OSOBOWOŚĆ

Piotr K. Oleś

Instytut Psychologii KUL

Rok akademicki 2013/14

Każda jednostka jest pod pewnym

względem
1. taka, jak wszystkie inne osoby
2. taka, jak niektóre inne osoby
3. taka, jak żadna inna osoba.

Clyde Kluckhohn, & Henry A. Murray

(1953, s.

53)

Warszawa, Wydawnictwo

Naukowe „Scholar”,

2009

wydanie

nowe

L. A. Pervin, PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI.
Gdańsk: GWP, 2002.

L. A. Pervin, O. P. John, OSOBOWOŚĆ: TEORIA I
BADANIA (wyd. 8), Kraków: Wydawnictwo UJ,
2002.

D. Cervone, L. A. Pervin, Osobowość: Teoria i
badania (wyd. 10). Kraków: Wydawnictwo UJ,
2011.

C. S. Hall, G. Lindzey, TEORIE OSOBOWOŚCI.
Warszawa, PWN, 2001.

C. S. Hall, G. Lindzey, J. B. Campbell, TEORIE
OSOBOWOŚCI. WYDANIE NOWE.. Warszawa,
Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, pózn.

P.K. Oleś, K. Drat-Ruszczak, Osobowość. W: J.
Strelau, D. Doliński (red.), PSYCHOLOGIA (T.1.,
R.8, s. 651-764). Gdańsk, GWP, 2008.

J. Strelau (red.), PSYCHOLOGIA, Tom 2.
Rozdziały 34, 35, 36. Gdańsk, GWP, 2000.

D. P. McAdams, THE PERSON: AN INTEGRATED
INTRODUCTION TO PERSONALITY PSYCHOLOGY
(wyd. 3), Fort Worth: Harcourt College Publ.,
2001.

 

H. Gasiul, PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI. NURTY,
TEORIE, KONCEPCJE, Warszawa, Difin, 2006.

 

Warszawa, Lublin:
Wydawnictwo Naukowe
„Scholar”, Wydawnictwo
KUL,

2006/2010

Wymagania ?

Zrozumieć, czym jest ‘osobowość’ i jak

działa

Pisemny egzamin testowy:

– ok. 20 pytań z czterema odpowiedziami jedna

trafna; obejmuje zagadnienia podstawowe,
trzeba odpowiedzieć na co najmniej 10 pytań;

– jedno pytanie problemowe: porównanie teorii,

geneza zjawisk, np. lęku, intencjonalność – w
różnych teoriach (za 0 - 15 punktów).

Aktywność podczas zajęć: udział w dyskusji

(wypowiedź za 1 punkt)

Dlaczego warto słuchać wykładów?

1.

Gwarantuję poziom – współczesna teoria

osobowości

2.

Z teorii osobowości korzysta się w ramach

każdego działu psychologii – wiedza użyteczna

3.

Wykłady będą akcentowały problemy – dają

do myślenia

4.

Teoria osobowości – podana i

przedyskutowana pozwala rozumieć i

interpretować rozmaite zachowania ludzkie –

będą przykłady

5.

Bezpośredni przekaz służy tworzeniu wiedzy

aktywnej

Elementy przednaukowej teorii osobowości
obecne są w kulturze: filozofia, religia,
literatura, muzyka, sztuki plastyczne.

Teorie, które wywarły największy wpływ na
rozwój nauki o osobowości: psychoanaliza

S.

Freuda

i teoria self

W. Jamesa

(koniec XIX i

pocz. XX wieku).

Psychologia

osobowości

jako

dyscyplina

empiryczna narodziła się w latach 30. -
psychologiczne studium niepowtarzalnej
jednostki.
1932 –

Character and Personality

Journal of Personality

Czy psychologia

osobowości

jest

potrzebna ?

U źródeł:

psychologia osobowości = studium

niepowtarzalnej jednostki

Teoria osobowości:

1. Jest przewodnikiem dla badaczy: ujawnia

ważne pytania

2. Porządkuje znane wyniki
3. Pozwala przewidywać

(Larsen, Buss, 2005, s. 19).

