Istotny wkład w zagadnienia zrozumienia

umierającego człowieka wniosła Elisabeth Kubler -

Ross. Droga życia jaką obrała, początek miała między

innymi w Polsce, dokąd trafiła jako

wolontariuszka po zakończeniu II wojny światowej.

Szczególnym dla niej przeżyciem i późniejszym

drogowskazem w pracy z chorymi była wizyta w

Majdanku. Podczas zwiedzania obozu jej uwagę

zwróciły wyryte na ścianach motyle odczytane jako

symbol uwolnienia od cierpienia, ciężaru trosk.

Doznane przeżycia przypieczętowały dziecięce

marzenia zostania lekarzem. Po ukończeniu studiów

medycznych całe swoje życie poświęciła chorym u

schyłku życia. Jak sama mówiła „coś ją do nich

ciągnęło". Była zawsze tam, gdzie byli chorzy

cierpiący, odrzuceni przez bliskich i personel -

traktujących śmierć jako porażkę w walce o życie.

Swoje doświadczenia z obcowania ze śmiercią zawarła

w książkach m. i nn. „Rozmowy o śmierci i umieraniu",

„Życiodajna śmierć".

Publikacje E. Kubler - Ross przyczyniły się do

zweryfikowania dotychczasowego podejścia do

nieuleczalnie chorych, złamała tabu rozmów o

umieraniu i śmierci. Stały się początkiem

współczesnej psychotanatologii. E. Kubler - Ross

wyodrębniła psychologiczne „fazy

umierania" przez które przechodzą chorzy

przygotowujący się do odejścia. Fazy te u różnych

pacjentów przebiegają z różnym nasileniem i trwają

przez różny okres czasu.

I etap - nie przyjęcie prawdy przez pacjenta i

osobę towarzyszącą.

Poznanie przez chorego rozpoznania to wyrok

wywołujący wstrząs psychiczny.

Chory reaguje zaprzeczeniem i iluzją dobrego

samopoczucia. Pojawiają się myśli i wypowiedzi

„Mnie nie może spotkać coś podobnego, to nie dotyczy

mnie, to niemożliwe ....". Reakcja ta

pomaga uśmierzyć doznany wstrząs i jest typowa dla

osób, które o chorobie dowiedziały się nagle, nie były

przygotowane na takie rozpoznanie.

W kolejnym stadium miejsce niedopuszczenia do

siebie prawdy zajmuje izolacja uczuciowa.

Chory o swoim zdrowiu, chorobie, śmierci,

nieśmiertelności rozmawia tak jakby jego to nie

dotyczyła. Staje z boku swojego przeznaczenia.

Podobny wstrząs psychiczny udziela się jego

bliskim.

II etap - wzburzenie emocjonalne, bunt.

To okres, w którym chory nie dopuszcza do siebie

prawdy. Targany jest falą zmiennych uczuć, wpada w

złość, gniew, a stawiane pytanie „dlaczego właśnie

mnie musiało się to przytrafić", należy traktować jako

uczucie cierpienia, udręki, strachu. Nie sposób znaleźć

na to pytanie odpowiedzi.

III etap - przetarg o życie.

To dla chorego czas nadziei, że za ofiarowanie siebie

całego Bogu („SIŁOM WYŻSZYM") odroczy ostateczny

kres.

Chce odroczyć wyrok o ważne wydarzenie w rodzinie,

chociaż o jeden dzień. To najbardziej przejmujący z

okresów umierania, odbywa się bowiem w ciszy myśli,

a transakcji dokonuje się z „SIŁAMI WYŻSZYMI". Jest to

walka o nadzieję, krzyk o nadzieję, której nie ma.

IV etap - przygnębienie, nadzieja.

Zawodzą metafizyczne targi. Chory zaczyna rozumieć

swój stan. Rodzi się nadzieja i

zwątpienie. Nadzieja nie jest wynikiem poprawy stanu

zdrowia, ale przechodzeniem życia w śmierć. Pozostaje

rozpacz przybierająca postać depresji.

Depresja może objawiać się dwojako:

• odczuciem poniesionej straty, bezradności, niemożności

powrotu do zdrowia, bezsilnością,

• poczuciem zagrożenia życia, żalem za utratą bliskich,

żalem za utraconym światem.

Żegnając się ze światem chory przygotowuje się do

przyjścia śmierci.

V etap - pogodzenie się z rzeczywistością i

pożegnanie.

