Zaburzenia płodności u buhajów

Prof. dr hab. S. Zduńczyk

Katedra Nauk Klinicznych

Wydział Medycyny Weterynaryjnej,

Uniwersytet Warmińsko - Mazurski

w Olsztynie

Przyczyna brakowania

%

Słaba jakość nasienia
Zaburzenia zachowania
płciowego
Schorzenia jąder
Schorzenia najądrzy
Schorzenia dodatkowych
gruczołów płciowych
Schorzenia prącia i napletka

8,54
6,44

1,11
0,74
0,62

0,12

Haase i Bach, 1986

Przyczyny brakowania młodych buhajów

Przyczyna brakowania

%

Słaba jakość nasienia
Wady narządów płciowych
Zaburzenia zachowania
płciowego
Złe wyniki inseminacji

10,0

2,7
1,5

0,3

Rüegg i Kupferschmied, 1982

Przyczyny brakowania buhajów ze stacji unasieniania

Przyczyny brakowania buhajów z zakładów

unasieniania (Głód, 1977)

Przyczyna

n

%

Selekcja hodowlana

Zaburzenia płodności

Schorzenia kończyn

Inne choroby

Złośliwość

Urazy mechaniczne

Wiek

523

377

279

298

80

50

35

30,91

22,28

16,48

17,61

4,73

2,96

2,07

Niedostateczny popęd płciowy

•u młodych buhajów może mieć tło
dziedziczne

•po wykluczeniu innych przyczyn (urazy,
stres aklimatyzacyjny) należy je
wybrakować

Zahamowanie popędu płciowego

•urazy i choroby, zwłaszcza kończyn (ból
przy wspięciu)

•powrót do normy po ustąpieniu przyczyny

•stres aklimatyzacyjny (zmiana otoczenia u
młodych buhajów) – powrót popędu po 1-2
tygodniach

Zaburzenia zachowania płciowego

•najczęściej błędy przy pobieraniu nasienia
prowadzące do złych skojarzeń (n. źle
założone kółko nosowe)

•nakładanie pochwy na prącie zanim buhaj
oprze się mostkiem o krowę

•niektóre buhaje nie chcą oddawać nasienia
do sztucznej pochwy

Zaburzenia zachowania płciowego

•najczęściej błędy przy pobieraniu nasienia
prowadzące do złych skojarzeń (n. źle
założone kółko nosowe)

•nakładanie pochwy na prącie zanim buhaj
oprze się mostkiem o krowę

•niektóre buhaje nie chcą oddawać nasienia
do sztucznej pochwy

Niedorozwój jąder

•niedorozwój nabłonka nasieniotwórczego

•jedno- lub obustronny

•jądra są znacznie mniejsze (o 1/3 do 2/3)

•przy jednostronnej hipoplazji wyraźna
asymetria (odróżnić skręcenie jądra w osi
długiej)

•konsystencja jąder jest miękka

•przy zaniku jąder na tle zapalnym – guzki i
stwardnienia, może być zniesiona
przesuwalność jąder

Wnętrostwo

•stosunkowo rzadko u buhajów

•może być jedno- lub obustronne

•wyróżnia się wnętrostwo brzuszne i
pachwinowe

•spermatogeneza jest zahamowana, ale
produkowane są hormony (popęd płciowy)

•niekiedy występuje niezupełne zstąpienie
jednego jądra do moszny – jest zawieszone
wysoko, czasem położone poziomo

Niepełne zstąpienie prawego jądra

Skręcenie lewego
jądra

Wrodzony brak jąder

•bardzo rzadko u buhajów

•może być jedno- lub obustronny

Przepuklina mosznowa

•obecność jelit w worku mosznowym wskutek
zbyt szerokiego kanału pachwinowego

•jedno- lub obustronna

•zanik przewężenia między moszną a brzuchem
(także przy nagromadzeniu tłuszczu,
krwiakach)