 

Różne definicje akcentowały rozmaicie rozumianą
•

strukturę

lub
•

funkcje

integrujące różne formy aktywności jednostki.

G. W. ALLPORT

:

„Osobowość,

to

dynamiczna

organizacja wewnątrz jednostki tych
psychofizycznych systemów, które
determinują

unikalne

przystosowanie do środowiska”

(1937,

s. 48)

 

L. A. PERVIN

:

„Osobowość jest to złożona całość myśli,
emocji i zachowań, nadająca kierunek i
wzorzec (spójność) życiu człowieka. Podobnie
jak ciało, osobowość składa się zarówno ze
struktur, jak i procesów, i odzwierciedla
działanie tyleż natury (geny), co środowiska.
Pojęcie osobowości obejmuje również czasowy
aspekt funkcjonowania człowieka, osobowość
zawiera bowiem wspomnienia przeszłości,
reprezentacje mentalne teraźniejszości oraz
wyobrażenia i oczekiwania co do przyszłości”

(1996/2002, s. 416).

G. W. ALLPORT

:

Osobowość, to dynamiczna organizacja wewnątrz
jednostki tych psychofizycznych systemów, które
determinują unikalne przystosowanie do środowiska"
(1937, s. 48)

 

L. A. PERVIN

:

„Osobowość jest to złożona całość myśli, emocji i
zachowań, nadająca kierunek i wzorzec (spójność)
życiu człowieka. Podobnie jak ciało, osobowość składa
się zarówno ze struktur, jak i procesów, i
odzwierciedla działanie tyleż natury (geny), co
środowiska. Pojęcie osobowości obejmuje również
czasowy aspekt funkcjonowania człowieka, osobowość
zawiera

bowiem

wspomnienia

przeszłości,

reprezentacje

mentalne

teraźniejszości

oraz

wyobrażenia i oczekiwania co do przyszłości”
(1996/2002, s. 416).

R. Larsen, D. Buss:

Osobowość

- to zespół wzajemnie powiązanych i

względnie trwałych cech i mechanizmów

psychologicznych wewnątrz jednostki, które

wpływają na jej interakcje i

przystosowanie do

środowiska fizycznego, społecznego i

intrapsychicznego

(2005, 4)

Akcent pada na:
1. współzależność cech i mechanizmów psychicznych
2. interakcję między osobą a środowiskiem

(percepcja, wybór, kreowanie, manipulowanie)

3. adaptację jako centralną funkcję osobowości

(cele, radzenie sobie, dostosowanie)

4. szeroką koncepcję przystosowania - do środowiska

fizycznego, społecznego i intrapsychicznego: myśli,

wspomnienia, doświadczenia osobiste, uczucia,

pragnienia, wyobrażenia, marzenia.

Teoria osobowości ma charakter

teorii integrującej

Podejście skoncentrowane na

osobie

- przedmiotem poznania jest konfiguracja

zmiennych w osobie

- jednostką analizy jest osoba

  

Podejście skoncentrowane na

zmiennych

- przedmiotem poznania są zmienne

dużo wiemy o zmiennych
dużo wiemy o ludziach
ale mało wiemy o osobie

Pojęcie OSOBOWOŚĆ jest potrzebne

-

dla

uchwycenia

niepowtarzalności

jednostki
- dla opisania i wyjaśnienia

spójności

zachowań, uczuć i myśli
- jako

wspólna płaszczyzna opisu i analiz

różnych zmiennych

, np. temperament,

popędy,

nawyki,

umiejętności, dążenia,

przekonania o sobie - nie jako suma części ale
jako nowa jakość
- dla

całościowego opisu zmian na

przestrzeni życia

w zakresie intelektu,

przekonań,

adaptacji

do

środowiska,

kontaktów

interpersonalnych,

koncepcji

siebie.

+ przeświadczenie o posiadaniu osobowości:
istnieje bogaty obszar osobistych
doświadczeń i ich interpretacji oraz
intencjonalnej aktywności, które dają
poczucie tożsamości i podmiotowości

+ rozstrojenie lub zaburzenie funkcji
integrującej, koordynującej i
ukierunkowującej aktywność

Czy to jeszcze ja?
Czy jestem sobą?

