CELTOWIE

Mity, kultura,

dziedzictwo...

Postaci

mitologiczne

•

Abarta- co prawdopodobnie znaczy:

Dokonujący czynów.
W iryjskiej mitologii złośliwy i przebiegły bóg.
Był jednym z TUATHA DE DANANN, którzy rządzili

Irlandią, dopóki nie zostali pokonani przez najeźdźców
z Hiszpani.

•

Ailill- brat Eochaida, najwyższego króla Irlandii,
zakochany w Etain, małżonce swego brata, która w
istocie była boginią, jedną z TUATHA DE DANANN.

•Ailill Mac Mata- według niektórych wersji mitu król
Connachtu i mąż wojowniczej królowej Medb.

•Ajllinna- córka Lugada, postać mityczna z iryjskiej
opowieści Scel Baili Binnberlaig.

•Aine- iryjska bogini miłości i płodności, córka Eogabaila,
którego mlecznym bratem był bóg morza Manannam
Mac Lir.

•Amaethon- jego imię znaczy:

Robotnik lub oracz.

Bóg rolnictwa, syn walijskiej bogini Don.

•Amairgen- znany też jako Amergin, jeden z pierwszych
druidów irlandzkich, jak w starożytności nazywano
kapłanów w krajach celtyckich.

• Amfortas( Pelles)- jedno z imion Kalekiego Króla w
legendzie o GRAALU; w jego zamku Karbonek
przechowywane było święte naczynie.

•Andraste lub Andate- lokalna brytyjska bogini
zwycięstwa, której składano ofiary z ludzi w leśnym
sanktuarium.

•Anextiomarus- bóstwo znane w Galii i Brytanii, o bliżej
nieokreślonych cechach i atrybutach.

•Anoniredi- bogini galijska, uważana przez niektórych za
odpowiednik Anu.

•Anu- bogini iryjska, będąca zapewne odpowiednikiem
galijskiej Epony.

•Aoifa- niekiedy znana jako Aoife, córka Ard-Greimne,
biegła w wojennym rzemiośle iryjska księżniczka w
znajdującej się w zaświatach Krainie Cieni.

•Aongus- iryjski bóg miłości. Jego rodzicielem był Dagda,
ojciec bogów i opiekun druidów, matką zaś bogini rzeki
Boann.

•Aponus- bóg czczony u źródła w miejscowości Abano, w
północnej Italii.

•Arar- bóg galijski związany z kultem wody.
•Arawn- władca walijskich zaświatów ANNWM, rajskiej
krainy pokoju i obfitości.

•Argentlam(Nuada)- zwany także Nuadą
Airgetlamh(srebrnorękim) ze zwględu na okresowe
zastąpienie ręki protezą ze srebra. Ręki straconej w
pierwszej bitwie pod Magh Tuireadh, ważny iryjski bóg,
przywódca TUATHA DE DANANN.

•Arianrod- jej imie znaczy:

Srebrne koło.

Córka walijskiej bogini Don, bratanica Matha, króla
Gwyneddu.

•Art.- w iryjskiej mitologii syn Conna od Stu Bitew.
•Artaios- bóg galijski czczony w dzisiejszej miejscowości
Beaucroissant(dep. Isere, Francja), w czasach rzymskich
identyfikowany z Merkurym. Przypuszczalnie był związany
z kultem niedźwiedzia.

•Artio- bogini galijska czczona w dzisiejszym
Bernie(Szwajcaria), zapewne żeński odpowiednik Artaiosa.

•Artur- na poły mityczny, na poły historyczny wódz
celtycki z V wieku, uważany za króla, rezydujący wraz ze
swymi rycerzami okrągłego stołu na zamku Camelot.

•Aventia- bogini galijska związana z kultem wody,
czczona w dzisiejszej miejscowości Avanches(dep. Vaud,
Francja).