Chory pogodzony ze swoim losem czuje się zmęczony i

słaby. Gotowy jest do przyjęcia śmierci, wolny od

rozpaczy, rezygnacji, bezradności, gniewu.

Krąg jego zainteresowań światem zewnętrznym zawęża

się. Bardziej skoncentrowany jest na

„tu i teraz". Zbliżająca się śmierć nie jest już silnym

stresorem.

Na ograniczenia wynikające z choroby reaguje słabo.

Niektórzy chorzy odczuwają silną potrzebę mówienia,

planowania, wyrażania ostatniej woli co do uroczystości

pogrzebowej, miejsca pochówku, pomnika.

Na tym etapie bardzo dużego wsparcia potrzebują

bliscy chorego.

PRAWA CHOREGO UMIERAJĄCEGO

W opiece nad chorym umierającymi powinniśmy

kierować się następującymi zasadami

etycznymi:

1.

Wczuć się w stan psychiczny umierającego i starać

się go zrozumieć.

2.

Nie dopuścić do rozmyślań chorego o przyczynach

swego krytycznego stanu.

3.

Kontrolować swoje postępowanie wobec chorego.

4.

Zachować rytm codziennych czynności

pielęgnacyjnych, aby chory nie odniósł wrażenia, że

został już „skreślony".

5.

Czynności pielęgnacyjne wykonywać szczególnie

troskliwie.

6.

Nieść ulgę w cierpieniach somatycznych szczególnie

bólu.

7.

Czuwać przy chorym umierającym stwarzając

atmosferę serdeczności.

8.

Wykonywanymi czynnościami i zachowaniem dajmy

odczuć choremu, że cały czas przy nim jesteśmy.

Prawa pacjenta wywodzą się z praw każdej jednostki

ludzkiej i zostały zawarte w licznych

deklaracjach praw człowieka. Źrodłem tych praw jest

godność należąca do fundamentalnych

wartości ludzkich.

„Godność człowieka umierającego" ma swoje źródło w

tym, że jest on istotą stworzoną, oraz w

jego osobistym powołaniu do życia wiecznego ... (J.

Paweł II 1999).

Życie ludzkie na progu śmierci nie traci nic ze swej

wartości. Dlatego opiekując się chorymi

należy zawsze kierować się przesłanką, że mamy nad

chorym tylko te władzę i te prawa w

stosunku do niego jakich pacjent nam sam udzieli.

KARTA PRAW CZŁOWIEKA UMIERAJĄCEGO

(wg A. Barbus)

1.

Mam prawo do traktowania mnie jak człowieka aż

do śmierci.

2.

Mam prawo do zachowania nadziei bez względu na

zmiany jakim może ona podlegać.

3.

Mam prawo do opieki osób, które potrafią zachować

nadzieję bez względu na zmiany, jakim mogłaby ona

podlegać.

4.

Mam prawo do wyrażania uczuć i emocji związanych

ze zbliżającą się śmiercią w swój

własny sposób.

5.

Mam prawo do uczestnictwa w podejmowaniu

decyzji dotyczących opieki nade mną.

6.

Mam prawo oczekiwać ciągłej lekarskiej i

pielęgniarskiej uwagi, nawet wówczas, gdy cele

„lecznicze" będą musiały być zastąpione celami

„pielęgnacyjnymi".

7.

Mam prawo do umierania w odosobnieniu (ale nie

samotnie).

8.

Mam prawo do uwolnienia od bólu.

9.

Mam prawo do rzetelnych odpowiedzi na moje

pytania.

10.

Mam prawo nie być oszukiwanym.

11.

Mam prawo do wspomagania mojej rodziny i

wspomagania mnie przez nią w zaakceptowaniu mojej

śmierci.

12.

Mam prawo do umierania w spokoju i godności.

13.

Mam prawo do zachowania własnej tożsamości i

swobody moich decyzji, które mogą być sprzeczne z

przekonaniami innych.

14.

Mam prawo do poszerzenia moich przeżyć

religijnych i duchowych oraz do dyskusji o nich

bez względu na to, co myślą inni.

15.

Mam prawo oczekiwać, że po śmierci będzie

uszanowana świętość ciała ludzkiego.

16.

Mam prawo do opieki ze strony ludzi

spolegliwych, wrażliwych, z przygotowaniem

zawodowym, którzy będą starali się zrozumieć moje

potrzeby i będą w stanie znaleźć choć

odrobinę zadowolenia z tego, że pomogli mi stanąć

twarzą w twarz ze śmiercią.