Rachunek kosztów

Podstawowe pojęcia,

klasyfikacja kosztów i modele

zachowania się kosztów

Rok akademicki 2007/2008

2

1. Rachunek kosztów - podstawowe

pojęcia i funkcje

Środki pracy to ogół środków trwałych (budynki,
budowle, maszyny, urządzenia, środki transportu)
oraz drobne wyposażenie (narzędzia i przyrządy).
Przedmioty pracy to dobra znajdujące się
najczęściej w postaci pierwotnej (materiały i
surowce) podlegające przetworzeniu w dobra
wtórne zwane produktami.
Siły wytwórcze to praca człowieka wraz ze
środkami pracy wykorzystywanymi w czasie
działalności wytwórczej.

3

Czynniki produkcji to wszystkie elementy

występujące

łącznie

w

procesie

wytwarzania, tj. siła robocza (praca żywa),
środki

pracy

(środki

trwałe)

oraz

przedmioty pracy (materiały i surowce).

Przychody to wpływy ze sprzedaży efektów

prowadzonej

działalności,

pozostałe

przychody operacyjne, przychody finansowe
oraz wpływy z wszelkich innych tytułów (np.
otrzymane dotacje, darowizny, subwencje).

4

Koszty to wyrażona w jednostkach pieniężnych

wartość celowego zużycia pracy żywej
(wynagrodzenia

wraz

z

narzutami)

i

uprzedmiotowionej

(środki

pracy

i

przedmioty pracy), a zwłaszcza: amortyzacja
majątku

trwałego,

zużycie

materiałów,

energii, usług obcych itp.) a także niektóre
wydatki

nie

odzwierciedlające

zużycia

(podatki, opłaty)związane z prowadzeniem
normalnej

działalności

gospodarczej

jednostki, stanowiącej cel jej funkcjonowania.

Zużycie następuje w jednostkach naturalnych

i

wymaga

zastosowania

wspólnego

mianownika jakim jest wartość.

5

Rachunek kosztów oznacza zespół działań

zmierzających do ustalenia w różnych
aspektach

wysokości

wyrażonego

w

pieniądzu

wkładu

pracy

żywej

i

uprzedmiotowionej, zaangażowanego przez
daną jednostkę, w powiązaniu z efektami
działalności,

np.

z

wytworzonymi

produktami, przychodami z ich sprzedaży
itp.

6

2. Klasyfikacja kosztów na potrzeby

zarządzania

Klasyczne kryteria podziału kosztów i według:
a/ rodzajów
b/ wewnętrznej struktury kosztów,
c/ typów działalności
d/ odmian działalności,
e/ celów ponoszenia (tzw. układ kalkulacyjny),
f/ zachowania się wobec zmian rozmiarów

działalności,

g/ realizowanych funkcji,
h/ miejsc powstawania,
i/ znaczenia względem przedmiotu działalności.

7

Układ rodzajowy uwzględnia podział kosztów
na rodzaje bez względu na cel ich ponoszenia:

• amortyzacja,
• zużycie materiałów i energii,
• usługi obce,
• podatki i opłaty,
• wynagrodzenia,
• świadczenia na rzecz pracowników,
• pozostałe.

Podział ten może być bardziej rozbudowany na
potrzeby informacyjne jednostki gospodarczej.

8

Wewnętrzna struktura kosztów wynika z
dostosowania przekroju kosztów do potrzeb
informacyjnych jednostki:
Rozróżnia się koszty:

• proste,

• złożone.

Koszty proste to przykładowo dla nabywcy
koszt zakupionych materiałów.
Te same materiały u wytwórcy stanowią koszt
złożony, gdyż obejmują surowce, płace,
energię niezbędną do ich wytworzenia.

9

W podmiotach gospodarczych występują trzy
typy prowadzonej działalności:

• eksploatacyjna (operacyjna) obejmująca:

– koszty podstawowe
– pozostałe koszty operacyjne (ujmowane poza

zespołem 4 i 5),

• inwestycyjna,
• finansowo wyodrębniona.

10

Podział z punktu widzenia kryterium odmian

działalności:

• koszty działalności podstawowej,
• koszty działalności pomocniczej i socjalnej,
• koszty zarządu

Układ kalkulacyjny uwzględnia podział kosztów
na:

• bezpośrednie (materiały bezpośrednie, płace

bezpośrednie, inne koszty bezpośrednie),

• pośrednie (wydziałowe, zakupu, sprzedaży,

zarządu)

11

Kryterium

stosunku

wobec

rozmiarów

działalności dzieli koszty na:

• stałe, w tym: względnie stałe,
• zmienne (proporcjonalne, degresywne,

progresywne).

Koszty z punktu widzenia realizowanych funkcji
obejmują:

• koszty zakupu,
• koszty działalności głównej,
• koszty sprzedaży.

12

Jednostka może ewidencjonować koszty
według miejsc ich powstawania (ośrodków),
którymi mogą być:

• jednostka jako całość,
• wydziały podstawowe lub pomocnicze,
• stanowiska w ramach wydziałów lub poza nimi,
• realizowane funkcje.