•Badb- bogini z mitologii iryjskiej występująca pod
postacią kruka. Bóstwo pola bitwy, często symbolizuje
trzy inne boginie wojny: Morrigan, Neman, Machę.

•Balor- jednooki bóg, należący do starszej generacji
bogów w mitologii iryjskiej, zwany Fomoraig. Spojrzenie
jego jedynego oka zdolne było zniszczyć wszystko, a do
podniesienia jego powieki trzeba było siły czterech ludzi.

•Becuma- wróżka, bohaterka opowieści iryjskiej zaloty o
rękę Becumy.

•Bedwyr(Bediwer, Bedivere)- w walijskiej mitologii
jednoręki wojownik, który wraz ze swym przyjacielem
itowarzyszem Kejem pomógł Culhwchowi w wypełnieniu
zadań postawionych jako warunek zdobycia ręki Olwen.

•Belenos lub Bel- celtycki bóg słońca. Juliusz Cezar
porównywał go z Apollinem. Pojawia się w różnych
wcieleniach:

•W Walii jako Beli
•W Irlandii jako Bile
•W Galii jako Belenos.
•Belisama- galijskie bóstwo żeńskie, towarzyszka
Belenosa.

•Blathnat- małżonka króla Munsteru Cu Roia. Zakochana w
Cuchulainnie zdradziła swój lud, pokazując mu, w jaki
sposób wejść do twierdzy jej męża, która wydawała się nie
do zdobycia.

•Blodeuwedd- jej imię znaczy: zrodzona z kwiatów.
Math i Gwydion wyczarowali ją z kwiatów dębu,
szczodrzewicy miotlastej i tawuły na żonę dla Llew Llawa,
siostrzeńca Gwydiona.

•Boann- bogini rzeki Boyne. Według różnych wersji mitu
była żoną Nechtana lub Elkmara.

•Boand- bohaterka iryjskiej opowieści mitycznej
Dinnsenchus.
•Borvo lub Bormo- bóstwo z mitologii galijskiej o cechach
zbliżonych do Belenosa, za czasów rzymskich również
identyfikowane z Apollinem. Jako Apollo Borvo czczone
m.in.. W dzisiejszej miejscowości Bournne-les-Bains(dep.
Haute-Marne, Francja), dawniej zwanej Aque Borvis.

•Boudicca- mityczna królowa z legendy bretońskiej.
•Bran- syn Febala, bohater irlandzkiej opowieści
podróżniczej Immram Brain Mac Febail co Tir inna m-Beo.

•Bran zwany błogosławionym(Bedigeit- syn Llyra(Lir),
dobrotliwy bóg z walijskiej mitologii.

•Branwen- córka Llyra, siostra Brana, Wenus mórz
północnych.

•Bregon- mityczny król celtów hiszpańskich.
•Bres- bóg starszej generacji w mitologii iryjskiej, przez
pewien czas króluje bogom młodszej generacji.

•Brian- jeden z trzech bogów wiedzy i mądrości, obok
Iuchaira, Iucharbaira. Wszyscy trzej byli synami Danu.

•Brigit- córka Dagdy, występująca także pod imoinami:
•Brigindo, Brigantia, Brigid, Brigan, Brig, Brygida z
Kildare. Bogini wiedzy, poezji i
wieszczbiarstwa.

•Cartimandua- legendarna królowa bretońska, sławna z
mądrości i uzdolnień.

•Caswallan- syn boga Belego, król i bóg wojny w
walijskim cyklu mitologicznym.

•Cathbad- druid, mędrzec i nauczyciel, według iryjskich
eposów.

•Celtiber- brat boga Arara.
•Ceraint Feddw- bohater mitów walijskich, któremu
cudowny dzik zdradził tajemnicę warzenia piwa.

•Cernunnos- galijski bóg o rogach jelenich.

•

•Cimbrianos-bóg galijski czczony na górze Don koło
Heidelbergu.

