KONTROWERSJA II

Co decyduje o zachowaniu?

„

OSOBA

czy

SYTUACJA

?”

CECHY

czy

INTERPRETACJA

SYTUACJI

stałe

zmienna

dziedziczone

poznawcza

Co decyduje o zachowaniu?

OSOBA

 czyli jej

CECHY

CECHY
- względnie stałe
- w znacznym stopniu
uwarunkowane genetycznie
- odpowiadają za spójność
zachowania

-

wyznaczają predyspozycje do

zachowań typowych

CECHA

• Cecha jest strukturą psychiczną,

wywnioskowaną z obserwowanego zachowania
w celu wyjaśnienia jego regularności czy
spójności

(Cattell)

• Cecha jako dyspozycja obejmuje nie tylko

obserwowalne zachowanie, a także uczucia,
myśli i motywy, dzięki czemu ujawnia się w
formie spójnych wzorców funkcjonowania w
różnorodnych sytuacjach

(Pervin)

 

• Cecha może zawierać lub implikować motyw, np.

Impulsywne poszukiwanie wrażeń

(Zuckerman)

Hierarchiczna organizacja osobowości

Ekstrawersja

Żywiołowość

Towarzyskoś

ć

Aktywnoś

ć

Asertywność

Typ/wymiar

Cecha Cecha Cecha Cecha Cecha

Nawyk Nawyk Nawyk Nawyk Nawyk Nawyk Nawyk Nawyk

Nawyk

Reakcja Reakcja Reakcja Reakcja Reakcja Reakcja Reakcja Reakcja

Reakcja

Reakcja

TEORIA CECH: R. B. CATTELL

OSOBOWOŚĆ - jest tym, co pozwala

przewidzieć, co dana osoba zrobi w

danej sytuacji

Struktura osobowości - składa się z cech
Cechy „

wykrywamy

” za pomocą analizy

czynnikowej.

Czy liczba cech zależy od metody statystycznej?

CECHY – wg Cattella

Powierzchniowe i źródłowe

• powierzchniowe

– reprezentowane

przez wiązki jawnych zmiennych

(np. nieśmiałość)

• źródłowe

- uzyskuje się w drodze

analizy

czynnikowej

Hipoteza Cattella

L - data Q - data T – data

Obserwacyjne Kwestionariuszowe Testowe

Hipoteza Cattella:

analiza czynnikowa

przeprowadzona oddzielnie na danych
każdego z trzech rodzajów ujawni tę samą
strukturę osobowości

Lista Allporta i Odberta 17954  171 słów  35 cech

powierzchniowych  12 PF + 4 PF (Q)  Cattell 16PF

Równania specyfikacyjne, np. zarobki sprzedawcy:

0,21A + 0,10B + 0,10C + 0,10E + 0,21F +

0,10G - 0,10L - 0,31M + 0,21N

TEORIA CECH: Hans J.

EYSENCK

Badania nad fizjologicznymi

uwarunkowaniami i dziedzicznością

cech osobowości

 

OSOBOWOŚĆ stanowi względnie trwałą
organizację charakteru, temperamentu,
intelektu i właściwości fizycznych, które
determinują specyficzne sposoby
przystosowania się do otoczenia.

 

Model hierarchiczny:

typ

,

cecha

, nawyk,

zachowanie

N

niespokojny

przygnębiony z poczuciem winy

napięty

z niską irracjonalny nieśmiały zmienny uczuciowy

samooceną

 

E

towarzyski żywy aktywny stanowczy szukający wrażeń

beztroski dominujący z siłą przebicia przedsiębiorczy

 

P

agresywny zimny egocentryczny bezosobowy

impulsywny

antyspołeczny obojętny twórczy

gwałtowny

Typy osobowości

N

- wrodzona właściwość
autonomicznego układu nerwowego

E

- odniesienie do siły procesów

pobudzenia i

hamowania korowego

P

- predyspozycje do zaburzeń

psychicznych?

Nie: od psychopatii po twórczość

Typy osobowości

Dystymia

N

Histeria

I

E

Z

Typy osobowości

N

I

E

Z

flegmaty

k

sangwini

k

melancholi

k

cholery

k

Typy osobowości a zdrowie

C

N

A

I

E

B

– zdrowi?

WSPÓŁCZESNA

TEORIA CECH:

„Wielka Piątka”

Analizy

PSYCHOMETRYCZNE:

R. McCrae, P. Costa

– NEO, AC

O. John

TEORIA

Analizy

LEKSYKALNE:

L. Goldberg

Hipoteza Goldberga

„… większość istotnych różnic
indywidualnych w
funkcjonowaniu człowieka
można odczytać jako
pojedyncze określenia w
niektórych lub wszystkich
językach na świecie.”

WIELKA PIĄTKA – OCEAN osobowości?

OCEAN

O

penness to experience

-

Otwartość

C

onscientiousness – Sumienność

E

xtraversion - Ekstrawersja

A

greeableness - Ugodowość

N

euroticism - Neurotyczność

Pięcioczynnikowy model

osobowości

E

- interakcje międzyosobowe, poziom

aktywności, potrzeba stymulacji, nastrój

U

- jakość relacji od współczucia po

antagonizm w myślach, uczuciach i działaniu

S

- organizacja, wytrwałość i motywacja

działaniach celowych

N

- niestabilność emocjonalna, dyskomfort,

nieadaptacyjna reakcja na stres

O

- poszukiwanie nowych doświadczeń,

tolerancja i eksploracja

Kontrowersje wokół Wielkiej

Piątki

• Dlaczego pięć?
• Zgodność analiz psychometrycznych i

leksykalnych?

