Wstępne ćwiczenia w

Wstępne ćwiczenia w

mówieniu i pisaniu w

mówieniu i pisaniu w

klasach I – III

klasach I – III

W edukacji wczesnoszkolnej rola nauczyciela jest specyficzna i

W edukacji wczesnoszkolnej rola nauczyciela jest specyficzna i

niepowtarzalna. Jest on odpowiedzialny za słowa i czyny. Podstawowym

niepowtarzalna. Jest on odpowiedzialny za słowa i czyny. Podstawowym

zadaniem jest nauczenie poprawnego mówienia i pisania. Zasób poprawnego

zadaniem jest nauczenie poprawnego mówienia i pisania. Zasób poprawnego

słownika dziecka wstępującego do szkoły zamyka się w granicach kilku słów.

słownika dziecka wstępującego do szkoły zamyka się w granicach kilku słów.

Dlatego też dąży się do poszerzania słownika dziecka: z jednej strony

Dlatego też dąży się do poszerzania słownika dziecka: z jednej strony

wzbogacenie go o nowe wyrazy, zwroty, wyrażenia, terminy, a z drugiej

wzbogacenie go o nowe wyrazy, zwroty, wyrażenia, terminy, a z drugiej

uściślenie znaczeń słów częściowo już mu znanych.

uściślenie znaczeń słów częściowo już mu znanych.

Już w pierwszych latach nauki szkolnej dziecko musi więc zdawać sobie sprawę z

Już w pierwszych latach nauki szkolnej dziecko musi więc zdawać sobie sprawę z

wartości języka, którym się posługuje, i nauczyć się cenić tę wartość. Musi

wartości języka, którym się posługuje, i nauczyć się cenić tę wartość. Musi

nauczyć się

nauczyć się

świadomie dążyć do doskonalenia własnego języka jako podstawowego narzędzia

świadomie dążyć do doskonalenia własnego języka jako podstawowego narzędzia

działania społecznego oraz wyrażanie myśli i uczuć, musi przy tym nauczyć się

działania społecznego oraz wyrażanie myśli i uczuć, musi przy tym nauczyć się

rozumieć treści wyrażone w języku przez innych w słowie mówionym i pisanym. 

rozumieć treści wyrażone w języku przez innych w słowie mówionym i pisanym. 

Program nauczania przewiduje wielostronne rozwijanie osobowości dziecka w

Program nauczania przewiduje wielostronne rozwijanie osobowości dziecka w

młodszym wieku szkolnym. Proces kształcenia i rozwijania języka dziecka jest

młodszym wieku szkolnym. Proces kształcenia i rozwijania języka dziecka jest

procesem ciągłym. Sprawność językowa wpływa na rozwój umysłowy, umożliwia

procesem ciągłym. Sprawność językowa wpływa na rozwój umysłowy, umożliwia

pełniejsze poznanie otaczającego świata. Aby osiągnąć sprawność językową,

pełniejsze poznanie otaczającego świata. Aby osiągnąć sprawność językową,

wykształcić odpowiednie umiejętności, wyrobić nawyki, trzeba stopniowo

wykształcić odpowiednie umiejętności, wyrobić nawyki, trzeba stopniowo

doprowadzić do opanowania przez ucznia określonego zasobu wiedzy językowej.

doprowadzić do opanowania przez ucznia określonego zasobu wiedzy językowej.

Można wyróżnić dwa kierunku kształtowania języka

Można wyróżnić dwa kierunku kształtowania języka

dziecka

dziecka

-

rozwijanie sprawności komunikowania się dziecka z

rozwijanie sprawności komunikowania się dziecka z

otoczeniem oraz

otoczeniem oraz

traktowania języka jako narzędzia poznawania świata funkcja

traktowania języka jako narzędzia poznawania świata funkcja

symboliczna języka,

symboliczna języka,

-

kształtowanie autotelicznego stosunku do języka

kształtowanie autotelicznego stosunku do języka

nacisk na funkcję

nacisk na funkcję

poetycką języka.

poetycką języka.

W obu przypadkach należy stwarzać dziecku takie sytuacje,

W obu przypadkach należy stwarzać dziecku takie sytuacje,

które

które

stymulowałyby je do twórczego stosowania języka.

stymulowałyby je do twórczego stosowania języka.

      

      

Poprawne posługiwanie się językiem w

Poprawne posługiwanie się językiem w mowie i piśmie

uważa się dziś za

uważa się dziś za

sprawność

sprawność

intelektualną szczególnie ważną, niezbędną w codziennym życiu, stanowiącą

intelektualną szczególnie ważną, niezbędną w codziennym życiu, stanowiącą

podstawę wykształcenia w każdym kierunku, konieczną w pracy zawodowej i

podstawę wykształcenia w każdym kierunku, konieczną w pracy zawodowej i

społecznej.

społecznej.

        Kształcenie funkcjonalnej sprawności języka we

        Kształcenie funkcjonalnej sprawności języka we

współczesnej szkole jest

współczesnej szkole jest

jednym z naczelnych zadań jej całego procesu społeczno - dydaktycznego.

jednym z naczelnych zadań jej całego procesu społeczno - dydaktycznego.

Celem

Celem

pracy polonistycznej jest kształcenie języka, natomiast środkiem do tego celu

pracy polonistycznej jest kształcenie języka, natomiast środkiem do tego celu

są

są

ćwiczenia o odpowiedniej tematyce.

ćwiczenia o odpowiedniej tematyce.