•Coll- bohater mitu walijskiegi, który poznał właściwości
pszenicy i jęczmienia.

•Connan- mityczny władca starszej generacji bogów w
mitologii iryjskiej. Rządził wyspą Tor Inis ze szczytu
szklanej wieży.

•Connu- król i druid z legendy iryjskiej, który potrafił
sprowadzić śnieg w środku lata.

•Creidne- boski kowal, który sporządził srebrną rękę dla
Nuady.

•Crimthann Cass- mityczny władca królestwa Connacht w
Irlandii.

•Crimthann Nia Nair- mityczny król iryjski, który został
podstępnie otruty.

•Cromm Cruaich- czyli głowa grobowca lub głowa
skrwawiona. Bóg iryjski, któremu składano ofiarę z
wszystkiego, co pierworodne.

•Cuchulainn- syn Sualtama, mityczny bohater z eposu
iryjskiego Tain Bo Cualnge.

•Dagda- czyli dobry bóg lub dobra ręka, zwany też
Cera(stwórca),lub Ollathair(ojciec wszystkich). Bóg
obfitości, posiadacz tajemnej wiedzy doskonałej(zdolny
zabijać i wskrzeszać tych, których zabił), był także
patronem rolnictwa.

•Dahud- czyli dobra czarownica, córka
Gradlona.założycielka miasta Ys, które pochłonęło morze.

•Dalan- druid, który pojawia się w iryjskiej legendzie
Tochmarc Etain.

•Dallan Forgaill- mędrzec(fili), który według legendy miał
nauczać codzennie 150 uczniów.

•Danu- mityczna maka młodszej generacji bogów
iryjskich zwanych Tuatha De Danann, czyli plemię bogini
Danu.

•Dathi- mityczny król iryjski, który zginął rażony
piorunem.

•Der Greine- córka Fiachny, boska małżonka Loegaire.
•Dian Cecht- boski lekarz z legendy iryjskiej, który miał
przyprawić Nuadzie srebrną rękę.

•Diarmaida- mityczny król iryjski, który podczas bitwy
pod Culdremne korzystał z pomocy magicznej druidów.

•Don- odpowiednik walijski, iryjskiej bogini Danu.

•Donn-Bo- mityczny poeta, bohater opowieści epickiej
Bitwa pod Allen.

•Dubthach- syn Lugaire, naczelny fili z legendy o św.
Patryku.

•Elatha- bóg ze starszej generacji bogów iryjskich, ojciec
Beresa i Ogmy, zapewne bóstwo wiedzy.

•Ellud- jeden z bohaterów legendy walijskiej, który miał
nauczyć ludzi orki.

•Eochaid- mityczny król iryjskiej Tary, jeden z mężów
bigini Etain, według mitu Tochmarc Etaine.

•Epona- znaczy klacz. Bogini celtyckiej Galii.
Przedstawiana na koniu lub z symbolami urodzaju i
obfitości.

•Esus-znaczy: dobry(?), jeden z czołowych bogów
celtyckiej Galii. Przedstawiony jest jako drwal ścinający
drzewo.

•Etaine- bogini i wróżka, a w trzech kolejnych
wcieleniach żona króla Eochaida, boga Midera, a później
własna córka.

•Ferchertne- fili iryjski, biegły w pojedynku pytań w
tajemnym języku.

•Ferdiad- syn Damana, zmuszony do pojedynku ze swym
mlecznym bratem Cuchulainnem.

•Figola- syn Mamosa, druid. Według legendy Cath
Maighe Tured wywierał wpływ na przebieg bitwy pod Mag
Tured.

•Findabair- córka Medb, bohaterka eposu Tain Bo
Cualnge.

•Forgoll- fili, prawdopodobnie biegły w rzucaniu zaklęć.
•Fraechan- syn Tenusana, druid mitycznego króla
iryjskiego Diarmaida.