• Kryteria, jakie ma spełniać wymiar osobowości?
• Cechy szczegółowe - ile ich jest i jak je poznać?
• Dają ogólny opis osobowości:

Psychologia obcego

ALE

• Jest to koncepcja

–

Spójna

–

Porządkująca

–

Integrująca

Kryteria wymiarów osobowości (

Costa, McCrae

):

1) powtarzalne w różnych badaniach
2) stabilne
3) ujmowane przez różne teorie
4) występują u ludzi w różnych kulturach
5) mają podstawy biologiczne  dziedziczność

Zuckerman

(1992):

1) powtarzalność i stabilność
2) co najmniej umiarkowana dziedziczność
3) występowanie podobnych cech u innych
gatunków
4) istnienie

biologicznych

wskaźników

cech

Alternatywna Wielka Piątka?

M.

Zuckerman

:

pięć

czynników,

wspólnych dla człowieka i zwierząt:

• Towarzyskość
• Neurotyzm-Lęk
• Impulsywne Poszukiwanie Wrażeń
• Agresja-Wrogość
• Aktywność

Inne rozwiązania

Buss i Plomin:

• Emocjonalność
• Aktywność
• Uspołecznienie

Digman:

• SOCJALIZACJA:

Neurotyczność  Ugodowość i Sumienność

• SAMOAKTUALIZACJA:

Ekstrawersja i Otwartość

Typy wg Eysencka a model Wielkiej

Piątki

• Neurotyzm
• Ekstrawersja
• Psychotyzm

=

-Sumienność

+

-Ugodowość

• Otwartość na doświadczenie

Stałość cech

Od 7. roku życia względna stabilność cech
Ok. 30. roku życia – krystalizacja struktury cech
Ok. 50. roku życia – pełna stałość cech?

Stałość cech:
Dzieciństwo  0,31
30 lat



0,64

50 lat



0,74

Stałość cech w biegu życia?

1. Osłabienie cech o ekstremalnym nasileniu

2. Od adolescencji po wiek starszy:

ugodowość

sumienność

neurotyczność

ekstrawersja

otwartość

Ile jest cech? Erozja wielkiej

piątki?

Hipoteza leksykalna 

Model HEXACO

Uczciwość
Neurotyczność
Ekstrawersja
Ugodowość
Sumienność
Otwartość

H

onesty

E

motional stability

e

X

traversion

A

greeableness

C

onscientiousness

O

penness

Ile jest cech? JEDNA !

JEDNA???

Ogólny czynnik osobowości

Uczciwość? NIE!

Neurotyczność 

Zrównoważenie

Ekstrawersja
Ugodowość
Sumienność
Otwartość

Podsumowanie

• Uniwersalna struktura osobowości?
• Inspiracja badań: psychofizjologicznych,

genetycznych, leksykalnych,
interkulturowych

• Aplikacje:

Cattell 16PF, MPI, EPQ-R,

NEO-PI-R, NEO-FFI

• Wielka Piątka - moda czy odkrycie?
• Ograniczenia: opis struktury osobowości,

nie oddaje dynamiki i nie ujawnia
motywacji

Zastosowania

• Badanie typowych predyspozycji do

zachowań  rozwój diagnostyki osobowości

• Rozwój badań kwestionariuszowych
• Psychologia różnic indywidualnych –

osobowość

• Badania selekcyjne

Co decyduje o zachowaniu?

„

OSOBA

czy

SYTUACJA

?”

CECHY

czy

POZNAWCZA
INTERPRETACJA
SYTUACJI

stałe

zmienne

Co decyduje o zachowaniu?

SYTUACJA

 czyli CO?

Odp. 1. Bodźce
Odp. 2. Poznawcza interpretacja
sytuacji:

- co bodźce znaczą?
- jakie mam intencje?
- jakie mam cele i dążenia?

PODSUMOWANIE KONTROWERSJI II

„OSOBA czy SYTUACJA”

• Złagodzenie stanowisk - uznanie cech i

poznawczej interpretacji zdarzeń oraz sytemu Ja

• Podejście interakcyjne
• Względnie stałe wzorce zmienności zachowań
• Dwie różne odpowiedzi na pytanie o to,

co

warunkuje

stałość

i

zmienność

zachowania?

• Badania kwestionariuszowe i eksperymentalne
• Odniesienia do badań z genetyki i neurobiologii

Najkrótsza definicja

interakcjonizmu

Interakcjonizm w odniesieniu do
osobowości, to idea, że doświadczeń i
działań jednostki nie można rozumieć
jako skutek oddzielnie czynników
osobowościowych i sytuacyjnych.
Raczej są one produktem dynamicznych
interakcji między aspektami osobowości
i sytuacji”

(Mischel, Shoda, Ayduk, 2008, s. 82).

Jak przewidywać zachowanie?

„Jeśli wiemy wszystko o osobie, i
wszystko o jej sytuacji, powinniśmy móc
przewidywać co ona zrobi. Na mocy tej
samej zasady, wiedza o osobie i jej
zachowaniu powinna prowadzić nas do
zrozumienia sytuacji, a wiedza o sytuacji
i zachowaniu powinna prowadzić nas do
zrozumienia osoby”

(Funder, 2001, s. 210).