Treść ćwiczeń językowych jest bardzo rozległa.

Treść ćwiczeń językowych jest bardzo rozległa.

Każdy element treści występującej

Każdy element treści występującej

w poznawanej rzeczywistości ma swój odpowiednik językowy w postaci

w poznawanej rzeczywistości ma swój odpowiednik językowy w postaci

określonego słowa.

określonego słowa.

Głównym zadaniem języka polskiego w klasach I - III jest kształtowanie

Głównym zadaniem języka polskiego w klasach I - III jest kształtowanie

rozwijanie sprawności myślowej i językowej dzieci. Dlatego na tym szczeblu

rozwijanie sprawności myślowej i językowej dzieci. Dlatego na tym szczeblu

nauczania

nauczania

szczególną uwagę przywiązuje się do ćwiczeń w mówieniu i

szczególną uwagę przywiązuje się do ćwiczeń w mówieniu i

pisaniu.

pisaniu.

Jedną z form ćwiczeń w mówieniu są inscenizacje. Inscenizowanie jest

Jedną z form ćwiczeń w mówieniu są inscenizacje. Inscenizowanie jest

środkiem zaspakajającym potrzeby psychofizyczne dziecka w młodszym

środkiem zaspakajającym potrzeby psychofizyczne dziecka w młodszym

wieku szkolnym.

wieku szkolnym.

Inscenizacje w ogóle, a w szczególności inscenizacje

Inscenizacje w ogóle, a w szczególności inscenizacje

utworów literackich mają duży wpływ na kształtowanie u dzieci

utworów literackich mają duży wpływ na kształtowanie u dzieci

umiejętności posługiwania się językiem ojczystym. Istotnym momentem

umiejętności posługiwania się językiem ojczystym. Istotnym momentem

w

w

rozwijaniu mowy uczniów przez inscenizacje jest praca nad żywym

rozwijaniu mowy uczniów przez inscenizacje jest praca nad żywym

słowem, nad doskonaleniem wymowy pod względem wyrazistości, barwy

słowem, nad doskonaleniem wymowy pod względem wyrazistości, barwy

i

i

siły głosu.

siły głosu.

Systematyczne wykonywanie ćwiczeń

Systematyczne wykonywanie ćwiczeń

słownikowo-frazeologicznych nie

słownikowo-frazeologicznych nie

tylko kształci język ucznia, ale pozwala także zapobiegać błędom i

tylko kształci język ucznia, ale pozwala także zapobiegać błędom i

zwalczać je. Język, mowa i myślenie są ze sobą ściśle związane.

zwalczać je. Język, mowa i myślenie są ze sobą ściśle związane.

Poznając

Poznając

rzeczywistość dziecko wypowiada swoje myśli i przeżycia, przekazuje je

rzeczywistość dziecko wypowiada swoje myśli i przeżycia, przekazuje je

innym. W szkole dziecko wzbogaca swój słownik i uczy poprawnie

innym. W szkole dziecko wzbogaca swój słownik i uczy poprawnie

budować zdania. 

budować zdania. 

Należy jednak zawsze pamiętać o tym, że naszym centralnym zadaniem

Należy jednak zawsze pamiętać o tym, że naszym centralnym zadaniem

jest kształcenie języka jako narzędzia myślenia, formułowanie sądów. Za

jest kształcenie języka jako narzędzia myślenia, formułowanie sądów. Za

pomocą języka wyrażamy nasze stany psychiczne i przekazujemy je

pomocą języka wyrażamy nasze stany psychiczne i przekazujemy je

otoczeniu.

otoczeniu.

Ćwiczenia dotyczące języka pisemnego i żywej mowy

Ćwiczenia dotyczące języka pisemnego i żywej mowy

mają na celu głównie

mają na celu głównie

osiągnięcie przez dziecko umiejętności zamykania myśli w obrębie zdania,

osiągnięcie przez dziecko umiejętności zamykania myśli w obrębie zdania,

doprowadzenia do zrozumienia struktury większych całości myślowych,

doprowadzenia do zrozumienia struktury większych całości myślowych,

wzbogacenie stylu dziecka.

wzbogacenie stylu dziecka.

       

       

Kształcenie języka dziecka polega przede wszystkim na bogaceniu jego

Kształcenie języka dziecka polega przede wszystkim na bogaceniu jego

słownictwa

słownictwa

rozumianego jako

rozumianego jako

zasób słów pojedynczych, ale także ich zespoły w formie

zasób słów pojedynczych, ale także ich zespoły w formie

wyrażeń

wyrażeń

i zwrotów, ukazujących związek i wzajemną zależność semantyczną,

i zwrotów, ukazujących związek i wzajemną zależność semantyczną,

gramatyczną

gramatyczną

i stylistyczną wyrazów pojedynczych te wyrazy tworzące. W procesie

i stylistyczną wyrazów pojedynczych te wyrazy tworzące. W procesie

rozwijania

rozwijania

języka dziecka należy widzieć dwa aspekty tego zagadnienia

języka dziecka należy widzieć dwa aspekty tego zagadnienia

:

:



rozwijanie języka jako „instrumentu nadającego",

rozwijanie języka jako „instrumentu nadającego",

przy pomocy którego

przy pomocy którego

dziecko będzie przekazywało swoje myśli opierając się na szerokim

dziecko będzie przekazywało swoje myśli opierając się na szerokim

zakresie zaktywizowanego własnego słownictwa wtedy, gdy będzie

zakresie zaktywizowanego własnego słownictwa wtedy, gdy będzie

mówiło;

mówiło;



rozwijanie języka jako „instrumentu odbierającego",

rozwijanie języka jako „instrumentu odbierającego",

kiedy dziecko opierając

kiedy dziecko opierając

się na swym czynnym i biernym języku będzie pogłębiało umiejętność

się na swym czynnym i biernym języku będzie pogłębiało umiejętność

rozumienia cudzych myśli, przekazywanych mu przez ludzi za

rozumienia cudzych myśli, przekazywanych mu przez ludzi za

pośrednictwem mowy, pisma czy druku.

pośrednictwem mowy, pisma czy druku.

