Opinia publiczna, poznanie

społeczne – czyli jak myślą

ludzie?

Wykład II

Formy aktywności

zbiorowej

• Działania masowe – ludzie działają

podobnie, ale niezależnie od siebie

(oglądanie programu telewizyjnego).

• Zachowania zbiorowe – ludzie są

blisko siebie, ale działają obok siebie

(zachowania tłumu, np. wykład).

• Działania zbiorowe – ludzie działają

razem (wspólne przedsięwzięcie).

Działania masowe

• Wielka (masowa) ilość osób
• Standaryzacja zachowań, równoczesność

zachowań;

• Kultura masowa;
• Działania masowe mogą być spontaniczne (np.

wsparcie pomarańczowej rewolucji na Ukrainie)

lub mogą być przedmiotem interwencji (np.

masowe spotkania w systemach totalitarnych);

• Reklama, zachęcania do oszczędzania lub

przeprowadzenia badań medycznych itp. – to

też sterowanie masowych działań.

Zachowania zbiorowe

• Zachowanie, którego źródła są

spontaniczne i względnie
niezorganizowane, prawie
nieprzewidywalne, bez planu dotyczącego
ich kierunku, które zależą od wzajemnej
stymulacji zachodzącej między
uczestnikami w bliskiej przestrzeni.

• Przykłady: tłum, panika, masowa histeria,

widzowie na stadionie, widownia
koncertowa, publiczność itp..

Zachowania zbiorowe -

cechy

• Wspólna przestrzeń
• Anonimowość
• Bezrefleksyjność
• Spontaniczność reakcji
• Przelotność zachowań
• Brak norm moralnych
• Uleganie sugestiom i naciskom demagogów
• Uniformizacja zachowań
• Różne zbiorowości w przestrzeni (tłum,

widownia, publiczność) różnią się zachowaniami

Zachowania zbiorowe -

proces

• Psychologia tłumu czyli prawo

indukowania szybkiego
rozpowszechniania się emocji i
zachowań.

• „Zaraźliwość społeczna” działania

w tłumie

Działania zbiorowe

• Podejmowanie wspólnej aktywności, gdy

ludzie uświadomią sobie wspólnotę celów.
Działająca wspólnie zbiorowość staje się
wówczas instrumentem niezbędnym do
realizacji celów poszczególnych członków.

• Np. manifestacje przeciwników przemocy,

wspólne marsze ludzi podzielających te
same poglądy – ludzi łączą wspólne cele
ideologiczne, wartości

Teorie zachowań

zbiorowych

• Teoria Gustawa Le Bona – teoria psychologii

tłumu.

• Tłum to zbiór ludzi reagujący na bodźce zewnętrzne,

np. na lecący kamień, okrzyk jednej osoby.

• Tłum odpowiada irracjonalnie na psychologiczne

uczucia.

• Tłum jest czasowy, nie ma zasad, nie ma tradycji,

formalnej kontroli, przywódców, wzorów zachowań,
bezosobowość, sugestywność, brak jednostkowej
odpowiedzialności

• Tłumy uzależnione są od tradycji i kultury.

Teorie zachowań

zbiorowych

• Teoria konwergencji – tłum powstaje, gdy

gromadzą się ludzie posiadający te same
potrzeby, cele, interesy, np. zgromadzenie
w kościele, na stadionie, w teatrze.

• Zachowania zbiorowe występują poprzez

podzielanie tych samych kulturowych i
osobistych cech wśród członków danej
zbiorowości, która zachęca do kolektywnej
odpowiedzi na daną sytuację.

Teorie zachowań

zbiorowych

• Teoria wyłaniających się norm –

tłum spontanicznie tworzy normy,

które kierują zachowaniami danej

zbiorowości.

• Wyłonione w zbiorowości normy

usprawiedliwiają i ograniczają

zachowania zbiorowe ludzi w tłumie.

• Normy zbiorowości mogą być

sprzeczne z normami jednostkowymi.

Teoria Neila J. Smelsera

• Teoria określa następujące

determinanty zachowań kolektywnych:

– Struktura społeczna (tradycyjne

społeczeństwa są mniej skłonne do
zachowań kolektywnych)

– Strukturalne napięcia – deprywacja

potrzeb, emocji, np. brak akceptacji
mniejszości, istnienie grup nacisków

– Upowszechnianie się ogólnych przekonań

Teoria Neila J. Smelsera

– Czynniki poprzedzające takie

zachowania np. dramatyczne
wydarzenia, przemoc policji, wspólne
świętowanie sukcesów sportowych

– Działania mobilizacyjne – np. działania

jednej osoby (np. WOŚP – Jurek Owsiak)

– Kontrola społeczna – np. prawo (dzisiaj

protesty przeciw lustracji), przywódcy
(spotkania z wyborcami).

