Dr hab. Aleksandra Tokarz
PSYCHOLOGIA EMOCJI I
MOTYWACJI. WYKŁAD

Modele motywacji i
prawidłowości dotyczące
procesu motywacyjnego

Współczesne
modele motywacji



Model psychoewolucjonistyczny



Modele odniesione do „ja”



Atrybucyjny



Związany z „ja” (self)

Model
psychoewolucjonistyczny -
założenia



ZAŁOŻENIA PODEJŚCIA

PSYCHOEWOLUCYJNEGO



Dziedziny: biologia ewolucyjna i

psychologii osobowości



Podstawowe obszary wspólne:



wyróżnienie TRWAŁYCH CECH

ORGANIZMU LUDZKIEGO [= natura

ludzka]



określenie ich początków (genezy)

Założenia podejścia
psychoewolucjonistycznego



określenie funkcjonalnego znaczenia w
otoczeniu cech utrwalonych jako typowo
ludzkie



kwestia problemów ADAPTACJI w przeszłości
i teraźniejszości



podstawowe znaczenie ZMIENNOŚCI
OSOBNICZEJ czyli Różnic INDYWIDUALNYCH,
które są warunkiem sine qua non ewolucji

Założenia podejścia
psychoewolucjonistycznego

Warunki integracji biologii ewolucyjnej i

psychologii osobowości:



precyzyjne kryteria definiowania
typowych cech gatunkowych



dobra ich operacjonalizacja



określenie stabilnych klas czynników
środowiskowych modyfikujących
ekspresje fenotypową

Założenia podejścia
psychoewolucjonistycznego



dobra interpretacja tendencji modalnych

(centralnych) zamiast „powszechności

gatunkowej”



docenienie opisów jakie tworzy

psychologia osobowości



docenienie kluczowej roli problemu

doboru partnera



Buss D. M. (1992)

PODSTAWOWE PROBLEMY
PSYCHOLOGII W PODEJŚCIU
PSYCHOEWOLUCYJNYM



Jakie są główne, wspólne ludziom
cechy w ich działaniach.
motywacjach, procesie poznawania:



Jaka jest ich stabilność



Zmienność w czasie



Znaczenie funkcjonalne



Jakie są ich konsekwencje

PODSTAWOWE PROBLEMY
PSYCHOLOGII W PODEJŚCIU
PSYCHOEWOLUCYJNYM



Co jest specyficznie ludzkie (mowa, śmiech,

myślenie abstrakcyjne, transgresja...)



Jakie są główne cechy różniące ludzi w ich

działaniach, motywacjach, poznaniu:



Jaka jest ich geneza



Jaka zmienność – stabilność



Jakie są relacje między nimi



Jakie są ich konsekwencje

Metodologiczna specyfika
podejścia psychoewolucyjnego



Trzy poziomy analizy ewolucyjnej
(Buss,19999/2001,s.63)



Dwie strategie tworzenia i testowania
hipotez ewolucyjnych (Buss, 1999/2001.
S.68): „od teorii”, „od obserwacji”



Metody i źródła danych do weryfikowania
hipotez ewolucyjnych’ (Buss, 1999/2001,
s. 79)

Kontekst ewolucjonistyczny –
inspiracje socjobiologiczne



Główna teza współczesnej wersji
teorii ewolucji:



„Motorem zmian ewolucyjnych
jest rozprzestrzenianie się
genotypu”



(E. Wilson, 1975)



W jaki sposób to się dokonuje?

Innowacje teoretyczne w koncepcji
ewolucji oraz interpretacji tezy Wilsona



KONCEPCJA DOSTOSOWANIA
ŁĄCZNEGO Hamiltona (za: Buss, s.35)



Koncepcja adaptacji G.C. Wiliamsa



Koncepcja inwestycji rodzicielskich R.
Triversa

Koncepcja dostosowania łącznego
W.D. Hamiltona – rewizja teorii ewolucji



Dostosowanie łączne nie
charakteryzuje jednostki [organizmu],
raczej jej działania lub ich skutki



Jest sumą:



indywidualnego sukcesu reprodukcyjnego
+ działań na rzecz reprodukcyjnego
sukcesu krewnych [tu wskaźnikiem jest
stopień pokrewieństwa]

Koncepcja dostosowania łącznego
W.D. Hamiltona – rewizja teorii
ewolucji



Hamilton:



