16. Monizm i dualizm.

Problem psychofizyczny

Andrzej Wiśniewski

[e-mail]

Wstęp do filozofii

Materiały do wykładu

2

Kilka wyjaśnień słownikowych

 , monos (gr.) = jeden

• Pogląd

monistyczny

= pogląd

przyjmujący/głoszący jednorodność rozpatrywanej

dziedziny.

• dualis (łac.) = podwójny

• Pogląd

dualistyczny

= pogląd dopatrujący się

dwoistości w rozpatrywanej dziedzinie.

• pluralis (łac.) = mnogi

• Pogląd

pluralistyczny

= pogląd

przyjmujący/głoszący istnienie różnorodności w

rozpatrywanej dziedzinie.

3

Monizm ontologiczny

• Monizm

w ontologii to stanowisko przyjmujące, że

natura bytu jest jednorodna. Jego odmianami są

między innymi:

– monizm materialistyczny, czyli

materializm

,

– monizm idealistyczny, czyli

spirytualizm

,

– monizm właściwy,

– monizm immanentny.

• Te dwa ostatnie stanowiska nie będą nas tu

szczególnie interesować. Wspomnę tylko, iż:

– W świetle monizmu właściwego istnieje tylko jeden

rodzaj substancji, który posiada zarówno atrybuty

duchowe, jak i cielesne. Twórcą tego poglądu był

Baruch Spinoza

(1632-1667).

– Z kolei monizm immanentny głosi, że ani dusze, ani

ciała fizyczne nie są substancjami, lecz są one tylko

układami pewnych („neutralnych”) elementów, które

bądź są aktualnie treściami świadomości, bądź

mogłyby się nimi stać. Taki pogląd głosił m.in.

David

Hume

(1711-1776).

4

Monizm idealistyczny

• Monizm idealistyczny

przyjmuje różne postacie.

Tym, co łączy poszczególne propozycje, jest

akceptacja ogólnej tezy,

iż byty istniejące

samoistnie to w istocie substancje duchowe

.

• Jak pamiętamy, dla Berkeleya samoistnie istnieją

tylko Bóg i niematerialne dusze ludzkie, natomiast

istnienie przedmiotów fizycznych polega na tym,

że są one postrzegane przez Boga.

• Z kolei dla Hegla rzeczywistość jest przejawem

Absolutnego Ducha, który w procesie swojego

rozwoju konstytuuje wszystkie jej postaci, w tym

świat przyrody.

• Była już o tym mowa; zob. plik „Idealizm

subiektywny i idealizm obiektywny.ppt”.

5

Monadologia Leibniza

• W tym miejscu warto wspomnieć o koncepcji

zaproponowanej

przez

Gottfrieda

Wilhelma

Leibniza

(1646-1716).

• Dla Leibniza świat składa się z

monad

;

przedmioty

(ożywione i nieożywione) są zbiorami monad.

• Monady są nierozciągłe (a zatem niematerialne w

Kartezjańskim sensie terminu „materia”; jak

pamiętamy,

dla

Kartezjusza

rozciągłość

przestrzenna jest atrybutem materialności).

• Wszystkie monady są upsychicznione, chociaż różne

monady są upsychicznione w różnym stopniu.

• Jako upsychicznione, wszystkie monady mają

zdolność

postrzegania,

jednakże

z

różnymi

stopniami „jasności”.

• Monada postrzega monadę jako ciało materialne,

chociaż żadna z nich materialna nie jest.

6

Monadologia Leibniza

• Jako niematerialne, monady nie oddziałują

przyczynowo na siebie. Tym niemniej zmiany

zachodzące w obrębie jednej monady są w tym

samym czasie postrzegane przez inne monady.

• Losy monad rozwijają się niezależnie, ale

równolegle czasowo i zgodnie. Jest tak dlatego, że

w

świecie

istnieje

wprzódy

ustanowiona

harmonia

. Ustanowił ją stwórca świata, Bóg.

• Ponieważ każda monada jest substancją (w sensie

Arystotelesa), a każda jest inna, koncepcję

Leibniza uważa się czasami za przykład

pluralizmu ontolo-gicznego.

• Ponieważ jednak wszystkie monady-substancje są

niematerialne i upsychicznione, można ją też

uznać za przykład spirytualizmu, tj. monizmu

idealistycznego.

7

Materializm

• Mówiąc najogólniej,

materializm

(czyli monizm

materialistyczny) w ontologii to stanowisko, zgodnie z

którym

samoistnie istnieją tylko byty materialne,

natomiast zjawiska psychiczne są niesamoistne

względem materii

.

