WYKŁAD V

Diagnoza w psychologii

klinicznej

Diagnozę kliniczną ujmujemy w

dwojaki

sposób:
• jako postępowanie

diagnostyczne – proces diagnozy

• jako wynik badania – orzeczenie,

ekspertyza, ewaluacja

Cele diagnozy klinicznej (komu i do czego

mają

służyć rezultaty postępowania

diagnostycznego)

• Cele interwencyjne

Diagnoza stanowi etap przygotowawczy dla:
a). Podjęcia intencjonalnej, zaplanowanej aktywności,
zmierzającej do pojawienia się u podmiotu
pożądanych zmian: psychoterapia, rehabilitacja
psychologiczna, interwencja kryzysowa,
psychoprofilaktyka, wspomaganie rozwoju

b). Podjęcia działań odsuniętych w czasie lub

odseparowanych od postępowania psychologa
diagnosty: orzecznictwo w postępowaniu
rentowym, określenie o zdolności do
odbywania służby wojskowej, postępowanie
medyczne wskutek nozologicznej diagnozy
neuropsychologicznej itp.

Proces interwencji polega na tym, iż nie

dopuszcza się do sytuacji, w której
właściwości podmiotu i cech sytuacyjnych
mogłyby doprowadzić do psychopatologii

• Cele selekcyjne (współpraca z

psychologami pracy, edukacji):

poradnictwo np. rodzinne, zawodowe,

przydatności do grup zadaniowych, typów

edukacji itp.

Cele interwencyjne i selekcyjne mają
charakter strategiczny, realizację których
zabezpieczają szczegółowe cele pośrednie –
stopniowane:

• Stwierdzenie i opis występującego u

danej osoby deficytu lub dysfunkcji

• Określenie drogi, która doprowadziła

do stanu aktualnego (mechanizmu
patogenetycznego)

• Określenie mechanizmów, które mogą

doprowadzić do pożądanej zmiany wraz
z ustaleniem zasobów, czynników
kompensacyjnych

• Sformułowanie planu interwencji

Cele diagnozy klinicznej w perspektywie

czasowej

według H. Sęk 2007

Diagnoza kliniczna

Przeszłość Teraźniejszość Przyszłość

Czynniki Opis stanu Stan
etiopatogeniczne aktualnego pożądany

Interpretacja i wyjaśnianie Plan interwencji

mechanizmy psychopatologiczne

i prognoza

mechanizmy korekcji

Wymiar czasowy

Przygotowanie orzeczenia – elementy składowe:
1. Dane wstępne (ogólne dane o pacjencie,

kliencie, problemie, powody zgłoszenia,
oczekiwania)

2. Opis aktualnego zachowania i aktualnej

sytuacji

3. Dane biograficzne (krótka historia życia,

historia problemu klinicznego)

4. Dane o środowisku życia i działania, z

uwzględnieniem rożnych sfer (nauki, pracy,
rodziny)

5. Dane z badań testowych i wnioski

6. Opis zaburzenia, hipotetyczne wyjaśnienie

jego mechanizmów i etiologii oraz
patogenezy, charakterystyka podmiotowych
oraz środowiskowych zasobów

7. Wnioski ogólne i wskazania do interwencji

selekcyjnej lub pomocowej

diagnoza zaburzeń (objawów,

DIAGNOZA

mechanizmów, przyczyn) -

negatywna

CAŁOŚCIOWA ………………………………………
diagnoza zasobów: jednostkowych i
środowiskowych –

pozytywna

Diagnoza, której celem jest pomoc jest realizowana w

modelu

funkcjonalnym i psychospołecznym

Diagnoza, której celem jest selekcja uwzględnia również

model

nozologiczny

Komunikowanie diagnozy
• Zależy od odbiorcy:
- Urząd: komunikat ogólny i ściśle
odpowiadający na zadawane pytanie
- Inny specjalista (lekarz, pedagog, opiekun

społeczny): orzeczenie powinno być obszerne,

zawierać opis zaburzeń, wyjaśniać ich

patogenezę i przyczyny, zawierać informacje o

zasobach pacjenta

- Członkowie rodziny: powinno uwzględniać ich

życzenia i respektować ich wzajemne relacje,

powinno być dostosowane do możliwości

odbiorcy

- Pacjent: należy dostosować do potrzeb i

możliwości, należy omówić konkretne
zachowania, uwzględnić mocne i słabe
strony, informacje o tych właściwościach, na
które pacjent może mieć wpływ