•omacywaniem stwierdza się jelita w worku
mosznowym

•zaburzenia termoregulacji – pogorszenie
jakości nasienia

•przy uwięźnięciu przepukliny – silne objawy
bólowe

Nagromadzenie
tłuszczu w szyjce
moszny

Wrodzony brak dróg wyprowadzających

nasienie i dodatkowych gruczołów płciowych

pochodzących z przewodu Wolffa

•sporadycznie u buhajów

•mogą wystąpić: niedorozwój lub brak
najądrza (całego lub części), nasieniowodów
lub gruczołów pęcherzykowych

•zmiany jedno- lub obustronne

•przy niedorozwoju przewodów
wyprowadzających – zastój nasienia i
ziarniaki najądrzy

Aplazja ogona i trzonu

najądrza, zastój nasienia w

głowie najądrza

Aplazja nasieniowodu,

zastój nasienia w ogonie

najądrza

Aplazja lewego gruczołu

pęcherzykowego

Aplazja prawego
nasieniowodu

Przetrwałe wędzidełko napletka

•łączy żołądź prącia z napletkiem

•przy przetrwaniu – wyginanie się prącia i
niemożność kopulacji

•zabieg chirurgiczny – podwiązanie i
przecięcie

Przykurcz mięśnia wciągacza prącia

•niemożność wysunięcia prącia i kopulacji

•rozwija się stopniowo, w pełni ujawnia się
w wieku 2-3 lat

•podczas wspięcia widoczny jest przed
moszną przyczep mięśnia wciągacza prącia

•wykluczyć niedorozwój prącia, stulejkę,
przetrwałe wędzidełko napletka i zmiany
pourazowe w okolicy zgięcia esowatego

•buhaja należy wybrakować

Przykurcz mięśnia wciągacza prącia,  miejsce jego

przyczepu

Niedorozwój prącia

•prącie małe

•pomimo erekcji nie wysuwa się z napletka
lub tylko w niewielkim stopniu

•niemożność kopulacji

•buhaja należy wybrakować

Spodziectwo

•ujście cewki moczowej znajduje się nie
na końcu żołędzi lecz na dolnej stronie
prącia, mosznie, kroczu

•niekiedy cewka moczowa otwarta jest
na całej długości, a moszna podzielona
na 2 części

•często inne wady wrodzone, jak
wnętrostwo lub niedorozwój prącia i
jąder

Skręcenie prącia

•prącie w czasie erekcji spiralnie
skręcone (korkociąg)

•występuje u starszych buhajów, które do
tej pory normalnie kryły lub oddawały
nasienie

•utrudnia wysunięcie prącia z napletka i
wprowadzenie go do pochwy

•brak zmian patologicznych, zaburzenie
czynnościowe, uwarunkowane
genetycznie

•buhaja należy wybrakować

Krwawienie z prącia w czasie erekcji

•w czasie wzwodu krew wypływa
strumieniem z cewki lub jest obecna w
ejakulacie

•przyczyną są wrodzone przetoki między
ciałami jamistymi a cewką, które otwierają
się przy wzroście ciśnienia krwi w prąciu

•leczenia nie ma, buhaja należy wyłączyć z
eksploatacji na 2-3 miesiące

•wykluczyć krwawienia powierzchniowe z
prącia (urazy, brodawczaki), kamienie w
cewce moczowej (krwawienie kropelkowe),
stany zapalne dodatkowych gruczołów
płciowych, żylaki naczyń prącia (starsze
buhaje)

Wypadanie napletka

•wynicowanie wewnętrznej ściany napletka na
10-20 cm

•stosunkowo często u buhajów ras mięsnych i
starszych zwierząt

•błona śluzowa ulega uszkodzeniu, rozwija się
stan zapalny, może dojść do martwicy

•leczenie: płukanie środkami odkażającymi i
wprowadzanie do napletka zawiesiny
antybiotyków. Po repozycji wypadniętej błony
śluzowej można ją przymocować szwami
kapciuchowymi przez skórę

•przy zmianach martwicowych – zabieg
chirurgiczny o płukanie napletka środkami
odkażającymi

Zrosty błon śluzowych napletka i prącia
(mankiet)

•po stanach zapalnych napletka i prącia

•należy je rozdzielić ręcznie podczas
skoku lub po podaniu trankwilizatorów

Zrosty błony śluzowej napletka - mankiet

Stulejka

•zbyt wąskie ujście napletka i niemożność
wysunięcia prącia

•wrodzona lub nabyta (blizny po urazach)

