Wykład 3

Wykład 3

Gospodarka

Gospodarka

światowa

światowa

i jej ewolucja

i jej ewolucja

Pojęcie „gospodarka światowa” ma
charakter umowny, ponieważ zakłada
się, że wszystkie gospodarki
suwerennych państw w świecie
powiązane są przez transakcje
ekonomiczne i wzajemnie na siebie
oddziaływują.
 
Gospodarka światowa definiowana
jest
w kategoriach:
„rynku światowego”,
„pieniądza światowego”.

Rynek światowy to z jednej strony
ogół powiązań i wzajemnych
oddziaływań różnych rynków
lokalnych dla tego samego towaru czy
też grupy towarów w skali światowej,
z drugiej natomiast stanowi sumę
wszystkich powiązań
i oddziaływań ogółu rynków
towarowych.
 
Gospodarka światowa to system
powiązanych ze sobą gospodarek
narodowych.

Gospodarka światowa to zespół
powiązań ekonomicznych między
podmiotami uczestniczącymi w
międzynarodowym podziale pracy.
 
Do ważniejszych powiązań
ekonomicznych gospodarce światowej
należy zaliczyć powiązania: handlowe,
produkcyjne, inwestycyjne,
techniczne, walutowo-finansowe,
instytucjonalne itp.

Wśród podmiotów gospodarki
światowej na
szczególną uwagę zasługują:

- podmioty krajowe uczestniczące
w międzynarodowym podziale pracy
(przedsiębiorstwa krajowe, instytucje
i organizacje państwowe, organy
rządowe),

- podmioty międzynarodowe i
transnarodowe uczestniczące w
międzynarodowym podziale pracy
(przedsiębiorstwa międzynarodowe
i transnarodowe, organizacje między
narodowe, międzynarodowe i
ponadnarodowe instytucje
integracyjne itp.).

Logika tradycyjnego
międzynarodowego podziału
pracy polegała na:

- kraje rozwinięte gospodarczo
specjalizowały się w produkcji
gotowych wyrobów przemysłowych,

- pozostałe kraje specjalizowały się w
produkcji surowców i żywności.

Bilansowanie się międzynarodowej

wymiany w trójkącie: Europa

Zachodnia - Stany Zjednoczone -

kraje surowcowo-rolnicze.

Europa Zachodnia osiągała nadwyżkę

w obrotach zagranicznych z krajami

surowcowo-rolniczymi. Miała ona

jednocześnie deficyt w obrotach ze

Stanami Zjednoczonymi ze względu

na duży przywóz surowców, a

znacznie mniejszy wywóz wyrobów

przemysłowych.

Stany Zjednoczone miały deficyt w

obrotach

z krajami surowcowo-rolniczymi,

spowodowany relatywnie większym

przywozem surowców

i żywności tropikalnej niż wywozem

wyrobów przemysłowych do tych

krajów.

Nadwyżka Europy Zachodniej w

obrotach

z krajami surowcowo-rolniczymi

pozwalała jej przez długi okres

równoważyć deficyt w obrotach ze

Stanami Zjednoczonymi.

Z kolei Stany Zjednoczone pokrywały

nadwyżką uzyskaną w obrotach z

Europą swój deficyt w obrotach z

krajami surowcowo-rolniczymi.

Nadwyżka zaś tych ostatnich w

obrotach ze Stanami Zjednoczonymi

umożliwiała im zrównoważenie

obrotów z Europą Zachodnią.

Współczesną gospodarkę światową
charakteryzują radykalne przemiany
strukturalne, które obejmują:

- postępująca globalizacja,
- liberalizacja obrotów gospodarczych

z zagranicą,
- deregulacja ekonomiczna i
prywatyzacja,
- liberalizacja polityczna,
- wzrastająca sofistykacja rynków
finansowych i kapitałowych,

- rewolucja w sferze IT.

Wszystkie te siły występują
jednocześnie i są wzajemnie od siebie
zależne oraz wzajemnie się
wspomagają. Synergiczne ich
działanie ma zasadnicze znaczenie
dla systemów ekonomicznych i
polityki gospodarczej.