• Pojęcia „materii” i „materialności” mają wiele

znaczeń, stąd też materializm przybiera różne

postacie.

• O pewnych sposobach rozumienia pojęcia materii

wspominałem na poprzednim wykładzie [zob. plik

„Obrazy swiata III.ppt”]. Były to określenia podane

przez Arystotelesa, Kartezjusza i Newtona; żaden z

tych myślicieli materialistą nie był.

• Pod wpływem definicji Newtona (i sukcesów jego

mechaniki) za cechę definicyjną

materialności

zaczęto

uważać

posiadanie masy

(bezwładnej i grawitacyjnej).

O ile dla Newtona masa jest miarą ilości materii, dla

(niektórych)

późniejszych

myślicieli

„być

materialnym” znaczyło „posiadać masę”.

8

Materializm

• Dzieje pojęcia materii nie są przedmiotem tego

wykładu; wspomnę tutaj tylko o tzw. definicji

epistemologicznej, sformułowanej przez

Paula-

Henri d’Holbacha

(1723-1789):

„Materią w ogólności jest dla nas wszystko to, co

pobudza w jakikolwiek sposób nasze zmysły.”

Holbach, System przyrody

• A w charakterze ciekawostki przytoczę definicję

materii podaną przez

Lenina

(1870-1924):

„Materią jest filozoficzną kategorią, służącą do

ozna-czania obiektywnej rzeczywistości, która

dana jest człowiekowi we wrażeniach, którą

nasze

wrażenia

kopiują,

fotografują,

odzwierciedlają, a która istnieje niezależnie od

nich.”

Lenin, Materializm a

empiriokrytycyzm

9

Materializm

• Zarówno Holbach, jak i Lenin byli materialistami;

pierwszy z nich był przedstawicielem

materializmu

mechanistycznego

,

drugi

materializmu

dialektycznego

.

• Materializm mechanistyczny to nic innego jak

połączenie

materializmu

z

mechanicyzmem

(„wszystkie zjawiska mają w istocie charakter

mechaniczny”). Przedsta-wicielami tego poglądu byli

m.in.

Thomas Hobbes

(1589-1679),

Julien Offray

de La Mettrie

(1709-1751),

Holbach

, filozofujący

niemieccy przyrodnicy XIX w.

Moleschott, Vogt,

Büchner

– i wielu innych myślicieli.

• Materializm mechanistyczny jest redukcjonizmem:

wszystkie zjawiska, w tym psychiczne, sprowadza on

do zjawisk fizycznych, a te z kolei ujmuje

mechanistycznie. Stąd też – przykładowo - La Mettrie

opisywał człowieka (wraz z funkcjami psychicznymi)

jako skomplikowaną maszynę.

10

Materializm dialektyczny

• Za twórców materializmu dialektycznego uważa się

Karola Marksa

(1818-1883) i

Fryderyka Engelsa

(1820-1895). Nawiązali oni do filozofii Hegla,

jednakże odrzucili jego idealizm. Materializm

dialektyczny zachowuje

dynamiczne

spojrzenie na

rzeczywistość proponowane przez heglizm, ale dla

materializmu dialektycznego tym, co

podlega

rozwojowi

, nie jest Absolutny Duch, lecz

świat

materialny

. W opinii materialistów dialektycznych

najogólniejszymi prawami rządzącymi światem i

jego rozwojem są – podobnie jak u Hegla –

prawa

dialektyki

:

jedności

i

walki

prze-ciwieństw,

przechodzenia zmian ilościowych w jakościowe i

prawo zaprzeczenia zaprzeczenia.

• Materializm dialektyczny nie jest redukcjonizmem;

jego wyznawcy uznają

swoistość

(nieredukowalność

wzajemną) zjawisk fizycznych, chemicznych, biolo-

gicznych, psychicznych i społecznych.

11

Materializm dialektyczny

• W szczególności, zjawiska psychiczne to zjawiska

pojawiające się/występujące w wysoce złożonych

układach materialnych, takich jak ludzkie mózgi, i nie

można ich sprowadzić do zjawisk niższych poziomów. Ale:

gdy ginie mózg, ginie też (jednostkowa) świadomość.

• Jak każdy rodzaj materializmu, materializm dialektyczny

zaprzecza istnieniu

niematerialnych i nieśmiertelnych

dusz

, a także istnieniu

Boga

.