Zagrożenie jatropatogenią, czyli

komunikowaniem w nie-

właściwy sposób

Diagnoza kliniczna grupy odnosi się do
struktury i funkcjonowania różnych grup i
instytucji
Struktura: popularność społeczna, władza,
komunikacja, podział ról
Funkcjonowanie: realizacja celów i norm
grupowych, spójność, adaptacyjność,
dynamika

Ekspertyza psychologiczna to diagnoza
skoncentrowana na problemie społecznym

z

uwzględnieniem kontekstu społecznego i
jednostkowego – sporządza ją doświadczony
specjalista lub zespół specjalistów
• Sądowa – ocena poczytalności i/lub

wiarygodności świadków

• Społeczna – poziom zdrowia i jego

zagrożeń, poziom jakości życia, poziom

funkcjonowania instytucji np. szkoły

Problem społeczny to doświadczana przez
ludzi rozbieżność pomiędzy obecnym
(rzeczywistym, istniejącym stanem) a
idealnym (normatywnym, oczekiwanym)
poziomem zachowania wyznaczonego

przez

warunki środowiska społecznego

(Kowalik,

2000)

Ewaluacja to proces zbierania informacji o
przebiegu działania i uzyskiwanych efektach
oraz ich analizowania w celu udoskonalenia
przebiegu tego procesu i osiągnięcia
zamierzonych efektów

Rodzaje:

• Wewnętrzna (uczestnicy i organizatorzy

programu pomocowego) i zewnętrzna (osoby

nie związane z działaniami pomocowymi)

• Reaktywna (po zakończeniu działań) i

proaktywna (w toku realizacji działań

umożliwiająca ich modyfikację)

Psychologia rozwoju człowieka

Podstawowe pytania diagnostyczne
I.

Co badamy?

1.

Co jest przedmiotem naszego

zainteresowania:

-

Cecha osoby (inteligencja, samoocena,

temperament, emocjonalność itp.)

-

Zjawisko rozwojowe (fantazjowanie

dziecka, gotowość szkolna, ryzykowne

zachowania w okresie dorastania, radzenie

sobie ze stratą w okresie późnej

dorosłości)

2. Czy jest to zjawisko typowe dla

danego okresu rozwojowego

3. Czy jest to zjawisko kluczowe, w

sposób zasadniczy powiązane ze
zmianami dokonującymi się w
analizowanym okresie rozwoju

II. Jak to się zmienia w czasie
1. Jakie formy przyjmuje to, co

badamy we wcześniejszych

okresach rozwoju?

2. Jakie formy przyjmuje to co badamy

w późniejszych okresach rozwoju?

3. Jaka jest dynamika zmiany tego, co

badamy?

4. Czy zmiany są systematyczne,

płynne, czy stopniowe, skokowe?

5.Czy można wyróżnić okresy zmian szczególnie

intensywnych?

6. Czy można wyróżnić tzw. fazę latentną w

rozwoju tego co badamy?

III. Od czego zależy ta zmienność?
1. Jakie czynniki podmiotowe i środowiskowe

powiązane są z tym co badamy?

2. Jaki jest charakter tego powiązania?
3. Czy czynniki, które są powiązane z tym co

badamy działają niezależnie od siebie czy w

interakcji ze sobą?

4. Jakie są czynniki ryzyka, a jakie są

sprzyjające?

Czynniki gwarantujące trafność diagnozy:
• Korzystanie z różnych źródeł informacji
• Stosowanie różnych narzędzi diagnostycznych
• Prowadzenie obserwacji i badań w różnych

sytuacjach: codziennych – nietypowych, łatwych –

trudnych

• Powtarzanie obserwacji i badań, by ocenić

rzetelność zbieranych informacji

• Konfrontowanie ze sobą informacji pochodzących

z różnych źródeł by ocenić ich trafność

• Korzystanie z wiedzy naukowej (teorii) przy

analizowaniu, ocenie i interpretacji zbieranych

informacji