Logika

dr Joanna Golińska-Pilarek

Czym jest logika?

Dwa podstawowe zagadnienia logiki:

Dwa podstawowe zagadnienia logiki:



zagadnienie jasnego,

zagadnienie jasnego,

konsekwentnego, ścisłego oraz

konsekwentnego, ścisłego oraz

uporządkowanego myślenia i

uporządkowanego myślenia i

mówienia

mówienia



zagadnienie poprawnego

zagadnienie poprawnego

wnioskowania

wnioskowania

Zagadnienie 1

Logika stawia pytania dotyczące jasnego i

Logika stawia pytania dotyczące jasnego i

ścisłego myślenia oraz mówienia, przedstawia

ścisłego myślenia oraz mówienia, przedstawia

główne rodzaje błędów w komunikacji oraz

główne rodzaje błędów w komunikacji oraz

wskazuje środki pozwalające usunąć uchybienia

wskazuje środki pozwalające usunąć uchybienia

przeciwko precyzyjnemu wyrażaniu myśli.

przeciwko precyzyjnemu wyrażaniu myśli.

Rozważania te poprzedzone są ogólną analizą

Rozważania te poprzedzone są ogólną analizą

związku między myślą a mową oraz

związku między myślą a mową oraz

wyróżnieniem

wyróżnieniem

rozmaitych rodzajów wyrażeń i ich funkcji

rozmaitych rodzajów wyrażeń i ich funkcji

znaczeniowych.

znaczeniowych.

Zagadnienie 2

Logika analizuje poprawność wnioskowań.

Logika analizuje poprawność wnioskowań.

Ale … logika nie zajmuje się żadnym

Ale … logika nie zajmuje się żadnym

konkretnym wnioskowaniem, lecz stawia

konkretnym wnioskowaniem, lecz stawia

zagadnienie ogólnie. Stara się wskazać

zagadnienie ogólnie. Stara się wskazać

formy

formy

poprawnego wnioskowania i przeciwstawić

poprawnego wnioskowania i przeciwstawić

im formy wnioskowania błędnego.

im formy wnioskowania błędnego.

O ważności logicznego
myślenia

Posiadanie umiejętności logicznego myślenia jest

Posiadanie umiejętności logicznego myślenia jest

niezwykle ważne. Kto nie umie myśleć logicznie,

niezwykle ważne. Kto nie umie myśleć logicznie,

ten

ten

narażony jest na każdym kroku na błąd, narażony

narażony jest na każdym kroku na błąd, narażony

jest na to, że przewidywania jego nie będą się

jest na to, że przewidywania jego nie będą się

zgadzały z rzeczywistością.

zgadzały z rzeczywistością.

Umiejętnośc logicznego myślenia to niezbędny

Umiejętnośc logicznego myślenia to niezbędny

warunek pomyślnej działalności praktycznej.

warunek pomyślnej działalności praktycznej.

Czy nauka logiki nam to
daje?

Można twierdzić, iż studiowanie logiki nie jest

Można twierdzić, iż studiowanie logiki nie jest

konieczne, aby posiąść umiejętność logicznego

konieczne, aby posiąść umiejętność logicznego

myślenia. Tak samo, jak studiowanie gramatyki,

myślenia. Tak samo, jak studiowanie gramatyki,

nie

nie

jest niezbędne, aby umieć gramatycznie mówić.

jest niezbędne, aby umieć gramatycznie mówić.

Jednakże…studiowanie logiki może podnieść

Jednakże…studiowanie logiki może podnieść

umiejętność logicznego myślenia na wyższy

umiejętność logicznego myślenia na wyższy

poziom.

poziom.

Kilka korzyści, tzn co
nauka logiki nam daje:



Zaznajamia z formami logicznego myślenia,

Zaznajamia z formami logicznego myślenia,

z którymi nas nasza praktyka myślowa

z którymi nas nasza praktyka myślowa

dotychczas nie zaznajomiła.

dotychczas nie zaznajomiła.



Zaznajamia z błędami logicznymi, co

Zaznajamia z błędami logicznymi, co

pozwala na uświadomienie sobie błędów

pozwala na uświadomienie sobie błędów

popełnianych przez nas samych (często są to

popełnianych przez nas samych (często są to

błędy nieświadome), może ustrzec przed

błędy nieświadome), może ustrzec przed

popełnieniem tych właśnie lub innych

popełnieniem tych właśnie lub innych

błędów w przyszłości.

błędów w przyszłości.

