne, brak podstaw
naukowych)



Segregacja jednostek ze względu na lepsze lub
gorsze wykonywanie powinności (drabina
hierarchiczna)



Elita jest rodzajem "grupy obdarzonej pod
pewnymi względami przewagą w odniesieniu
do innych grup w obrębie tejże samej
działalności"

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

17

Teoria elit Pareto



Elita władzy - elita szczególna, jej specyfika
wyraża się w posiadanym przez nią wpływie na
prawie każdy aspekt życia na określonym terytorium



Elita władzy, czyli wszystkie osoby pośrednio lub
bezpośrednio biorące udział w rządzeniu



Uczestnictwo w elicie władzy jest rezultatem procesu
selekcji … "elita rządząca jest zarazem elitą majątkową"



Proces selekcji zachodzi nieprzerwanie. Na miejsce
osobników opuszczających elitę wchodzą inni. wymiana
jednostek wchodzących w skład elity zapobiega jej
zdegenerowaniu



Selekcja ciągła - krążenie elit

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

18

Legitymizacja władzy



Aspekt normatywny i społeczny



Legitymizacja sukcesji i sprawowania
władzy – legitymizacja normatywna



Władza legitymizowana społecznie



Prawo do oporu i opozycja polityczna



Obywatelskie nieposłuszeństwo



Pojęcie „państwa prawa”

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

19

Państwo prawa - rządy prawa



Koncepcje państwa prawnego:

-

rządy prawa– rule of law – doktryna związania państwa

prawem w celu obrony obywateli przed nadużyciami

władzy,

-

państwo prawa – Rechstsstaat – państwo może działać

tylko przez prawo, socjalne państwo prawa –

sozialerrechtsstaat – bezpieczeństwo socjalne,

-

rządy w granicach prawa – Rechtswegestaat- prawo jako

granica ingerencji państwa w sfery społeczną,

gospodarczą,

-

rządy poprzez prawo – rule by law – prawo jako główne

narzędzie kontroli społecznej,

-

demokratyczne państwo prawa

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

20

Obywatelskie nieposłuszeństwo:



czyn niezgodny z prawem;



w interesie publicznym, kierowany „moralnością

polityczną” przeciwko prawu rażąco naruszającemu

przyjęte w konkretnym systemie prawa standardy

sprawiedliwości;



podejmowany po wyczerpaniu legalnych dróg

protestu, bądź w sytuacji ich oczywistej

bezskuteczności;



jawny, dokonany w sferze publicznej;



sprawca dobrowolnie poddaje się wymiarowi

sprawiedliwości.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

21

Tortury w państwie prawa



Sprawa policjanta W. Daschner’a wrzesień 2002r. –

polecenie wymuszenia od sprawcy siłą zeznania.



20.12.2004r.wyrok Sądu Krajowego:
- kontratyp stanu wyższej konieczności;
- ułaskawienie;
- skazanie za popełnione przestępstwo.



Pojęcia „tortur na ratunek”

i „samooskarżającego przesłuchania”.



Konflikt „godność kontra godność”.



Tzw. scenariusz tykającej bomby i niewinnego

zakładnika.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

22

Tortury w państwie prawa -
p

odstawowe stanowiska (J. Slater):



są niedopuszczalne jako imperatyw kategoryczny
(bez wyjątków);



są niedopuszczalne, ale istnieją stany wyższej
konieczności, w których są konieczne (zasada
wyjątku);



należy zalegalizować tortury i ściśle (dozwolone
i kontrolowane) określić ich przesłanki
dopuszczalności – „alternatywne metody
przesłuchań”. Instytucja „sądowego upoważnienia
do stosowania tortur” (Dershowitz).

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

23

Tortury w państwie prawa



Czy „alternatywne metody przesłuchań”

mieszczą się w paradygmacie

demokratycznego państwa prawnego?



Czy i jakie prawa ma terrorysta?



Czy prawo krajowe może zmienić

międzynarodową klasyfikację tortur jako

zbrodni?



Poprawka McCain’a – co różni tortury od

technik okrutnego, nieludzkiego i

poniżającego traktowania?

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

24

Tortury w państwie prawa



Jakie normy regulują sytuację „osób bez praw” w

„strefach wolnych od praw”?



Czy „tortury na zlecenie” nie są zbrodnią prawa

międzynarodowego?



Problem „extraordinary rendition”.



Czy działania poza granicą „zagrożenia życia lun

niebezpieczeństwa utraty organów” nie są

torturami?



Czy wobec terroryzmu mamy coś więcej niż

teorię „brudnych rąk” i „mniejszego zła” i czy

chcemy, żeby konstytucje był „paktami

samobójczymi?