SWOBODA UMÓW

Art. 353

1

k.c.:

Strony zawierające umowę mogą ułożyć
stosunek prawny według swego uznania,
byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały
się właściwości (naturze) stosunku,
ustawie

ani

zasadom

współżycia

społecznego.

ZAKRES SWOBODY

UMÓW

Swoboda umów dotyczy:

- wyboru drugiej strony umowy

(kontrahenta);

- zawarcia/nie zawarcia umowy;

- kształtowania treści umowy;

- wyboru formy umowy.

OGRANICZENIA

SWOBODY UMÓW



właściwość (natura) stosunku
zobowiązaniowego;



ustawy;



zasady współżycia społecznego.

OGRANICZENIA SWOBODY

UMÓW wynikające z

właściwości stosunku

zobowiązaniowego

Strony zawierające umowę zobowiązane są

respektować charakterystyczne cechy każdego

stosunku zobowiązaniowego lub swoiste cechy

pewnych rodzajów zobowiązań.

Przykłady ograniczeń:
- umowa zobowiązaniowa wiąże tylko jej strony – nie może

więc naruszać praw osób trzecich (nie uczestniczących w

umowie);

- żadna ze stron umowy nie może uzyskać kompetencji do

władczego, jednostronnego kształtowania obowiązków

drugiej strony;

- umowa starannego działania (np. zlecenia) nie może

nakładać na podmiot zobowiązany obowiązku osiągnięcia

określonego rezultatu;

OGRANICZENIA SWOBODY

UMÓW wynikające z ustaw

Niedopuszczalne jest zawarcie umowy sprzecznej z
bezwzględnie wiążącymi przepisami ustaw (czyli
przepisami ius cogens). Chodzi przy tym zarówno o
przepisy prawa cywilnego, jak i ustaw innych gałęzi
prawa (np. Konstytucji, kodeksu karnego itp.).

Przykłady:
- zasada numerus clausus praw rzeczowych i spółek

handlowych;

- ograniczenia

dotyczące

prowadzenia

niektórych

rodzajów działalności gospodarczej (np. banków,
towarzystw ubezpieczeniowych, spółek partnerskich);

- ograniczenia zawierania umów wynikające z przepisów

prawa antymonopolowego;

OGRANICZENIA SWOBODY

UMÓW wynikające z zasad

współżycia społecznego

Niedopuszczalne są postanowienia umów sprzeczne z

powszechnie akceptowanymi społecznie normami

moralnymi (tzn. z dobrymi obyczajami, zasadami

uczciwego obrotu, zasadami lojalności i zaufania

itp.).

Przykład:

Sąd Najwyższy uznał za nie dające się pogodzić z zasadami

współżycia społecznego postanowienie umowy ustalające

wysokość odsetek na 5% dziennie, tj. 1.825% rocznie.
Za naruszające zasady współżycia społecznego uznał także

zastrzeżenie

sobie

przez

bank

uprawnienia

do

dokonywania w dowolnym momencie w czasie trwania

umowy

jednostronnej

zmiany

wysokości

stopy

oprocentowania kredytu bez wypowiedzenia umowy.

UMOWY NAZWANE,

MIESZANE I NIENAZWANE

W ramach swobody umów strony mają do wyboru trzy
możliwości:

 zawarcie bez jakichkolwiek modyfikacji określonego

typu umowy uregulowanej w k.c.lub w innej ustawie
(tzw. umowy nazwane),

 zawarcie umowy nazwanej z jednoczesnym

wprowadzeniem do niej pewnych modyfikacji, w tym
również połączenie cech kilku umów nazwanych (tzw.
umowy mieszane),

 zawarcie umowy nienazwanej, której treść

ukształtują według swego uznania, ponieważ nie jest
ona nigdzie uregulowana.

UMOWY ADHEZYJNE

- są to umowy zawierane bez
negocjowania ich treści przez tzw.
przystąpienie, czyli wyrażenie zgody
na ich zawarcie na warunkach
podanych przez oferenta; najczęściej
są to umowy zawierane w tzw. obrocie
masowym, np. przewóz osób koleją,
komunikacja autobusowa, korzystanie
z publicznego aparatu telefonicznego.

UMOWY ADHEZYJNE

(cechy)

Umowy adhezyjne (przez przystąpienie):

- są rezultatem pojawienia się masowej produkcji oraz

wymiany towarów i usług – w takich warunkach

indywidualnie negocjowane umowy nie były w stanie

sprostać wymogom szybkości i prostoty obrotu;

- ich treść jest określana przez świadczące masowe usługi

lub towary wielkie przedsiębiorstwa, które zajmują

dominującą, czy wręcz monopolistyczną pozycje wobec

swych kontrahentów (np. PKP. Poczta Polska, zakłady

energetyczne itp.);

- strona słabsza ekonomicznie (konsument) nie ma

możliwości negocjowania warunków tego rodzaju umów –

jej swoboda ogranicza się do decyzji o przystąpieniu bądź

nie przystąpieniu do umowy;

INNE OGRANICZENIA

SWOBODY UMÓW – WYZYSK

Wyzysk – art. 388 k.c.:

§ 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe

położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej

strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo

zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie,

którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa

w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia,

druga strona może żądać zmniejszenia swego

świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia,

a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie

utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.

§ 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat

dwóch od dnia zawarcia umowy.

INNE OGRANICZENIA

SWOBODY UMÓW – WYZYSK

Przesłanki wyzysku:



obiektywna: ma miejsce rażąca dysproporcja
pomiędzy świadczeniami stron umowy;



subiektywna: dla uzyskania świadczenia
niewspółmiernie wysokiego jedna ze stron
wykorzystuje przymusowe położenie,
niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej
strony.

WYZYSK - skutki prawne

Pokrzywdzony w wyniku wyzysku może żądać:
- zmniejszenia swojego świadczenia;
- zwiększenia świadczenia drugiej strony;
- równocześnie zmniejszenia własnego

świadczenia i zwiększenia świadczenia
drugiej strony.

Jeśli te zmiany w wysokości świadczenia
byłyby niemożliwe lub nadmiernie utrudnione
pokrzywdzony może zadać:

- unieważnienia umowy.

INSTYTUCJE ZBLIŻONE DO

WYZYSKU

ZAKAZ ANATOCYZMU – zakaz pobierania
odsetek od zaległych odsetek.

Przykład:

J. Kowalski pożyczył S. Nowakowi kwotę 1.000 zł na

10% rocznie. Po roku S. Nowak nie zapłacił odsetek,
wobec czego w następnym roku musiałby zapłacić
odsetki nie od kwoty 1.000 zł, lecz już od 1.100 zł.

INSTYTUCJE ZBLIŻONE DO

WYZYSKU

Art. 482. § 1. Od zaległych odsetek można

żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili
wytoczenia o nie powództwa, chyba że po
powstaniu zaległości strony zgodziły się na
doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy.

§ 2. Przepis paragrafu poprzedzającego nie

dotyczy

pożyczek

długoterminowych

udzielanych przez instytucje kredytowe.