ZATRUCIA

Katedra i Klinika Medycyny

Ratunkowej Collegium Medicum w

Bydgoszczy

Trucizna to każda substancja stała,

płynna lub gazowa, która po
wprowadzeniu

do

organizmu

zakłóca jego funkcje życiowe.

•

Przyczyny zatruć:

Przyczyny zatruć:

• 10 –15 % przypadków jest to

zdarzenie przypadkowe

• 80 – 90 % u dorosłych to

zatrucia celowe po zażyciu trucizny
w celach samobójczych

• około 5 % zatruć związanych jest

z wykonywaniem zawodu

DROGI SKAŻENIA

1. Spożycie (połknięcie)

Najczęstszą drogą, którą substancje trujące, stałe i
płynne dostają się do organizmu, jest przewód
pokarmowy. Spożycie trucizny to droga skażenia
obserwowana głównie u ofiar prób samobójczych
(leki),

u

alkoholików

(metanol,

alkohole

przemysłowe)

i

u

małych

dzieci

(chemia

gospodarcza).

2. Wstrzyknięcie

Trucizny wstrzyknięte to najczęściej narkotyki
przyjmowane dożylnie przez osoby uzależnione. U
osób chorujących na cukrzycę, samodzielnie
pobierających insulinę objawy toksyczne mogą
wywołać jej nieodpowiednie dawkowanie. Innym
typem wstrzyknięć wywołujących objawy zatrucia są
użądlenia przez owady lub ukąszenia przez jadowite
węże.

3. Inhalacja (wdychanie)

Wdychane mogą być gazy, pary lub aerozole.
Najczęściej wdychaną trucizną jest tlenek węgla. W
wyniku wypadków przemysłowych i rolniczych oraz
pożarów może dojść do zatruć w wyniku wdychania
takich gazów jak tlenki azotu, fosgen, cyjanki i inne.
Podczas ratowania ofiar zatruć gazami ratownicy
powinni

pamiętać

o

szczególnych

środkach

bezpieczeństwa, które należy stosować w celu
uniknięcia ekspozycji na związki toksyczne.
Odrębną kategorię trujących inhalacji stanowi
wąchanie kleju lub rozpuszczalników organicznych
w celu wywołania odurzenia (!)

4. Absorpcja (wchłanianie)

Trucizny mogą być także wchłaniane przez skórę.
Przykładem są zatrucia przez środki owadobójcze.

Ocena wstępna

Wywiad

Zbierany od poszkodowanego lub świadka zdarzenia.
Pytaj:
1. Czy pacjent miał kontakt (jakąkolwiek drogą) z
jakąś niebezpieczną substancją?
2. Jaka to była substancja i kiedy nastąpiła
ekspozycja?
3. Jak długo trwała ekspozycja?
4. Ile trucizny zostało wprowadzone do organizmu?
5. Czy zostały po niej opakowania?
6. Co jeszcze mogła spożyć osoba poszkodowana
(alkohol, czy podawano jakieś „odtrutki”).
7. Czy wystąpiły wymioty? Jeżeli tak to po jakim
czasie od kontaktu z trucizną? Ile ich było?

8. Dlaczego doszło do zatrucia. Czy pacjent w
przeszłości cierpiał na zaburzenia psychiczne? Czy
jest możliwe, aby próbował popełnić samobójstwo
(czy np. pozostawił list pożegnalny)?
9. Czy osoba poszkodowana była przewlekle chora,
cierpiała na alergie lub przyjmowała na stałe jakieś
leki? Czy była od czegoś uzależniona?
10. Jaki jest ciężar ciała pacjenta?

Badanie fizykalne

Świadomość, układ oddechowy, układ krążenia, stan
narządów jamy brzusznej, ubytki neurologiczne.
Określenie reakcji źrenic, odpowiedzi słownej,
reakcji na bodźce bólowe i reakcji ruchowej.
Ocena stanu skóry (oparzenia, rumień, pęcherze,
krwiaki)
Należy wziąć pod uwagę obecność urazu

Monitorowanie

oddech, ciągły zapis EKG, ciśnienie tętnicze krwi,
temperatura ciała, diureza godzinowa (odpowiednia
dokumentacja).

Toksydromy

Toksydrom oznacza zespół objawów pojawiający się
wskutek ekspozycji organizmu na określoną truciznę
(dotyczą skóry, oczu, błon śluzowych, układu
oddechowego, krążenia, przewodu pokarmowego,
stanu neurologicznego). Określenie właściwego
toksydromu pomaga postawić trafną diagnozę i
wdrożyć prawidłowe leczenie w sytuacji gdy nie wie
się, jaki czynnik szkodliwy wywołał zatrucie.
Toksydrom to „odcisk palca” trucizny.