•przy wrodzonej (młode zwierzęta) buhaja
należy wybrakować

•przy nabytej – zabieg chirurgiczny
(klinowate wycięcie tkanek i poszerzenie
otworu napletka)

Załupek

•niemożność cofnięcia wysuniętego prącia
przy wąskim otworze napletka

•występuje zastój krwi i obrzęk prącia

•prącie należy odprowadzić i chirurgicznie
poszerzyć otwór napletka (wycięcie klina)

Ślepy zachyłek napletkowy

•zwykle położony dogłowowo nad ujściem
napletka

•prącie podczas erekcji trafia do
zachyłka, co uniemożliwia kopulację

•buhaja należy wybrakować

Schorzenia nabyte narządów płciowych

Zapalenie napletka

•najczęściej po zbyt krótkim obcięciu włosów
pędzla – drażnienie błony śluzowej, urazy przy
pobieraniu nasienia,także przy otręcie i
zarazie rzęsistkowej

•objawy: obrzęk, zaczerwienienie błony
śluzowej, bolesność i wypływ z napletka,
początkowo surowiczy, potem ropny

•leczenie: płukanie napletka środkami
odkażającymi i wprowadzanie zawiesin
antybiotyków. Buhaja na czas leczenia wycofać
z eksploatacji.

Owrzodzenia i zwłóknienia błony śluzowej napletka

Uszkodzenia błony śluzowej napletka przy

kryciu

•gwałtowne krycie lub przy oddawaniu
nasienia na fantom

•najczęściej naderwania bł. śluzowej
napletka w miejscu przyczepu do prącia, w
skrajnych przypadkach całkowite, okrężne
przerwanie

•objawy: początkowo nieznaczne – krwisty
wypływ z napletka, obrzęk, potem objawy
bólowe

•leczenie: jeśli uszkodzenie przekracza 50%
obwodu prącia - położenie buhaja i zszycie
rany szwem przerywanym, płukanie napletka
płynem odkażającym, zawiesina
antybiotykowa

•rokowanie dobre do 24 h po urazie

Ropień napletka

•po uszkodzeniach skóry napletka lub
ukłuciach owadów

•ropień tworzy się przeważnie z boku
napletka

•może osiągnąć wielkość bochna chleba

•odróżnić od przepukliny pępkowej

•leczenie: początkowo maści
przyspieszające dojrzewanie ropnia, potem
należy go otworzyć i płukać jamę środkami
odkażającymi

Ropień napletka

Nowotwory napletka

•przeważnie w okolicy otworu
napletka

•brodawczaki, włókniaki, rzadziej
raki

•odróżnić od guzów promieniczych

•leczenie: chirurgiczne usunięcie
guzów

Zapalenie prącia

•następstwo urazów przy pobieraniu
nasienia, otręt

•zwykle razem z zapaleniem napletka

•bł. śluzowa zaczerwieniona, obrzękła,
miejscami intensywnie przekrwiona,
pęcherzyki na przejściu w błonę
śluzową napletka

•pęcherzyki łatwo krwawią (czerwonawe
zabarwienie wazeliny na sztucznej
pochwie)

•buhaje początkowo seksualnie
pobudzone, potem niechętnie oddają
nasienie (ból)

•przestępowanie z nogi na nogę,
zwłaszcza przy oddawaniu moczu

•włosy pędzla zlepione, kapanie ropnej
wydzieliny z napletka

•w postaci przewlekłej objawy mniej
nasilone

Leczenie

•wyjaśnić przyczynę (otręt!)

•płukanie napletka środkami
odkażającymi, zawiesiny antybiotykowe,
ewentualnie wcieranie maści
antybiotykowych po wysunięciu prącia
(trankwilizatory)

Rany prącia

•w następstwie urazów w czasie krycia lub
pobierania nasienia

•rany powierzchowne – patrz zapalenie
napletka

•rzadko zdarzają się rany głębokie, sięgające
ciał jamistych

Leczenie

•szycie ran, płukanie napletka

Krwiak (złamanie prącia)

•przy silnym zgięciu prącia podczas krycia
lub pobierania nasienia na fantom, także po
uderzeniu rogami

•następuje naderwanie błony białawej ciał
jamistych i powstanie krwiaka

•tworzy się bolesny obrzęk, najczęściej
pośrodku między moszną a otworem
napletka, rzadko z tyłu moszny

•może dojść do wypadnięcia bł. śluzowej
napletka

Leczenie

•przy małych krwiakach – wyłączenie buhaja

z eksploatacji na 4 tyg.