W kształceniu języka dziecka ważne jest łączenie ćwiczeń

W kształceniu języka dziecka ważne jest łączenie ćwiczeń

j

j

ęzykowych z ćwiczeniami ortograficznymi i gramatycznymi.

ęzykowych z ćwiczeniami ortograficznymi i gramatycznymi.

Dzięki takim połączeniom uczniowie zaznajamiając się ze

Dzięki takim połączeniom uczniowie zaznajamiając się ze

znaczeniem nowych wyrazów, przyswajają jednocześnie

znaczeniem nowych wyrazów, przyswajają jednocześnie

poprawną formę ich zastosowania w wypowiedzi ustnej i

poprawną formę ich zastosowania w wypowiedzi ustnej i

pisemnej.

pisemnej.

Władanie językiem to przede wszystkim władanie

Władanie językiem to przede wszystkim władanie

poprawnie

poprawnie

zbudowanym

zbudowanym

zdaniem. Opanowując język, uczeń musi zdobyć nie tylko

zdaniem. Opanowując język, uczeń musi zdobyć nie tylko

umiejętność

umiejętność

właściwego używania słów, ale i tworzenie właściwych, tj. zgodnych

właściwego używania słów, ale i tworzenie właściwych, tj. zgodnych

z

z

prawami naszego języka, zwrotów i wyrażeń.

prawami naszego języka, zwrotów i wyrażeń.

       

       

Używając język w sposób odtwórczy i twórczy

Używając język w sposób odtwórczy i twórczy

uczniowie zdobywają

uczniowie zdobywają

ważne narzędzie własnego wszechstronnego rozwoju, dochodzą do

ważne narzędzie własnego wszechstronnego rozwoju, dochodzą do

coraz

coraz

lepszego opanowania języka, odczuwają jego piękno i pogłębiają

lepszego opanowania języka, odczuwają jego piękno i pogłębiają

swój

swój

emocjonalny stosunek do mowy ojczystej.

emocjonalny stosunek do mowy ojczystej.

Formy ćwiczeń w mówieniu i pisaniu (na podstawie

Formy ćwiczeń w mówieniu i pisaniu (na podstawie

„Metodyki nauczania języka polskiego w klasach

„Metodyki nauczania języka polskiego w klasach

początkowych” J. Kulpy i R. Więckowskiego)

początkowych” J. Kulpy i R. Więckowskiego)

1. Grupa form występująca tylko w mówieniu:

1. Grupa form występująca tylko w mówieniu:



swobodne wypowiedzi uczniów,

swobodne wypowiedzi uczniów,



rozmowy,

rozmowy,



przemówienia.

przemówienia.

2. Grupa form występujących zarówno w mówieniu jak i pisaniu.

2. Grupa form występujących zarówno w mówieniu jak i pisaniu.



opowiadania,

opowiadania,



opisy,

opisy,



sprawozdania.

sprawozdania.

3. Grupa form znajdujących zastosowanie tylko w pisaniu.

3. Grupa form znajdujących zastosowanie tylko w pisaniu.



list,

list,



zaproszenie,

zaproszenie,



zawiadomienie, artykuliki do gazet, notatka.

zawiadomienie, artykuliki do gazet, notatka.

Z punktu widzenia przydatności, zadań ćwiczenia w

Z punktu widzenia przydatności, zadań ćwiczenia w

mówieniu i pisaniu

mówieniu i pisaniu

dzielimy na:

dzielimy na:

1.

1.

pisma użytkowe czyli korespondencje,

pisma użytkowe czyli korespondencje,

2.

2.

pisma uczące ścisłości wyrażania myśli:

pisma uczące ścisłości wyrażania myśli:

-

sprawozdania,

sprawozdania,

-

opisy ścisłe,

opisy ścisłe,

-

notatki,

notatki,

-

plany;

plany;

3.

3.

pisma ćwiczące w wyrażaniu indywidualnych przeżyć,

pisma ćwiczące w wyrażaniu indywidualnych przeżyć,

przemyśleń, dążeń w zasadniczych formach literackich:

przemyśleń, dążeń w zasadniczych formach literackich:

-

opowiadania

opowiadania

-

opisy literackie.

opisy literackie.