•Goibniu- iryjskie imię boga, który w Galii był zwany
Gobniu, a w Walii Govannon. Był bogiem czarnej
metalurgii, knusztu kowalskiego i wiedzy tajemnej. W
rzymskiej Galii identyfikowany był z Wulkanem.

•Gradlon- mityczny król Kornwalii, ojciec Dahud.
•Grannus lub Grannos- bóg galijski, w czasach
rzymskich identyfikowany z Apollinem.

•Gwrhyr Gwalstawt- rycerz, postać z walijskiej legendy
Jak starał się Kulhwch o rękę Olweny.

•Gwrnach Gawr- bajeczny olbrzym, posiadacz
czarodziejskiego miecza.

•Gwyddon- syn Dona, bóg mitologii walijskiej.
•Icaunis- galijska bogini, której świątynia stała u źródeł
rzeki Yonne(Francja).

•Indech- syn bogini Domnann, należący do starszej
generacji bóstw iryjskich.

•Ith- syn Bregona, który przewodził wyprawie celtów
Goidelów do Irlandii. Zabity przez Tuatha De Danann.

•Kaw z Prydein- postać z walijskiej opowieści Jak starał się
Kulhwch o rękę Olweny.

•Kyledyr Wyllt- towarzysz Kulhwcha z walijsiego eposu.
•Ler- iryjski bóg morza z generacji Tuatha De Danann.
•Lleu(Llew) Llaw Gyffes- czyli mały o pewnej dłoni, syn
Gwyddona, bohater walijskiej legendy z cyklu
Mabinogion.

•Loegaire- syn Crimthanna Cassa, bohater powieści
podróżniczej Echtrae Loegairi.

•Lauin- według legendy iryjskiej dziewczyna ukarana
przez czarowników za stawiany im opór.

•Lug lub Lugos- ogólnoceltycki bóg słońca i światła. W
Irlandii należący do młodszej generacji bogów.

•Mabon- syn Modrona, rycerz, jeden z bohaterów eposu
walijskiego Jak starał się Kulhwch o rękę Olweny.

•Macha- iryjska bogini wojny. Występująca u boku bogiń:
Morrigan i Neman, symboliozowana przez boginię Badb.

•Mael- Duin- mityczny żeglarz.
•Manannan- syn Lera, bóg morza, należący do młodszej
generacji w mitologii iryjskiej.

•Math- bóg i mityczny władca Gwynedd(Walia), brat
Don.

•Matrony- staroceltyckie opiekuńcze bóstwa,
symbolizujące płodność, urodzaj, a zarazem związane ze
śmiercią.

•Medb lub Medbh- mityczna królowa iryjska z
Connachtu.

•Mider- jeden z władców świata podziemnego.
•Mil- syn Bila, mityczny przywódca ostatniej fali
najeźdźców celtyckich na Irlandię.

•Mongfind- na poły historyczna królowa Irlandii.
•Muircertach- synErca, postać historyczna, król Irlandii.
Bohater romantycznej legendy o niedobrej miłości do
wróżki Sin.

•Myrddin lub Merlin- mityczny poeta i wieszcz,
obdarzony niezwykłą mądrością i uzdolnieniami
magicznymi(czarodziej).

•Nede- iryjski fili, który według legendy był kochankiem
żony króla Caiera.

•Nemed- wedługLeabhar Gabala był przywódcą drugiego
najazdu na Irlandię i zwycięscą Fomoraig. Zginął od
zarazy.

•Net lub Neton- bóg wojny, mąż bogini Neman.
•Oegnus lub In Mac On- bóg, najmłodszy syn Dagdy,
którego zdetronizował.

•Ogmios, Ogma lub Ogme- celtycki bóg, znany w Galii i
Irlandii. W czasach rzymskich identyfikowany z
Herkulesem. Opiekun wymowy i wynalazca sakralnego
pisma ogam.