•obrzęk znika w ciągu 10 dni, krwiak ulega

zwłóknieniu, mogą tworzyć się zrosty, które

utrudniają erekcję (niezdolność do krycia)

•duże krwiaki należy otworzyć chirurgicznie

4-8 dni po urazie

•buhaja należy położyć, przeciąć skórę i dalej

preparować na tępo

•usuwa się skrzepy krwi i zszywa osłonę

białawą

•rokowanie ostrożne, u części buhajów

niezdolność do krycia (zrosty)

Pierścień włosów

•u młodych buhajów

•podczas obskakiwania zawinięcie włosów
wokół żołędzi prącia

•może dojść do martwicy z ucisku

•pierścień włosów należy usunąć, dalsze
postępowanie jak przy zapaleniu napletka

Wypadnięcie prącia

•rzadko u buhajów

•urazy okolicy łuku kulszowego (nerw
sromowy), stany zapalne w okolicy
zgięcia esowatego, zatrucia

•może dojść do uszkodzeń i martwicy
prącia

Leczenie

•prącie należy odprowadzić do napletka i
zwęzić szwami otwór napletka, zawiesina
antybiotykowa, leczenie przyczyn (np.
maści przeciwzapalne)

Rzekome wypadnięcie prącia

•u starszych buhajów

•zaburzenia erekcji w następstwie
zwapnienia ścian naczyń

•rozpoznanie możliwe badaniem
radiologicznym

•buhaja należy wybrakować

Rzekome wypadnięcie prącia

Nowotwory prącia

•stosunkowo często

•brodawczaki, włókniaki, rzadko raki, także

guzy promienicze

•brodawczaki u młodych buhajów, tło

wirusowe

•zwykle na czubku prącia, mogą powodować

krwawienia

Leczenie

•chirurgiczne usunięcie guzów lub ich

wymrożenie, recydywa u 10-30% zwierząt

•przy brodawczakach szczepionka

Brodawczak prącia

Włókniako brodawczak prącia

Guzy promienicze prącia

Brodawczak prącia

Zapalenie gruczołów pęcherzykowych

•u 1-3% buhajów, przeważnie młodych

•jedno- lub obustronne, zakażenie drogą
wstępującą lub hematogenną

•A. pyogenes, brucelle, paciorkowce,
gronkowce, E. coli, mykoplazmy i
ureoplazmy, wirusy (BHV 1)

•przy postaci ostrej objawy ogólne,
wyginanie grzbietu, zaburzenia w
oddawaniu kału (ból), utrata popędu
płciowego, silna bolesność przy badaniu
rektalnym, powiększenie gruczołu, bańki
nasieniowodów są powiększone i bolesne

Postać przewlekła

•dochodzi do zwłóknień, gruczoł jest twardy,
domieszka ropy w nasieniu, zachowany popęd
płciowy, w gruczole mogą tworzyć się ropnie

Leczenie

•ogólne stosowanie antybiotyków, przy
ropniach – chirurgiczne otwarcie i
wprowadzenie zawiesiny antybiotyków do
jamy ropnia

•stany zapalne innych gruczołów płciowych
dodatkowych występują u buhajów bardzo
rzadko i nie mają większego znaczenia

Zapalenie prawego gruczołu pęcherzykowego

Zapalenie nasieniowodów

•rzadko jako samodzielny proces

•z reguły razem z zapaleniem jąder i
najądrzy czy gruczołu pęcherzykowego
(zap. baniek nasieniowodów)

Zapalenie jąder

•dotyczy z reguły także najądrzy i osłonki

pochwowej jądra, niekiedy też

nasieniowodów

•przyczyną są urazy lub zakażenia (patrz

zap. gruczołów pęcherzykowych).