Można przyjąć podział w mówieniu i pisaniu uwzględniający

Można przyjąć podział w mówieniu i pisaniu uwzględniający

zawartość i pełnię wypowiedzi, stosunek do źródła, na którym

zawartość i pełnię wypowiedzi, stosunek do źródła, na którym

się opiera oraz jej praktyczną przydatność. Wyróżniamy trzy

się opiera oraz jej praktyczną przydatność. Wyróżniamy trzy

grupy form wypowiedzi:

grupy form wypowiedzi:

1) formy, które służą wyrażaniu pewnych myśli w postaci zdania czy kilku zdań, nie

1) formy, które służą wyrażaniu pewnych myśli w postaci zdania czy kilku zdań, nie

stanowiących całości zamkniętych, skończonych; zdania te wywołują konieczność

stanowiących całości zamkniętych, skończonych; zdania te wywołują konieczność

uzupełnień w postaci pytań i myśli dodatkowych lub rozwinięć. Należą do nich:

uzupełnień w postaci pytań i myśli dodatkowych lub rozwinięć. Należą do nich:



swobodne i samorzutne wypowiedzi uczniów,

swobodne i samorzutne wypowiedzi uczniów,



rozmowy dzieci

rozmowy dzieci

z

z

nauczycielem,

nauczycielem,



wymiana zdań między sobą;

wymiana zdań między sobą;

2) formy, które stanowią wyraźne całości, bardziej lub mniej zwarte zespoły myśli; powstają ze

2) formy, które stanowią wyraźne całości, bardziej lub mniej zwarte zespoły myśli; powstają ze

zdań łączących się ze sobą, wyrażających myśli powiązane, wynikające jedne z drugich,

zdań łączących się ze sobą, wyrażających myśli powiązane, wynikające jedne z drugich,

wszystkie one maja jakiś początek i koniec, wstęp, rozwinięcie, zakol1czenie, mocniej lub

wszystkie one maja jakiś początek i koniec, wstęp, rozwinięcie, zakol1czenie, mocniej lub

słabiej zarysowane; celem stosowania tych form jest doprowadzenie uczniów do

słabiej zarysowane; celem stosowania tych form jest doprowadzenie uczniów do

samodzielnych wypowiedzi. Wypowiedzi te wymagają od uczniów posługujących się nimi

samodzielnych wypowiedzi. Wypowiedzi te wymagają od uczniów posługujących się nimi

znajomości pewnych treści, opartych na bezpośrednich czy pośrednich przeżyciach, na

znajomości pewnych treści, opartych na bezpośrednich czy pośrednich przeżyciach, na

obserwacjach czy lekturze, na własnych odczuciach i przemyśleniach.

obserwacjach czy lekturze, na własnych odczuciach i przemyśleniach.

Zaliczamy tu:

Zaliczamy tu:



opowiadania,

opowiadania,



opisy,

opisy,



przemówienia.

przemówienia.

3) formy, również stanowiące zwarte całości o przemyślanej, nieprzypadkowej budowie; o

3) formy, również stanowiące zwarte całości o przemyślanej, nieprzypadkowej budowie; o

jakości wypracowania decyduje dokładność, wierność i zdolność zgłębiania tematu. W tej

jakości wypracowania decyduje dokładność, wierność i zdolność zgłębiania tematu. W tej

grupie znajdują się:

grupie znajdują się:



sprawozdania,

sprawozdania,



notatki kronikarskie,

notatki kronikarskie,



Streszczenia,

Streszczenia,



Przygotowania do nich w postaci „zdawania sobie sprawy z treści czytanego tekstu”

Przygotowania do nich w postaci „zdawania sobie sprawy z treści czytanego tekstu”

Ćwiczenia w stosowaniu w mowie potocznej i

Ćwiczenia w stosowaniu w mowie potocznej i

artystycznej zróżnicowanych elementów

artystycznej zróżnicowanych elementów

techniki żywego słowa.

techniki żywego słowa.

Tutaj ćwiczenia doskonalące głosową, a także mimiczną i

Tutaj ćwiczenia doskonalące głosową, a także mimiczną i

artykulacyjną ekspresję łącza się z ćwiczeniami dykcyjnymi

artykulacyjną ekspresję łącza się z ćwiczeniami dykcyjnymi

(wyraźna i dobitna wymowa spółgłosek i grup spółgłoskowych,

(wyraźna i dobitna wymowa spółgłosek i grup spółgłoskowych,

akcentowanie) oraz z ćwiczeniami w ekspresywnym (nie tylko

akcentowanie) oraz z ćwiczeniami w ekspresywnym (nie tylko

płynnym) czytaniu opowiadań (baśnie, opowiadania życia dzieci).

płynnym) czytaniu opowiadań (baśnie, opowiadania życia dzieci).

Kształcimy wrażliwość słuchową, umiejętność akcentowania i

Kształcimy wrażliwość słuchową, umiejętność akcentowania i

naśladowania intonacji służącą wyrażaniu całej gamy uczuć.

naśladowania intonacji służącą wyrażaniu całej gamy uczuć.

Ćwiczenia ortofoniczne.

Ćwiczenia ortofoniczne.

polegają na wyrazistym wymawianiu głosek, wyrazów, a także

polegają na wyrazistym wymawianiu głosek, wyrazów, a także

krótkich rymowanych tekstów z wyrazami, w których występują

krótkich rymowanych tekstów z wyrazami, w których występują

trudne do wymówienia głoski lub połączenia głosek. Ćwiczenia

trudne do wymówienia głoski lub połączenia głosek. Ćwiczenia

ortofoniczne powinno się stosować szczególnie wobec dzieci z

ortofoniczne powinno się stosować szczególnie wobec dzieci z

wada wymowy oraz ze środowisk mówiących gwarą.

wada wymowy oraz ze środowisk mówiących gwarą.