• Materializm dialektyczny jest tylko jednym ze składników

marksizmu

, a wielu marksistów XIX i XX wieku uważało, że

nie jest to składnik istotny: ważniejsze są teoria społeczna i

jej

implikacje.

Dopiero

marksizm-leninizm

uznał

materializm

dialektyczny

za

niezbywalny

składnik

marksizmu.

• Jak pisze Władysław Tatarkiewicz: „…marksizm-leninizm

ustalił się w Związku Radzieckim tak powszechnie, że

podobnej powszechności nie zna historia filozofii.”

• Mam nadzieję, że dostrzegają Państwo ironiczność tego

sformułowania 

12

Współczesne pojęcie materii

• Pojęcie materii należy do filozofii, a nie do nauk

szczegółowych. Pragnąc tak określić materię, aby

materialne (w świetle przyjętej definicji) były wszystkie

obiekty badane przez nauki przyrodnicze, można –

przykładowo - postąpić następująco:
1. Definiujemy

byt fizyczny

jako byt, którego atrybutami

są:

• zmienność,

• trwanie w czasie,

• rozciągłość w przestrzeni,

• podleganie prawom.

2. Następnie definiujemy

materię

jako ogół istniejących

obiektywnie bytów fizycznych, które są poznawalne

zmysłowo (bezpośrednio lub pośrednio).

• Zauważmy, że w skład tak rozumianej materii wchodzą:

przedmioty makroskopowe (w tym organizmy), cząstki

elementarne, pola (grawitacyjne, elektromagnetyczne i

sił jądrowych), a także tzw. antycząstki (antymateria) – i

inne obiekty fizykalne, w tym takie, których jeszcze nie

pozna-liśmy.

13

Materializm

• Głosząc tezę materializmu, można rozumieć pojęcie

materii w sensie podanej przed chwilą definicji.

Stwierdzenie, że istnieje tylko materia (rozumiana w

sensie tej definicji) nie niesie zatem wielu treści

pozytywnych. Wyklucza ono jednak istnienie

niematerialnych dusz ludzkich, bytów o charakterze

idei platońskich i (niematerialnego) Boga.

• Problemem, który pozostaje, jest zagadnienie

stosunku

zjawisk

psychicznych

do

zjawisk

fizycznych,

chemicz-nych

i

biologicznych

zachodzących w ciele ludzkim –

tzw. problem

psychofizyczny

. Jest to jednak również problem

tych, którzy zajmują stanowisko

dualistyczne

w

ontologii.

14

Formy dualizmu. Dualizm umiarkowany

• Przypomnijmy, że pogląd

dualistyczny

to pogląd

dopatrujący

się

dwoistości

w

rozpatrywanej

dziedzinie.

• Dualistą będzie zatem zarówno ten, który przyjmuje

obiektywne istnienie (niematerialnego) Boga i

(materialnego) świata, jak i ten, kto w obrębie

świata wyróżnia jakieś dwa, obiektywnie istniejące i

nieredukowalne do siebie, „czynniki” czy substancje.

• Mówiąc dalej o dualiźmie, będziemy mieli na myśli

nie dualizm Boga i świata, lecz dualistyczne poglądy

na budowę świata.

• Podejście dualistyczne może przyjmować postać

umiarkowaną

lub

skrajną

.

• Przykładem dualizmu umiarkowanego jest pogląd

Arystotelesa, zgodnie z którym w świecie samoistnie

istnieją substancje (są nimi m.in. rzeczy i

organizmy), jednakże każda taka substancja jest

złożeniem materii i formy. Oba te czynniki, materia i

forma, istnieją obiektywnie, ale żaden z nich nie

występuje w świecie (przyrody) bez drugiego. Była

już o tym mowa na poprzednich wykładach.

15

Dualizm skrajny. Kartezjusz

• Przykładu skrajnie dualistycznego poglądu na

świat przyrody dostarcza filozofia Kartezjusza.

• Jak pamiętamy, w opinii Kartezjusza w świecie

samoistnie istnieją byty/substancje materialne
(ich

atrybutem

jest

rozciągłość

)

oraz

byty/substancje duchowe: niematerialne dusze
ludzkie, których atrybutem jest

myślenie

.

• Przypomnijmy:
„Co to znaczy coś, co myśli? To znaczy coś, co

wątpi, rozumie, pojmuje, twierdzi, przeczy, chce,
nie chce, wyobraża sobie i czuje.”