Rozwój gospodarczy w coraz większej
mierze określany jest przez takie
czynniki, jak: kapitał ludzki, jakość
instytucji, innowacyjność i postęp
techniczny. Następują istotne zmiany
w intensywności i strukturze
współpracy międzynarodowej.

Etapy rozwoju gospodarki rynkowej

(Western model)

wg. J.Dunninga

Charakterystyk

Charakterystyk

i

i

Wiek XVII –

Wiek XVII –

początek wieku

początek wieku

XIX

XIX

Wiek XIX –

Wiek XIX –

koniec

koniec

wieku XX

wieku XX

Od końca XX

Od końca XX

wieku

wieku

Pierwotne

Pierwotne

źródła dochodu

źródła dochodu

i form

i form

działalności

działalności

Gospodarka

Gospodarka

oparta na

oparta na

rolnictwie i

rolnictwie i

leśnictwie;

leśnictwie;

jednostkowa

jednostkowa

wymiana

wymiana

handlowa w skali

handlowa w skali

lokalnej

lokalnej

i

i

międzynarodowej

międzynarodowej

Gospodarka

Gospodarka

przemysłowa,

przemysłowa,

oparta o kapitał

oparta o kapitał

finansowy

finansowy

przemysł

przemysł

przetwórczy

przetwórczy

Gospodarka

Gospodarka

finansowa,

finansowa,

oparta na

oparta na

wiedzy, rozwój

wiedzy, rozwój

usług

usług

produkcyjnych

produkcyjnych

i

i

konsumpcyjnych

konsumpcyjnych

Wymiar

Wymiar

przestrzenny

przestrzenny

Lokalny/regional

Lokalny/regional

ny

ny

Regionalny/kraj

Regionalny/kraj

owy

owy

Regionalny/glob

Regionalny/glob

alny, z wieloma

alny, z wieloma

krajowymi

krajowymi

i subkrajowymi

i subkrajowymi

klastrami

klastrami

Etapy rozwoju gospodarki rynkowej
(Western model)
c.d.

Charakterystyk

Charakterystyk

i

i

Wiek XVII –

Wiek XVII –

początek wieku

początek wieku

XIX

XIX

Wiek XIX –

Wiek XIX –

koniec

koniec

wieku XX

wieku XX

Od końca XX

Od końca XX

wieku

wieku

Podstawowe

Podstawowe

formy

formy

organizacyjne

organizacyjne

Ekonomia

Ekonomia

tradycyjna:

tradycyjna:

połączenie

połączenie

feudalizmu i

feudalizmu i

przedsiębiorst

przedsiębiorst

w

w

kapitalistyczny

kapitalistyczny

ch w ich

ch w ich

najprostszej

najprostszej

formie

formie

System

System

menedżerski/hi

menedżerski/hi

erarchiczny;

erarchiczny;

antagonistyczn

antagonistyczn

e relacje

e relacje

ekonomiczne;

ekonomiczne;

elementy

elementy

gospodarki

gospodarki

planowej

planowej

Bardziej

Bardziej

rynkowo

rynkowo

zorientowana

zorientowana

gospodarka:

gospodarka:

alianse

alianse

technologiczne

technologiczne

, globalne

, globalne

partnerstwo,

partnerstwo,

fuzje i

fuzje i

przejęcia/więks

przejęcia/więks

za zależność

za zależność

we współpracy

we współpracy

ekonomicznej

ekonomicznej

Etapy rozwoju gospodarki rynkowej
(Western model)
c.d.

Charakterystyk

Charakterystyk

i

i

Wiek XVII –

Wiek XVII –

początek wieku

początek wieku

XIX

XIX

Wiek XIX –

Wiek XIX –

koniec

koniec

wieku XX

wieku XX

Od końca XX

Od końca XX

wieku

wieku

Zasady

Zasady

moralne

moralne

Posłuszeństwo,

Posłuszeństwo,

zewnętrznie

zewnętrznie

narzucona

narzucona

dyscyplina

dyscyplina

i wprowadzenie

i wprowadzenie

zaufania;

zaufania;