 Ale

wprowadzenie

pojęcia

osobowość

umożliwia

 

-„opisanie” zjawisk nie poznanych
- prowadzenie pozornych wyjaśnień, na
zasadzie błędnego koła (np. zmiana linii
życia)
- prowadzenie „badań” na zasadzie
zestawiania

zmiennych pochodzących z

odmiennych

kontekstów teoretycznych

(np. przekonanie

o własnej skuteczności i

siła ego)

Osobowość odnosimy do bogactwa

zachowań

 

Teoria osobowości ma charakter

teorii

integrującej

OSOBOWOŚĆ:

• ujawnia ciągłość, stabilność i spójność
• przejawia się na wiele sposobów – zachowania, myśli,

uczucia

• cechuje się organizacją; w istocie kiedy brak

organizacji,

lub kiedy jest pokawałkowana,

jest to objawem zaburzeń

• wyznacza to, jak jednostka odnosi się do świata

społecznego

• jest pojęciem psychologicznym, ale ma także

odniesienia do fizycznych, biologicznych
charakterystyk osoby.

Na podstawie: Michel, Shoda, Smith

(2003, s. 4)

Badania:

NOMOTETYCZNE
IDIOGRAFICZNE

Zmienne:
ILOŚCIOWE:

Średnie poczucie sensu życia: M=100, SD=12

JAKOŚCIOWE:

Maria znajduje sens życia w opiece nad

zwierzętami.

Wojciech myśli o śmierci, odkąd został sam z

dziećmi.

Badania

KWESTIONARIUSZOWE – KORELACYJNE

wiele zmiennych
liczne grupy
możliwe zafałszowania

(„Czy jesteś uczciwym człowiekiem?”)

  

EKSPERYMENTALNE:

kontrola zmiennych
mało zmiennych
obiektywne wyniki ale warunki

sztuczne

  

KLINICZNE:

wieloaspektowa analiza jednostek
ingerencja w przedmiot badania
brak kontroli warunków i różne

metody

  

Korelacyjne

Eksperymental

ne

Kliniczne

Liczba
zmiennych
Rodzaj
zmiennych
Kontrola
Standaryzacja
Warunki
Zakres poznania
Wnioskowanie

Duża

Ilościowe

Nie
Tak

Quasi-

naturalne

Ograniczony

Współzależnoś

ci

Mała

Ilościowe/jakoś

c.

Tak
Tak

Sztuczne/natur.

Wąski

Przyczynowe

Duża

Jakościowe/iloś

c.

Nie
Nie

Naturalne

Szeroki

Opis/wyjaśnien

ie

KONTROWERSJE:

Co formuje osobowość:

natura

czy

kultura

?

Motywacja

świadoma

czy

nieświadoma

?

„

Osoba

czy

sytuacja

?”

Co decyduje o kierunku aktywności:

instynkt

czy

intencje podmiotu

?

Psychologia osobowości - wieża

Babel ?

TEORIE:

UCZENIA SIĘ
POZNAWCZE
SPOŁECZNO-POZNAWCZE
CECH
SOCJOBIOLOGICZNE

 

PSYCHODYNAMICZNE
HUMANISTYCZNE
FENOMENOLOGICZNO-EGZYSTENCJALNE
NARRACYJNE

 

Czy możliwa jest

INTEGRACJA

nauki o osobowości?

TAK !

Perspektywę

integracji

nauki

o

osobowości nakreśliła dyskusja na temat
statusu teorii cech, a zwłaszcza modelu
Wielkiej Piątki, zainicjowana przez

L.A.

Pervina

, w 1992 roku i opublikowana na

łamach Psychological Inquiry w 1994
roku.

PSYCHOANALIZA -

S. Freud

(1856-1939)

Uwarunkowania historyczne i
socjokulturowe
Synteza romantyzmu i racjonalizmu
w koncepcji zdrowia:

zdolność do miłości i do

pracy

Motto:

Praca naukowa

doprowadzi do poprawy świata

Wczesne poglądy:

Zasada zachowania energii 

czy to

prawda?