Kartezjusz, Medytacje o filozofii pierwszej

16

Dualizm skrajny. Kartezjusz

„Poznałem (…) że byłem substancją, której całą istotę

czy naturę stanowi wyłącznie myślenie i która dla

swego istnienia nie wymaga żadnego miejsca i nie

zależy od żadnego przedmiotu materialnego. Tak, że

to oto Ja, czyli dusza (mens), dzięki czemu jestem

tym, czym jestem, jest całkowicie odrębna od ciała i

jest nawet łatwiejsza do poznania niż ono, a nadto,

gdyby nie było wcale ciała, dusza nie przestałaby być

tym wszystkim, czym jest.”

Kartezjusz, Rozprawa o

metodzie

• Dusza jest więc samoistnie istniejącym

podłożem

zjawisk

psychicznych

(„myślenia”

w

sensie

Kartezjusza).

• Mówiąc językiem nieco bardziej współczesnym,

dualizm

Kartezjański

przedstawia

świat

jako

składający się z dwóch niezależnych dziedzin,

mentalnej

oraz

materialnej

(„fizycznej”), przy czym

możliwe jest istnienie jednej przy nieobecności

drugiej.

17

Problem psychofizyczny

• Jednocześnie Kartezjusz uważa, że możliwe jest

oddziaływanie wzajemne ciała (ludzkiego) i duszy.

Ponieważ jednak trudno jest zrozumieć, jak coś, co

jest materialne (a więc rozciągłe przestrzennie)

może wchodzić w reakcje z czymś, co nie jest

materialne (dusza nie jest rozciągła przestrzennie!),

Kartezjusz wypowiada się kompromisowo: ciało

może wpłynąć na zmianę kierunku tego, co dzieje

się w duszy, a dusza – na zmianę kierunku tego, co

zachodzi w ciele. Taki pogląd to słaba postać

interakcjonizmu

w

kwestii

stosunku

zjawisk

psychicznych (mentalnych) do zjawisk fizycznych.

• Zagadnienie stosunku zjawisk psychicznych do

zjawisk

fizycznych

nosi

nazwę

problemu

psychofizycznego.

18

Problem psychofizyczny

• Problem psychofizyczny powstaje tylko wówczas, gdy

przyjmujemy, że

zjawiska psychiczne - zdarzenia i

procesy mentalne

– są czymś zasadniczo odmiennym

od zjawisk fizycznych zachodzących w ciele ludzkim.

• Mówiąc o zjawiskach fizycznych, miano na myśli, oprócz

zjawisk badanych przez fizykę, również zjawiska poziomu

biologicznego, fizjologicznego czy neuronalnego – w

różnych epokach różne z nich były tu brane pod uwagę.

• Przykładowo, dla tzw.

materialistów wulgarnych

nie

ma zasadniczej różnicy między tym, co mentalne, a

tym, co fizyczne (fizjologiczne):

„…wszelkie uzdolnienia, znane pod nazwą działalności

duchowej, są tylko czynnościami substancji mózgowej lub,

wyrażając się nieco dosadniej […] myśl znajduje się prawie

w takim samym stosunku do substancji mózgowej, jak żółć

do wątroby lub mocz do nerek.”

Karl Vogt (1817-1895)

• Stanowisko materialistów wulgarnych nie tyle jest

rozwiąza-niem problemu psychofizycznego, co znosi

(unieważnia) ten problem.

19

Problem psychofizyczny

• Gdy staniemy na stanowisku dualistycznym, przyj-

mując, że zdarzenia i procesów mentalne zachodzą

w niematerialnej duszy, możemy w rożny sposób

zapatrywać się na istnienie i charakter związków

przyczynowych łączących to, co mentalne, z tym,

co fizyczne. Klasyczne stanowiska to:

1. Interakcjonizm

: zjawiska fizyczne mogą być

przyczynami zjawisk mentalnych, a zjawiska

mentalne mogą być przyczynami zjawisk fizycznych

zachodzących w ciele; ponadto zjawiska mentalne

mogą być przyczynami zjawisk mentalnych.

2. Paralelizm psychofizyczny

: nie ma związków

przyczynowych (oddziaływań przyczynowych) między

zjawiskami mentalnymi a zjawiskami fizycznymi

zachodzącymi w ciele, ale istnieje miedzy nimi

równoległość czasowa.

• Jako

ciekawostkę

odnotujmy

to

szczególną

postać

paralelizmu,

którą

jest

okazjonalizm

Nicolasa

Malebranche’a

(1638-1715): z okazji zmian, dokonujących

się w materii, Bóg sprawia zmiany w duszy i odwrotnie, z

okazji zmian w duszy Bóg sprawia odpowiednie zmiany w

materii.