Wdrażanie do komunikatywnego, kulturalnego

Wdrażanie do komunikatywnego, kulturalnego

prowadzenia rozmowy. Ta grupa ćwiczeń obejmuje:

prowadzenia rozmowy. Ta grupa ćwiczeń obejmuje:



Rozmowy nauczyciela z dziećmi

Rozmowy nauczyciela z dziećmi

polegają na tym, że nauczyciel podaje

polegają na tym, że nauczyciel podaje

temat i kieruje tokiem wypowiedzi za pomocą pytań. Wybrany temat musi

temat i kieruje tokiem wypowiedzi za pomocą pytań. Wybrany temat musi

być interesujący i znany dzieciom, gdyż muszą one rozporządzać

być interesujący i znany dzieciom, gdyż muszą one rozporządzać

odpowiednim materiałem potrzebnym do rozmowy. Najbardziej pożądana

odpowiednim materiałem potrzebnym do rozmowy. Najbardziej pożądana

jest taka forma rozmowy, w czasie której poszczególni uczniowie wyrażają

jest taka forma rozmowy, w czasie której poszczególni uczniowie wyrażają

swoje myśli w związku z omawianym tematem, uzupełniają wzajemnie

swoje myśli w związku z omawianym tematem, uzupełniają wzajemnie

wypowiedzi: dodają nowe szczegóły, prostują błędne ujęcia zabierających

wypowiedzi: dodają nowe szczegóły, prostują błędne ujęcia zabierających

głos w rozmowie, zwracają uwagę na inny punkt widzenia, pytają o

głos w rozmowie, zwracają uwagę na inny punkt widzenia, pytają o

sprawy pominięte, żądają dodatkowych wyjaśnień.

sprawy pominięte, żądają dodatkowych wyjaśnień.



Dyskusja

Dyskusja

- tak nazywany rozmowę zdyscyplinowaną i ściśle

- tak nazywany rozmowę zdyscyplinowaną i ściśle

zorganizowaną, która zmierza do określonych celów poznawczych i

zorganizowaną, która zmierza do określonych celów poznawczych i

wychowawczych. Chodzi w niej o znalezienie odpowiedzi na określone

wychowawczych. Chodzi w niej o znalezienie odpowiedzi na określone

pytanie, o rozwiązanie jakiegoś problemu. Tematy do ćwiczeń mających

pytanie, o rozwiązanie jakiegoś problemu. Tematy do ćwiczeń mających

na celu wdrażanie do komunikatywnego i kulturalnego prowadzenia

na celu wdrażanie do komunikatywnego i kulturalnego prowadzenia

rozmowy i dyskusji należy czerpać z życia w szkole i w domu, z lektury, z

rozmowy i dyskusji należy czerpać z życia w szkole i w domu, z lektury, z

audycji radiowych i programów telewizyjnych oraz z filmów i

audycji radiowych i programów telewizyjnych oraz z filmów i

przedstawień dla dzieci.

przedstawień dla dzieci.

Samorzutne wypowiedzi dzieci i swobodne wypowiadanie się dzieci

Samorzutne wypowiedzi dzieci i swobodne wypowiadanie się dzieci

mają cechy wspólne: nie chodzi w nich o pełne ujęcie tematu,

mają cechy wspólne: nie chodzi w nich o pełne ujęcie tematu,

zamknięcie w określone formy (opowiadań, sprawozdań) lecz o

zamknięcie w określone formy (opowiadań, sprawozdań) lecz o

swobodne wyrażanie myśli o pobudzanie przy pomocy pytań,

swobodne wyrażanie myśli o pobudzanie przy pomocy pytań,

zachęcanie dzieci do stawiania pytań co usprawnia umiejętność

zachęcanie dzieci do stawiania pytań co usprawnia umiejętność

porozumiewania się z innymi.

porozumiewania się z innymi.

Między samorzutnymi a swobodnymi wypowiedziami dzieci są różnice:

Między samorzutnymi a swobodnymi wypowiedziami dzieci są różnice:

w

w

samorzutnych wypowiedziach

samorzutnych wypowiedziach

dzieci mogą mówić o czym chcą, o

dzieci mogą mówić o czym chcą, o

swoich spostrzeżeniach, wydarzeniach z życia, o wszelkich

swoich spostrzeżeniach, wydarzeniach z życia, o wszelkich

interesujących je sprawach, mówią o tym samorzutnie, bez

interesujących je sprawach, mówią o tym samorzutnie, bez

naprowadzania nauczyciela.

naprowadzania nauczyciela.

W swobodnych wypowiedziach

W swobodnych wypowiedziach

temat

temat

wskazuje nauczyciel, przez co ogranicza w pewnym stopniu aktywność

wskazuje nauczyciel, przez co ogranicza w pewnym stopniu aktywność

uczniów, ale nie krępuje dzieci pytaniami. Przy stosowaniu

uczniów, ale nie krępuje dzieci pytaniami. Przy stosowaniu

swobodnych wypowiedzi zdążamy do tego, aby z biegiem lat dzieci

swobodnych wypowiedzi zdążamy do tego, aby z biegiem lat dzieci

dawały coraz dłuższe wypowiedzi, wyrażając coraz pełniej i jaśniej

dawały coraz dłuższe wypowiedzi, wyrażając coraz pełniej i jaśniej

swoje myśli.

swoje myśli.