Haemophilius somnus powoduje

przewlekłe zap. jąder, chlamydie – zap.

ziarniniakowe

•przy postaci ostrej silne powiększenie

jednego lub obu jąder, duża bolesność,

objawy ogólne, niechęć do poruszania

•przy postaci przewlekłej dochodzi do

ogniskowego lub ogólnego zwłóknienia

jądra, które ulega atrofii, jakość nasienia

jest silnie obniżona.

Leczenie

•wykluczyć brucelozę

•ogólne stosowanie antybiotyków, leków
przeciwzapalnych i przeciwbólowych

•rokowanie niekorzystne, bo jakość nasienia
z reguły jest trwale obniżona

Zapalenie jąder

Zapalenie najądrzy

•z reguły z zap. jąder, rzadko oddzielny
proces

•głównie w następstwie urazów

•najczęściej dotknięty jest ogon
najądrza

•przy postaci ostrej – powiększenie,
bolesność

•przy postaci przewlekłej – pogorszenie
jakości nasienia (luźne główki,
leukocyty), ogon najądrza twardy

Leczenie i rokowanie – jak przy zap.
jąder

Zapalenie ogona prawego najądrza

Zwyrodnienie jąder

•stosunkowo często u starszych buhajów

•następstwo zaburzeń termoregulacji

moszny, stanów zapalnych jąder, schorzeń

ogólnych, zatruć, niedoborów żywieniowych,

ekspozycji na promieniowanie

•pierwszym objawem jest spadek jakości

nasienia

•objawy kliniczne są nieznaczne – zmiana

konsystencji jąder (miękka lub twarda) i

zmniejszenie ich wielkości
•usunąć czynnik szkodliwy i zbadać nasienie

po 60 dniach

Nowotwory jąder

•rzadko u buhajów

•guzy z kom. Leydiga – liczne guzki,
wielkości ziarna grochu, nie dają
przerzutów

•nasieniaki – do wielkości głowy ludzkiej,
rosną wolno, skłonność do przerzutów

•guzy z kom. Sertoliego – liczne guzki
wielkości pestki śliwki, produkują
estrogeny (feminizacja)

•pierwszym objawem nowotworów jest
spadek jakości nasienia, potem
powiększenie jądra

Schorzenia moszny

Zapalenie skóry moszny

•skutek urazów, oparzeń słonecznych,
wypryski uczuleniowe (żywieniowe, kontakt
ze środkami odkażającymi), pasożyty
zewnętrzne

•zaburzenia termoregulacji  zaburzenia

spermatogenezy

•obrzęk, bolesność, podniesienie miejscowej
temperatury, zaczerwienienie

Leczenie: toaleta rany, maści przeciwzapalne,
suspensorium

Krwiak moszny

•nagromadzenie kwi w jamie pochwowej

wskutek urazu, u starszych buhajów po

pęknięciu żylaków splotu wiciowatego

•powiększenie moszny, utrudnione

omacywanie jąder, po kilku dniach

trzeszczenie (włóknik), zab. termoregulacji 

zaburzenia spermatogenezy. Może dojść do

zaniku jąder z ucisku lub zropienia skrzepu

Leczenie zachowawcze: buhaja wyłącza się z

eksploatacji, maści resorbujące

Leczenie chirurgiczne: przecięcie skóry i

osłonki pochwowej wspólnej, usunięcie

skrzepu, antybiotyk do jamy pochwowej

Przy zropieniu skrzepu – usuwa się jądro z

osłonkami

Rokowanie ostrożne

Krwiak moszny

Wodniak jamy pochwowej

•nagromadzenie się przesięku w jamie

pochwowej wskutek aseptycznego zapalenia

osłonek lub schorzeń nerek lub wątroby,

także na tle dziedzicznym

•moszna powiększona, niebolesna, jądro

trudno macalne, wyczuwa się chełbotanie

•Punkcja umożliwia odróżnienie od krwiaka

•może dojść do zaniku jąder z ucisku

Leczenie: maści resorbujące, usunięcie

jądra wraz z osłonkami

•rokowanie ostrożne

Dziękuję Państwu za uwagę