•Olwena- bogini, córka boga zaświatów, Yspaddadena
Penkawra, bohaterka walijskiego eposu Jak starał się
Kulhwch o rękę Olweny.

•Peredur ab Efrawc- prostacki wojownikz legendy
walijskiej, który stał się pierwowzorem szlachetnej postaci
Parcevala.

•Pwyll- śmiertelnik, mąż bogini Riannon w mitologii
walijskiej.

•Riannon(wielka królowa)- żona Pwylla. Pani świata
zmarłych.

•Rosmerta- bogini galijska, żona boga Smertiusa, symbol
śmierci i zniszczenia.

•Ruad- mitryczny król Irlandii, który zginął tragicznie w
nurtach wodospadu Assaroe.

•Siriona- bogini galijska, w czasach rzymskich
identyfikowana z Dianą.

•Taranis-gromowładny bóg galijski,uważany za jednego z
bogów naczelnych.Występuje także pod imieniem:
Taranucnus,Taranucus lub Sucellos.Jego żoną jest
Nantosvelta.

•Tarvos Trigaranus- bóstwo galijskie wyobrażane w
postaci byka z trzema żurawiami na grzbiecie.

•Tethra- władca zmarłych, należących do starszej
generacji.

•Teutates- czyli cały lud. Bóg galijski, w czasach
rzymskich identyfikowany z Merkurym lub Marsem.

•Vesunna- bogini galijska, czczona u źródła w dzisiejszej
miejscowości Perigueux(Francja).

•Yspaddaden Penkawr- walijski bóg świata zmarłych,
ojciec Olweny z eposu Jak starał się Kulhwch o rękę
Olweny.

Trochę historii...

                                                                                        

                       

Typowe

celtyckie chaty

Celtycki
warowny
zamek

Celtycka
biżuteria

Celtycka osada

Stonehenge

Celtycki kamienny
krąg

Widok na warowny
zamek

Języki celtyckie należą do rodziny
języków indoeuropejskich. Podstawową
cechą odróżniającą je od innych grup
językowych tej rodziny jest początkowy
zanik indoeuropejskiej głoski p. Tak więc
słowa, które w sanskrycie, łacinie, czy
grece zawierają na początku lub w
środku

p,

w

starszych,

to

jest

należących

do

grupy

gaelickiej,

językach celtyckich będą go pozbawione

[Chociaż

istnieje

hipoteza,

że

początkowo w językach celtyckich
istniało samodzielne, nie związane z
inną spółgłoską, indoeuropejskie p.].

Języki celtyckie, co o nich wiemy

Zdaniem niektórych uczonych w językach
celtyckich

występuje

wiele

zapożyczeń

nieindoeuropejskich, pochodzących z mowy
ludów

zamieszkujących

Europę

przed

nadejściem Celtów. John Morris-Jones w pracy
Pre-Aryan Syntax in Insular Celtic w 1899 roku
dowodził, że wyspiarskie języki celtyckie mają
składnię semicko-chamickiej rodziny języków, co
spowodowało, iż pojawiły się spekulacje jakoby
to Celtowie stanowić mieli zaginione plemię
Izraela. W referacie z 1978 roku zatytułowanym
Near Eastern and African Connections with the
Celtic World Heinrich Wagner doszukiwał się
podobieństw

pomiędzy

strukturami

gramatycznymi

języków

celtyckich

i

północnoafrykańskich.

[Za: P.B. Ellis, The Druids,

London 1995 , s. 43-44]

Kwestia występowania

nieidoeuropejskich elementów w językach
celtyckich nadal pozostaje otwartym polem dla
naukowej dyskusji.