„Uważał, że dobór naturalny faworyzuje
cechy, dzięki którym geny organizmu są
przekazywane następnym pokoleniom
niezależnie od tego, czy dany organizm
bezpośrednio płodzi potomstwo”



Buss,[2001, s.35]

Koncepcja dostosowania łącznego
W.D. Hamiltona – rewizja teorii
ewolucji



Koncepcja „dostosowania łącznego”

wskazała na funkcję genów jako

”podstawowej jednostki dziedziczenia”



Stąd organizmy jako nośniki genów

wykazują tendencje do przetrwania i

reprodukcji



Z koncepcji tej wynika [m.in..] wniosek że

częściej kierujemy się altruizmem wobec

krewnych

Koncepcja G.C. Wiliamsa – rewizja
teorii ewolucji



Osiągnięcia Wiliamsa:



zmiana statusu pojęcia doboru
grupowego na dobór oparty na różnicach
indywidualnych [ na rzecz tezy: ”Gen jako
motor ewolucji”]



Reinterpretacja i uproszczenie koncepcji
Hamiltona



Analiza pojęcia ADAPTACJI

Koncepcja adaptacji G.C. Wiliamsa –
rewizja teorii ewolucji



Adaptacja to:



„ewolucyjne rozwiązanie konkretnych
problemów, przyczyniające się
bezpośrednio lub pośrednio do
sukcesu reprodukcyjnego”



[Buss, 2001, s.37]

Ewolucjonistyczna koncepcja
emocji – Tooby-Cosmides –
przypomnienie

!. Funkcjonalne komponenty architektury mózgu

zostały określone przez naturalną selekcję tak,

aby rozwiązywały problemy adaptacyjne naszych

przodków.

2.Podstawowe problemy adaptacyjne to:

kooperacja, atrakcyjność seksualna, zazdrość,

agresja, miłość rodzicielska, przyjaźń, miłość

romantyczna, preferencje estetyczne, agresja

wewnątrzgatunkowa, unikanie kazirodztwa,

wstręt, unikanie grabieżców, pokrewieństwo,

relacje w rodzinie.

Koncepcja adaptacji G.C. Wiliamsa –
rewizja teorii ewolucji



Kryteria adaptacji:



Niezawodność [czy dana adaptacja
występuje regularnie u wszystkich
członków danej społeczności w warunkach
normalnych?]



Skuteczność [czy dobrze rozwiązuje
problem adaptacyjny?]



Ekonomia [czy jest przydatna i niezbędna]

Koncepcja Triversa



Odwzajemnionego altruizmu



Inwestycji rodzicielskich



Konfliktu pokoleń

Modele atrybucyjne
motywacji

Przykład: koncepcja B. Weinera

Źródła podstawowych motywów

zachowania: Hedonizm , potrzeba

rozumienia rzeczywistości

Atrybucja kauzalna jako istota motywacji:

„Spostrzeganie przyczynowości [kauzalności]

jest instrumentalne względem dążenia do

celu i dopomaga w uzyskaniu mistrzostwa

poznawczego”

Modele atrybucyjne
motywacji

Ważne stwierdzenia :



Atrybucje wywołują wydarzenia nieoczekiwane,
nagłe, związane z silnym afektem : sukces,
porażka, niespójność w zachowaniu



Atrybucje wywołują raczej stany nie osiągania
niż osiągania celu, raczej negatywne niż
pozytywne

[JESTESMY ZAPROGRAMOWANI NA MISTRZOSTWO I

EFEKTYWNOŚĆ –R.S. White]

Modele atrybucyjne
motywacji



Jednostka poszukuje atrybucji i łatwo ją podtrzymuje,

na różnych etapach działania motywowanego



W pamięci dostępna jest nieograniczona lista

przyczyn – potencjalnych atrybucji



Przypisane przyczynowa są różne, zależnie od

dziedzin aktywności i rodzaju motywu, ale są

podobne „wewnątrz” motywu



Obowiązuje zasada generalizacji bodźca: podobne

aktywności maja zbliżone atrybucje



Myślenie atrybucyjne cechuje prostota i ekonomia

Modele atrybucyjne
motywacji

Trzy podstawowe dymensje spostrzeganej

przyczynowości;

1.Umiejscowienie (locus of causality)
2. Stabilność (stability of causality)
3. Stopień sprawowania kontroli

(controlability)

Są w określony sposób powiązane z emocjami
Są potwierdzone empirycznie i statystycznie
Atrybucjami rządzi prosta zasada: przyczyna-efekt