Hipoteza uwiedzenia

 czy to prawda?

 

Trzy dogmaty psychoanalizy:

Determinizm
Konflikt
Nieświadomość

Konflikt
  Źródła i rodzaje lęku:

 

Lęk

realistyczny  przed zagrożeniem

tkwiącym w środowisku

 

Lęk

neurotyczny  wynika z konfliktu

między popędami a samokontrolą

 

Lęk

moralny  przed karą od

wewnątrz w

przypadku gratyfikacji

popędu

Topograficzny model osobowości

 

-

świadomość

- możemy zwerbalizować i

logicznie o tym mówić

 

-

przedświadomość

- nie jesteśmy tego

aktualnie świadomi, ale możemy to
przywołać

 

-

nieświadomość

- tego nie możemy

przywołać, zawiera elementy aktywnie
wypierane

ŚWIADOMOŚĆ

PRZEDŚWIADOMO

ŚĆ

NIEŚWIADOMOŚĆ

Id –

to

Ego -

Ja

Superego:

nad –

Ja

id

o

Su

per

ego

Świadome

decyzje

Mechanizmy

obronne

E

g

Id

- całkowicie nieświadome

zasada przyjemności

 

Popęd seksualny - libido
Popęd śmierci - thanatos (agresja)

Ego

- wyłania się z id; czerpie energię z id;

uzgadnia żądania id z wymaganiami świata

 

zasada rzeczywistości

jest częściowo świadome  podejmowanie

decyzji
Nieświadoma część ego 

mechanizmy

obronne

Mechanizm obronny to nieświadoma

strategia ego, która zniekształca

rzeczywistość celem zmniejszenia lęku.

Superego

- powstaje w wyniku kompleksu Edypa

  zinternalizowana reprezentacja norm i wartości

nabytych przez identyfikację z rodzicami

Id

:

Tak, zrób to teraz

=

Superego

:

Nie, nigdy, nie

wolno

Znaczna część superego jest nieświadoma.
Funkcje superego:

1) pohamować seksualne i agresywne impulsy id,
2) nakłonić ego wzięcia pod uwagę celów moralnych
3) osiągnięcie perfekcji.

Podsystemy superego: sumienie i ideał ego.
sumienie -

nie powinieneś

i dotyczy głównie celów 1 i

2.

ideał ego -

powinieneś

i zaangażowane w cele 2 i 3.

S

IE

Faza latencji

libido nie wyraża się wprost, ale przez

zabawę, naukę, relacje z rówieśnikami

 

Faza genitalna

dojrzewanie biologiczne i dojrzałość

psychoseksualna
- ku pragnieniom heteroseksualnym i miłości

altruistycznej
- ekspresja libido z korzyścią dla jednostki i

społeczności
- ukierunkowanie energii popędowej

 w zdolność do miłości i pracy

przy jednoczesnym radzeniu sobie z lękiem

(nieunikniony konflikt wewnętrzny)

Podsumowanie:

• Teoria spójna, płodna heurystycznie,

ale w wielu elementach nieweryfikowalna

• Lepiej stosuje się do patologii niż do normy
• Wpływ na rozwój nauki i na kulturę
• Znaczenie nieświadomości i

przedświadomości 

badania, interpretacje

• Modułowa struktura umysłu –

coś w tym jest

Co trzeba i warto wiedzieć?

• Życie psychiczne, uczucia, motywacja, nawet

przekonania nie wyczerpują w tym, co
świadome, mamy nieświadome motywy.

• Znamy część życia psychicznego, reszta

pozostaje ukryta, a ma wpływ na zachowanie.

• Na nasze zachowanie oddziałują siły, nad

którymi nie mamy kontroli, a nawet o nich nie
wiemy.

• Zdrowie tym lepsze i większa część życia

psychiki jest świadoma.

• Istnieją mechanizmy obronne, chroniące przed

zbyt silnym lękiem.