20

Epifenomenalizm

• Z kolei

epifenomenalizm

to pogląd, zgodnie z

którym zjawiska fizjologiczne (zachodzące w

ciele) są przyczy-nami zjawisk mentalnych,

jednakże zjawiska mentalne nie są przyczynami

zjawisk fizjologicznych, a ponadto zjawiska

mentalne nie są przyczynami zjawisk mental-

nych. Jak łatwo zauważyć, epifenomenalizm

odrzuca perspektywę dualistyczną; to, że mówi

się tu o zjawis-kach fizjologicznych, jest związane

z czasem powstania tego stanowiska.

• Współcześnie szukając korelatów lub przyczyn

zjawisk mentalnych, mówimy raczej o procesach

zachodzących na

poziomie neuronalnym

.

21

Zagadnienie umysłu i ciała (mind-body

problem)

• We współczesnej filozofii umysłu problem psycho-

fizyczny przyjmuje często postać

zagadnienia

umysłu i ciała

(mind-body problem).

• Uwaga: „umysł” to nie to samo, co „mózg” i zwykle

co innego, niż „dusza”!

• Mówiąc najogólniej, w zagadnieniu umysłu i ciała

chodzi o znalezienie „miejsca” dla umysłu i zjawisk

psychicznych (mentalnych) w świecie, który jest –

jak zakładamy – natury fizycznej

.

• Patrząc z lotu ptaka, mamy następujące idee, które

dominowały w dyskusjach nad problemem umysłu i

ciała (pewne z nich czasami współwystępują w

obrębie tego samego stanowiska):

1.

to, co mentalne, jest „drugą stroną” tego, co fizyczne,

2.

to, co mentalne, jest superwenientne względem tego,

co fizyczne,

3.

to, co mentalne, jest realizowane przez to, co fizyczne,

4.

to, co mentalne, „wyłania się” (jest emergentne) z

tego, co fizyczne.

22

Fizykalizm. Teoria identyczności typów

• A oto krótki (subiektywny i z konieczności

niekompletny) przegląd najważniejszych rozwiązań:

• FIZYKALIZM

: Zdarzenia, własności i procesy

mentalne można całkowicie wyjaśnić w terminach

zdarzeń

fizycznych,

zachodzących

przede

wszystkim w naszym mózgu; zjawiska mentalne są

identyczne z stanami mózgu. Wypowiedzi, w

których mówimy o zjawiskach mentalnych (np.

„myśl o pogodzie”) i o stanach mózgu, są dwoma

sposobami odnoszenia się do tego samego

przedmiotu.

• Fizykalizm

przyjmował

różne

postaci.

W

szczególności, były to:

• Teoria identyczności typów

(inaczej: fizykalizm

typiczny, materializm stanu centralnego, teoria

stanu mózgu). Zasadnicza teza szczegółowa:

wszystkie zjawiska mentalne tego samego typu są

stanami mózgu tego samego typu

.

23

Fizykalizm. Teoria identyczności egzemplarzy

• Teoria identyczności egzemplarzy

. W przeciwieństwie

do teorii identyczności typów, dopuszcza ona, że nie

wszystkie zjawiska mentalne danego typu muszą być

stanami mózgu tego samego typu:

poszczególne

„egzemplarze” zjawiska mentalnego danego typu nie

muszą być stanami mózgu dokładnie tego samego

typu.

• Teorię

identyczności

egzemplarzy

uzupełniano

czasami o stwierdzenie, iż procesy mentalne

superweniują

(≈ „są nadbudowane”) na stanach

mózgu. Idea jest następująca: jeśli mózgi dwojga ludzi

są dokładnie w takich samych stanach, mają oni takie

same doznania umysłowe, ale – z drugiej strony – jeśli

dwoje ludzi ma takie same doznania umysłowe, nie

znaczy to, że ich mózgi znajdują się w takich samych

stanach.

• Pojęcie superweniencji jest na tyle ciekawe dla

psychologa czy kognitywisty, że pozwolę sobie

przytoczyć

definicję

relacji

tzw

.

mocnej

superweniencji

.

24

Mocna superweniencja

„Własności

mentalne

superweniują

na

własnościach fizycznych w tym sensie, że: z
konieczności, dla każdej własności mentalnej M,
jeżeli dowolny przedmiot posiada M w czasie t, to
istnieje

bazowa

własność

fizyczna

(lub

subwenientna) P taka, że ów przedmiot posiada P
w czasie t oraz z konieczności – cokolwiek posiada
P w danym czasie, posiada w nim również M.”