Celtowie, w okresie swojej szczytowej ekspansji,
zajmowali ogromny obszar rozciągający się od
terenów dzisiejszej Hiszpanii na zachodzie, po ziemie
współczesnej Ukrainy na wschodzie oraz od
Grenlandii

[Co prawda obecność Celtów na Grenlandii

nie jest powszechnie akceptowana przez uczonych,
jednak wiele przemawia za istnieniem osiedli
celtyckich na tym lądzie].

na północy po Azję

Mniejszą na południu. Nie znalazł się on jednak pod
władzą

jednego

organizmu

politycznego,

rozprzestrzenianie się Celtów nie miało charakteru
planowego podboju i nie istniało celtyckie imperium.
Były za to liczne migracje poszczególnych plemion a
czasem jedynie rodów, motywem podjęcia których
było przeludnienie, chęć kontroli ważnych szlaków
handlowych, poszukiwanie dobrych gleb czy złóż
potrzebnych rzemiosłu celtyckiemu surowców, albo
też poszukiwanie bogactw i chwały z mieczem w
dłoni.

Ekspansja

Celtów

Dzięki poczuciu wspólnoty Celtów, opartej na
pokrewieństwie kultury i języka oraz wspólnych
wierzeniach można mówić o społeczeństwie
celtyckim, jako o pewnej jedności, mimo że w
sferze politycznej nigdy takowa nie istniała. Oto
jedna z licznych sprzeczności na jakie natrafia
badacz kultury Celtów: jawią się oni jako
wiecznie skłóceni, uwikłani w wielopokoleniowe
waśnie rodowe, szukający pomocy u obcego
imperium przeciwko własnym sąsiadom, z
trudem jednoczący się przeciwko wspólnemu
wrogowi, a jednak świadomi własnej tożsamości
etnicznej, połączeni więzami pokrewieństwa
kulturowego.

Społeczeństwo

celtyckie

Jak podaje Jerzy Gąssowski, "podstawową komórką
społeczną [u Celtów] była rodzina monogamiczna, w
której wysoką pozycję miała kobieta. Rodzina
wchodziła w skład rodu, czyli klanu, a w jego obrębie
więź krwi stanowiła o wzajemnych układach
wspólnoty. Wyższą formą organizacji i zarazem
jednostką o charakterze politycznym było tuath, czyli
plemię."

[J. Gąssowski, Mitologia Celtów, Warszawa

1987, s. 32]

Stosunkiem społecznym, zazwyczaj niezbędnym dla
powstania rodziny, jest małżeństwo. U Celtów było
ono przede wszystkim stosunkiem cywilnoprawnym.
Charakter religijny miała natomiast przysięga
małżeńska, podobnie zresztą jak każda inna, bowiem
wzywano bogów lub żywioły na świadków, jak też
precyzowano

ponadnaturalne

konsekwencje

niedotrzymania każdego ważniejszego zobowiązania.
W

związku

ze

zróżnicowaniem

kontraktu

małżeńskiego istniało wiele form małżeństwa, z
których niektóre wydają się bliższe dzisiejszemu
konkubinatowi.
Zgodnie z prawem brehońskim, ojciec panny młodej
otrzymywał za nią zapłatę od pana młodego w
postaci bydła, ziemi, złota i srebra.

Ponadto istniały małżeństwa o charakterze rytualnym, o z
góry

określonym

czasie

trwania

lub

charakterze

symbolicznym, te ostatnie to głównie zaślubiny z bóstwem.

Z kolei zbiorowa odpowiedzialność klanu
powodowała, że jego członkowie zastępowali
aparat przymusu państwowego, sprawując
bezpośrednią kontrolę nad czynami swoich
krewnych. Zło wyrządzone przez jednego z nich
okrywało hańbą cały ród, co wbrew pozorom,
jest całkiem racjonalne: w końcu to cały ród
odpowiadał za wychowanie, jeśli więc dziecko
wyrosło na złoczyńcę, była w tym wina
wszystkich, którzy zaniedbali jego edukacji.
Dlatego też, na całym rodzie ciążył obowiązek
wypełnienia ericu, czyli zadośćuczynienia za
zbrodnię. Z drugiej strony, więzi rodowe
narzucały całkowitą lojalność wobec krewnych.