Zasady postępowania ratunkowego w ostrych

zatruciach

1. Rozpoznanie stanu pacjenta

2. Utrzymanie podstawowych funkcji życiowych

3. Identyfikacja trucizny

4. Leczenie przyczynowe:

- dekontaminacja,
- eliminacja trucizn,
- odtrutki

5. Leczenie objawowe - podtrzymujące

Dekontaminacja (dezaktywacja,

odkażanie )

- proces polegający na usunięciu lub/i

zneutralizowaniu substancji toksycznej

- polega na usuwaniu z powierzchni

ciała ludzkiego błon śluzowych oczu,

nosa i ust substancji

promieniotwórczych, środków

trujących i biologicznych.

Dekontaminacja

ma

na

celu

przerwanie narażenia organizmu na
czynnik szkodliwy, czyli dalszego
wchłaniania trucizny.

Dekontaminacja miejscowa

Dekontaminacja miejscowa polega na przepłukaniu
skóry wodą. Można też zastosować każdy roztwór
płynu obojętnego o objętości odpowiedniej dla
rozmiaru obrażenia. Płukanie powinno trwać kilka
minut. Nie wolno podejmować prób neutralizowania
trucizny roztworami o przeciwnym pH, ponieważ
zwiększa się wówczas zakres uszkodzenia tkanek w
wyniku powstałej w miejscu skażenia reakcji
egzotermicznej.

Dekontaminacja żołądkowo-jelitowa

Dekontaminację żołądkowo-jelitową wykonuje się w
celu zmniejszenia absorpcji trucizny w przewodzie
pokarmowym.

Jej

klasyczne

metody

to:

prowokowanie wymiotów, płukanie żołądka z
podaniem aktywowanego węgla i płukanie jelit. W
celu przyspieszenia pasażu treści jelitowej podaje
się środki przeczyszczające.

Nie prowokuj wymiotów !

- jeżeli nie wiesz co połknął pacjent,
- jeżeli pacjent wymiotował samoistnie,
- jeśli zamierzamy podać doustnie
odtrutki, np. N-acetylocysteinę w
zatruciu paracetamolem lub węgiel
aktywowany absorbujący truciznę,
- w zatruciach środkami żrącymi
(ryzyko pęknięcia przełyku i zapalenia
śródpiersia) lub o niskim napięciu
powierzchniowym

(szampony,

detergenty).

Zatrucia cyjankami

Źródła zatruć:

Cyjanowodór (dymy w trakcie pożarów);
Sole rozpuszczalne (cyjanek sodu, potasu, wapnia i
amonu w trakcie kontaktu soli z wodą o pH 5 - 7
może dochodzić do uwalniania się cyjanowodoru);
Sole słabo rozpuszczalne (cyjanek rtęci, oksycyjanek
miedzi, cyjanek srebra i cyjanek złota);
Inne związki cyjanowe:
- Chlorowcopochodne związków cyjanowych (bromki i
chlorki)
- Nitroprusydek sodowy
- Nitryle (R-CN) (rozpuszczalniki, produkty pośrednie
w syntezach chemicznych oraz substraty do produkcji
tworzyw sztucznych)

Objawy kliniczne:

- bóle i zawroty głowy,
- ilościowe i jakościowe zaburzenia świadomości,
- drgawki,
- z powodu zmniejszonego zużycia tlenu przez tkanki,
skóra chorego ma barwę różową (nawet w czasie
zatrzymania krążenia),
- kwasica mleczanowa.

Odtrutki:

- tlen,
- hydroksokobalamina,
- wersenian dikobaltowy,
- związki methemoglobinotwórcze.

Salicylany (toksydrom salicylanowy)

Źródła

- kwas acetylosalicylowy (polopiryna,

etopiryna itp.)

Objawy

- zab. świadomości, zasadowica oddechowa,

kwasica metaboliczna, tachykardia, nudności,
wymioty, szum w uszach, wzmożona potliwość,
nieznaczny wzrost temp. ciała, ketonuria.

Postępowanie:

- dekontaminacja wew.(węgiel aktywowany)
- płynoterapia z alkalizacją
- wyrównanie stężenia potasu
- w razie potrzeby hemodializa

Acetaminofen (paracetamol)

Źródło

- APAP, Codipar, Efferalgan itp.

Objawy:

- w początkowej fazie zatrucie bezobjawowe (ważne
zebranie wywiadu od pacjenta i rodziny),
- potem nudności, wymioty, objawy niewydolności
wątroby (powiększenie wątroby, tkliwość, żółtaczka).