Według

kryterium

znaczenia

kosztów

względem działal-ności:

• podstawowe,
• ogólne.

13

Kryteria klasyfikacyjne kosztów dla celów

decyzyjnych:

a) sposób zachowania się kosztów (i przychodów) w zależ-

ności od wielkości sprzedaży (stałe, zmienne i
mieszane),

b) koszty istotne i nieistotne dla danej decyzji (przyszłe

wydatki pieniężne różne dla dwóch alternatywnych
decyzji),

c) koszty utracone (utopione, nie do odzyskania, np.

nadmierne zapasy nie przysparzają przychodów),

d) koszty utraconych korzyści (zysk z najbardziej zyskow-

nego lecz zaniechanego przedsięwzięcia),

e) koszty i przychody krańcowe (przyrost kosztów całkowi-

tych wynikających z przerostu jednej sztuki wyrobu).

14

Kryteria klasyfikacji kosztów dla celów kontrolnych:
a) koszty podatne i niepodatne na kontrolę (podział wiąże

się z możliwościami menedżerów wpływania na
wysokość

poszczególnych

kosztów,

czyli

ich

kontrolowania; koszty kontrolowane to np. zużycie
materiałów, wynagrodzenia, a koszty niekontrolowane to
koszty dzierżawy lub podatek od nieruchomości),

b) koszty planowane i standardowe (koszty planowane to

koszty normatywne wyrażające intencji menedżerów,
natomiast koszty standardowe to także koszty
normatywne ale składające się z wielu elementów, np.
receptura wyrobu gastronomicznego obejmująca ilość i
jakość poszczególnych składników niezbędnych do
przygotowania potrawy.

15

3. Metody ustalania kosztów

stałych i zmiennych

Podział kosztów na stałe i zmienne stosowany jest w
bieżącym zarządzaniu operacyjnym, w analizie progu
rentowności, przy kształtowaniu polityki cenowej, przy
planowaniu i kontroli.
Koszty stałe to koszty, których wielkość jest niezależna
od wielkości produkcji, a koszty zmienne to takie,
które rosną wraz ze zwiększeniem się woluminu
produkcji.
Wyróżnia

się

dwie

podstawowe

grupy

metod

wyodrębnia-nia kosztów zmiennych i stałych z ogółu
kosztów, są to:

• metody statystyczne,
• metoda księgowa (praktyczna).

16

Metody statystyczne

Podstawą określenia przyszłych kosztów jest
oszacowanie kosztów zmiennych i stałych. Niektóre
z nich, jak np. surowce są tylko kosztami
zmiennymi, niektóre, jak czynsze, ubezpieczenia i
amortyzacja - tylko kosztami stałymi (w krótkim
horyzoncie czasowym), inne jak opłaty telefoniczne,
energia

cieplna

mają

charakter

kosztów

mieszanych, czyli mają elementy stałe i zmienne.
Najczęściej używa się do określenia kosztów funkcji

K = zx + S

gdzie: K - koszty całkowite, z - zmienne koszty
jednost-kowe, S - koszty stałe, x - wielkość produkcji
(sprzedaży)

17

Wykorzystanie analizy kosztów historycznych
jest użyteczne dla podejmowania decyzji, tylko
wtedy, gdy podejmowana działalność będzie
prowadzona w tych samych, bądź bardzo
podobnych warunkach.

18

Etapy szacowania kosztów:

I. Przygotowanie materiału statystycznego:

krok 1 - wybór zmiennej niezależnej,
krok 2 - wybór badanego okresu,
krok 3 - zebranie danych i przygotowanie ich do
szacowania,

II. Szacowanie kosztów:

krok 4 - naniesienie danych na układ współrzędnych,
krok 5 - oszacowanie funkcji kosztów według jednej z
metod:
a) metodą punktów skrajnych,
b) metodą wizualną,
c) analizą regresji liniowej,
krok 6 - ocena uzyskanej funkcji kosztów.

19

:

Metoda księgowa polega na zaklasyfikowaniu
kosztów do zmiennych i stałych przez
pracownika księgowości, który na podstawie
obserwacji kształtowania się kosztów w
przeszłości jest w stanie przewidzieć ich
kształtowanie się w przyszłości.

20

4. Podstawowe struktury ewidencji

kosztów w przedsiębiorstwie

Przy rachunku kosztów opartym na pełnych kosztach
rzeczywistych, jednostka może stosować różne
rozwią-zania w zakresie ewidencji kosztów:

• zarówno w zespole 4 (grupującym koszty według ich

rodzajów) jak i zespole 5 (obejmującym koszty
według działalności - w układzie kalkulacyjnym,
funkcjonalnym) z uwzględnieniem konta 490
„Rozliczenie kosztów”,

• tylko w układzie rodzajowym (tylko konta zespołu 4),
• tylko według typów działalności (jedynie na kontach

zespołu 5).