Rozmowy nauczyciela z dziećmi

Rozmowy nauczyciela z dziećmi

polegają na tym, że nauczyciel podaje

polegają na tym, że nauczyciel podaje

temat i kieruje tokiem wypowiedzi za pomocą pytań. Wybrany temat

temat i kieruje tokiem wypowiedzi za pomocą pytań. Wybrany temat

musi być interesujący i znany dzieciom, gdyż muszą one rozporządzać

musi być interesujący i znany dzieciom, gdyż muszą one rozporządzać

odpowiednim materiałem potrzebnym do rozmowy. Najbardziej

odpowiednim materiałem potrzebnym do rozmowy. Najbardziej

pożądana jest taka forma rozmowy, w czasie której poszczególni

pożądana jest taka forma rozmowy, w czasie której poszczególni

uczniowie wyrażają swoje myśli w związku z omawianym tematem,

uczniowie wyrażają swoje myśli w związku z omawianym tematem,

uzupełniają wzajemnie wypowiedzi: dodają nowe szczegóły, prostują

uzupełniają wzajemnie wypowiedzi: dodają nowe szczegóły, prostują

błędne ujęcia zabierających głos w rozmowie, zwracają uwagę na inny

błędne ujęcia zabierających głos w rozmowie, zwracają uwagę na inny

punkt widzenia, pytają o sprawy pominięte żądają dodatkowych

punkt widzenia, pytają o sprawy pominięte żądają dodatkowych

wyjaśnień.

wyjaśnień.

Wzorowe opowiadanie nauczyciela spełnia następujące

Wzorowe opowiadanie nauczyciela spełnia następujące

funkcje:

funkcje:

-

służy do przekazywania dzieciom konkretnych wiadomości,

służy do przekazywania dzieciom konkretnych wiadomości,

-

stanowi dla nich

stanowi dla nich

,

,

jak należy opowiadać,

jak należy opowiadać,

-

wyrabia kulturę słuchania: słuchanie uważne, w skupieniu,

wyrabia kulturę słuchania: słuchanie uważne, w skupieniu,

wywołujące żywy oddźwięk, budzące refleksje i wątpliwości,

wywołujące żywy oddźwięk, budzące refleksje i wątpliwości,

skłaniające do pytań.

skłaniające do pytań.

Opowiadanie

Opowiadanie

przedstawia działanie, przebieg czynności i

przedstawia działanie, przebieg czynności i

zdarzeń z zachowanie ich następstwa, chronologii i z

zdarzeń z zachowanie ich następstwa, chronologii i z

uwzględnieniem związków miedzy nimi. Istotę opowiadania

uwzględnieniem związków miedzy nimi. Istotę opowiadania

stanowi akcja czyli zespół wydarzeń, które następują po sobie

stanowi akcja czyli zespół wydarzeń, które następują po sobie

w pewnej kolejności czasowej i które pozostają do siebie w

w pewnej kolejności czasowej i które pozostają do siebie w

stosunku przyczynowo – skutkowym. Opowiadanie nie może

stosunku przyczynowo – skutkowym. Opowiadanie nie może

być rozwlekłe, ani zbyt krótkie, powinny je cechować: żywość,

być rozwlekłe, ani zbyt krótkie, powinny je cechować: żywość,

tempo, barwność. Opowiadanie należy oprzeć na osobistych

tempo, barwność. Opowiadanie należy oprzeć na osobistych

przeżyciach uczniów i wydarzeniach z ich domowego życia czy

przeżyciach uczniów i wydarzeniach z ich domowego życia czy

środowiska szkolnego, wyjątkowo na lekturze. W opowiadaniu

środowiska szkolnego, wyjątkowo na lekturze. W opowiadaniu

występuje duża liczba czasowników.

występuje duża liczba czasowników.

Przebieg kształtowania się umiejętności

Przebieg kształtowania się umiejętności

konstruowania opowiadania:

konstruowania opowiadania:

-

zapoznanie uczniów z istotą opowiadania jako stylistyczną formą

zapoznanie uczniów z istotą opowiadania jako stylistyczną formą

wypowiedzi,

wypowiedzi,

-

wdrożenie do tworzenia wypowiedzi rozbudowanej, obejmującej cały ciąg

wdrożenie do tworzenia wypowiedzi rozbudowanej, obejmującej cały ciąg

zdarzeń;

zdarzeń;

-

zapoznanie ze strukturą opowiadania i wdrażanie do jej praktycznego

zapoznanie ze strukturą opowiadania i wdrażanie do jej praktycznego

stosowania;

stosowania;

-

konstruowanie pierwszych opowiadań i nauka zasad poprawnego stylu;

konstruowanie pierwszych opowiadań i nauka zasad poprawnego stylu;

-

zapoznawanie dzieci z wyrażeniami nazywającymi różne stosunki czasowe;

zapoznawanie dzieci z wyrażeniami nazywającymi różne stosunki czasowe;

-

próby charakteryzowania czynności, działań i ich miejsca za pomocą

próby charakteryzowania czynności, działań i ich miejsca za pomocą

przysłówków,

przysłówków,

sposobu, miejsca, stopnia i miary;

sposobu, miejsca, stopnia i miary;

-

uczenie dzieci ożywiania i dynamizowania tempa akcji zawartej w

uczenie dzieci ożywiania i dynamizowania tempa akcji zawartej w

wypowiedzi;

wypowiedzi;

-

wskazywanie dzieciom na dobór środków stylistycznych służących

wskazywanie dzieciom na dobór środków stylistycznych służących

wyrażaniu

wyrażaniu

różnych stanów emocjonalnych bohaterów opowiadania;

różnych stanów emocjonalnych bohaterów opowiadania;

-

wykształcenie umiejętności poprawnego strukturalnie, barwnego i

wykształcenie umiejętności poprawnego strukturalnie, barwnego i

dynamicznego

dynamicznego

opowiadania.

opowiadania.