Jaegwon Kim, Umysł w świecie fizycznym

– Uwaga: Pojęcie superweniencji jest używane również przez

pewnych filozofów umysłu, którzy nie są fizykalistami

.

25

Fizykalizm. Monizm anomalny

• Monizm anomalny.

Jest to koncepcja wysunięta przez

współczesnego

filozofa

amerykańskiego,

Donalda

Davidsona

. Monizm anomalny jest fizykalizmem w tym

sensie, że głosi tezę o identyczności zdarzeń mentalnych i

fizycznych.

Różnicy

między tymi rodzajami zdarzeń

upatruje

w

sposobach opisu

: terminy mentalne i fizykalne

odnoszą się – w różny sposób! – do tego samego. Monizm

anomalny przyjmuje, że nie ma zdarzeń, które

posiadałyby opisy wyłącznie w terminach mentalnych:

każdemu zdarzeniu, które da się opisać za pomocą pojęć

odnoszących się wyłącznie do zdarzeń mentalnych,

można również przyporządkować opis w terminach czysto

fizykalnych.

• Monizm anomalny przyjmuje ponadto, że przynajmniej

niektóre zdarzenia mentalne (≈ „opisywane w terminach

men-talnych”) wchodzą w związki przyczynowe ze

zdarzeniami (czysto) fizycznymi. Jednocześnie

sfera

mentalna

(tj. zdarzeń mentalnych) jest anomalna, tj.

nie

podlega prawom

. Mówiąc bardziej ściśle, nie istnieją ścisłe

prawa deterministyczne, na podstawie których można

wyjaśniać i przewidywać to, co mentalne.

• Komentarz: Prześledzenie argumentacji Davidsona to doskonała okazja

do namysłu nad istotą uprawianej przez Państwa dyscypliny. Nie ma

tutaj na to czasu, niestety.

26

Behawioryzm

• BEHAWIORYZM

:

W

świetle

behawioryzmu

mówienie o stanach mentalnych jest skrótowym

sposobem opisywania naszych zachowań oraz

skłonności do zachowywania się w określony

sposób. Zjawiska, które na co dzień opisujemy w

terminach mentalnych, można opisać i wyjaśnić w

terminach – mówiąc najogólniej – wzorców

zachowań. Pojęcie umysłu rozumianego jako sfera

zjawisk mentalnych jest zbędnym konstruktem, a

samo zagadnienie umysłu i ciała jest typowym

przykła-dem pseudoproblemu.

• Ponieważ o behawioryźmie dowiadują się Państwo

gdzie indziej, nie będę tego wątku rozwijał.

27

Funkcjonalizm

• FUNKCJONALIZM

:

Funkcjonalizm

głosi,

że

stany

mentalne są odpowiednikami

stanów funkcjonalnych

:

stanów, które pełnią określoną

rolę

w systemie

poznawczym, przy czym dzieje się to dzięki zachodzącym
między nimi związkom. Stany funkcjonalne są stanami
wewnętrznymi systemu; są one powiązane relacjami
przyczynowymi z jego „wejściem” i „wyjściem”.

• W obrębie funkcjonalizmu stany mentalne albo

identyfikuje się wprost ze stanami funkcjonalnymi, albo
identyfikuje się je ze stanami fizycznymi pełniącymi
odpowiednie funkcje. W pierwszym przypadku zupełnie
nieistotne stają się fizykalne własności systemu; te same
stany mentalne mogą być realizowane – przykładowo –
przez człowieka i maszynę.

• Funkcjonaliści wprowadzili do obiegu tzw.

metaforę

komputerową

, ujmującą umysł na wzór programu

(

software

), którego

hardware

stanowi mózg.

28

Uwagi końcowe

• To oczywiście nie wszystkie stanowiska we współ-

czesnej filozofii umysłu ważne dla zagadnienia
umysłu i ciała.

• Pominięte

zostały

m.in.

emergentyzm

,

koneksjonizm

i różne formy

naturalizmu

(np.

Searle’a, Denneta i inne.)

• Na pocieszenie (?) mogę tylko powiedzieć, że w

programie

studiów

kognitywistycznych

przewidziane są zajęcia z filozofii umysłu.

• A wstęp na zajęcia jest wolny dla studentów

wszystkich kierunków 