rodzinna

rodzinna

i lokalna

i lokalna

współpraca

współpraca

Ciężka praca,

Ciężka praca,

społeczeństwo

społeczeństwo

obywatelskie,

obywatelskie,

sprawiedliwość

sprawiedliwość

społeczna,

społeczna,

przedsiębiorcz

przedsiębiorcz

ość,

ość,

indywidualizm

indywidualizm

Odpowiedzialn

Odpowiedzialn

ość osobista,

ość osobista,

kreatywność,

kreatywność,

zaufanie,

zaufanie,

spontaniczność

spontaniczność

, zasada

, zasada

wzajemności

wzajemności

i współczucia

i współczucia

Kraje rozwinięte gospodarczo stoją
współcześnie w obliczu wyzwań
związanych z przechodzeniem od
gospodarek przemysłowych, opartych na
efektywności wykorzystania zasobów do
gospodarek opartych o wiedzę i innowacje
(Knowledge Based Economy).

Dla krajów o niskim poziomie rozwoju
głównym problemem jest natomiast
zapewnienie wysokiego stopnia
mobilizacji zasobów oraz efektywnego i
sprawnego funkcjonowania rynku
czynników wytwórczych.

Rozwój ekonomiczny staje się
więc procesem stopniowego
przechodzenia do kolejnych
etapów rozwoju i dostosowania
instytucji, organizacji i
mechanizmu funkcjonowania
przedsiębiorstw oraz polityki
gospodarczej i zachowań
społecznych do nowych
uwarunkowań, możliwości i
zagrożeń współczesnej
gospodarki światowej.

Podmioty gospodarki
światowej

Podmioty

Podmioty

Przykłady i uwagi

Przykłady i uwagi

Gospodarstwa

Gospodarstwa

domowe

domowe

Pierwotni i współcześni

Pierwotni i współcześni

producenci oraz konsumenci

producenci oraz konsumenci

dóbr i usług prowadzący

dóbr i usług prowadzący

rozrachunek gospodarczy z

rozrachunek gospodarczy z

otoczeniem a zarazem mniej lub

otoczeniem a zarazem mniej lub

bardziej skłonni do oszczędzania

bardziej skłonni do oszczędzania

i inwestowania

i inwestowania

Krajowe

Krajowe

organizacje

organizacje

gospodarcze

gospodarcze

Przedsiębiorstwa produkcyjne,

Przedsiębiorstwa produkcyjne,

usługowe, banki, towarzystwa

usługowe, banki, towarzystwa

ubezpieczeniowe

ubezpieczeniowe

Podmioty gospodarki
światowej c.d.

Podmioty

Podmioty

Przykłady i uwagi

Przykłady i uwagi

Zrzeszenia

Zrzeszenia

producentó

producentó

w

w

i

i

konsumentó

konsumentó

w

w

Kartele, konglomeraty

Kartele, konglomeraty

Krajowe

Krajowe

władze

władze

gospodarcz

gospodarcz

e

e

Organy państwowe

Organy państwowe

odpowiedzialne za

odpowiedzialne za

gospodarkę i zewnętrzne

gospodarkę i zewnętrzne

powiązania ekonomiczne

powiązania ekonomiczne

(np.. Parlament, rząd,

(np.. Parlament, rząd,

ministerstwa i instytucje

ministerstwa i instytucje

wspomagające ich

wspomagające ich

działalność)

działalność)

Podmioty gospodarki
światowej c.d.

Podmioty

Podmioty

Przykłady i uwagi

Przykłady i uwagi

Korporacje

Korporacje

transnarodo

transnarodo

we

we

Korporacje transnarodowe

Korporacje transnarodowe

- to przedsiębiorstwa prowadzące działalność

- to przedsiębiorstwa prowadzące działalność

gospodarczą mającą zasięg międzynarodowy

gospodarczą mającą zasięg międzynarodowy

oraz posiadające w związku z tym swoje filie

oraz posiadające w związku z tym swoje filie

zagraniczne.

zagraniczne.