I jeszcze:



Pozwala zauważyć błąd w cudzym

Pozwala zauważyć błąd w cudzym

wnioskowaniu, rozpoznać rodzaj tego

wnioskowaniu, rozpoznać rodzaj tego

błędu i go nazwać. Dzieki temu możemy

błędu i go nazwać. Dzieki temu możemy

przekonać osobę, której zarzucamy błąd,

przekonać osobę, której zarzucamy błąd,

że jej błąd jest błędem rzeczywiście.

że jej błąd jest błędem rzeczywiście.



Wyrabia potrzebę uzasadniania

Wyrabia potrzebę uzasadniania

przekonań i skłania do odmawiania

przekonań i skłania do odmawiania

uznania twierdzeń nie mających

uznania twierdzeń nie mających

dostatecznego uzasadnienia.

dostatecznego uzasadnienia.

Podsumowując,
studiowanie logiki:



wbogaca nasz aparat logicznego myślenia

wbogaca nasz aparat logicznego myślenia



czyni nasze myślenie sprawniejszym

czyni nasze myślenie sprawniejszym



usprawnia umiejętność wnioskowania

usprawnia umiejętność wnioskowania



usprawnia umiejętność uzasadniania

usprawnia umiejętność uzasadniania



chroni przed dogmatyzmem – sprzyja

chroni przed dogmatyzmem – sprzyja

krytycznej postawie względem pozornie

krytycznej postawie względem pozornie

oczywistych prawd

oczywistych prawd



wskazuje pewne związki między faktami,

wskazuje pewne związki między faktami,

stanowiącymi logiczną strukturę świata

stanowiącymi logiczną strukturę świata

Czy zostałem nabrany?

Moje wprowadzenie w logikę nastąpiło w wieku lat

Moje wprowadzenie w logikę nastąpiło w wieku lat

sześciu. A było to tak. 1 kwietnia 1925 r. leżałem w

sześciu. A było to tak. 1 kwietnia 1925 r. leżałem w

łóżku, chory na grypę czy może na coś innego. Rano

łóżku, chory na grypę czy może na coś innego. Rano

przyszedł do mnie mój brat Emil (starszy o 10 lat) i

przyszedł do mnie mój brat Emil (starszy o 10 lat) i

oświadczył: „Cóż, Rajmundzie, mamy dziś Prima

oświadczył: „Cóż, Rajmundzie, mamy dziś Prima

Aprilis, nabiorę cię więc tak, jak nigdy dotąd nie

Aprilis, nabiorę cię więc tak, jak nigdy dotąd nie

zostałeś nabrany!” Czekałem na to cały dzień, ale

zostałeś nabrany!” Czekałem na to cały dzień, ale

mnie nie nabrał.

mnie nie nabrał.

Czy zostałem nabrany? -cd

Późno

wieczorem

mama

spytała

Późno

wieczorem

mama

spytała

mnie,

mnie,

dlaczego nie

dlaczego nie

idę spać. Odpowiedziałem, że czekam, aż mnie

idę spać. Odpowiedziałem, że czekam, aż mnie

Emil

Emil

nabierze. Mama odezwała się do Emila w te

nabierze. Mama odezwała się do Emila w te

słowa:

słowa:

„

„

Nabierz, proszę, dzieciaka!” Emil zwrócił się

Nabierz, proszę, dzieciaka!” Emil zwrócił się

więc

więc

do mnie i wywiązała się następująca rozmowa:

do mnie i wywiązała się następująca rozmowa:

Czy zostałem nabrany? -cd



Emil: Oczekiwałeś zatem, że cię

Emil: Oczekiwałeś zatem, że cię

nabiorę, czyż nie?

nabiorę, czyż nie?



Rajmund: Tak.

Rajmund: Tak.



Emil: Ale cię nie nabrałem, prawda?

Emil: Ale cię nie nabrałem, prawda?



Rajmund: Nie, nie nabrałeś.

Rajmund: Nie, nie nabrałeś.



Emil: Czekałeś jednak na to, czyż nie?

Emil: Czekałeś jednak na to, czyż nie?



Rajmund: Tak.

Rajmund: Tak.



Emil: A więc cię nabrałem, prawda!

Emil: A więc cię nabrałem, prawda!