Modele motywacyjne
związane z „ja” (self)



Modele oczekiwania -wartości: motyw mocy vs

lęk przed mocą (McClelland, 1986)



Podejście poznawczo-społeczne w badaniu

osobowości:

Teoriach możliwych „ja” („possible selves”)

Markus i Nurius

Teoria trzech tożsamości Higginsa: ”ja” realne

idealne, powinnościowe



Teoria samoukierunkowania Deciego i Ryana

(1975-2005)

Uwagi to przekładu na
polski terminów „intrinsic” i
extrinsic”



Intrinsic:



Wrodzona, nieodłączna, właściwa dla czegoś,
związana z naturą czegoś:



Autonomiczna,



Wsobna,



Immanentna



Extrinsic;



Związana z wpływem zewnętrznym

Koncepcja samoukierunkowania
Deciego i Ryana [1975, 1985]

ZAŁOŻENIA



Człowiek ma trzy psychologiczne potrzeby:



Samoukierunkowanie



Kompetencja



Związki interpersonalne



Koncepcja motywacji jest z założenia
organicystyczna

Koncepcja samoukierunkowania
Deciego i Ryana

WG Deciego i Ryana istnieją 4 typy motywacji

kontinuum samoukierunkowania

[WG STOPNIA INTERIORYZACJI]
. Od niższych do najwyższych poziomów są to:



REGULACJA ZEWNĘTRZNA [external]



REGULACJA OPARTA NA INTROJEKCJI [introjected]



REGULACJA OPARTA NA IDENTYFIKACJI

[identified]



REGULACJAI OPARTA NA INTEGRACJI [integrated]

Koncepcja samoukierunkowania
Deciego i Ryana



REGULACJA ZEWNĘTRZNA (EXTERNAL

REGULATION)



„zachodzi, kiedy zachowanie jest zewnętrznie

regulowane( zwykle przez nagrody i

ograniczenia)” (s.600),”zachowanie nie jest

wybrane ani ukierunkowane przez osobę(600 –

601), może być też podsycane przez

pragnienie nagrody” (601)



np. student robi to, co czego skłania go

nauczyciel

Koncepcja samoukierunkowania
Deciego i Ryana



REGULACJA OPARTA NA INTROJEKCJI
(INTROJECTED REGULATION)



„jednostka zaczyna internalizować powody
swojego działania. Tak więc źródło kontroli
jest w jednostce. ” (s.601) (...jednostka jest
kontrolowana wewnętrzne(s.601)



np. student mówi: „Uczę się w nocy przed
egzaminem, ponieważ mam poczucie winy,
jeśli tego nie robię

Koncepcja samoukierunkowania
Deciego i Ryana



REGULACJA OPARTA NA IDENTYFIKACJI

(IDENTIFIED REGULATION)



„zachodzi, jeżeli zachowanie jest cenione

przez jednostki spostrzegane jako wybrane

przez samego siebie” (s.601)



np. student wybiera dodatkowa prace z

matematyki, ponieważ wierzy, że w ten sposób

zwiększy swoje zdolności w zakresie tego

przedmiotu



„student doświadcza sensu ukierunkowania i

celu swojego działania”

Koncepcja samoukierunkowania
Deciego i Ryana



REGULACJA OPARTA NA INTEGRACJI (INTEGRATED

REGULATION)



„jednostka wykonuje zachowanie dowolnie i

według zasad samoregulacji i zgodnie z

pojęciem własnego „ja” (self – concept)

„kluczowe jest tutaj to, jak wybrane zachowanie

pasuje do innych aktywności życiowych i celów

wynikających z wartości (s.600)



np. „Zdecydowałem się uczyć do tego egzaminu

i zrzec się innych interesujących zajęć, ponieważ

dobre wyniki są ważne dla mnie jako dla osoby”

Główna teza empiryczna w
badaniach nad motywacja
autonomiczną

„

nagrody zewnętrzne osłabiają motywację

wewnętrzną”

Brak trafności ekologicznej eksperymentów
Badanie dzieci i studentów
Zależność jest odmienna dla motywacji o różnej intensywności
Gdy motywacja jest bardzo słaba stymulacja motywacji

wewnętrznej nie jest możliwa

Przy motywacji słabej skuteczne są nagrody zewnętrzne
Skuteczne jest stymulowanie motywacji wewnętrznej przy co

najmniej średnim natężeniu motywacji

[za: Światnicki, 2000]