Postępowanie:

- dekontaminacja (płukanie żołądka + 1 g/kg m.c.
węgla aktywowanego),
- odtrutka: N-acetylocysteina (NAC) 140 mg/kg + 70
mg/kg co 4 h maksymalnie 17 razy doustnie (w razie
wymiotów dodać Metoklopramid lub Ondansetron) –
NAC unieczynnia hepatotoksyczne metabolity.

Środki nasenne (barbiturany, benzodiazepiny)

Źródło

- barbiturany (Luminal, Piramidon),

benzodiazepiny (Oxazepam, Relanium, Lorafen,
Clonazepam, Elenium).

Objawy:

- śpiączka,
- depresja oddechowa,
- przy zatruciu barbituranami - zapaść krążeniowa
(niedociśnienie, bradykardia),
- hipotermia.

Postępowanie:

- wspomaganie oddechu, (+tlenoterapia),
- płynoterapia, zwalczanie hipotermii,
- dekontaminacja (węgiel aktywowany),
- hemodializa,
- Odtrutka: Flumazenil (Anexate) - 0,2 mg powtarzać
do 1 mg.

Środki antycholinergiczne i wielocykliczne

leki przeciwdepresyjne (t.

antycholinergiczny)

Źródła:
- atropina, skopolamina, wilcze jagody,

- leki antydepresyjne: amitryptylina,

imipramina, doksepin,
- Hydroxyzyna,
- leki przeciwpsychotyczne: haloperidol,

chlorpromazyna (fenactil), tiorydazyna,
- leki przeciwdrgawkowe - karbamazepina

(Amizepin).

Objawy:

- zaburzenia świadomości, hipertermia,

rozszerzone źrenice,
- suchość skóry i błon śluzowych,
- tachykardia, nadciśnienie tętnicze,

- zatrzymanie moczu,

-osłabienie perystaltyki jelit, drgawki.

Postępowanie:

- sedacja benzodiazepinami, chłodzenie,

- wspomaganie oddechu,
- dekontaminacja (węgiel aktywowany),
- dwuwęglan sodu 2 amp. + 80 mEq/l, 50 – 100
ml/h (zalkalizować krew do pH 7,5 – 7,55) oraz
hiperwentylacja
- wyrównanie ciśnienia: płynoterapia, -

mimetyki (Efedryna, Fenylefryna)
- leczenie arytmii (Fenytoina, Lidokaina)
- leczenie drgawek (Fenytoina, Fenobarbital)
- odtrutka: Fizostygmina 1 – 2 mg i.v. przez 5
min.

Zatrucie opioidami (t. opioidowy)

(morfina, heroina, kodeina, dolargan, fentanyl)

Objawy:

- euforia, nudności, wymioty, zaparcia,
- zaburzenia świadomości,
- szpilkowate źrenice,
- depresja oddechowa, niewydolność oddechowa,
- hipotermia, bradykardia, obrzęk płuc.

Postępowanie:

- wspomaganie oddechu, tlen,
- monitorowanie krążenie,
- dekontaminacja
- odtrutka: Nalokson (Narcan) 2 mg, gdy brak efektu
po 2 min. dodać 4 mg (w niektórych przypadkach do
20 mg lub we wlewie).

Zatrucie sympatomimetykami (t.

sympatomimetyczny)

(amfetamina, kokaina)

Objawy:

- euforia, pobudzenie psychoruchowe, zaniepokojenie,
agresja,
- psychoza (charakterystyczne halucynacje dotykowe),
- szerokie źrenice,
- tachykardia, nadciśnienie tętnicze,
- hipertermia, potliwość.

Postępowanie:

- wspomaganie oddechu i krążenia,
- dekontaminacja przewodu pokarmowego,
- ograniczenie bodźców stymulujących, sedacja
benzodiazepinami (Lorazepam lub Diazepam),
- zwalczanie hipertermii (chłodzenie),
- zwalczanie nadciśnienia (nitroprusydek sodu,
Nitrogliceryna, -blokery np. Fentolamina, 

1

-blokery np.

Esmolol w tachykardii).

Zatrucie alkoholami

(etanol, metanol, izpropanol, glikol etylenowy)

Źródła:

- etanol - piwo, alkohole spirytusowe;
- metanol - płyn przeciw zamarzaniu, płyn do mycia
okien;
- izopropanol - rozpuszczalniki;
- glikol etylenowy - płyn przeciw zamarzaniu, płyn
hamulcowy;

Objawy:

- etanol - depresja c.u.n. (bełkotliwa mowa, ospałość,
upośledzenie logicznego myślenia, ataksja,
dezorientacja), zapach spirytusu w oddechu;
- metanol - objawy pojawiają się późno (8-24h), ból
głowy, zaburzenia widzenia, obrzęk siatkówki,
depresja c.u.n., nie ma charakterystycznego zapachu;

- izopropanol - depresja c.u.n., ataksja, zapach
acetonu w oddechu;
- glikol etylenowy- brak zapachu z ust,

- etapy: 1-2 godz.: depresja c.u.n.;
- < 12-24 godz.: depresja krążeniowo-

oddechowa;

- 24-72 godz.: niewydolność nerek.