Czy zostałem nabrany? -cd

Cóż, pamiętam, że leżałem długo po zgaszeniu

Cóż, pamiętam, że leżałem długo po zgaszeniu

światła, zastanawiając się, czy rzeczywiście zostałem

światła, zastanawiając się, czy rzeczywiście zostałem

nabrany czy też nie. Z jednej strony, jeśli nie

nabrany czy też nie. Z jednej strony, jeśli nie

zostałem nabrany, to nie nastąpiło to, czego

zostałem nabrany, to nie nastąpiło to, czego

oczekiwałem, a więc

oczekiwałem, a więc

zostałem nabrany. (Tak

zostałem nabrany. (Tak

argumentował Emil.) Ale z równym powodzeniem

argumentował Emil.) Ale z równym powodzeniem

można powiedzieć, że jeśli zostałem nabrany, to

można powiedzieć, że jeśli zostałem nabrany, to

rzeczywiście dostałem to, czego oczekiwałem, a

rzeczywiście dostałem to, czego oczekiwałem, a

zatem, w jakim sensie zostałem nabrany? Zostałem

zatem, w jakim sensie zostałem nabrany? Zostałem

więc nabrany czy nie zostałem?

więc nabrany czy nie zostałem?

Czy można kłamać nie wiedząc o
tym, że się kłamie?

Raczej nie…

Raczej nie…

 

 

Kłamanie

Kłamanie

to wypowiadanie zdania, o którym

to wypowiadanie zdania, o którym

sądzi się, iż jest

sądzi się, iż jest

fałszywe

fałszywe

, a świadomie

, a świadomie

sugeruje się

sugeruje się

jego prawdziwość

jego prawdziwość

. Jeśli więc ktoś wygłasza

. Jeśli więc ktoś wygłasza

zdanie, które

zdanie, które

jest

jest

prawdziwe, lecz on sądzi,

prawdziwe, lecz on sądzi,

iż jest

iż jest

fałszywe,

fałszywe,

to kłamie.

to kłamie.

Przykład

Lekarze w szpitalu psychiatrycznym myśleli o

Lekarze w szpitalu psychiatrycznym myśleli o

zwolnieniu do domu pewnego pacjenta

zwolnieniu do domu pewnego pacjenta

schizofrenika. Postanowili poddać go testowi

schizofrenika. Postanowili poddać go testowi

z użyciem wykrywacza kłamstw. Jedno z

z użyciem wykrywacza kłamstw. Jedno z

pytań, jakie mu zadali, brzmiało: „Czy jesteś

pytań, jakie mu zadali, brzmiało: „Czy jesteś

Napoleonem?” Odpowiedział na nie

Napoleonem?” Odpowiedział na nie

przecząco. Urządzenie wykazało, że kłamał.

przecząco. Urządzenie wykazało, że kłamał.

Jak zwierzęta mogą nas
zwodzić

Przeprowadzono eksperyment z szympansem w

Przeprowadzono eksperyment z szympansem w

pokoju, w którym ze środka sufitu zwisał na sznurku

pokoju, w którym ze środka sufitu zwisał na sznurku

banan. Był on zbyt wysoko, by można go było

banan. Był on zbyt wysoko, by można go było

dosięgnąć. W pokoju znajdował się tylko szympans,

dosięgnąć. W pokoju znajdował się tylko szympans,

eksperymentator, banan, sznurek i kilka drewnianych

eksperymentator, banan, sznurek i kilka drewnianych

skrzynek o różnych rozmiarach. Celem

skrzynek o różnych rozmiarach. Celem

eksperymentu było określenie, czy szympans jest na

eksperymentu było określenie, czy szympans jest na

tyle inteligentny, by zrobić ze skrzynek rusztowanie,

tyle inteligentny, by zrobić ze skrzynek rusztowanie,

wspiąć się po nim i dosięgnąć banana.

wspiąć się po nim i dosięgnąć banana.

A oto, co się zdarzyło:

Eksperymentator stał w kącie pokoju, aby

Eksperymentator stał w kącie pokoju, aby

obserwować poczynania szympansa. Szympans

obserwować poczynania szympansa. Szympans

przyszedł do tego kąta i niecierpliwie pociągnął

przyszedł do tego kąta i niecierpliwie pociągnął

eksperymentatora za rękaw pokazując, że chciałby

eksperymentatora za rękaw pokazując, że chciałby

by ten się poruszył. Eksperymentator z wolna

by ten się poruszył. Eksperymentator z wolna

poszedł za szympansem. Gdy doszli mniej więcej d

poszedł za szympansem. Gdy doszli mniej więcej d

o

o

środka pokoju, szympans wskoczył nagle na plecy

środka pokoju, szympans wskoczył nagle na plecy

eksperymentatora i dosięgnął banana.

eksperymentatora i dosięgnął banana.