Rodzaje mechanizmów
motywacyjnych -
podsumowanie

MOTYWACJE
HOMEOSTATYCZNE
Mechanizmy Kontroli
Przykłady:
Motywacja Zadaniowa
Motywacja teliczna
Koncepcja

samoukierunkowania

Deciego i Ryana:

Motywacja INSTRUMENTALNA

[extrinsic]

MOTYWACJE
HETEROSTATYCZNE
Mechanizmy zaangażowania
Przykłady:
Aktywnośc ukieurnkowana
Motywacja parateliczna
Koncepcja

samoukierunkowania

Deciego i Ryana:

Motywacja AUTONOMICZNA

[intrinsic]

Rodzaje mechanizmów motywacyjnych –
podsumowanie [reinterpretacja

poznawcza

]

MECHANIZMY

ZAANGAŻOWANIA



„czynności, które

posiadają swój

kierunek, nie

posiadają jednak

celu” (1993,s.17)



Wytwarzanie nowych

stanów

rzeczywistości

MECHANIZMY

KONTROLI



Czynności
ukierunkowane na
cel



Utrzymanie
istniejącej
struktury systemu

Poznawcze ujęcie podstawowej
dychotomii: mechanizmy
zaangażowania i kontroli
wg Lewickiej



Wiążą się z bardzo
silnymi, niekiedy,
emocjami



Mogą się rozwinąć
wokół każdego
celu



Mają strukturę

wyznaczona przez cel



Przebiegają wg

schematu

T(arget)
O(peration)
T(est)
E(xit



TOTE

Mechanizmy zaangażowania i
kontroli wg Lewickiej



Mają skutki społecznie
pożądane (hobby) i
niepożądane
(narkomania, hazard)



Mają charakter
psychologicznej
pułapki„ Zaangażowan
ie jest ślepe”



Przeważają
czynności
racjonalne,
świadome, Kończy
się z chwilą
osiągnięcia celu (co
jest nagradzające)

Mechanizmy zaangażowania
i kontroli wg Lewickiej



Trwa dopóki istnieją

wzmocnienia

dodatnie



Zaangażowanie jest

nieprzewidywalne



Działaniom z

zaangażowania nie

towarzyszy uczucie

kontroli tylko „Bycie

na fali”



Zachowanie

motywowane

kontrola jest

przewidywalne



Działaniom

towarzyszy

poczucie kontroli

Mechanizmy zaangażowania
i kontroli wg Lewickiej



„samoorganizujący
się multistat



Selekcja informacji
wg reguły



KONFIRMACJI



Homeostat



Selekcja informacji
wg reguły



FALSYFIKACJI

Mechanizmy zaangażowania
i kontroli wg Lewickiej



„Chcę tylko zasygnalizować, że być może w

repertuarze czynności każdego człowieka,

obok refleksyjnych, „kontrolnych” czynności

świadomych (..) oraz zautomatyzowanych

czynności nawykowych (..) należałoby

również wyróżnić trzecią klasę procesów,

które nie będąc zautomatyzowanymi, jako

że mają charakter kreatywny, emergentny,

nie są jednak tożsame z czynnościami

świadomymi” (1993, s.24)

Uwagi na temat
prawidłowości

Prawo Yerkesa - Dodsona

Status prawa Yerkesa-
Dodsona wg Teigena [1994]

„ w sformułowaniu oryginalnym [1908]

prawo miało opisywać relację między

siłą bodźca a kształtowaniem nawyku

dla zadań różniących się trudnością

różnicowania”

(Teigen , 1994, s, 525)

Status prawa Yerkesa-
Dodsona wg Teigena [1994]

Po 1908 badacze interpretowali ową

zależność jako wpływ:

Kary, nagrody, motywacji, popędu,

wzbudzenia, lęku, napięcia lub stresu

NA:
Uczenie się, wykonanie zadań [złożonych,

trudnych, nowych], rozwiązywanie
problemów, radzenie sobie lub pamięć

Status prawa Yerkesa-
Dodsona wg Teigena [1994



W wielu sformułowaniach jest taka
rozmaitość nazywania zmiennych i ich
teoretycznego odniesienia, że powtarza się
tylko jedno ”zależność jest krzywoliniowa”



Różne sformułowania tego prawa odbijają
historię sporów w zakresie koncepcji i
pojęć typowych w danym czasie dla
problematyki emocji i motywacji