Opis

Opis

- przedstawia przedmiot lub istotę żywą, krajobraz, zjawisko,

- przedstawia przedmiot lub istotę żywą, krajobraz, zjawisko,

sytuację. Opis może być ścisły (naukowy) lub literacki

sytuację. Opis może być ścisły (naukowy) lub literacki

(artystyczny). Przy opisie ścisłym staramy się ująć zarówno

(artystyczny). Przy opisie ścisłym staramy się ująć zarówno

najistotniejsze, jak i drugorzędne cechy opisywanego przedmiotu,

najistotniejsze, jak i drugorzędne cechy opisywanego przedmiotu,

sytuacji czy zjawiska, troszczymy się o ich odpowiednie

sytuacji czy zjawiska, troszczymy się o ich odpowiednie

uszeregowanie, dbamy o obiektywizm. W opisie literackim o

uszeregowanie, dbamy o obiektywizm. W opisie literackim o

doborze cech, o stopniowaniu ich ważności decyduje w dużym

doborze cech, o stopniowaniu ich ważności decyduje w dużym

stopniu stosunek uczuciowy opisującego, a ujecie odznacza się

stopniu stosunek uczuciowy opisującego, a ujecie odznacza się

wyraźnym subiektywizmem. Opis charakteryzuje się tym, że

wyraźnym subiektywizmem. Opis charakteryzuje się tym, że

występuje w nim duża liczba przymiotników. W nauczaniu

występuje w nim duża liczba przymiotników. W nauczaniu

początkowym języka polskiego dzieci uczą się opisu przedmiotu na

początkowym języka polskiego dzieci uczą się opisu przedmiotu na

podstawie obserwacji, w klasach późniejszych również na

podstawie obserwacji, w klasach późniejszych również na

wspomnieniach.

wspomnieniach.

Praca nad opisem przebiega w następujących etapach:

Praca nad opisem przebiega w następujących etapach:

-

obserwacja,

obserwacja,

-

swobodne wypowiedzi na podstawie poczynionych obserwacji,

swobodne wypowiedzi na podstawie poczynionych obserwacji,

-

ukierunkowane pytania, selekcja materiału poprzez analizę,

ukierunkowane pytania, selekcja materiału poprzez analizę,

-

zapis materiału słownikowego,

zapis materiału słownikowego,

-

ustalenie logicznego porządku opisywania (materiał, kształt,

ustalenie logicznego porządku opisywania (materiał, kształt,

barwa, wielkość, ciężar, przeznaczenie, wrażenie, jakie wywołuje),

barwa, wielkość, ciężar, przeznaczenie, wrażenie, jakie wywołuje),

-

redagowanie opisu (wybór odpowiednich wyrażeń i zwrotów,

redagowanie opisu (wybór odpowiednich wyrażeń i zwrotów,

przestrzeganie logicznego porządku, planu, dokonanie syntezy).

przestrzeganie logicznego porządku, planu, dokonanie syntezy).

Sprawozdanie

Sprawozdanie

jest zdaniem sprawy z różnych wydarzeń życia bieżącego. Polega ono na

jest zdaniem sprawy z różnych wydarzeń życia bieżącego. Polega ono na

przedstawieniu w sposób możliwie zwarty jakiegoś wydarzenia w jego porządku

przedstawieniu w sposób możliwie zwarty jakiegoś wydarzenia w jego porządku

chronologicznym. Do układania sprawozdań przygotowujemy dzieci poprzez podsumowanie

chronologicznym. Do układania sprawozdań przygotowujemy dzieci poprzez podsumowanie

wyników różnych obserwacji, np. stanów pogody, poprzez omawianie filmów, przedstawień,

wyników różnych obserwacji, np. stanów pogody, poprzez omawianie filmów, przedstawień,

audycji. Sprawozdania układamy z filmów, przedstawień, słuchowisk, uroczystości, wydarzeń w

audycji. Sprawozdania układamy z filmów, przedstawień, słuchowisk, uroczystości, wydarzeń w

klasie i szkole. Sprawozdania powinny być zgodne z rzeczywistością, winny odznaczać się

klasie i szkole. Sprawozdania powinny być zgodne z rzeczywistością, winny odznaczać się

obiektywizmem, ale uczniowie mogą do nich włączać własne doznania, zaznaczając swe

obiektywizmem, ale uczniowie mogą do nich włączać własne doznania, zaznaczając swe

uczucia, swe ustosunkowanie do przedstawianych zdarzeń. Sprawozdania są krótkie, zwięzłe,

uczucia, swe ustosunkowanie do przedstawianych zdarzeń. Sprawozdania są krótkie, zwięzłe,

zajmują się tylko najistotniejszymi sprawami, wiernie odtwarzają rzeczywistość.

zajmują się tylko najistotniejszymi sprawami, wiernie odtwarzają rzeczywistość.