Dwaj Indianie – zagadka

 

 

Na pniu siedzieli dwaj członkowie

Na pniu siedzieli dwaj członkowie

amerykańskiego plemienia Indian –

amerykańskiego plemienia Indian –

D

D

uży i

uży i

M

M

ały. Mały był synem

ały. Mały był synem

D

D

użego, lecz

użego, lecz

D

D

uży nie

uży nie

był ojcem

był ojcem

M

M

ałego.

ałego.

Jak to wyjaśnić?

Jak to wyjaśnić?

Literatura



Ajdukiewicz

K.

Ajdukiewicz

K.

Logika

pragmatyczna,

Logika

pragmatyczna,

Warszawa 1974.  

Warszawa 1974.  



Hołówka T.,

Hołówka T.,

Kultura logiczna w przykładach

Kultura logiczna w przykładach

,

,

PWN, Warszawa 2005

PWN, Warszawa 2005



Stanosz B.,

Stanosz B.,

Wprowadzenie do logiki formalnej.

Wprowadzenie do logiki formalnej.

Podręcznik dla humanistów

Podręcznik dla humanistów

, PWN, Warszawa

, PWN, Warszawa



Stanosz B.,

Stanosz B.,

Ćwiczenia z logiki

Ćwiczenia z logiki

, PWN,

, PWN,

Warszawa 

Warszawa 



Ziembiński Z.

Ziembiński Z.

Logika praktyczna

Logika praktyczna

, PWN,

, PWN,

Warszawa 2000.

Warszawa 2000.

Literatura - cd



R. Smullyan,

R. Smullyan,

Dama czy tygrys, Jaki

Dama czy tygrys, Jaki

jest tytuł tej książki?, Szatan,

jest tytuł tej książki?, Szatan,

Cantor i nieskończoność

Cantor i nieskończoność

, KiW,

, KiW,

Warszawa

Warszawa



Ruchlis Hy,

Ruchlis Hy,

Jak myśleć logicznie

Jak myśleć logicznie

,

,

KiW, Warszawa

KiW, Warszawa

Logika



Semiotyka:

Semiotyka:





Semantyka

Semantyka





Syntaktyka

Syntaktyka





Pragmatyka

Pragmatyka



Logika formalna

Logika formalna



Metodologia

Metodologia

Semiotyka –

ogólna nauka o

znakach



Semantyka

Semantyka

– ogólna nauka o stosunkach

– ogólna nauka o stosunkach

zachodzących między znakami językowymi a

zachodzących między znakami językowymi a

tym, do czego znaki te się odnoszą

tym, do czego znaki te się odnoszą



Syntaktyka

Syntaktyka

– ogólna nauka o rodzajach

– ogólna nauka o rodzajach

znaków językowych i regułach poprawnego

znaków językowych i regułach poprawnego

wiązania tych znaków w wyrażenia złożone

wiązania tych znaków w wyrażenia złożone



Pragmatyka

Pragmatyka

–

nauka

zajmująca

się

–

nauka

zajmująca

się

stosunkami między znakami językowymi a

stosunkami między znakami językowymi a

wypowiadającym się czy też odbierającym

wypowiadającym się czy też odbierającym

wypowiedzi

wypowiedzi

Logika formalna

N

N

auka badająca w sposób formalny

auka badająca w sposób formalny

związki

związki

zachodzące między prawdziwością czy

zachodzące między prawdziwością czy

fałszywością analizowanych zdań ze

fałszywością analizowanych zdań ze

względu

względu

na ich budowę, w szczególności

na ich budowę, w szczególności

badająca

badająca

związki wynikania logicznego

związki wynikania logicznego

Metodologia

N

N

auka zajmująca się metodami

auka zajmująca się metodami

postępowania

postępowania

stosowanymi w procesie

stosowanymi w procesie

poznawania świata,

poznawania świata,

przede wszystkim sposobami

przede wszystkim sposobami

uzasadniania.

uzasadniania.