W Walii istniały dwa rodzaje wendetty: galanas
w przypadku zabójstwa lub morderstwa i sarhad
w razie zranienia lub obrazy. Podobnie jak w
Irlandii, z czasem w ich miejsce wykształcił się
system

kompensacji,

których

dopełnienie

również obciążało cały ród winowajcy.

W początkowym okresie plemiona
rządzone były przez królów ("król" to
po

gaelicku

rí).

Król

przewodził

zgromadzeniu wodzów (głów rodów
arystokratycznych), stał na czele armii,
reprezentował królestwo w stosunkach
międzyplemiennych oraz sprawował
liczne funkcje rytualne. Uosabiał swój
lud, dlatego nie mógł mieć żadnej skazy
na ciele ani na umyśle. Odpowiadał też
za pomyślność plemienia — wierzono,
że osoba dobrego władcy gwarantuje
obfitość plonów, mleka, zwierzyny
łownej, orzechów, płodność kobiet i
zwierząt domowych.

Można przypuszczać, że Galia osiągnęła
"wyższy" stopień rozwoju społecznego, na co
wskazywałby odmienny typ osadnictwa w
stosunku do Irlandii i Brytanii. W tej sytuacji
mógł się rzeczywiście pojawić opisywany przez
Cezara wyzysk. Również można domniemywać
że Celtowie traktowali jak niewolników ludność
autochtoniczną. Z drugiej jednak strony, poza
relacją Cezara, nie ma na to żadnych dowodów,
zaś samo występowanie takiej struktury
osadniczej w Galii mogło mieć inne przyczyny
(na przykład wysokie zyski z handlu ze światem
śródziemnomorskim jak też same z nim
kontakty, dały powód — wydajniejszą produkcję
dóbr na eksport oraz wzorzec: państwo-miasto).
Więcej da się powiedzieć na temat struktury
społecznej Celtów wyspiarskich.

Zakres pojęcia religii James George Frazer
określił następująco: "przez religię rozumiem
[...]

zjednywanie

sobie,

czy

zyskiwanie

przychylności sił wyższych od człowieka, które
zgodnie z wierzeniem kierują biegiem przyrody i
życia ludzkiego. Zdefiniowana w ten sposób
religia składa się z dwóch elementów
teoretycznego i praktycznego, a mianowicie z
wiary w siły wyższe od człowieka i z próby
przebłagania ich czy zadowolenia. Z tych dwóch
elementów nadrzędnym jest niewątpliwie wiara,
jako że musimy wierzyć w istnienie istoty
boskiej, zanim spróbujemy ją przebłagać czy
zadowolić. Wiara jednak po to, by być religią
musi prowadzić do odpowiednich praktyk, w
innym bowiem wypadku nie jest religią, lecz
tylko teologią.„

[J. G. Frazer, Złota

gałąź, Warszawa 1996, s. 71.]

Religia w kulturze
celtów

Można zatem przyjąć, że istniał jeden system
wierzeń

wspólny

wszystkim

Celtom,

występujący jednak w licznych lokalnych
odmianach. Pojawiają się hipotezy o istnieniu
rozpowszechnionego

kultu

jednego

boga,

naczelnego w stosunku do innych lub wręcz
jedynego.

O

możliwości

istnienia

Boga

Najwyższego w wierzeniach celtyckich autorzy
Religii Świata wypowiadają się następująco:
"wśród

znalezisk

archeologicznych

nie

natrafiamy na żaden ślad wiary w jego istnienie.
O niczym to jednak nie przeświadcza; również
wśród setek współczesnych ludów Afrykańskich
znających Boga Najwyższego nie znajdziemy
żadnych materialnych przejawów jego kultu."

[Religie świata. Przewodnik encyklopedyczny,
kons. nauk. wyd. pol. J. Prokopiuk, Warszawa
1996, s. 118]