- lokowanie kapitału za granicą (zwykle

- lokowanie kapitału za granicą (zwykle

przez przedsiębiorstwo macierzyste

przez przedsiębiorstwo macierzyste

usytuowane w określo nym kraju) w celu

usytuowane w określo nym kraju) w celu

uzyskania bezpośredniego wpływu na

uzyskania bezpośredniego wpływu na

działalność przedsiębiorstwa zagranicznego,

działalność przedsiębiorstwa zagranicznego,

w które się inwestuje (ewentualnie tworząc

w które się inwestuje (ewentualnie tworząc

zarazem takie przedsiębiorstwo od podstaw)

zarazem takie przedsiębiorstwo od podstaw)

albo też z zamiarem dostarczenia

albo też z zamiarem dostarczenia

dodatkowych środków przedsiębiorstwu, w

dodatkowych środków przedsiębiorstwu, w

którym inwestor kapitału ma już znaczący

którym inwestor kapitału ma już znaczący

udział.

udział.

Podmioty gospodarki
światowej c.d.

Podmioty

Podmioty

Przykłady i uwagi

Przykłady i uwagi

Organy i instytucje

Organy i instytucje

regionalnych

regionalnych

ugrupowań

ugrupowań

integracyjnych

integracyjnych

Współcześnie w szczególności

Współcześnie w szczególności

organy i instytucje UE (np. Rada

organy i instytucje UE (np. Rada

Unii, Komisja czy Parlament

Unii, Komisja czy Parlament

Europejski)

Europejski)

Międzynarodowe

Międzynarodowe

instytucje i

instytucje i

organizacje

organizacje

gospodarcze

gospodarcze

Międzynarodowy Fundusz Walutowy,

Międzynarodowy Fundusz Walutowy,

Międzynarodowy Bank Odbudowy i

Międzynarodowy Bank Odbudowy i

Rozwoju,

Rozwoju,

Światowa Organizacja Handlu

Światowa Organizacja Handlu

Przedsiębiorstwa krajowe (narodowe)
stają się podmiotami gospodarki świa
towej tylko wówczas, gdy w związku
ze swą działalnością gospodarczą
nawiązują i utrzymują znaczące pod
względem zakresu, charakteru bądź
znaczenia dla swego funkcjonowania
międzynarodowe stosunki
ekonomiczne z innymi podmiotami
gospodarki światowej, a więc np. z
przedsiębiorstwami krajowymi
działającymi w ramach innych
gospodarek narodowych, z
przedsiębiorstwami
międzynarodowymi, z
międzynarodowymi instytucjami i
organizacjami gospodarczymi.

Etapy procesu umiędzynarodowienia
przedsiębiorstw krajowych:

Pierwszym etapem procesu
umiędzynarodawiania się przedsiębiorstw
jest umiędzynarodowienie sfery wymiany.
Dokonuje się to zazwyczaj poprzez eksport
własnych produktów bądź import
niezbędnych do produkcji surowców,
materiałów, półfabrykatów itp.

Drugim etapem umiędzynarodowienia jest
pełne wejście przez przedsiębiorstwo
dotychczas krajowe na rynek zagraniczny
(międzynarodowy) poprzez podjęcie za
granicą produkcji towarów lub podjęcie tam
innej bezpośredniej działalności
gospodarczej, czego motywem może być np.
chęć rozszerzenia skali produkcji i zbytu,
chęć zdobycia nowego rynku, ominięcia tą
drogą barier handlowych,

administracyjnych.

Trzecim etapem
umiędzynarodowienia
przedsiębiorstwa jest jego
globalizacja, tzn. całkowite
umiędzynarodowienie i
przedsiębiorstwa, i jego działalności,
a więc pełne przestawienie się na
działanie w skali rynku
międzynarodowego (światowego), tzn.
globalny zasięg działalności, globalna
strategia, np. produkcyjna i
handlowa, globalna polityka itd.

Podział gospodarki światowej
na grupy krajów wg
kryterium dochodu per
capita:
- Kraje rozwinięte
gospodarczo (developed
countries),
- Kraje rozwijające się
(developing countries),

Podział gospodarki światowej na
grupy krajów wg
Międzynarodowego Funduszu
Walutowego:
- Kraje rozwinięte gospodarczo
(advanced economies),
- Pozostałe kraje, w tym:
- kraje w procesie transformacji
systemowej
(countries in transition),
- tzw. gospodarki wyłaniające się
(wschodzące) (emerging
economies),
- najmniej rozwinięte kraje
świata (least developed countries).

Dychotomiczny podział
w we współczesnych
stosunkach
międzynarodowych na:
- Północ (globalna
północ – Global North),
- Południe (globalne
południe – Global
South).