Postępowanie:

- ABC resuscytacji,
- płynoterapia,
- glukoza, Tiamina (100 mg),
- uzupełnienie niedoborów elektrolitowych,
- przy zatruciu metanolem lub glikolem podać Etanol
(1 g/kg + 130 mg/kg/h),
- Pirydoksyna (B

6

), Tiamina (B

1

), kwas foliowy,

- dializa.

Zatrucie tlenkiem węgla (CO)

Źródła:

spalanie paliw organicznych w silnikach

spaliowych, domowe urządzenia grzewcze, pożary.
Gaz bezbarwny, bezwonny, niedrażniący, toksyczność
wynika z dużego powinowactwa do hemoglobiny
(ponad 200 razy większe niż tlenu). Z hemoblobiną
tworzy trwałe połączenie - karboksyhemoglobinę - nie
mającą zdolności transportowania tlenu w
organizmie. Śmierć w zatruciu tlenkiem węgla
spowodowana jest przez uduszenie na poziomie
komórkowym.

Objawy:

- w zatruciu lekkim objawy przypominają grypę
jednak nie ma powiększenia węzłów chłonnych i
gorączki,
- bóle głowy,
- nudności, wymioty,
- splątanie, zaburzenia świadomości,

- drgawki,
- zaburzenia rytmu serca,
- rozszerzone źrenice,
- sinica lub bladość skóry,
- śpiączka.

Postępowanie:

- dostarczenie jak największej ilości tlenu - 100%
tlenoterapia (okres półtrwania karboksyhemoglobiny
u zatrutego oddychającego powietrzem
atmosferycznym wynosi 520 min. a 100% tlenem - 80
min.)
- zapewnienie spokoju i odpoczynku,
- monitorowanie pracy serca,
- terapia hiperbaryczna (tlen pod ciśnieniem, okres
półtrwania karboksyhemoglobiny w komorze
hiperbarycznej wynosi 20 min).

Ukąszenia przez żmiję, pajęczaki

(zatrucie toksynami)

Objawy:
- dwie ranki po zębach jadowych,
-

zaczerwienienie, obrzęk i ból,

- niekiedy wybroczyny krwawe w skórze,
- niepokój, ból głowy, nudności, biegunka, często

omdlenie.

Postępowanie:

- położyć płasko, opuścić kończynę niżej,

transport do szpitala,
- opaska uciskowa powyżej miejsca zranienia

(zwalniać co 20 min.),
- termofor z lodem na miejsce zranienia,
- monitorowanie funkcji życiowych,
- antidotum: Antivenin, glukonian wapnia

(pająki).

Uczulenia na jad pszczoły i osy

(wywołujące wstrząs anafilaktyczny)

Postępowanie:

- usunięcie czynnika wywołującego (żądła pszczoły),
- wezwać karetkę pogotowia lub przewieźć do szpitala,
- ułożyć poszkodowanego w tzw. ułożeniu

przeciwwstrząsowym, tzn. płasko nas wznak i podnieść

nogi ok. 30 cm (o kąt 30

o

);

- zapobiegać utracie ciepła – poszkodowanego ułożyć na

kocu i przykryć,
- uspokoić poszkodowanego i troszczyć się o zachowanie

spokoju na miejscu zdarzenia,
- regularnie kontrolować ważne funkcje życiowe,
- resuscytacja, tlenoterapia,
- intubacja,
- Epinefryna 0,3 – 0,5 ml co 10 – 20 min.,
- płynoterapia,
- rozszerzanie oskrzeli np. Albuterol, bromek

ipratropium,
- kortykosteroidy (Metyloprednizolon 125 – 250 mg,

Hydrokortyzon 250 – 1000 mg), leki przeciwhistaminowe

(Difenhydramina 1 mg/kg).

Oparzenia spowodowane parzydełkami

bezkręgowców morskich (stułbia, chełbia

i inne)

Objawy:

-czerwone plamy na skórze,
- ból, obrzęk, pieczenie.

Postępowanie:

- obmycie chłodną wodą,
- obmycie (nie przecieraj!) alkoholem - wino,
ocet,
- spłukanie roztworem sody lub amoniaku,
(zawarty w nich enzym zobojętnia białko
trucizny).