Społeczeństwo masowe

• To relatywnie duża grupa osób,

rozprzestrzeniona, anonimowa,
reagująca na te same bodźce, ale
każdy członek działa indywidualnie.

• W społeczeństwie masowym grupy

pierwotne i nieformalne zostają
zamienione przez wtórne, użyteczne.

Zachowania masowe

• To niezorganizowane,

nieskoordynowane zachowania,
które jednostka może wybrać.
Podczas zachowań masowych (np.
moda) ludzie działają jako
jednostki i są przekonani, że
działają racjonalnie.

Świadomość zbiorowa

•

Świadomość społeczna to wzajemnie powiązana i

zintegrowana całość treści życia duchowego,

poglądów, wartości, idei, postaw i przekonań

charakterystycznych dla danej zbiorowości, grupy

społecznej czy też społeczeństwa w całości. Należą

do

niej

także

pewne

utrwalone,

zinstytucjonalizowane

przejawy

aktywności

i

wytwory społeczne, nauka, sztuka, prawo, etyka itp.

•

Świadomość zbiorowa to zintegrowana całość

indywidualnych

świadomości

oraz

wspólnych

wierzeń i uczuć przeciętnych członków danej grupy

społecznej, której przypisuje się często cechy

psychicznego bytu ponad-jednostkowego.

Opinia publiczna

• To opinia podzielana przez zdecydowanie dużą

liczbę osób (tu pojawia się oczywiście
nieprecyzyjność sformułowania, co to znaczy
„duża ilość osób”);

• To dominujący pogląd charakterystyczny w danej

populacji.

• To zjawisko powszechne, z którym liczą się

zarówno politycy, jak i menedżerowie;

• Opinia publiczna jest nieuchwytna, ulega

częstym zmianom wpływającym na dużą
trudność jej zbadania i dokładnego poznania.

Co wpływa na opinię

publiczną?

• Liderzy opinii publicznej
• Wydarzenia

Poznanie społeczne

• Poznanie społeczne to sposób, w jaki ludzie myślą o sobie

samych i o świecie społecznym, to znaczy jest to sposób w jaki

selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują informacje

społeczne w wydawaniu sądów i podejmowaniu decyzji.

• Oszczędność poznawcza to proces efektywnego uproszczenia

myślowego, które pomaga jednostce zrozumieć rzeczywistość

społeczną, ponieważ człowiek nie jest zdolny przetwarzać

wszystkich informacji do niego docierających.

• Efekt pierwszeństwa to proces, za sprawą którego nasze

pierwsze wrażenie dotyczące innej osoby wpływa na to, że jej

późniejsze zachowanie interpretujemy w sposób zgodny z tym

pierwszym wrażeniem.

• Efekt uporczywości to proces, który sprawia, że przekonania

ludzi dotyczące ich samych i świata społecznego utrzymują się

nawet wtedy, gdy dane wspierające te przekonania zostały

podważone.

Poznanie społeczne -

generalizowanie

• Efekt „aureoli” to proces

przypisywania cech pozytywnych osobie,
firmie, produktowi w oparciu o
wcześniejsze jednostkowe pozytywne
doświadczenie.

• Efekt „diabelski” proces przypisywania

cech negatywnych osobie, firmie,
produktowi w oparciu o wcześniejsze
jednostkowe negatywne doświadczenie.

Heurystyki

• Heurystyki to nieformalne reguły umysłowe,

przy pomocy których ludzie oceniają innych.

• Heurystyka dostępności to odwoływanie się do

naszych twierdzeń powstałych w oparciu o

wcześniejsze doświadczenie.

• Heurystyka reprezentatywności to metoda

polegająca na klasyfikowaniu ludzi i rzeczy

według stopnia podobieństwa do typowego

przypadku

znanego

z

wcześniejszych

doświadczeń.

• Heurystyka

zakotwiczenia

polega

na

odwołaniu się do pewnego punktu wyjścia.

Teoria atrybucji

• Atrybucja to proces wyjaśniania

przyczyn swojego zachowania, jak i
zachowania innych ludzi.

• Atrybucja wewnętrzna to

wnioskowanie, że jakaś osoba
zachowała się w określony sposób
zarówno ze względu na swoje
właściwości, jak i postawy, charakter
czy osobowość.

Teoria atrybucji

• Atrybucja zewnętrzna to wnioskowanie,

że jakaś osoba zachowała się w określony
sposób ze względu na właściwości
sytuacji, w której się znalazła.

• Podstawowy błąd atrybucji – tendencja do

przeceniania czynników wewnętrznych w
ocenie zachowań innych ludzi, a
przecenianie czynników zewnętrznych w
ocenie własnych zachowań.