Plan

Plan

to zwięzłe, skrótowe ujęcie najistotniejszych spraw, ważnych elementów treści zwartych

to zwięzłe, skrótowe ujęcie najistotniejszych spraw, ważnych elementów treści zwartych

całości myślowych. Układanie planów wymaga od uczniów poznania i zrozumienia całego

całości myślowych. Układanie planów wymaga od uczniów poznania i zrozumienia całego

tekstu lub ustalenia koncepcji całej wypowiedzi, uchwycenia w nich najważniejszych myśli,

tekstu lub ustalenia koncepcji całej wypowiedzi, uchwycenia w nich najważniejszych myśli,

ustalenia związków przyczynowych między poszczególnymi częściami, wreszcie wyrażania ich

ustalenia związków przyczynowych między poszczególnymi częściami, wreszcie wyrażania ich

w krótkich zdaniach czy równoważnikach zdań. Plan występuje w dwojakim charakterze:

w krótkich zdaniach czy równoważnikach zdań. Plan występuje w dwojakim charakterze:

-

jako plan tekstu obrazkowego czy słownego,

jako plan tekstu obrazkowego czy słownego,

-

jako plan do wypowiedzi własnej lub cudzej, którą pragniemy od rozmówcy za pomocą pytań

jako plan do wypowiedzi własnej lub cudzej, którą pragniemy od rozmówcy za pomocą pytań

uzyskać.

uzyskać.

Przygotowanie uczniów do układania planów polega na:

Przygotowanie uczniów do układania planów polega na:

-

nadawaniu tytułów obrazkom i ich cyklom,

nadawaniu tytułów obrazkom i ich cyklom,

-

wyróżnianiu obrazków w tekstach i nadawaniu im tytułów.

wyróżnianiu obrazków w tekstach i nadawaniu im tytułów.

Plan do wypowiedzi jest to krótkie nazwanie najistotniejszych spraw, które przy rozwijaniu tematu

Plan do wypowiedzi jest to krótkie nazwanie najistotniejszych spraw, które przy rozwijaniu tematu

powinny być poruszane.

powinny być poruszane.

List

List

stanowi formę porozumiewania się na odległość. Aby dobrze napisać list uczeń powinien:

stanowi formę porozumiewania się na odległość. Aby dobrze napisać list uczeń powinien:

-

mieć szereg wiadomości o osobie czy instytucji, do której kieruje list, co ułatwi mu trafne

mieć szereg wiadomości o osobie czy instytucji, do której kieruje list, co ułatwi mu trafne

wypowiedzenie

wypowiedzenie

swych myśli, życzeń czy próśb,

swych myśli, życzeń czy próśb,

-

jasno zdawać sobie sprawę z celu pisania, z tego, co poprzez napisanie listu chce osiągnąć,

jasno zdawać sobie sprawę z celu pisania, z tego, co poprzez napisanie listu chce osiągnąć,

-

znać zasady budowy listu, wiedzieć, że składa się on z nagłówka, z krótkiego wypowiedzenia,

znać zasady budowy listu, wiedzieć, że składa się on z nagłówka, z krótkiego wypowiedzenia,

rozwinięcia,

rozwinięcia,

zakończenia, podpisu, właściwego rozmieszczenia poszczególnych części adresu,

zakończenia, podpisu, właściwego rozmieszczenia poszczególnych części adresu,

-

umiejętnie dobrać odpowiednie słowa dla jak najtrafniejszego wyrażenia myśli.

umiejętnie dobrać odpowiednie słowa dla jak najtrafniejszego wyrażenia myśli.

Ćwiczenia z wykorzystaniem ilustracji:

Ćwiczenia z wykorzystaniem ilustracji:

-

omawianie pojedynczych obrazków czy cykli obrazków (historyjki

obrazkowe),

-

omawianie ilustracji w podręcznikach, czasopismach, książkach dla

dzieci,

-

korzystanie z przeźroczy,

-

wykonywanie przez same dzieci rysunków dotyczących określonych

treści,

-

wzorowe omawianie treści obrazka przez nauczyciela,

-

własny rysunek nauczyciela dotyczący określonych treści.

Analizowanie obrazka powinno prowadzić do zrozumienia jego treści. Omawianie historyjek

obrazkowych pełni rolę w pracy przygotowawczej do układania planów. W przypadku pojedynczych

obrazków dzieci uczą się odróżniać na nich składniki ważniejsze od mniej ważnych. Ilustracje w

książkach i podręcznikach możemy wykorzystać do sprawdzania ich zgodności z tekstem,

podkreślenia wartości emocjonalnych i artystycznych, do upoglądowienia fragmentów tekstu

czytanki, mogą tez stanowić punkt wyjścia do samodzielnych ćwiczeń w mówieniu i pisaniu.

Ćwiczenia oparte na filmie, audycji radiowej i programie telewizyjnym

Ćwiczenia oparte na filmie, audycji radiowej i programie telewizyjnym

opierają się na

technicznych środkach wzrokowych (film niemy, przezrocza), słuchowych (radio, magnetofon,

odtwarzacz CD), audiowizualnych (film dźwiękowy, telewizja). Mają charakter dynamiczny, pełniej

odzwierciedlają rzeczywistość, dzięki czemu wszechstronnie angażują postrzeganie, uczucia i

myślenie dziecka.

Inscenizacje i gry dramatyczne

Inscenizacje i gry dramatyczne

.

. Przez inscenizację rozumie się nadawanie kształtu

dramatycznego treściom pochodzącym z gotowych tekstów literackich, natomiast przez grę -

przedstawienie wydarzeń z codziennego życia dzieci lub wymyślonych. Obie formy służą rozwianiu

ekspresji dziecięcej w ogóle, a językowej w szczególności. Przez inscenizację można realizować

takie cele programowe, jak:

-

kształcenie uczuć i rozwijanie właściwych postaw,

-

kształcenie wrażliwości estetycznej,

-

kształcenie świadomej dyscypliny,

-

rozwijanie mowy,

-

ćwiczenie pamięci,

-

rozwijanie zainteresowań czytelniczych i teatralnych.